Научная статья на тему 'ИЗМЕНЕНИЯ РЕГИОНАЛЬНОЙ СИТУАЦИИ И НЕОБХОДИМОСТЬ РАЗРАБОТКИ МНОГОВЕКТОРНОЙ ВНЕШНЕЙ ПОЛИТИКИ В НАЧАЛЕ XXI ВЕКА'

ИЗМЕНЕНИЯ РЕГИОНАЛЬНОЙ СИТУАЦИИ И НЕОБХОДИМОСТЬ РАЗРАБОТКИ МНОГОВЕКТОРНОЙ ВНЕШНЕЙ ПОЛИТИКИ В НАЧАЛЕ XXI ВЕКА Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
46
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
НЕЗАВИСИМОСТЬ / ВНЕШНЯЯ ПОЛИТИКА / ТАДЖИКИСТАН / КАЗАХСТАН / ЦЕНТРАЛЬНАЯ АЗИЯ / РЕГИОН / ОБЕСПЕЧЕНИЕ БЕЗОПАСНОСТИ / МНОГОСТОРОННЯЯ ПОЛИТИКА / СТРАТЕГИЧЕСКОЕ ПАРТНЕРСТВО / РИСК / СТРАНА

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Комилов Насим Иброхимович

В статье анализируется и обсуждается вопрос изучения изменений региональной ситуации и необходимости разработки многовекторной внешней политики в начале XXI века. После провозглашения политической независимости возникла необходимость вести взвешенную внешнюю политику. Хотя основные методы внешнеполитического курса страны из первого Послания Главы государства носили разнонаправленный и прагматичный характер, но его практическое воплощение совпало с началом XXI века. Учитывая огромную территорию, расположение в центре Евразийского континента, соседство с двумя крупными державами - России и Китая, советское военное наследие, Казахстан начал проводить многовекторную внешнюю политику. Многовекторность внешней политики в международных отношениях является одним из ключевых механизмов решения ряда проблем, прежде всего вопросов международной и региональной безопасности. Также в статье определяется обеспечение национальной безопасности как одно из основных требований ведения активной внешней политики, что является синонимом региональных процессов, необходимостью координации действий стран региона, налаживания взаимоотношений с могущественными державами.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CHANGES IN THE REGIONAL SITUATION AND THE NEED TO DEVELOP A MULTI-VECTOR FOREIGN POLICY AT THE BEGINNING OF THE XXI CENTURY

The article analyzes and discusses the issue of studying changes in the regional situation and the need to develop a multi-vector foreign policy at the beginning of the 21st century. After the declaration of political independence, it became necessary to conduct a balanced foreign policy. Although the main methods of the country's foreign policy from the first Address of the Head of State were of a multidirectional and pragmatic nature, but its practical implementation coincided with the beginning of the 21st century. Given the vast territory, location in the center of the Eurasian continent, proximity to two major powers - Russia and China, the Soviet military legacy, Kazakhstan began to pursue a multi-vector foreign policy. The multi-vector nature of foreign policy in international relations is one of the key mechanisms for solving a number of problems, primarily issues of international and regional security. The article also defines ensuring national security as one of the main requirements for conducting an active foreign policy, which is synonymous with regional processes, the need to coordinate the actions of the countries of the region, and establish relationships with powerful powers.

Текст научной работы на тему «ИЗМЕНЕНИЯ РЕГИОНАЛЬНОЙ СИТУАЦИИ И НЕОБХОДИМОСТЬ РАЗРАБОТКИ МНОГОВЕКТОРНОЙ ВНЕШНЕЙ ПОЛИТИКИ В НАЧАЛЕ XXI ВЕКА»

Узбекистон, К^иргизистон, Туркманистон, Озарбойцон, Украина, Белоруссия ва дигар давлатуои Аврупо маълумотуои илми ёфтан мумкин аст. Чи хеле ки мо медонем худи мууоцирати меунати айни уол ба масъалауои ицтимои, ицтисоди, сиёси, этникй, ахлоци, маънави ва динии цауони табдил ёфта, цариб тамоми кишваруои цауонро фаро гирифтааст.

Муаллиф менависад, ки дар тацрибаи цауони мууоцирати меунати цараёни идоранашаванда ва хатарнок набуда, баръакс айни уол ба цараёни мадани ва идорашаванда табдил ёфтааст. Ин цараёнро мо дар мисоли кишваруои Филиппины, Таиланд ва Тунис мушоуида менамоем. Дар Цумуурии Тоцикистон ин цараён низ характери маданиро гширифтааст. Тацриба нишон медиуад, он кишваруое, ки цараёни интицоли цувваи кори ба хорицаро ба сиёсати давлат табдил доданд, тавонистанд буурони ицтисодиро паси сар намуда, роуи рушдро пеша намоянд.

Дар охир муаллиф менигорад, ки бинобар сабаби номуътадил будани авзои сиёси шаурвандон мацбур шуданд, ки кишварро тарк намоянд ва дар кишвари цабулкунанда барои гузаронидани рузгори оила ба фаъолияти меунати огоз намуданд, яъне онуо аввал гуреза, баъд мууоцир ва охиран ба мууоцири меунати табдил ёфтанд.

Калидвожахр: мууоцир, мууоцират, мууоцирати меунати, гурезагон, бекори, камбагали, мууаццицони тоцик, цамъиятуои тоцикон, бозор, савдои мокуи, ицтисодиёт.

Маълумот дар бораи муаллиф:

Цалилов Ма^мадулло Шамсиллоевич - Донишгоуи давлатии Бохтар ба номи Носири Хусрав, омузгори кафедраи ууцуц ва идораи давлати. Сурога: 735140, Цумуурии Тоцикистон, шаури Бохтар, кучаи Айни, 67. Тел: (+992) 904110268.

Сведение об авторе:

Джалилов Махмадулло Шамсиллоевич - Бохтарский государственный университет имени Носира Хусрава, преподаватель кафедры права и государственного управления. Адрес: 735140, Республика Таджикистан, город Бохтар, улица Айни, 67. Тел: (+992) 904110268.

