Научная статья на тему 'ЗАМОНАВИИ ТАЪЛИМНИНГ РИВОЖИДА ХОТИН-ҚИЗЛАР ЎРНИ ВА РОЛИНИНГ ижтимоиИ МОҲИЯТИ'

ЗАМОНАВИИ ТАЪЛИМНИНГ РИВОЖИДА ХОТИН-ҚИЗЛАР ЎРНИ ВА РОЛИНИНГ ижтимоиИ МОҲИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
666
118
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
давлат дастури / хотин-қизлар / оила / ислоҳот / қонун ва қонуности ҳужжатлар / ижтимоий-иқтисодий / тенг-ҳуқуқлилик / касб-ҳунар / таълим-тарбия / замонавий таълим. / государственная программа / женщины / семья / реформа / закон и законодательные акты / социально-экономический / равноправие / профессиональное образование / современное образование

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Ҳасанова Наргиза Мақсаджоновна

Мақолада Ўзбекистонда хотин-қизларнинг жамиятдаги ўрни, ижтимоий-маданий ва маънавий жараёнлардаги иштироки, хотин-қизларнинг конституциявий мақоми, таълим жараёнида улар ролининг ижтимоий моҳияти, қизларнинг таълим олишига эътибор масалалари очиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

СОЦИАЛЬНАЯ ЗНАЧИМОСТЬ РОЛИ И МЕСТА ЖЕНЩИН В РАЗВИТИИ СОВРЕМЕННОГО ОБРАЗОВАНИЯ

В статье рассматриваются вопросы общественной роли женщин в Узбекистане, их участия в социально-культурных и духовных процессах, конституционного статуса женщин, социального значения их роли в образовательном процессе, обращается внимание на получение девушками образования.

Текст научной работы на тему «ЗАМОНАВИИ ТАЪЛИМНИНГ РИВОЖИДА ХОТИН-ҚИЗЛАР ЎРНИ ВА РОЛИНИНГ ижтимоиИ МОҲИЯТИ»

^асанова Наргиза Мак,саджоновна,

Андижон давлат университети хузуридаги Халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва малакасини ошириш худудий маркази «Ижтимоий-иктисодий фанлар методикаси» кафедраси укитувчиси, мустакил тадкикотчи

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМНИНГ РИВОЖИДА ХОТИН-КИЗЛАР УРНИ ВА РОЛИНИНГ ИЖТИМОИЙ МОЩТИ

УДК: 37.08

ЦАСАНОВА Н.М. ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМНИНГ РИВОЖИДА ХОТИН-ЦИЗЛАР УРНИ ВА РОЛИНИНГ ИЖТИМОИЙ МОЦИЯТИ

Маколада Узбекистонда хотин-кизларнинг жамиятдаги урни, ижтимоий-маданий ва маъна-вий жараёнлардаги иштироки, хотин-кизларнинг конституциявий макоми, таълим жараёнида улар ролининг ижтимоий мохияти, кизларнинг таълим олишига эътибор масалалари очиб берилган.

Таянч суз ва тушунчалар: давлат дастури, хотин-кизлар, оила, ислохот, конун ва конуности хужжатлар, ижтимоий-иктисодий, тенг-хукуклилик, касб-хунар, таълим-тарбия, замонавий таълим.

ХАСАНОВА Н.М. СОЦИАЛЬНАЯ ЗНАЧИМОСТЬ РОЛИ И МЕСТА ЖЕНЩИН В РАЗВИТИИ СОВРЕМЕННОГО ОБРАЗОВАНИЯ

В статье рассматриваются вопросы общественной роли женщин в Узбекистане, их участия в социально-культурных и духовных процессах, конституционного статуса женщин, социального значения их роли в образовательном процессе, обращается внимание на получение девушками образования.

Ключевые слова и понятия: государственная программа, женщины, семья, реформа, закон и законодательные акты, социально-экономический, равноправие, профессиональное образование, современное образование.

