Научная статья на тему 'ИЗУЧЕНИЕ БИОЛОГИЧЕСКОЙ АКТИВНОСТИ И ЭФФЕКТИВНОСТИ НЕКОТОРЫХ МЕСТНЫХ ПРОДУКТОВ, ИСПОЛЬЗУЕМЫХ В ХЛОПОК И ВЫРАЩИВАНИИ СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННЫХ КУЛЬТУР'

ИЗУЧЕНИЕ БИОЛОГИЧЕСКОЙ АКТИВНОСТИ И ЭФФЕКТИВНОСТИ НЕКОТОРЫХ МЕСТНЫХ ПРОДУКТОВ, ИСПОЛЬЗУЕМЫХ В ХЛОПОК И ВЫРАЩИВАНИИ СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННЫХ КУЛЬТУР Текст научной статьи по специальности «Промышленные биотехнологии»

CC BY
56
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
XС-2 / П-4 / ПРОТРАВИТЕЛЬ / СТИМУЛЯТОРЫ / ПЕСТИЦИДЫ / МОЧЕВИНА / ТИОМОЧЕВИНА / FERTILIZED / STIMULANTS / PESTICIDES / UREA / THIOUREA / ХС-2 / УРУғДОРИЛАГИЧ / СТИМУЛЯТОРЛАР / ПЕСТИЦИДЛАР

Аннотация научной статьи по промышленным биотехнологиям, автор научной работы — Жамолова Х. М., Маматкулова У.А., Исаков Х., Махмудов Р.У.

В данной статье представлены результаты исследования биологической активности и эффективности XС-2, П-4 из местных препаратов, применяемых против определенных заболеваний при производстве высококачественных сельскохозяйственных культур из хлопка и зерновых.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по промышленным биотехнологиям , автор научной работы — Жамолова Х. М., Маматкулова У.А., Исаков Х., Махмудов Р.У.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

STUDY OF BIOLOGICAL ACTIVITY AND EFFICIENCY OF CERTAIN LOCAL PRODUCTS USED IN COTTON AND CULTIVATION IN AGRICULTURAL CROPS

This article presents the results of the study of the biological activity and effectiveness of XС-2, П-4 from local drugs used against certain diseases in the production of high and quality crops from cotton and cereals.

Текст научной работы на тему «ИЗУЧЕНИЕ БИОЛОГИЧЕСКОЙ АКТИВНОСТИ И ЭФФЕКТИВНОСТИ НЕКОТОРЫХ МЕСТНЫХ ПРОДУКТОВ, ИСПОЛЬЗУЕМЫХ В ХЛОПОК И ВЫРАЩИВАНИИ СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННЫХ КУЛЬТУР»

DOI: 10.24411/2181-0761/2020-10133 ИЗУЧЕНИЕ БИОЛОГИЧЕСКОЙ АКТИВНОСТИ И ЭФФЕКТИВНОСТИ НЕКОТОРЫХ МЕСТНЫХ ПРОДУКТОВ, ИСПОЛЬЗУЕМЫХ В ХЛОПОК И ВЫРАЩИВАНИИ СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННЫХ КУЛЬТУР

Х. М. Жамолова У.А.Маматкулова

Андижанский институт сельского хозяйства и агротехнологии

Х.Исаков Р.У. Махмудов

Андижанский Государственный Университет

В данной статье представлены результаты исследования биологической активности и эффективности ХС-2, П-4 из местных препаратов, применяемых против определенных заболеваний при производстве высококачественных сельскохозяйственных культур из хлопка и зерновых.

Ключевые слова: ХС-2, П-4, протравитель, стимуляторы, пестициды, мочевина, тиомочевина.

STUDY OF BIOLOGICAL ACTIVITY AND EFFICIENCY OF CERTAIN LOCAL PRODUCTS USED IN COTTON AND CULTIVATION IN AGRICULTURAL CROPS

This article presents the results of the study of the biological activity and effectiveness of ХС-2, П-4 from local drugs used against certain diseases in the production of high and quality crops from cotton and cereals.

Keywords. ХС-2, П-4, fertilized, stimulants, pesticides, urea, thiourea.

ЦИШЛОЦ Х,УЖАЛИГИ ЭКИНЛАРИ ЕТИШТИРИШДА ПАХТАЧИЛИК ВА FАЛЛАЧИЛИКДА ИШЛАТИЛАЁТГАН АЙРИМ МАХАЛЛИЙ ПРЕПАРАТЛАРНИ

БИОЛОГИК ФАОЛЛИГИ ВА САМАРАДОРЛИГИНИ УРГАНИШ

Мазкур мацолада пахта ва галлачилик экинларидан юцори ва сифатли х,осил етиштиришда баъзи касалликларга царши цулланиладиган махаллий препаратлардан ХС-2, П-4ларнинг биологик фаоллигини ва самарадорлигини урганишдаги натижалари келтирилган.