About the authors:

Jalilov Makhmadullo Shamsilloevich - Bokhtar State University named after Nosir Khusrav, lecturer at the Department of Law and Public Administration. Address: 735140, Republic of Tajikistan, Bokhtar city, Aini street, 67. Phone: (+992) 904110268.

ТАГЙИРЁБИИ ВАЗЪИ МИНТАЦА ВА ЗАРУРАТИ ТАШАККУЛИ СИЁСАТИ ХОРИ^ИИ БИСЁРСАМТЙ ДАР ИБТИДОИ АСРИ XXI

Комилов Н.И.

Донишгоуи давлатии Кулоб ба номи А. Рудаки

Дар охири асри XX - ибтидои асри XXI тамоюли зудури марказдои нави куввахои чадонй мушодида карда мешуд. Омили афзоиши нуфузи аксари ин кишвардо ба афзоиши иктидори иктисодии ондо вобаста буд. Аз чониби дигар, афзоиши накши бозингарони гайрианъананавй - созмондои байналмилалй ва минтакавй возед шуда ба саднаи сиёсати чадонй ширкатдои фаромиллй ворид гаштанд.

Тавре Пешвои миллат дар Паём ба Мачлиси Олй аз соли 2002 таъкид намуда буд: Дар интидои асри XX ва огози асри XXI андозаву микёси хатардои бузурги умумибашарй ба чойи кам шудан бештар доман афрохтаанд, ки ондоро аз руйи модияту дадафдояшон метавон ба якчанд гуруд таксим кард.

Ин хатардо, якум, афзоиш ёфтани истедсол ва ихтирооти муддиштарин ярокдои ядрой ва дигар воситадои катли ом - тачдизоти радиоактивй, биологй, химиявй ва гайра мебошад, ки дар натичаи истифодаи ондо хавфи нест шудани инсоният ва задролуд гардидани мудити зист дар сайёра ба вучуд меояд.

Дуюм, хатари афзудани мунокишадои минтакавй дар заминаи ихтилофоти динию маздабй, зиддиятдои кавмию нажодй, тамоюлдои идеологй, талошдои ошкору нидон барои ба даст овардани захирадои сузишворию ашёи хом, таксимоти нави бозори чадонй ва гайра мебошад, ки дар натичаи бархурди манфиатдои давлатдои гуногун дар гушадои мухталифи сайёра аланга мегирад.

Сеюм, мавкеи устувори минтакавй ва умумичадонй пайдо кардани терроризми байналмилалй, экстремизм, гардиши гайриконунии маводи мухаддир ва кочоки ярок,

чинояткории муташаккил, хамчунин пахншавии F0яхои зуроварй, тарFиботи зараровари мазхабию идеологй ва ба воситахои иттилооти омма рох ёфтани онхо мебошад.

чорум, унсурхои нави хатари yмyмибашарй дар заминаи дастовардхои навтарини сохаи компютерй ва технологияи алокаву коммуникатсия падид меоянд, ки сархадхоро шикаста, ба махфитарин кашфиётхои харбй, силоххои ядрой ва нуктахои мушакхои дурзан даст меёбанд.

Ва нихоят, хатари афзудани фаркияти миёни давлатхои бой ва камбаFал дар микёси чахонй мебошад, ки хосили он афзоиши рузафзуни ахолй ва аз назорат берун мондани он махсуб мегардад [9].

Дар чунин шароит яке аз минтакахои калидии Aврyосиё, ки Осиёи Марказй ба шумор меравад, бо дарназардошти иктидори табий ва мавкеи чyFрофй ба сахнаи фаъоли сиёсати чахонй ворид гардид. Осиёи Марказй бо захирахои бузурги манбаъхои маводи тавлидкунандаи неру ва манбаъхои маъданй ва бархурдор будан аз вазъияти хамлу наклии бартар аз муддатхо пеш ба нуктаи бахамрасии манфиатхои геосиёсй ва геоиктисодии бозигарони бузурги сиёсати чахонй табдил гардидааст.

Ба навиштаи Х,алфред мак Киндер Осиёи Марказй бахше аз калби Aвроосиё (Х,артлэнд)-ро ташкил медихад. Ба андешаи ин назарияпардоз, «касе, ки Х,артлэндро назорат мекунад, Aвроосиёро назорат мекунад. Касе, ки Aвроосиёро назорат мекунад, бар тамоми чахон назорати худро баркарор менамояд» [13, с.23].

Дар 0F03и асри XXl олам дигаргунихои амикеро, ки дар натичаи шаклгирии низоми чахонии бисёркутбй ба вучуд омадааст, аз сар мегузаронад. Ч,араёнхое, ки дар мархилаи кунунй дар чахон зухур намудаанд, арсахои сиёсиву иктисодй ва ичтимоиву маънавиро фаро гирифтаанд [10].

Махз дар хамин мархила тамоюлоте возех гардиданд, ки ба болоравии накши минтакаи Осиёи Марказй мусоидат намуданд. Бо дарназардошти таFЙиротхои бунёдй дар муносибатхои байналмилалй, накши омили иктисодй, болоравии арзиши маводи сухт, мавкеи чyFрофй ва иктидори транзитии минтака, таваччухи кудратхои чахонй ба Осиёи Марказй бештар гардид. Aз чониби дигар, 0F03и амалиётхои байналмилалии зиддитеррористй дар AфF0нистон боиси наздикшавии нерухои Fарбй ба минтака ва чалби кишвархои Осиёи Марказй ба равандхои минтакавй гардид, ки фаъолшавии Россия ва Хитойро ба бор овард.

Имруз аллакай аён аст, ки Осиёи Марказй тадричан пеш меравад ва аз сояи сиёсати чахонй баромада, ба яке аз мавзуъхои мухимме табдил мегардад, ки бештар дар доирахои бонуфузи русй, хитойй, амрикой, аврупой, туркй, покистонй ва хиндустонй мавриди баррасй карор мегирад. Соли 2016 мухаккики машхури амрикой Ф. Фукуяма кайд намуд, ки ба наздикй Осиёи Марказй аз канораи иктисоди чахонй ба маркази он табдил меёбад. Ба сифати ангезаи мухимми ин раванд, олим накши иктисоди Хитойро кайд мекунад, ки торафт бештар ба Aврyосиё нигаронида шудааст.