XASANOVA N.M. THE ROLE AND IMPORTANCE OF WOMEN IN THE DEVELOPMENT OF EDUCATION

The article defines the attention given to the women in Uzbekistan and role of women in the society, involvement in socio-cultural and spiritual aspects of life as well as their constitutional status, and their social role in the educational process regarding justice, equality and stability. Moreover, it is privileged to nation policy to defend their rights and benefits, there is implemented huge work to improve attitude towards women, to create conveniences in education process and to give special attention to girls education.

Keywords: state policy, women, family, implementation, law documentations, socio-economic, equality, vocational education, education, modern education.

г

4

Кириш.

Ер юзида яшаётган энг мукаммал муъжиза, мураккаб вужуд сохиби табаррук инсон булса, аёл ана шу муъжизанинг гузал наъмунасидир. Шунинг билан аёл бекарор калб сохибаси, табаррук она, аклли бека ва хамма жабхада урнак була оладиган, жамиятнинг ривожи учун узининг фидокорона мехнатини аямайдиган шахсдир. Мухтарам Президентимиз Шавкат Мирзиёев таъкидлаганидек, «... аёл сиймоси Яратганнинг тенгсиз муъжизаси булиб келган ва хамиша шундай булиб колади»1.

Бугунги кунда замонамиз аёлларининг илмий, иктисодий, маънавий-маданий соха-лардаги иштироки, фидокорона мехнатлари Ватанимиз тараккиётига сезиларли даражада таъсир курсатмокда. Бу хакида юртбошимиз Шавкат Мирзиёев «8 март - Халкаро-хотин кизлар куни» муносабати билан булиб утган тадбирда «... сизларнинг барча сохалардаги самарали мехнатингиз, фарзандлар тарбияси, оила хаётидаги улкан хизматларингизни хисобга олиб айтадиган булсак, жамиятдаги урнингиз, Узбекистонимиз эришаётган ютук-лардаги бекиёс хиссангизни х,еч нарса билан улчаб, бахолаб булмайди»2, дея хотин-киз-ларнинг бугун жамиятдаги урни ва ролини янада юкори бахолади.

Узбекистан мустакиллик йилларида инсон хукуклари буйича умумэътироф этилган хал-каро хужжатлар, жумладан аёллар хукуклари билан боFлик 60 дан зиёд халкаро конвенция, битим ва шартномаларни имзолади. Шу жумладан, Узбекистан Марказий Осиёда биринчи-лардан булиб, «Хотин-кизлар хукуклари кам-ситилишининг барча шаклларига бархам бериш туFрисида»ги конвенцияга кушилди. Она ва болаликни химоя килишга доир 100 га якин конун ва конуности хужжатлари кабул килингани, мамлакатимизда йил номлари айнан аёлларимиз билан боFланиши ва давлат дастурларида куплаб маблаFлар ажратилиб

1 Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Халкаро хотин-кизлар кунига баFишлаб утказилган тантанали маросимдаги нутки. https:// president.uz/uz/lists/view/2417

2 Уша манба.

келинаётганлиги жамиятда аёллар макомини юксак даражага кутариб бормокда.

Жумладан, 2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Харакатлар страте-гиясини «Фаол инвестициялар ва ижтимоий ривожланиш йили»да амалга оширишга оид Давлат дастурининг 166, 167, 168, 169, 170-бандларига кура хам хотин-кизларни ижтимоий химоялаш, уларни куллаб-кувватлаш масаласига алохида ахамият каратилди. Бу борада давлатимиз томонидан катта маблаF ажратилиши белгиланди. Хусусан, жорий йил-нинг 1-чорагида республика буйлаб 4 мингдан ортик аёлнинг бандлиги таъминланди, 980 нафар имконияти чекланган хотин-кизга ама-лий ёрдам курсатилди, оFир турмуш шароитида яшаётган хотин-кизларнинг саломатлигини тиклашга 1 миллиард сум маблаF йунал-тирилди3.

