Научная статья на тему 'ИЖТИМОЙ-ГУМАНИТАР ФАНЛАРНИНГ ХОТИН-ҚИЗЛАР ҲУҚУҚИНИ ТАЪМИНЛАШДА ТУТГАН ЎРНИ'

ИЖТИМОЙ-ГУМАНИТАР ФАНЛАРНИНГ ХОТИН-ҚИЗЛАР ҲУҚУҚИНИ ТАЪМИНЛАШДА ТУТГАН ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

8
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
фан / инсон / қонун / шахсий / ижтимоий / сиѐсий / ҳуқуқ / таълим. / наука / человек / право / личное / общественное / политическое / право / образование

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Фирюза Абдурашидовна Мухитдинова, Минаввархон Сабировна Юнусова

Мақолада ижтимоий-гуманитар фанларнинг инсон ҳуқуқларини таъминлашдаги, ҳуқуқий давлат барпо этишдаги, қонунийликни таъминлашдаги ўрни илмий-амалий жиҳатдан таҳлил этилган. Шунингдек, Ўзбекистон Республикасида Инсон ҳуқуқлари соҳасидаги Миллий таълим дастурининг хотинқизларнинг шахсий, сиѐсий, иқтисодий, ижтимоий ҳуқуқларини англаб етиш ва улардан фаол фойдаланиш, мажбуриятларга амал қилишни назарда тутувчи инсон ҳуқуқлари маданиятини юксалтиришдаги аҳамияти ѐзилган. Шунингдек, айни йўналишда мавжуд муаммолар, уларни бартараф этиш чоралари бўйича таклифлар илгари сурилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

В статье рассматриваются и анализируется роль социальных и гуманитарных наук в обеспечении прав человека, становлении правового государства, обеспечении законности. Также, отмечается значение Национальной образовательной программы в области прав человека в Республике Узбекистан в повышении осведомленности женщин о личных, политических, экономических, социальных правах и их активном использовании, а также повышении культуры прав человека. Авторами в этом же направлении выдвигались предложения относительно существующих проблем и мер по их устранению.

Текст научной работы на тему «ИЖТИМОЙ-ГУМАНИТАР ФАНЛАРНИНГ ХОТИН-ҚИЗЛАР ҲУҚУҚИНИ ТАЪМИНЛАШДА ТУТГАН ЎРНИ»

ИЖТИМОЙ-ГУМАНИТАР ФАНЛАРНИНГ ХОТИН-ЦИЗЛАР ^УЦУЦИНИ

ТАЪМИНЛАШДА ТУТГАН УРНИ

Фирюза Абдурашидовна Мухитдинова

ТДЮУ "Давлат ва хукук назарияси" кафедраси профессори, юридик фанлар доктори,

Минаввархон Сабировна Юнусова

ТДЮУ "Умумтаълимфанлар ва маданият" кафедраси профессор в.б. педагогика фанлари буйича фалсафа доктори PhD

yminovvar@gmail.com

АННОТАЦИЯ

Маколада ижтимоий-гуманитар фанларнинг инсон хукукларини таъминлашдаги, хукукий давлат барпо этишдаги, конунийликни таъминлашдаги урни илмий-амалий жихатдан тахлил этилган. Шунингдек, Узбекистон Республикасида Инсон хукуклари сохасидаги Миллий таълим дастурининг хотин-кизларнинг шахсий, сиёсий, иктисодий, ижтимоий хукукларини англаб етиш ва улардан фаол фойдаланиш, мажбуриятларга амал килишни назарда тутувчи инсон хукуклари маданиятини юксалтиришдаги ахамияти ёзилган. Шунингдек, айни йуналишда мавжуд муаммолар, уларни бартараф этиш чоралари буйича таклифлар илгари сурилган.

Калит сузлар: фан, инсон, конун, шахсий, ижтимоий,сиёсий, хукук,

таълим.

АННОТАЦИЯ

В статье рассматриваются и анализируется роль социальных и гуманитарных наук в обеспечении прав человека, становлении правового государства, обеспечении законности. Также, отмечается значение Национальной образовательной программы в области прав человека в Республике Узбекистан в повышении осведомленности женщин о личных, политических, экономических, социальных правах и их активном использовании, а также повышении культуры прав человека. Авторами в этом же направлении выдвигались предложения относительно существующих проблем и мер по их устранению.

Ключевые слова: наука, человек, право, личное, общественное, политическое, право, образование.

