Научная статья на тему 'ИЖТИМОИЙ ШЕРИКЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШ МЕХАНИЗМЛАРИ'

ИЖТИМОИЙ ШЕРИКЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШ МЕХАНИЗМЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Социальные науки»

72
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
давлат / жамият / фуқаролик жамияти / ижтимоий шериклик / нодавлат нотижорат ташкилотлари / жамоат бирлашмалари / секторлараро ҳамкорлик / эволюция / государство / общество / гражданское общество / социальное партнѐрство / некоммерческие организации / межсекторное взаимодействие / эволюция.

Аннотация научной статьи по социальным наукам, автор научной работы — Э. З. Нишанбаева

Ушбу мақолада фуқаролик жамиятида ижтимоий шерикликнинг ривожланиш механизмлари борасидаги асосий жиҳатлар ѐритиб берилган. Унда муаллиф томонидан фуқаролик жамиятини ривожлантириш ҳамда мамлакат барқарорлигини таъминлаш соҳасида ижтимоий шерикликнинг ўрни очиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ИЖТИМОИЙ ШЕРИКЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШ МЕХАНИЗМЛАРИ»

ИЖТИМОИЙ ШЕРИКЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШ МЕХАНИЗМЛАРИ

Э. З. Нишанбаева

УзМУ Ижтимоий фанлар факультети доценти

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада фукаролик жамиятида ижтимоий шерикликнинг ривожланиш механизмлари борасидаги асосий жихатлар ёритиб берилган. Унда муаллиф томонидан фукаролик жамиятини ривожлантириш хамда мамлакат баркарорлигини таъминлаш сохасида ижтимоий шерикликнинг урни очиб берилган.

Таянч сузлар: давлат, жамият, фукаролик жамияти, ижтимоий шериклик, нодавлат нотижорат ташкилотлари, жамоат бирлашмалари, секторлараро хамкорлик, эволюция.

АННОТАЦИЯ

В статье освещены ключевые аспекты механизмов развития социального партнерства в гражданском обществе. В нем автор раскрывает роль социального партнерства в развитии гражданского общества и обеспечении стабильности страны.

Ключевые слова: государство, общество, гражданское общество, социальное партнёрство, некоммерческие организации, межсекторное взаимодействие, эволюция.

ABSTRACT

This article highlights key aspects of the mechanisms of development of social partnership in civil society. In it, the author reveals the role of social partnership in the development of civil society and ensuring the stability of the country.

Keywords: state, society, civil society, social partnership, non-profit organizations, intersectoral interaction, evolution.

Фукаролик жамиятининг умумий тан олинган тамойилларидан бири ижтимоий шерикчилик хисобланади. Дархакикат, тадкикотимиз объекти сифатида олинган ижтимоий шериклик муаммосининг концептуал тахлили шуни курсатадики, хорижий мамлакат олимлари томонидан ижтимоий шерикликнинг

April, 2023

472

шаклланишини назарий-методологик тушунишнинг генезиси ва детерминацияси жуда чукур ишланган. Бирок ханузгача ижтимоий шерикликнинг мазмун-мохиятини ягона тушунчаси мавжуд эмас.

Хрзирги даврда ижтимоий шериклик муаммоларига багишланган чикишлар сонининг ортиши, мазкур феномен билан боглик катор масалалар назарий тадкикотлари, шунингдек уларнинг амалий реализациясига карамай, улар янада чукуррок урганишни талаб этади. Узбекистонда ижтимоий шерикчилик муносабатларини самарали шакллантириш ва ривожлантириш тизимига оид масалаларни хал этиш, ижтимоий шерикчиликнинг назарий ва амалий хусусиятларини етарлича урганиш бугуннинг мухим вазифаларидандир. Зеро, масалага ижтимоий-фалсафий ёндошув ижтимоий шериклик феномени, унинг купкиррали экани ва мавжуд тажрибани турли тадкикотларда фойдаланиш мумкинлиги хакида тулик таассурот шакллантириш имконини беради.

Ижтимоий шерикчилик жамиятда эхтимолли низоларни макбул йул билан хал этиш, жамиятда иктисодий, ижтимоий ва сиёсий баркарорликни шакллантириш ва куллаб-кувватлашни хам назарда тутади. Шунингдек, бозор иктисодиётига йуналтирилган жамиятда ижтимоий-мехнат муносабатларини тартибга солишнинг уч устувор фактори мавжуд булиб, улар ёлланма мехнат ва капиталнинг шериклигини тан олишга асосланади: иктисодий, ижтимоий ва сиёсий (мехнатни ташкил килиш шакллари, ёлланма ишчи ва иш берувчи муносабатларини ишлаб чикариш жараёнида узгартириш; жамиятда ижтимоий структурани такомиллаштириш; касаба уюшмалари ташкил этиш; давлатда кучли ижтимоий сиёсат; жамият бошкарувида демократик тамойилларни ривожлантириш ва хк.). Бугунги кунда ижтимоий субъектларнинг узаро манфаатли хамкорлик, ижтимоий диалог, хукук ва манфаатлари тенг, зиммасига олинган мажбуриятлар сингари белгилар мавжуд булган ижтимоий шерикчилик шаклланмокда.