Мавзунинг долзарблиги.

Бугунги кунда мамлакат ахолисининг деярли ярмини ташкил килаётган хотин-кизларга давлатимиз томонидан берилаётган эътибор, конституцион хукукларининг тенглиги, шу жумладан, ижтимоий, маънавий-маданий жараён-ларда иштирокини урганишга каратилганлиги билан алохида ахамиятга эга.

Маълумки, фукаролик жамияти хар бир кишининг ижтимоий фаоллигини талаб этади. Ижтимоий фаоллик эса хукукий саводхонлик билан узвий булган жараёндир. Узбекистон Республикаси Конституциясида хотин-киз-ларнинг ижтимоий-иктисодий хукуклари билан бирга сиёсий хукуклари хам кафолатланган. Шунингдек, хотин-кизлар Узбекистон Респуб-ликасининг барча фукаролари катори хукукий нуктаи назардан тенг булиб4, кизикиши, хаётий эхтиёжларига караб муайян фаолият тури билан шугулланиши, давлат ва жамиятни бошкаришда иштирок этиши мумкин. Узбекистонда тенг хукуклилик мамлакатимиз мустакиллигининг илк кунлариданок, яъни

3 www. wcu.uz

4 Узбекистон Республикаси Конституцияси 18-модда (1-банд), V боб, II булим. - Т.: «Узбекистон», 2017. -9-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 5(78)

с

5

конституциямиз кабул килинган кундан бош-лаб белгилаб куйилди1.

Хозирда Узбекистон давлат сиёсатининг бош йуналишларидан бири хам хотин-кизлар ахволини яхшилаш, ижтимоий-иктисодий ислохотларни амалга ошириш жараёнида уларнинг фаоллигини ошириш, шунингдек, уларнинг хукуклари, манфаатларини химоя килиш билан бирга, илм ва хунар эгаллашлари учун шарт-шароитлар яратиш, бандлигини таъ-минлашдан иборатдир. Айни шу максадларда Узбекистон Республикаси Президенти 2018 йил 2 февралда «Хотин-кизларни куллаб-кувватлаш ва оила институтини мустахкамлаш сохасидаги фаолиятни тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПФ-5325-сон фар-мони доирасида Президентнинг битта фар-мони ва 2 та карори, хукуматимизнинг 6 та карори ва 4 та фармойиши кабул килинди.

Мамлакатимиз ахолисининг карийб 50 фои-зини ташкил килган хотин-кизларнинг 1400 га якини давлат ва жамоат ташкилотлари тизи-мида рахбарлик лавозимларида ишламокда. Улардан 17 нафари сенатор, 16 нафари Олий Мажлис Конунчилик палатаси депутати булиб, 1075 нафари халк депутатлари махаллий кен-гашлари таркибида фаолият юритмокда. Бугунги кунга келиб депутатлар корпусининг 30 фоизини хотин-кизлар ташкил этиши утган даврга нисбатан аёлларнинг сиёсий онги ва савияси ошиб бораётганини курсатади.

Шу билан бирга мамлакатимизда киз-ларимиз таълим олишига кенг йул очиб бери-лаётганлиги, юртимиздаги олий таълим мас-канларида таълим олаётган 373 минг 500 га якин ёшларимиздан 168 минг 470 нафарини, яъни 45,1 фоизини кизлар ташкил этиши хам алохида эътиборга лойик. Бу тобора укувчи-кизларнинг билим олишга иштиёки ортиб бораётгани, шунингдек, олий маълумотли хотин-кизлар сафининг кенгайиб бораётганини курсатади.

Айни дамда юртимиз мактабларда (жами 442881 нафар педагог) укитувчиларнинг 70

фоиздан зиёди аёллар булса, укувчи-ёшларнинг 49 фоизини кизлар ташкил килмокда2.