Осиёи Марказй дар сархади се тамаддуни бузург чойгир буда, сохиби таърихи мураккаб ва таркиби кавмй-динии гуногунранги ахолй мебошад, ки дар консепсияхои Хантингтон аксар вакт хамчун минтакаи дорои иктидори "куттии борут" дарк карда мешавад [18, с.7].

Маъмулан, ахамияти минтака дар тахкикоти хоричй аз нуктаи назари мавчудияти захираи бузурги энергетики ва табий дар каъри он ба назар гирифта мешавад. Новобаста аз ин, бинобар болоравии иктисоди Хитой, кохиши ракобати идеологй байни Шарк ва Fарб, баланд рафтани омили иктисодй дар сиёсати чахонй ахамияти минтака хамчун нуктаи пайвандкунандаи китъахо боло рафт. Aммо Осиёи Марказй дастрасии мустаким ба укёнуси бахрй надорад, аз ин ру ба вобастагии наклиётиву транзитй ва сархадй аз давлатхои дигар махкум аст. Дар чунин холат зарурати хамгироии минтакавй, сиёсати баробар бо кудратхои чахонй ва хусни хамчаворй лозим меояд.

Осиёи Марказй, бинобар омилхои айнй ва зехнй дар мехвари ин масъалахо карор гирифт. Сабабхои пахншавии терроризм дар минтака шартан ба хоричй ва дохилй чудо мегарданд. Ба омилхои хоричй метавон чунин масъалахоро, аз кабили атрофи носуботи минтакавй (AфF0нистон, Кашмир, ^афкози Шимолй, Навохии мухтори Синзян - УЙFyри Чумхурии Халкии Хитой), кочоки маводи мухаддир, зиддият дар манфиатхои кудратхои пешбар, мавчудиятие ихтилофхои байнидавлатй ворид намуд [8].

Aз ин ру, дарки нисбатан амики равандхои дар ин зернизоми минтакавй чараёндошта ба инобат гирифтани махсусият ва мохияти сиёсати хам иштирокчиёни он ва хам бозингарони хоричиро такозо менамояд. Дар чунин холат барои кишвархои Осиёи Марказй - Точикистон хамчун кишвари дар хамсоягии AфF0нистон карордошта ва ^азокистон - пайвандкунандаи Шарк ва Fарб тавассути худуди пахновараш зарурати тахияи консепсияи санчидашудаи сиёсати хоричй бо дарназардошти тамоми омилхои болозикр ва татбики сиёсати вокеъбинона возех мегардад [4, с,52].

Сарфи назар аз он, ки самтхои афзалиятноки сиёсати хоричии Чумхурии Точикистон дар даврони истиклолият муайян гардида буданд, бояд кайд кард, ки дар шакли консептуалй

Стратегияи сиёсати хоричй соли 2002 дар Паёмхои солонаи Пешвои миллат ба парлумон дар солхои 2001 ва 2002 ташаккул ёфт.

Маълум аст, ки дар сиёсати хоричии тамоми кишвархои олам афзалиятхое вучуд доранд. Густариши муносибатхои дустй, хамкорй ва хамгирой бо кишвархои аъзои ИДМ хамчун яке аз афзалиятхои устувори сиёсати хоричии Точикистон бокй мемонад.

Дар Паёми соли 2001 аввалин маротиба дар баробари афзалияти хамкорй бо шарикони анъанавй, пеш аз хама Россия ва кишвархои минтака, зарурати рохандозии сиёсати фаъоли хоричй ва тахияи Консепсияи сиёсати хоричй таъкид гардид [10].

Новобаста аз он ки ^азокистон оид ба пешбурди сиёсати бисёрсамтаи хоричй аллакай дар охири асри ХХ эълом дошта буд, вале раванди татбики амалии он бо огози хазораи навин пайванди ногусастанй дорад. ^азокистон яке аз кишвархои камшумор дар фазои пасошуравй буд, ки тавонист бе расонидани осеб ба манофеи стратегии худ бо хама кишвархо равобити хуби устувор баркарор кунад [11].

Бояд тазаккур дод, ки ^азокистон дар тули солхои истиклолият сиёсати хоричии мутавозин ва санчидашударо рохандозй менамояд, ки асоси онро бисёрсамтй ташкил медихад.

Бисёрсамтй хамчун рохандозии муназзамсозии сиёсати хоричй дар нимаи аввали солхои 1990-ум ташаккул ёфтааст. ^азокистон ба дарёфти истиклолият бо масъалахои зиёде ру ба ру гардид: зиёда аз хазор пайкони хастай, каламрави бузург, ки бояд мухофизат гардад, ахолии гуногунтаркиб ва бисёрмиллй. Дар баробари ин хамсоягй бо ду кишвари бузург- Россия ва Хитой, мутаносибан -сархадхои тулонй ва масъалахои халношудаи сархадй, захирахои бойи табий, ки ба он хамсоягони дуру наздик таваччух доштанд, дур будан аз роххои бахрй ва чахонй мушкилоте дигаре буданд, ки халли онхо ба зиммаи кишвари чавон вогузор гаштанд. Дар ин шароит рохандозии чунин самти сиёсати хоричй зарур буд, ки имкони «ислохи» камбудихои табии чугрофй ва истифодаи афзалиятхоро фарохам орад. Бо назардошти далели мазкур бояд эътироф намуд, ки рохбарияти кишвар дар чунин давраи мухим карорро дар бораи рохандозиии сиёсати хоричии бисёрсамтй дуруст кабул намуда буданд.