April, 2023

445

ABSTRACT

In the article, the role of social and humanitarian sciences in ensuring human rights, establishing a legal state, and ensuring legitimacy is scientifically and practically analyzed. Also, the importance of the National Education Program in the field of Human Rights in the Republic of Uzbekistan in raising the awareness of women's personal, political, economic, social rights and their active use, as well as raising the culture of human rights, is written. Also, in the same direction, suggestions were put forward regarding existing problems and measures to eliminate them.

Keywords: science, human, law, personal, social, political, law, education.

Узбек давлатчилиги ривожланишининг тарихий тажрибасига таяниш конституцион принцип булиб, у Узбекистан Республикаси Конституциясининг мукаддимасида уз аксини топган. Узбек давлатчилигининг мухим масалаларидан бири бу аёлларга булган эътибор хисоьланади. Шу жихатдан, сиёсий сохадаги эришилган ютуклардан яна бири бу республикамизда аёлларга булган давлат томонидаги эътиборни алохида кайд этмок лозим.

Жумладан, мамлакатимизда оналик ва болаликка катта эътибор берилмокда. Чунки инсон хакида гамхурлик униинг дунёга келишидан бир мунча аввал бошланади. Шу максаддан мамлакатимизда согликни саклашга каратилган бир катор дастурлар ишлаб чикарилган ва фаолият курсатмокда: болалар улимига карши кураш инсон экологиясини яхшилаш ва хусусий тиббиётни ривожлантириш жисмоний ва ахлокий соглом авлодни ватанпарварлик, садокат ва она ватанидан гурурланиш рухида тарбиялашнинг зарур ижтимоий шарт-шароитларни яратиш, оналар ва болалар саломатлигининг саклашнинг муносиб моддий ва маънавий негизларини яратиш шулар жумласидандир. Давлатимизнинг мустакил Узбекистон ёш фукароларининг дунёга келишини кафолатлаш буйича фаолияти аёлларимиз учун "Муътабар аёл" кукрак нишонининг таъсис этилишида хамда соглом авлодни тарбиялашда энг яхши моддий шароит ва ахлокий иклимни яратишда алохдда хизмат курсатган шахсларнинг такдирланиши буйича саъй -харакатларида уз аксини топди. [1]

Шунингдек, аёлларнинг ижтимоий ва моддий ахволини янада яхшилаш, уларнинг оила ва жамиятдаги ролини кучайтириш, аёлларнинг ижтимоий хаётнинг барча сохаларини ислох килишда, давлат ва жамият курилишида фаол иштирок этишлари учун шарт-шароитлар яратиш максадида, шунингдек кишилар онгида ва жамиятимиз хаётида юксак ахлокий ва маънавий кадр и ятл ар ни мустахкамлаш

April, 2023

DOI: 10.24412/2181-1385-2023-2-445-450

манфаатларини кузлаб, 2022 йил 9-мартдаги Узбекистон Республикаси

Президентининг "Оила ва хотин-кизларни тизимли куллаб-кувватлашга доир ишларни янада жадаллаштириш чора-тадбирлари тугрисида" фармонига кура , 2022-2026 йилларда хотин-кизларнинг мамлакат иктисодий, сиёсий ва ижтимоий хаётининг барча жабхаларида фаоллигини ошириш буйича Миллий дастур ишлаб чикилган эди. [2] Агар бир эътибор берсак, ушбу Дастурдаги чора-тадбирларга яъни , улар куйидагилар:

бюджет ташкилотларидан ташкари барча юридик шахсларда охирги 6 ой давомида узлуксиз иш стажига эга булган аёлларга хар ой учун минимал истеъмол харажатлари микдоридан келиб чиккан холда Давлат бюджети маблаглари хисобидан хомиладорлик ва тугиш нафакаси туланмокда;

аёллар манфаатларини, оналик ва болаликни мухофаза килиш буйича кабул килинган халкаро, давлат, бошка конунчилик хамда хукукий нормаларнинг амалга оширилиши юзасидан мониторинг тизимини ишлаб чикиш ва таъминланмокда;

барча даражалардаги бошкарув тузилмаларида аёлларнинг ролини ошириш, фукароларнинг узини узи бошкариш органларида, хукуматга карашли булмаган ташкилотларда ва жамоат бирлашмаларида аёлларнинг фаол иштирок этиши учун шарт-шароитлар яратиш;

оналар ва болалар соглигини мустахкамлаш, жисмоний тарбияни ривожлантириш, таълим даражасини оширишни таъминловчи шарт-шароитларни шакллантиришга оид хотин-кизларга таълим олишлари учун янада кулай шарт-шароитлар яратиш, уларнинг илмий салохияти ва малакасини тизимли ошириб боришни куллаб-кувватлаш максадида 2022/2023 укув йилидан бошлаб:

а) олий таълим муассасалари, техникум ва коллежларда, шу жумладан, сиртки ва кечки таълим шаклида укиётган хотин-кизларнинг таълим контрактларини тулаш учун 7 йил муддатга фоизсиз таълим кредитларини молиялаштирилди;

б) давлат олий таълим муассасаларининг магистратура боскичида укиётган барча хотин-кизларнинг контракт туловларини кайтариш шартисиз коплагани

в) хорижий олий таълим муассасаларининг бакалавриат таълим дастурлари буйича - 50 нафар, магистратура таълим

дастурлари буйича - 10 нафар хотин-кизларга хар йили «Эл-

April, 2023

юрт умиди» жамгармаси оркали кушимча грантлар ажратилгани диккатга сазовордир.

Шунингдек, оилада кулай маънавий-ахлокий оилавий мухитни, болаларни тарбиялаш шарт-шароитларини, моддий-маиший турмуш шароитларини шакллантиришда аёлларнинг макоми ва ролини оширилмокда;

иктисодий ислохотларни амалга оширишда, тадбиркорлик фаолиятини ривожлантиришда аёлларнинг фаол иштирокини таъминлаш максадида ;

гендер муаммолари, шу жумладан ёш авлодни тарбиялашда, оилани шакллантиришда, ижтимоий-иктисодий кайта узгартиришларда ва жамиятни маънавий-ахлокий ривожлантиришда аёллар ролини ошириш буйича илмий ва ижтимоий тадкикотларни кенгайтириш ва чукурлаштиришни уз ичига олган.

Кувонарли томони хар йили март ойида амалий инновацион лойихалар буйича «Олима аёл» танловини утказилмокда.

Албатта, ушбу Давлат дастурига киритилган хукукий асослар жамиятимизда аёлларнинг хар томонлама фаоллигини оширишга хизмат килди, десак хато булмайди. Сабаби, бугунги кунда яратилган шарт-шароитлар аёлларимизнинг сиёсий сохада хам фаоллашувида, жамият хаётида уз урнига эга булишига замин яратдики, бу Узбекистон Республикаси Олий Мажлисига утказилган сайловларда хам уз ифодасини топди. Аёлларимизнинг Сенатда, Олий Мажлисда, Инсон хукукларини химоя килиш сохасидаги йуналишларда, фан сохасида, тиббиёт хамда санъат сохасида эришаётган ютукларини мисол келтирсак булади. Узбекистонда аёллар хам жамият, хам оила масалаларини англаган холда, фарзанд тарбиясини, ёш авлод тарбиясини энг мухим вазифа сифатида караб, баркамол авлод тарбиясини амалга оширишда иштирок этаётганликлари диккатга сазовордир. Зеро, узбек давлатчилиги тарихида аёлларнинг тутган урни ва роли бугунги кун учун гоявий дастур вазифасини утмокда, хамда бугунги аёлларимизнинг фаолияти эса ворийлик сифатида изчил давом этмокда десак, хато булмайди.

Шу билан бирга, Узбекистон Республикаси Хукумати, республика вазирлик ва идоралари, жамоат ташкилотлари томонидан хотин-кизларнинг хукукларини химоя килиш, уларнинг мамлакат ижтимоий-сиёсий, социал-иктисодий хаётидаги тулаконли иштирокини таъминлаш юзасидан муайян ишлар олиб борилмокда. Бунинг ёркин ифодаси сифатида 2023 йил 7-февралдаги Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Республикасида инсон хукуклари сохасидаги миллий таълим дастурини тасдиклаш тугрисида" ПК-46-сон

April, 2023

448

карорини курсатиш мумкинки, ушбу Карорнинг максади хам мамлакатимизда амалга оширилаётган демократик узгаришларга тулик мос холда инсон хукуклари сохасидаги таълим хар бир фукаронинг инсон хукукларига нисбатан хурматини рагбатлантириш ва унга хар томонлама риоя этилишини таъминлашда фундаментал ахамият касб этади. [3] Шу боис, кейинги йилларда мамлакатимизда сохада тизимли ишлар олиб борилмокда. Хусусан, 2020-2024 йилларда инсон хукуклари сохасида таълим бериш оркали ёшларнинг хукук ва имкониятларини кенгайтиришга каратилган Инсон хукукдари сохасидаги Жахон таълим дастурининг туртинчи боскичи амалга оширилмокда.