Мацоланинг мацсади бугунги таълим тизи-мини модернизациялаш ва интеграциялаш жараёнларида хотин-кизлар ролининг ижти-моий мохиятини урганиш, уларнинг бу жара-ёнга кушаётган асосий улушининг ижобий ва салбий томонларини ёритиб беришдан ибо-рат.

2017 йил 14 январда Узбекистон Республикаси Президенти Вазирлар Махкамасининг 2016 йил якунлари ва 2017 йил учун тузилган режа ва андозалар юзасидан утказилган кен-гайтирилган мажлисида таълим сохасида бешта устувор масала, яъни мактабгача таълим соха-сини ислох килиш, умумтаълим мактаблари, лицей ва касб-хунар коллежлари, шунингдек, олий укув юртларидаги таълим сифатини ошириш, таълим муассасалари, энг аввало, коллеж-ларни окилона жойлаштириш, академик илм-фан, олий укув юртларидаги илм-фанни янада ривожлантириш, китоблар чоп этилиши ва таркатилишига эътибор каратиш масалаларига ахамият берди. Шундан сунг таълим тизимини модернизация ва ингерациялаш жараёнлари-нинг янги боскичини амалга оширишга астой-дил киришилди. Чунки ислохотларнинг муваф-факкияти, мамлакатнинг ривожланган, замона-вий давлатлар каторидан муносиб урин эгал-лаши, энг аввало, таълим тараккиёти, ривожи билан боFликлиги янада инобатга олинди. Зеро, ривожланган мамлакатлар каторидан урин олишда интеллектуал ракобатбардош кадрларнинг салохияти зарур.

Таълим-тарбия тизимини янада такомил-лаштириш юзасидан Узбекистон Республикаси Президенти ва Вазирлар Махкамаси томони-дан сохага оид 100 га якин фармон, карор, фармойишлар кабул килинди. Улар асосида таълим-тарбия сохасида тубдан янги исло-хотлар амалга оширилмокда. Айни дамда «Таълим туFрисида»ги (янги тахрирдаги) Конун кабул килиниши белгиланди ва конун лойихаси мухокама учун 2018 йилнинг апрель ойида эълон килинди. Шунингдек, укитувчиларнинг нуфузини оширишга эътибор каратилмокда.

1 Узбекистон Республикаси Конституцияси 46-модда, X боб, II булим. - Т.: «Узбекистон», 2017. -17-б.

2 www.uzudu.uz - Узбекистон Республикаси Халк таъ-лими вазирлигининг расмий сайти.

г

6

Хусусан, Узбекистан Республикаси Президен-тининг 2018 йил 14 августдаги «Ёшларни маънавий-ахлокий ва жисмоний баркамол этиб тарбиялаш, уларга таълим-тарбия бериш тизимини сифат жихатидан янги боскичга кутариш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПК-3907-сон карорида укитувчиларга бир неча имтиёзлар белгилаб берилди1. Шунингдек, «Укитувчи макоми туFрисида»ги Конун кабул килиниши кузда тутилган2.

Маълумотларга кура, бугунги кунда респуб-ликамизда таълим сохасини ривожлантириш, ислох килиш учун сарфланаётган йиллик хара-жатлар микдори ялпи ички махсулотнинг 10-12 фоизини ташкил этмокда. Тизимнинг давлат бюджети харажатларидаги улуши эса 35 фоиз-дан ортикни ташкил этади.

Таълим тизимининг асосий максади фука-роларнинг конституциявий хукукларини таъ-минлаш, таълимга булган эхтиёжларини кон-дириш хамда хар тамонлама етук кадрларни шакллантиришдан иборатдир. Бунда укитувчи аввало жамиятнинг ёш авлод таълим-тар-биясига куйган ижтимоий буюртмасининг асосий ижрочисидир.

Демак, укитувчи таълим тизимининг асосий жавобгаридир. Шу боис «Инновацион Fоя ва технологиялар хамда интеллектуал тараккиёт асри» булган XXI асрда, таълим тизимида янги муваффакиятларга эришиш максадида замона-вий таълимнинг талабларига тулаконли жавоб бера оладиган махоратли касб эгаси булишлари шарт ва зарур.