Дар таърихи ^азокистон аввалин консепсияи сиёсати хоричй соли 1995 тахия гардид. Дар заминаи он усули бисёрсамтй меистод, ки маънои рушди хамкорихои дустона ва пешгуишаванда бо тамоми кишвархоеро дошт, ки дар умури чахонй накши муассир дошта барои кишвари таваччухи амалй доранд. «Бисёрсамтй набудани вобастагии катъии самти сиёсати хоричиро аз ин ё он шарик, аз гайри кобили пешгуии рушди вазъият дар ин ё он минтака, аз тагйироти хачми бозори чахонй пешбинй менамояд». Дар консепсия афзалияти бешубха ба хамкорй бо кишвархои хамчавор дода шуда буд.

Дар сатхи минтакавй (колаби Осиёи Марказй) -вазъи носуботи харбй-сиёсй дар минтака; мероси баъдихарбии чангхои гузашта; вокеияти тахдиди дахлнопазирии сархадхо, эхтимолияти омадани гурезагон аз худудхои хамчавор; имконияти истифодаи кувва нисбати ^азокистон ва тачовуз ба мукобили он; дохилшавй ва амалхои чузъу томхои харбии гайриконунй ва гуруххои террористй; тачаммуи манфиатхои кишвархо дар минтакаи бахри Хазар; экстремизми сиёсй-динй; кочоки маводи мухаддир ва гайра тахдидхои асосй ба шумор мераванд.

Дар баробари татбики сиёсати фаъоли хоричй барои Чумхурии Точикистон идомаи пешбурди сиёсати санчидаи хоричй ва таквияти муносибат бо кишвархои хамчавор ва минтака зарур буд. Х,ангоми муайян намудани самтхои асосии сиёсати хоричй, хусусан аввалияти ину он тадбир ё ташаббуси байналмилалй, моро зарур аст, ки манфиат ё ниёзхое, ки дар хавзахои мазкур дорем ва ё хохем дошт, ба хам мукобил нагузорем. Албатта, чун мо ба хавзахое низ дохил мешавем, ки сурату сирати минтакавй доранд, моро зарур аст, ки сиёсати минтакавй (чунончи, дар худуди Осиёи Марказй) хам дошта бошем, вале набояд ба минтакагарой рох дод, ки он факат ба чудоию тафрикачуихои нохуши сиёсй оварда метавонаду бас» [13, с. 181].

Бо назардошти манфиатхои миллй муайян намудани самтхои асосии сиёсати хоричии Чумхурии Точикистон дар Консепсия сиёсати хоричй онро сифатан нав кард. Консепсияи сиёсати хоричй аз 24 сентябри соли 2002 бо фармони Президенти Чумхурии Точикистон ба имзо расида мохияти сиёсати хоричй ва самтхои афзалиятноки онро муайян намуд.

Манфиатхои миллии Чумхурии Точикистон дар сохаи сиёсати хоричй дар мархилаи хозира ва дар дурнамои наздик дар Консепсия чунин мукаррар шуда буданд:

Х,ифз ва тахкими истиклолияти давлатй, тамомияти марзй, таъмини амнияти миллй, истиклоли сиёсй, иктисодй ва фархангии кишвар;

• Тахкими эътидоли сиёсй ва оштии миллй;

• Мухайё намудани шароити мусоид барои рушди устувори иктисодй ва боло бурдани сатхи некуахволии халк, амнияти иктисодй ва экологии мамлакат;

• Бунёди чомеаи демократй бар асоси усули иктисоди бозоргонй;

• Х,ифзи дукук, озодй, шараф ва манфиати шадрвандон дар дохили кишвар ва берун аз

он;

• Ташаккули камарбанди дамсоягии нек дар марздои Чумдурии Тоцикистон;

• Инкишофи муносибатдои боэътимод, дстона ва дамкоридои мутакобилан судманди кишвардо;

• Тадкими имици мусбии Чумдурии Тоцикистон дар дунё;

• Мусоидат ба цомеадои тоцикй дар кишвардои дигар дар чадорчубаи мукаррар намудаи конунгузории ондо [6, с.67].

Дар баробари ин, парлумони Чумдурии Тоцикистон ^онун «Дар бораи хизмати дипломатй»-ро кабул кард. Ин санаддо аввалин поядои консептуалии сиёсати хориции Тоцикистони содибистиклол буданд. Консепсияи сиёсати хориции Чумдурии Тоцикистон дуццати асосии сиёсй гардид, ки дар он низоми назардо оид ба самтдои асосй ва афзалиятдои фаъолияти байналмилалии давлат инъикос ёфтааст [5, с.116].

Дар Консепсияи сиёсати хориции ^азокистон дар бахши «Х,адафи асосии сиёсати хорицй - ташаккули мудити мусоиди хорицй ва дастгирй барои рушди устувори кишвар дар асоси ислодоти сиёсй ва иктисодй - ишора шудааст».

Низоми амнияти миллй, яъне сиёсати хорициро бунёд намуда, ^азокистон мебоист аз махсусияти мавкеи геополитикй ва иктисодй бармеомад [1].

Асоси фаъолияти хориции ^азокистонро сиёсати дардои кушода, омодагй барои дамкорй бо дамаи субъектдои муносибатдои байналмилалй дар заминаи эдтироми усулу меъёрдои пазируфташудаи дукуки байналхалкй ташкил медидад. Саъю кушиш ва талошдои пайвастаи мо, ки дадаф аз он аз цониби кишвардои хорицй дар симои Тоцикистон дида тавонистани шарик ва дамкори боэътимод буд, натицадои хуб ба бор оварданд. Имруз мо метавонем бо каноатмандй гуем, ки дар чорабинидои байналмилалй ва мулокотдои дуцонибаи кишвардо фикру мавкеи Тоцикистон кадру кимати арзанда дорад. Акнун Тоцикистон аз тарафи адли олам дамчун давлате шинохта шудааст, ки бемайлон бо роди демократия ва иктисоди бозорй пеш меравад.