Ушбу боскич ёшларни тенглик, инсон хукукларига амал килиш ва камситмаслик рухида тарбиялаш хамда инклюзив, тинч ва осойишта жамиятни яратишга имкон берувчи таълим беришга каратилган. Бу максадга эришиш учун эса, карорда белгиланган вазифаларни келажакка жавобгарлик хисси билан хамкорликда, масъулият билан амалга ошириш лозим.вазифаларни хал этишдаги урни ва нуфузини оширишга каратилганидадир.

Дастурга асосан, 2023/2024 укув йилидан бошлаб профессионал ва олий таълим тизимида "Инсон хукуклари", "Аёллар хукуклари", "Бола хукуклари" буйича тегишлича укув ва махсус курслар жорий этилади. 2023 йил 1 июнга кадар юкорида курсатилган курслар жорий этиладиган профессионал ва олий таълим ташкилотларининг аник руйхати шакллантирилади.

2023 йил 1 июндан бошлаб Марказ томонидан хар йили "Инсон хукуклари ва эркинликлари сохасидаги таълим ва инновациялар" миллий танлови утказиб борилади. Шунингдек, ногиронлиги булган шахслар хукуклари, аёллар хукуклари, бола хукуклари ва мигрантлар хукуклари йуналишларида фаолияти мазкур шахслар билан бевосита боглик булган ташкилотларда укув курслари ва семинар-тренинглар ташкиллаштирилади. Албатта, бундай шароитда, Тошкент давлат юридик университети хотин-кизлари, хукукшунос олималари, бор куч-гайратини, шижоатини, илмини баркамол авлод тарбиясига, Узбекистонда хукукий давлат барпо этишга, фукаролик жамиятини шакллантиришга муносиб хизматини кушадилар, деган фикрдаман. Чунки, улар бугунни кунда хукукшунослик фанининг долзарб муаммоларини илмий-назарий муаммоларини тадкик этишда, тупланган маълумотлардан эса, фан ютукларини янада такомиллаштиришга жонкуярлик килаётганликлари барчамизни кувонтиради. Фан номзодлари, фан докторлари, аспиранту ва магистрлар хукукий давлатнинг сузи хам, кузи хам, куроли хам конун булганидек,

April, 2023

449

DOI: 10.24412/2181-1385-2023-2-445-450

зукколик, аклу-фаросатлик, сабр-каноатлилик, адолатпарварлик ва маърифатпарлик билан фукаролик жамиятини шакллантириш йулидан дадил бораётган аёлларимиз давлат химоясидалигидан фахрланамиз. Зеро, Амир Темур аётганидек, "бу замин аёллари хар сохада етакчилик кила олади, бу замин аёлларнинг садокати, мехр ва зукколигини улуглайди, шундай экан, аёлларимизнинг хак-хукукларини химоя килишни давлат сиёсати даражасида билдим". [4]

Албатта, бунда инсон хукуклари сохасидаги миллий таълим дастурида назарда тутилган вазифалар ёшларнинг таълим олиши, хукукларини билиши, мажбуриятлардан хабардор булишига хизмат килади. Шу учун ижтимой-гуманитар фанлар бугунги кунда ута долзарб ва мухим касб этади.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Конституцияси. Узбекистан. Т. 2021

2. 2022 йил 9-мартдаги Узбекистон Республикаси Президентининг "Оила ва хотин-кизларни тизимли куллаб-кувватлашга доир ишларни янада жадаллаштириш чора-тадбирлари тугрисида" фармони.

3. 2023 йил 7-февралдаги Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Республикасида инсон хукуклари сохасидаги миллий таълим дастурини тасдиклаш тугрисида" П^-46-сон карори

4. Темур тузуклари. Форсчадан А. Согуний ва Х,.Кароматов таржимаси (Суз боши ва изохлар, умумий тахрир академик Бурибой Ахмедовники). Узбек, француз, инглиз тилларида. - Тошкент: Адабиёт ва санъат нашриёти, 1996. -

5. Уложение Тимура (Тамерлана). Под.ред. Н.П.Остроумова. - Казань, 1894

6. Мухамеджанова, Л. А., Ермоченко, К. П., & Ивентьев, С. И. (2022). РОЛЬ ПРАВОВОЙ И НРАВСТВЕННОЙ КУЛЬТУРЫ В ВОСПИТАНИИ И ОБРАЗОВАНИИ МОЛОДЁЖИ. 1п Третьи международные теоретико-правовые чтения имени профессора НА Пьянова (рр. 48-59).

344 б.

April, 2023

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.