Таълим тизимининг юкоридаги улуши ва ижобий узгаришларида хотин-кизларнинг хам урни ва ижтимоий мохияти юкори фоизларни ташкил килмокда. Шу боис хам бугунги кунда укитувчи-педагоглар учун берилаётган давлат мукофоти ва орденларининг катта кисмини хам мухтарама аёлларимиз кулга киритаётган-лиги барчамизга сир эмас.

Бугун таълим сохасининг 70 фоизини хотин-кизлар ташкил килаётган экан, уларга юклатил-ган вазифа энг масъулиятли вазифа эканлигини

онгли равишда хис килишлари замон талаби-дан келиб чикмокда.

Замонавий талимни ташкил килиш учун хотин-кизларнинг асосий ижтимоий мохияти уларнинг ушбу жараёнга самарали хисса куша олишидадир.

Укитувчи хотин-кизларда юкоридаги сифат-ларни шакллантириш учун уларни аввало оилада, мактабгача таълим муассасаларида, мактаб ва олий таълим даргохларида, мактаб-дан ташкари таълимда доимо замонавий талаблар доирасида таълим олишларини таъ-минлаш лозим. Зеро, халкимизда ажойиб бир накл бор: «Бешикдан то кабргача илм изла». Демак, таълимда ижобий натижаларга эришиш учун таълимни узлуксиз давом эттириш лозим. Маълумотларга кура ривожланган мамлакат-ларда таълимнинг тулик циклига инвестиция киритишга, яъни бола 3 ёшдан 22 ёшгача булган даврда унинг тарбиясига сармоя сарф-лашга катта эътибор берилар экан. Чунки ана шу сармоя жамиятга 15-17 баробар микдорда фойда келтиради. Мамлакатимизда бу курсат-кич атиги 4 баробарни ташкил этаркан. Шу боис хозирда инсон капиталига эътибор юко-рилаб, таълим тизимининг барча буFинига куп-лаб имкониятлар сафарбар этилмокда3. Бу албатта эндиликда таълимнинг барча боскич-ларига алохида ахамият берилиши, замонавий кадрларни тарбиялашда уларнинг хар тамонлама малакавий компетентлигини ошириш зарурлигини курсатади.

Тадцицотнинг объекти ва усули.

Айни шу максадларда «Укувчи билимидаги бушлик, укитувчи билимидаги бушлик» шиори остида Андижон вилояти ХТХК.ТУМО худудий марказининг тингловчилари уртасида «Бугунги замонавий таълимнинг ютук ва камчиликла-рида хотин-кизларнинг урни ва роли» мавзу-сида семинар-тренинг утказилди. Семинар-тренингда 4 гурух (100 тингловчи) катнашди.

1 www.prezident.uz

2 regulation.gov.uz

3 Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси.

1-жадвал. «Мамлакатимизда Конституция ва к,онунларда белгиланган хотин-к,изларга тааллук,ли к,андай х,ук,ук, ва манфаатларни биласиз?» туркум саволларга жавоблар.

1 Тенг хукуклилик, 66%

2 Шахсий, сиёсий ижтимоий, ик,тисодий хукуклар 18%

3 Эркин оила куриш, мехнат хукуки, пенсия олиш хукуки 10%

4 Жамоат ташкилотларда фаол иштирок этиш 6%

2-жадвал. «Мамлакатимизда хотин-^изларга яратилаётган шароитлар сизни к,оник,тирадими?» саволига жавоблар.

Ха = 86%

Кисман = 10%

Йук, = 4%

Олинган натижалар ва уларнинг та^лили.

Семинар-тренингда куйидаги суровнома-ларга жавоблар олинди. Шунингдек, суров-номага тингловчи педагоглардан куйидаги натижалар олинди.