^азокистон дар цое мавкеъ гирифтааст, ки масирдои наклиётй ва коммуникатсионии пайвандкунандаи Гарб ва Шарк ба дам меоянд. ^исмати асосии содироти кишварро ашёи хом ташкил медидад (металлдо, нефт, галла, пашм). Бо назардошти мавкеи худ ^азокистон дар саднаи байналмилалй сиёсати бисёрсамтиро пеш мебарад. Модияти он дар истикрор ва рушди дамкоридои мутакобила бо тамоми кишвардои дуру наздик ифода меёбад. Вазифадои стратегии сиёсати хорицй - ин родбарии мукаррароти усулй дар бораи устуворй, усулдои истиклолият, тамомияти арзй ва дахолатнопазирии сардади кишвар ба шумор меравад.

Маком ва накши ^азокистон дар муносибатдои байналмилалй бо мавкеъгирй ва имкониятдои цугрофй, геополитикй ва геоиктисодй алокаманд мебошанд. Аз дама мудим -ин мавкеи ^азокистон дар минтакаи пайвасти роддоест, ки Аврупо ва Осиёро мепайванданд. Х,амсоягони наздики кишвари мо - Россия, Хитой ва кишвардои исломии Осиёи Марказй мебошанд. Тавассути каламрави ^азокистон дар адди кадим Роди бузурги абрешим мегузашт. Аз ин ру, аксари кишвардои цадон ба истикрор ва рушди алокадои гуногунцанба бо ^азокистон таваццуд доранд. Таваццуди асосй - ин боигаридои табий, захирадои бузурги канданидои фоиданок ба шумор меравад. Дар мацмуъ, дар ^азокистон дамасола зиёда аз 1,5 млрд. тонна канданидои фоиданок аз худ мегарданд.

Вазифадои мусоидат ба эцоди камарбанди эътимоду амният дар тамоми тули сардади кишвар аз роди густариш ва тадкими муносибатдои неки дамсоягй бо дамаи мамлакатдои дамцавор, бо истифода аз созукордои (механизмдои) сиёсию дипломатй ва дукуки байналмилалй, бо шумули икдомдои дипломатияи пешгирона, барои далли саривактии мушкилоти мавцуд ё эдтимолй дар минтака саъю талош намудан дар сиёсати хориции кишвари мо мавкеи мудим доранд.

Зарурати айнии мустадкам намудани амният дар минтакаи Осиёи Марказй, наздикии моделдои инкишофи иктисодй, инчунин умумияти таърихии халкдо адамияти стратегии сиёсати ^азокистонро дар Осиёи Марказй муайян менамоянд. Бо ташаббуси ^азокистон цомеаи иктисодии Осиёи Марказй ташкил шуд, ки самаранокии худро на тандо зимни далли масоили иктисодй, балки масъаладои дамкории сиёсй нишон дод. Тасодуфй нест, ки 5 январи соли 2001 родбарони чор кишвардои Осиёи Марказй карорро дар бораи ташкили Форуми Осиёи Марказй дар асоси созмони амалкунанда кабул намуданд.

Х,адафи нидоии талошдои дипломатияи казокистонй дар самтдои россиягй, хитойй ва Осиёи Марказй таъмини камарбанди амниятй дар тамоми периметри сардаддои ^азокистон, бунёди шароитдои зарурии хорицй барои мустадкам намудани истиклолияти кишвар ба шумор меравад [14, с.33].

Яъне, яке аз заруратдои асосии пешбурди сиёсати фаъоли хорицй ин таъмини амнияти миллй мебошад, ки бо раванддои минтакавй, зарурати дамоданг сохтани амалдои кишвардои минтака, родандозии муносибатдои мутакобила бо кишвардои муктадир ба шумор меравад.

Амнияти миллй ба сифати асоси муносибатхои кишвархои Осиёи Марказй, аз чумла Чумхурии ^азокистон бо созмонхои байналмилалй баромад менамояд. Ба максади таъмини инкишофи устувори дохилии иктисодй, ичтимой, экологй, харбй, кавмй ва субот чумхурй ба таври доимй муносибатхои корй ва мутакобилан судмандро бо созмонхо ва кишвархои чомеаи чахонй ба рох мондааст. Ин бо сабабхои айнии мавчудияти тачрибаи васеъ, таъсири сиёсй, воситахои молиявй, алокахои байналмилалй, иттилооти мубрам ва маълумотм созмонхои байналмилалй асоснок мегардад. Дар хар як холати алохида ва намуна кишвархо сохахои мухталифи хамкориро мечуянд, ки ба таври мусбат ва самаранок дар татбики манфиатхо ва барномахои онхо ифода меёбанд.

Ба максади таъмини амният ва суботи худ, Чумхурии ^азокистон муносибатхои доимии корй ва шарикиро бо кишвархои дигар ба рох мондааст. Ба ин максад созмонхое ташаккул ва дастгирй меёбанд, ки ба наздикшавй ва хамкорй мусоидат менамоянд. Муносибатхои байнидавлатй ва алокахои байничамъиятй на танхо тавассути сохторхои давлатй, балки зери сарпарастй ва бо кумаки созмонхо низ рохандозй мегарданд [2, с.40].

Бисёрчонибагй дар муносибатхои байналмилалй яке аз механизмхои калидии халли як катор мушкилот, пеш аз хама масоили амнияти байналмилалй ва минтакавй мебошад. Масалан, истифодаи бисёрчонибаи механизмхо яке аз воситахои танзими низоъхо дар дипломатияи пешгирикунанда (превентивй) гардид. Истифодаи равишхои бисёрчониба-инчунин воситаи ташкили баробарй дар тавозунхои гуногун- иктисодй, сиёсй, харбй ва гайра мебошад. Истифодаи равишхое, ки ба бисёрчонибагй ва усулхои хамкории амният асос ёфтаанд, дар бахши амалй дар зухури сохторхо дар созмонхои байналмилалй ва макомотхои сиёсати миллии хоричй зохир мешаванд, ки барои равандхои бисёрчониба масъул мебошанд. Тавре амалияи байналмилалй шаходат медихад, барои теъдоди зиёди кишвархои хурд иштирок дар созмонхои бисёрчонибаи мухталиф (вазоифй, минтакавй ва f.) василаи таъмини амният ба шумор мераванд.