Калит сузлар. ХС-2, П-4, уругдорилагич, стимуляторлар, пестицидлар, мочевина, тиомочевина.

Хозирги илмий-техника тарацциёти даврида хаётнинг турли жабхаларида кимё саноати мах,сулотлари кенг куламда цулланилмокда. Айникса цишлоц хужалик мах,сулотлари етиштириш борасида кимёвий моддаларни цуллаш катта ах,амият касб этади.

Дунёда цишлоц хужалиги экинларидан юцори ва сифатли х,осил етиштиришда минерал угитлар, стимуляторлар, пестицидлар мух,им роль уйнайди. Пестицидлар оиласига кирувчи уругларни дорилагичлар усимликлардаги касалликларга сабабчи буладиган бактерия ва вирусларни йуц цилса, стимуляторлар уларни усиш ва ривожланишини тезлаштиради. Шу сабабли, цишлоц хужалик ишлаб чицаришини самарали цилиш ва уни кам зах,арли, самарали

уругдорилагич ва усимликларни усиш ва ривожланиши учун стимуляторлар билан таъминлаш мух,им вазифа х,исобланади. Шунинг учун сунгги йилларда усимликларни х,имоя ;илувчи кимёвий воситаларни, уларни усиши ва ривожланиши учун стимуляторларни ишлаб чи;аришга катта ах,амият бериб келинмо;да.[1]

Кимёвий х,имоя усулида фа;атгина хужалик х,амда санитария-гигиена экологик жих,атданлардан апробациядан утган ва Давлат комиссияси рухсат этган пестицидлар ;улланилади. [2]

Органик ва ноорганик бирикмалар асосида самарали фунгицид, бактериоцид ва физиологик фаолликка эга булган уругдорилагичлар олиш ва ;уллашнинг устувор йуналишлари буйича ;атор, жумладан ;уйидаги йуналишларда: тирозин, тиоэфирлар, полисульфидлар, метилкаптакс ва фосфорорганик ва гетероциклик бирикмалар асосида олдиндан белгиланган хоссаларга эга булган органик препаратлар олиш технологиясини яратиш; диметилолмочевина, триметилолмочевина, монометилолтиомочевина, диметилолтиомочевина, триметилолтиомочевина х,амда мис, рух ва кобальт ацетати тузларидан ташкил топган сувли системаларда моддаларни бир-бирига таъсирини кенг х,арорат ва концентрация оралигида ани;лаш; янги ;атти; фазалар х,осил булиш майдонининг чегараларини х,арорат ва концентрацияга богли; х,олда, уларнинг таркибини кимёвий ва физик-кимёвий усуллар билан идентификация ;илиш, тад;и;от ишлари олиб борилмо;да.

Мочевина ва тиомочевинанинг формальдегид, фурфуролли бирикмаларини ва биоген металлар асосида ю;ори биологик ва усиштиришни фаоллаштирувчи янги турдаги уругдорилагич ва стимуляторлар олишнинг ма;бул курсаткичларини ани;лаш ва технологиясини яратишга хизмат ;илади. [3]

Мочевина ва тиомочевинанинг формальдегидли, фурфуролли бирикмалар ва биоген металл ацетатлари асосида кам зах,арли, самарали уругдорилагич ва усимликларни устириш учун стимуляторлар олиш технологиясини яратиш буйича олинган илмий натижалар асосида аборатория ва тажриба-саноат шароитларида биопрепарат ишлаб чи;ариш технологияси ишлаб чи;илди ва жараённинг асосий параметрлари ани;ланиб, мочевина ва тиомочевинаформальдегид (мфб ва мтфб)ларни биоген металлар билан эритмаларини вакуум-концентрлаш, МФБ ларни кукун х,олатигача ;уритиш, дастлабки моддалар таркиби ва уларни тайёрлаш усули ишлаб чи;илиши урганилган.

Учувчан моддаларни (метанол, формальдегид, сирка ва чумоли кислоталари) х,амда чангсимон мах,сулотларни регенерация ;илиш йули билан экологик тоза препаратлар олишга эришилган.

П-4 сериядаги препарат "Кишло; хужалигида ;уллашга рухсат этилган препаратлар руйхати" га киритилди ва ушбу препаратлар гуза чигитини илдиз чириши, гоммоз касаллигига ;арши курашувчи уругдорлагич х,амда стимулятор сифатида ;уллашга тавсия этилган.

П-4 уругдорилагичини олиш усулига Узбекистон Интеллектуал мулкагентлиги томонидан ихтиро патенти (IAP 02236, 2002й.) олинган. Натижада мочевина, тиомочевина, формальдегид, фурфурол х,амда мис, рух ва кобальт металларининг ацетатлари асосида янги сериядаги уругдорилагичларни олиш имконини берган; гузаусимлиги учун стимулятор олишусулигаУзбекистон Интеллектуал мулк агентлиги томонидан ихтиро (IAP 05099, 2015й.) патенти олинган. Натижада тиомочевина, формальдегид ва ферроцен ва унинг х,осилалари бирикмалари асосида янги сериядаги стимуляторлар олиш имконини берган.