1. «Укитувчи шахсий имижига эгамисиз?» деган саволга 76 тингловчи «Ха» деб, 10 тингловчи эса «Билмайман» деб, 14 нафари «Кисман» деб жавоб берди.

2. «АКТдан фойдаланишни биласизми?» деган саволга 47 тингловчи «Кисман», 13 нафари «Йук», 40 нафари «Биламан» деган жавобни айтган.

3. «Кайси хорижий тилларни биласиз?» саволига 34 тингловчи «Рус тилини тулик биламан», 36 нафари «Рус тили ва инглиз тилларини кисман», 14 нафари немис тилини билишлари ва 16 нафари умуман хеч бир хорижий тилни билмасликларини маълум килишган.

4. «Таълимга оид кайси меъёрий-хукукий хужжатларни биласиз?» деган саволга 23 та «Конунлар ва фармонлар», 52 та «Таълим туFрисида»ги Конун, «Кадрлар тайёрлаш мил-лий дастури», «147-сонли ва 187-сонли карорлар» жавоби олинган, 25 нафар тинг-ловчи жавоб бера олмаган.

5. «Бугунги кунгача таълимда кандай нати-жаларга эришдингиз?» саволига деярли бир хил жавоб берилган, яъни умумий куринишдаги фахрий ёрлик, ташаккурнома, укувчиларининг олимпиадалар худудий боскичларида олган уринлари таъкидланган.

6. «Бугунги кунга кадар таълимга кандай янгилик олиб кира олдингиз?» саволига жавоб-

лар тахлил килинганда деярли хамма «Изла-нишдаман» деган жавобни берган.

Хулоса ва тавсиялар.

Олиб борилган суровнома натижаси шуни курсатадики, бугунги кунда укитувчи-педагог аёллар замонавий таълим талабларига жавоб бериши паст фоизларни ташкил килмокда.

Бундан ташкари, 2018 йил утказилган педагог кадрлар аттестацияси натижаларига кура, укитувчиларнинг натижалари республика буйича уртача 59,7 фоизни ташкил килган.

Таълим сифатини оширишда Узбекистан Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2018 йил 8 декабрдаги «Халк таълими тизимида таълим сифатини бахолаш сохасидаги халкаро тад-кикотларни ташкил этиш чора-тадбирлари туFрисида»ги 997-сон карори, Халк таълими вазирлигининг 2018 йил 14 июлдаги «Халк таълими ходимлари асосий лавозимларининг малака тавсифларини тасдиклаш туFрисида»ги 160-сон буйруFида курсатилган вазифалар юза-сидан хамда тахлил натижаларига кура таълим сохасида XXI аср укитувчи-педагоглари (шу жум-ладан, таълим сохасининг 70%ини ташкил килаётган хотин-кизлар) аввало куйидагиларга эътибор каратишлари тавсия этилади:

1. Шахсий имижга эга булиш лозим.

2. Ахборот-коммуникация технологиялари-дан фойдалана олиш лозим.

3. Бир неча хорижий тилларни билиши керак.

4. Мамлакатимизда олиб борилаётган сиёсат-дан хабардор булиши шарт.

5. Юксак педагогик махорат ва инновацион Fояларга эга булиш талаб этилади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 5(78)

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Халкаро хотин-кизлар кунига баFишлаб утказилган тантанали маросимдаги нутки. // «Маърифат» газетаси, 2019 йил 8 март.

2. Зияева Д.Х. Узбекистон тарихида аёлларнинг ижтимоий-сиёсий хаётда тутган урни. // «Узбекистон хотин-кизлари кеча ва бугун» илмий-амалий конференцияси материаллари. - Т., 2002.

3. Шарафиддин Али Яздий. Зафарнома. - Т., 1992.

4. Ураимова Г. Аёл-сиёсат субъекти. // «Фалсафа ва хукук» журнали, 2005 йил, 1-сон.

5. Григорьев В.В. О скифском народе саках. - СПб, 1974.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.