Махз бо дарназардошти сабабхои объективии афзоиши терроризми байналмилалй, экстремизм, кочоки маводи мухаддир ва тахдиди хучуми кишвархои хоричй СААД фишанги вокеии мухофизати амният ва тамомияти арзии иштирокчиёни он гардид. Соли 2002 мустахкамшавии созмон, хамчун иштирокчии комилхукуки равандхои харбй-сиёсии байналмилалй гардид. Вале вазифахо ва мсъулияти ба души он гузошташуда, хислати минтакавии онро возех намуданд.

- истодагарй дар мукобили хатархои нави Fайрианъанавй;

- инъикоси арзишхои фархангию таърихй ва суннатии халки точик яъне дустй ва хусни хамсоягй дар сиёсати хоричии кишвар;

- нигох доштани тавозун дар самти афзалияти самтхои асосии сиёсати хоричии кишвар;

- чалби сармояхои мустакими хоричй барои эхёи иктисоди кишвар ва татбики ислохот дар самти рушди чумхурй ва баланд бардоштани сатхи зиндагии шахрвандон [15, с.83].

Дар баробари ин як катор омилхое мавчуданд, ки зарурати рохандозии бисёрсамтиро дар сиёсати хоричии Чумхурии ^азокистон асосонок менамоянд:

1. Чойгиршавии Чумхурии ^азокистон дар каламрави бузург байни ду кудратхои бузург Федератсияи Россия ва Чумхурии Халкии Хитой;

2. Зарурати хифзи сархад ва масъалахои халношудаи сархадй;

3. Набудани рохи мустакими баромад ба роххои чахонии бахрй, ки дастрасй ба онхо танхо тавассути каламрави кишвархои хамчавор;

4. Фишори марказхои нави чахонй ва кудратхои минтакавй;

5. Захирахои бузурги табий, ки ба онхо таваччухи кишвархои дуру наздик равона гашта буданд;

6. Х,ачми нисбатан кучаки иктисоди ^азокистон дар мукоиса бо масохати каламрави он;

8. Гуногунтаркибии ахолй.

Бо назардошти омилхои мазкур, метавон хулоса намуд, ки бисёрсамтй махз он фишанге ба шумор меравад, ки имкони ислохи камбудихои табий ва истифодаи афзалиятхоро барои ^азокистон фарохам меорад.

Бояд эътироф намуд, ки дар тули истиклолият сиёсати хоричии бисёрсамтй барои дар рохи ворид шудани ^азокистон ба чомеаи сиёсй ва иктисодй, инчунин тахкими мавкеи байналмилалй самараи зиёд додааст.

Имруз метавон дар бораи зухури вазъи нави геополитикй ва геоиктисодй дар чахон гуфт, ки ^азокистонро ба боздиди мавкеи худ дар чахон водор менамояд. Ба омилхое, ки вазъи нави чахониро маайян менамоянд метавон инхоро ворид намуд: анчоми давраи тахаввул дар ^азокистон; афзоиши таъсири минтакавии ^азокистон; номуайянй ва анчом наёфтани равандхои хамгирой дар Осиёи Марказй ва ИДМ; таFЙирёбии вазъи геополитикй дар чахон, тавозуни марказхои кудрати байналмилалй; зухури тахдид ва хатархои нав; падидахои шадиди бухронй дар иктисоди чахонй [3].

Дар натицаи тахлили тагйири ваъи минтака ва зарурати ташаккули сиёсати хоричии бисёрсамтй метавон ба хулосае омад, ки пешбурди сиёсати бисёрсамтй, истикрори муносибатдои дипломатй бо кишвархои чомеаи чахонй ва узвият ба созмонхои бонуфузи байналмилалй ва минтакавй аз асли дарёфти чойгохи муносиб дар сахнаи чахонй ва муаррифии таърих, фарханг ва дастовардхои кишвар дар арсаи байналмилалй бармеояд.

Дар баробари ин бинобар зухури хатархои муосири гайрианъанавй, тахдидхое, ки аз Афгонистон бармеоянд, набудани иктидори кофй барои хар як кишвари миллй чихати дар алохидагй истодагарй ва муковимат намудан бо онхо зарурати хамоханг сохтани амалхои кишвархои минтака, созмонхои байналмилалй ва минтакавй пеш меояд, ки то кадом андоза даст ёфтан ба ин хадафхо аз пешбурди сиёсати вокеъбинона ва санчидаи хоричй вобаста мебошад.

Х,амин тарик, метавон хулоса намуд, ки сиёсати хоричии бисёрсамтй зарурати айние ба шумор меравад, ки дар тули мавчудияти мустакилона дар рохи воридшавии арзандаи кишвархо ба чомеаи чахонй, муаррифии худ хамчун давлатхои ташаббускор ва муваффак мусоидат намудааст.

АДАБИЁТ

1. Внешняя политика Республики Казахстан. http://testent.ru/index/0-93

2. Гирфанов Р. М. Внешняя политика Республики Казахстан в контексте обеспечения глобальной и региональной безопасности (политологический анализ) Гирфанов Ринат Марсович, Диссертация на соискание академической степени доктора философии (PhD). 23.00.00 - политические науки. / Гирфанов-Астана 2010, - С.40

3. Деловарова Л.Ф. Некоторые теоретические аспекты многовекторности. https://articlekz.com/article/7012

4. Комилов Н. Натича ва дастовардхои самти нави сиёсати хоричии Точикистон ва Казокистон огози асри XXI. //Паёми ДМТ, №3, 2022, С.52

5. Комилова Х.Г. Республика Таджикистан в системе международных отношений и геополитических координат в условиях нового мирового порядка (региональный формат). Дисс. д.и.н. душанбе, 2021, Душанбе, 373 с. С.116

6. Назаров Т. Дипломатияи муосири точик. / Т.Назаров, А.Сатторзода - Душанбе, 2006, С. 67.