Препаратни цуллаш эвазига пахта хрсили гектарига 2-3 центнерга ортиши таъминланган.

2015-2019 йиллар Узбекистон Республикасида 1998-2019 йиллар давомида 391788 тонна П-4препарат цулланилиб у билан 1016976 тонна уругли чигит дориланиб, жами Республика буйча 14млн. 124666 гектар пахта майдонига экилган. 2016-2019 йиллар давомида П-4 дорилагичи Республикамиз пахтачилиги учун 2016-йил хосили 112,8 тонна,28,2 минг тонна уруглик чигитини дорилашни таъминлашга,2017 йил хосили учун 149,0 тонна, 37,2минг тонна уруглик чигити дорилашнитаъминлашга ва 2018-йил хосилии учун116,5 тонна,29,2 минг тонна, уруглик, 2019йил хосили учун130,6 тонна 32,5минг тонна уруглик чигитини дорилашни таъминлашга жами 4 йилда 408,9 тонна 126,7 минг тонна уруглик чигити дориланди. Дориланган чигитлар Республикамиз фермер хужаликлари томонидан экилган. Ушбу дориланган уруглик чигитлар мицдори билан Республика буйича х,ар гектар майдонга 72 кг.дан сарифланса экилган майдон 1млн.759минг 722 гектарни ташкил цилган.П-4 дорилагичи биландориланган уруглик чигит экилган майдонларда гузалар яхши усиб ривожланган.

У ишлатилган майдонларда илдиз чириши ва гоммоз касаллигибилан кам зарарланди, гузани хосил элементларини олиши, кусаклар сони, уларникатталигида х,ам ижобий узгарилар булиб х,осилдорликни 2-3 ц/29 га ортишига олиб келди.

"ХС-2" ва "П-4| " препаратлари галла экинларидаги цаттиц ва юмшоц цоракуя замбуруг касалликларига, царши дорилагич, уни кам дозаси пахта ва бугдой усимликлари учун устирувчи стимуляторлар сифатида "Цишлоц хужалигида цуллашга рухсат этилган препаратлар руйхати" га киритилган. 2015 йилда "ХС-2" сериядаги препарат «AGROKIM» МЧЖ да амалиётга жорий цилинди ва 200 кг тажриба партияси ишлаб чицарилди. "ХС-2" препаратининг синовлари уни цуллашнинг мацсадга мувофицлигини курсатди. Натижада мах,аллий хом ашёлар асосида куп функционал таъсирга эга самарали уругдорлагичлар олинган.

ХС-2 препаратини стимулятор сифатида пахтада ишлатилиши нормаси 1т.уруглик чигит учун 10-20 г, булса бугдойда 5грамга тенг булиб уни цуллаш хисобига пахтани х,ар гектаридан 9,5 ц, бугдойда эса 11,2 ц.гача цушимча хосил олишга эришилган.

Бу стимулятор узининг биологик фаоллиги, самарадорлиги билан хорижий аналоглардан цолишмайди, препаратни ишлатиш нормасини камлиги таннархини арзонлиги билан бошца устирувчи моддалардан афзаллиги билан фарц цилинади. ХС-2 препаратини дорилагич сифатида ишлатилиш нормаси 3 кг/т.гатенг. ХС-2 препарати махаллий хом ашёлардан олинган булиб уни таъсир этувчи моддаси фурфуролидендимочевинадир. [4]

ХС-2 препарати гуза ва галла экинларини биостимулятори сифатида Давлат Кимё Комиссияси томонидан "Республика цишлок хужалигида цуллашга рухсат этилган дорилар " руйхатига киритилган.

АДАБИЁТЛАР:

1. Исаков Хаятулла.Формальдегид ва фурфурол асосида куп функционал таъсирга эга булган биологик фаол моддалар синтези, синфланиши ва олиш технологиясини ишлаб чициш 02.00.13 -ноорганик моддалар ва улар асосидаги материаллар технологияси 02.00.09 - товарлар кимёси техника фанлари доктори (DSc) диссертацияси . Тошкент - 2019. 200-бет

2.Ш.Т.Хужаев Цишлоц хужалигида ишлатилиши хамда тадцицот утказиш усул ва шартлари.Т. "Zilol buloq" yfohb'nb 2020 йил 152-бет

3. Р.Очилов, А.Саидуллаев, И.Исамиддинов "Уругни дорилаш-биринчи химоя". "Цишлоц хужалиги" журнали Т.№2.2012 й.4 б.

4.Узбекистон Республикаси цишлоц хужалигида ишлатиш учун рухсат этилган пестицидлар ва агрохимикатлар руйхати.- Тошкент: Puta-Print, 2013й.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.