7. Основные черты внешней политики Казахстана. https://www.kazportal.kz/osnovnyie-chertyi-vneshney-politiki-kazahstana/

8. Паёми Президента Ч,умхурии Точикистон Эмомалй Рахмон ба Мачлиси Олии Ч,умхурии Точикистон 22.04.2002, http://www. president.tj/node/6694

9. Пешвои миллат ва дастовардхои сиёсати хоричии Точикистон дар даврони истиклол. Мулохизахои Вазири корхои хоричии Ч,умхурии Точикистон Сирочиддин Мухриддин. https://khovar.tj/2020/09/ peshvoi-millat-va-dastovard-oi-siyosati-hori-ii-to-ikiston-dar-davroni-isti-lol-mulo-iza-oi-vaziri-kor-oi-hori-ii-um-urii-to-ikiston-siro-iddin-mu-riddin/

10. Паём ба Аъзои Мачлиси Миллй ва вакилони Мачлиси Намояндагони Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон 30.04.2001 http://www.president.tj/node/15126

11. Послание Президента Республики Казахстан Н.А. Назарбаева народу Казахстана. Апрель 2002 г. https ://www. akorda.kz/ru/ addresses/addresses_of_president/poslanie-prezidenta-respubliki-kazakhstan-n-a-nazarbaeva-narodu-kazakhstana-aprel-2002-g_1342416567

12. Сайидзода З.Ш. Фаъолияти байналмилалии Пешвои миллат Эмомалй Рахмон: бозгашти давлати миллии точикон ба арсаи сиёсати чахонй. / З.Ш.Сайидзода - Душанбе: Контраст, 2016. - 216 с. С.23

13. Сайидзода З. Мафхумхои бунёдии назариёти сиёсии Пешвои миллат Эмомалй Рахмон. // З.Ш.Сайидзода, П.Давлатзода, А.Даминова - Душанбе: Контраст, 2018. - 422 с. С.181

14. Токаев К. Внешняя политика Республики Казахстан в период становления нового мирового порядка. Дисс. на соискание уч.степени кан. пол.наук. Специальность 23.00.04 - Политические проблемы международных отношений и глобального развития. / К.Токаев -М., 2001, 440 с. С.33

15. Шарипов А.Н. Мархалахои асосии ташаккули сиёсати хоричии Ч,Т. //Маводи конфронси чумхуриявии илмй-амалй "Самтхои афзалиятнок ва дурнамои тавсеаи сиёсати бисёрсамтаи Точикистон дар шароити муосир". " / А.Н.Шарипов-Душанбе, 11 декабри соли 2019. 256 с. -С.83

16. Центральная Азия 2027: меняющийся стратегический ландшафт. Вероятные сценарии на 10 лет вперед. Астана: Издательство Библиотеки Первого Президента РК - Елбасы, 2017. - 100 с. С.7

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

ТАГЙИРЁБИИ ВАЗЪИ МИНТАКА ВА ЗАРУРАТИ ТАШАККУЛИ СИЁСАТИ ХОРИЦИИ БИСЁРСАМТЙ ДАР ИБТИДОИ АСРИ XXI

Дар мацола масъалаи омузиши тагйирёбии вазъи минтаца ва зарурати ташаккули сиёсати хориции бисёрсамтй дар ибтидои асри XXI мавриди таулилу баррасй царор гирифтааст. Баъди касби истицлолияти сиёсй зарурати роуандозии сиёсати хориции мутавозин ба миён омад. Х^арчанд усулуои асосии сиёсати хориции кишвар аз Муроциатномаи аввалини Роубари давлат хислати бисёрсамтй ва воцеъбинона доштанд, вале татбици амалии он ба огози асри XXIрост омад.

Казоцистон бо дарназардошти худуди бузург, цойгиршавй дар маркази цитъаи Авруосиё, хамсоягй бо ду кишвари бузург -Россия ва Хитой, мероси харбии Шуравй сиёсати хориции бисёрсамтиро пеша намуд. Сиёсати хориции бисёрсамтй дар муносибатхои байналмилалй яке аз механизмхои калидии халли як цатор мушкилот, пеш аз хама масоили амнияти байналмилалй ва минтацавй мебошад.

Инчунин, дар мацола таъмини амнияти миллй хамчун яке аз заруратхои асосии пешбурди сиёсати фаъоли хорицй таъкид гардидааст, ки бо равандхои минтацавй, зарурати хамоханг сохтани амалхои кишвархои минтаца, рохандозии муносибатхои мутацобила бо кишвархои муцтадир хаммаъно мебошад.

Калидвожахр: истицлолият, сиёсати хорицй, Тоцикистон, Казоцистон, Осиёи Марказй, минтаца, таъмини амният, сиёсати бисёрсамтй, шарикии стратегй, хатар, кишвар,

ИЗМЕНЕНИЯ РЕГИОНАЛЬНОЙ СИТУАЦИИ И НЕОБХОДИМОСТЬ РАЗРАБОТКИ МНОГОВЕКТОРНОЙ ВНЕШНЕЙ ПОЛИТИКИ В НАЧАЛЕ XXI ВЕКА

В статье анализируется и обсуждается вопрос изучения изменений региональной ситуации и необходимости разработки многовекторной внешней политики в начале XXI века. После провозглашения политической независимости возникла необходимость вести взвешенную внешнюю политику. Хотя основные методы внешнеполитического курса страны из первого Послания Главы государства носили разнонаправленный и прагматичный характер, но его практическое воплощение совпало с началом XXI века.

Учитывая огромную территорию, расположение в центре Евразийского континента, соседство с двумя крупными державами - России и Китая, советское военное наследие, Казахстан начал проводить многовекторную внешнюю политику. Многовекторность внешней политики в международных отношениях является одним из ключевых механизмов решения ряда проблем, прежде всего вопросов международной и региональной безопасности.

Также в статье определяется обеспечение национальной безопасности как одно из основных требований ведения активной внешней политики, что является синонимом региональных процессов, необходимостью координации действий стран региона, налаживания взаимоотношений с могущественными державами.

Ключевые слова: независимость, внешняя политика, Таджикистан, Казахстан, Центральная Азия, регион, обеспечение безопасности, многосторонняя политика, стратегическое партнерство, риск, страна.

CHANGES IN THE REGIONAL SITUATION AND THE NEED TO DEVELOP A MULTI-VECTOR FOREIGN POLICY AT THE BEGINNING OF THE XXI CENTURY

The article analyzes and discusses the issue of studying changes in the regional situation and the need to develop a multi-vector foreign policy at the beginning of the 21st century. After the declaration of political independence, it became necessary to conduct a balanced foreign policy. Although the main methods of the country's foreign policy from the first Address of the Head of State were of a multidirectional and pragmatic nature, but its practical implementation coincided with the beginning of the 21st century.

Given the vast territory, location in the center of the Eurasian continent, proximity to two major powers - Russia and China, the Soviet military legacy, Kazakhstan began to pursue a multi-vector foreign policy. The multi-vector nature of foreign policy in international relations is one of the key mechanisms for solving a number of problems, primarily issues of international and regional security.

The article also defines ensuring national security as one of the main requirements for conducting an active foreign policy, which is synonymous with regional processes, the need to coordinate the actions of the countries of the region, and establish relationships with powerful powers.

Keywords: independence, foreign policy, Tajikistan, Kazakhstan, Central Asia, region, security, multilateral policy, strategic partnership, risk, country.

Маълумот дар бораи муаллиф:

Комилов Насим Ибро^имович-муаллими калони кафедраи хуцуц ва муносибатхои байналмилалии Донишгохи давлатии Кулоб ба номи А. Рудакй. Сурога ш. Кулоб кучаи С. Сафаров 16Тел: (992)985-41-51-9. E-mail: nasim.komilov.93@mail.ru:

Сведения об авторе:

Комилов Насим Иброхимович-старшему преподавателю кафедры права и межнародных отношений Кулябского государственного университета имени А. Рудаки. Тел: (992)985415193. E-mail: nasim.komilov.93@mail.ru;

About the author:

Nasim Komilov Ibrohimovich- lecturer, Department of Law and International Relations, Kulyab State University named by A.Rudaki. Phone: (992)985415193, Email: nasim.komilov.93@mail.ru;

УДК 72.036. (575.3) АНАЛИЗ ПРАКТИКИ ПРОЕКТИРОВАНИЯ И СТРОИТЕЛЬСТВА МОНУМЕНТАЛЬНЫХ ПРОИЗВЕДЕНИЙ АРХИТЕКТУРЫ И ИСКУССТВА В ГОДЫ СОВЕТСКОЙ ГОСУДАРСТВЕННОСТИ

Джурахонзода С.Ш.

Таджикский технический университет имени академика М. С.Осими

Как известно из истории, советской власти в Таджикской Автономной Советской Социалистической Республике 1924 году досталось незавидная судьба. Пожалуй, ни один город Средней Азии не пережил столь многострадальную и вместе с тем стремительно прогрессирующую судьбу, ставшего за 70 последних лет советской государственности одним из крупных и процветающих городов Востока.

В книге «Традиции и современность в архитектуре Таджикистана» утверждается, что Душанбе за весь период своего развития от небольшого средневекового городка на окраине Восточной Бухары до крупного индустриально развитого и культурного центра среди стран Центральной Азии как в зеркале отразил все перипетии роста городов всего Таджикистан, здесь впервые апробировались возможности использования традиций зодчества прошлого. Именно поэтому многие города и поселки городского типа миновали ошибок при становлении архитектуры, получили своего рода верные «рецепты» придания национального своеобразия и местного архитектурного колорита в их облике [1]. Это позволяет нам анализе практики проектирования и строительства монументальных произведений архитектуры и искусства.

Первые произведение монументальных искусства

Одним из первых произведений монументального искусства, появившихся на территории Таджикистана, является скульптура В.И. Ленина, организатора Октябрьской революции1917 года в Петрограде.

Этот монумент был открыт в 1926 году в Худжанде и была воздвигнута на площади Восстания 4 июля 1925 года рядом с городским парком у восточных ворот Худжандской крепости. Президиум Худжандского горсовета на своём заседании 31 июля 1932 года, выслушав товарища Азимова о возведении памятника В.И. Ленину, постановил «.. .поручить Коммунальной секции под личную ответственность тов. Кузьмина заказать в Москве три статуи Ленина для установки в Ходженте» [2].

Одним из удачных примеров выдающегося произведения искусства, архитектуры и градостроительства может служить воздвигнутый в 1974 году новый памятник В.И. Ленина в Худжанде. Местоположение этого памятника на высоком правом берегу Сырдарьи было намечено при разработке генерального плана города. Оно имело глубокий идеологический смысл: поставить памятник вождю революции в таком месте, где бы он не был среди конкретных зданий, затерянным в локальной городской застройке, а принадлежал бы всему городу, словно парил бы над ним в прекрасном природном окружении, на фоне живописного горного хребта Могол-Тау, над огромным парком у своего подножия и над лазурными водами великой Среднеазиатской реки. Величественный памятник В.И. Ленину, сверкающий на солнце нержавеющей сталью (высота постамента из ценного камня габбро 12,5 м, высота статуи В.И. Ленина -12,5 м) виден издалека при подъезде к городу с севера-запада по дороге из Душанбе и из многих точек левобережья. Памятник с его окружением стал притягательным местом для горожан. От его подножия город предстаёт во всей своей красе днем и вечером. Памятник Ленину, проникнутый пафосом революционных преобразований, отражающий величие вождя и его дел, стал неотъемлем от облика города.

Замысел авторов генерального плана по созданию проекта и сооружению памятника В.И. Ленина на правобережье Худжанда воплотили с 1970 по 1974 год скульптор Н. Щербаков, архитекторы В. Веселовский и И. Гунст.

Фигура Ленина была выполнена из уникального материала - нержавеющей стали (металлический каркас, обшитый листами нержавеющей стали). Это второй монумент в бывшей СССР, выполненный в столь необычном материале Московским отделением художественного фонда. Первый монумент из нержавеющей стали был возведен в 1939 году

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.