Бугунги кунда ижтимоий шериклик иборасига турли карашлар мавжуд. Ижтимоий шерикчиликнинг хар хил аспектларига багишланган монографик изланишлар анализи шуни курсатадики, фукаролик жамияти институтлари фаолиятини ривожлантиришда ижтимоий шерикчиликнинг урни масалаларига эътиборни янада кучайтириш долзарбдир. Ушбу иборани узлаштириш учун олимлар шуни аниклаб олишлари шарт: ижтимоий шерикчилик фукаролик жамиятига хос, давлат ва фукаролик жамияти институтларининг узаро хамкорлиги учун энг кулай

April, 2023

473

мувозанатни таъминлайдиган ижтимоий муносабатларининг алохида тури хисобланади. Бундай муносабатларда ижтимоий шериклик - давлат ва фукаролик жамияти институтлари уртасидаги узига хос ижгимоий-сиёсий муносабатлар тизими булиб, унда манфаатлар карама-каршилиги ва уни хал этиш йуллари кузда тутилади. Ижтимоий шерикчилик бошка ижтимоий-сиёсий жараёнлар билан хам чамбарчас боглик.

Фукаролик жамиятида ижтимоий шериклик янги бошкарув усули, давлат ва фукаролик жамияти институтларининг узаро муносабатларини окилоналаштириш деганидир. Ушбу услуб давлат ва фукаролик жамияти институтлари муносабатларини замон рухига мос равишда белгиланган шакл ва тамойилларга асосланган холда яхшилашга каратилади.

Фукаролик жамиятини ривожлантириш учун аввало давлат ва фукаролик жамияти институтлари уртасидаги муносабатларни ижтимоий шериклик сохасидаги конунчилик актлари билан тартибга солиниши, яъни конун хужжатларининг «таъсир доираси»га кириши лозим. Шундай килиб давлат ва фукаролик жамияти институтлари, уларнинг вакиллик органлари, алохида холларда узаро манфаатларни инобатга олган холда ижтимоий-сиёсий муносабатларни белгилаш, ижтимоий-иктисодий вазифаларини аниклаш, улар уртасидаги ижтимоий шерикчилик шаклларининг амалга оширилиши механизмларини тобора такомиллаштириб бориш фукаролик жамиятини ривожлантиришнинг мухим шарти хисобланади.

Ижтимоий шерикчилик тизимини ривожлантириш - ходимлар ва иш берувчиларнинг манфаатлари орасида нисбий мувозанатни, келишувни шерикчилик асосида вужудга келтиришга шароит яратади. У иктисодий самарадорлик ва ижтимоий адолатнинг бирга акс этиши механизми булиб хизмат килади. Саноати ривожланган мамлакатларда ижтимоий шериклик турфа шаклларга эга. Ушбу тизим Австрия, Швеция, Япония, ГФР, Швейцария, Нидерландия каби давлатларда кенг таркалган. Масалан, Австрияда ижтимоий шериклик маслахат кенгашлари ва кумиталарининг филиаллари, умуммиллий ва тармоклар буйича эса тенглик асосидаги комиссиялар оркали амалга оширилади. Демак, хулоса килиб айтганда, ижтимоий шерикчилик - нодавлат нотижорат ташкилотлари, давлат ва бошкарув органлари, тадбиркорлик фаолияти субъектлари узаро келишган холда ижтимоий-иктисодий сиёсатни амалга ошириши, ижтимоий-иктисодий ривожлантириш дастурларини ишлаб чикиши, гуманитар муаммоларни хал килиши, мамлакат ахолиси турли катламларининг хукуклари,

April, 2023

474

DOI: 10.24412/2181-1385-2023-2-472-477

эркинликлари ва манфаатларини химоя килишидаги узаро хамкорлиги тушунилади. Бир суз билан айтганда, фукаролик жамиятининг бош максади инсоннинг барча эхтиёжларини кондириш, жумладан, моддий, маънавий ва хукукий эхтиёжларини, фукароларнинг турли сохаларда эркин фаолият юритишини таъминлаш ва фаровон турмуш тарзини урнатишдан иборатдир.

Жахон тажрибаси ижтимоий шериклик гояси узок йиллик ривожланиш ва такомиллашиш тарихи давомида катта тажриба туплагани ва ундан турли жамоатчилик муносабатларини тартибга солишда фойдаланиш мумкинлигини курсатади. Ишлаб чикариш жараёни ва кайта ишлаб чикариш жараёнлари мехнат ва капитал муносабатлари базасида амалга оширилиши назарий жихатдан асосланган ва иш берувчилар хамда ишчилар манфаатлари мос келмаган шароитларда мазкур жараён мумкин эмас. Бугунги кунда мазкур гоялар сиёсий, иктисодий ва ижтимоий баркарорликни саклаш учун фаол амалда кулланилмокда. Дархакикат, ижтимоий шерикликни ижтимоий тинчлик ва баркарорликни шакллантиришга хизмат килувчи хамда ижтимоий-мехнат ва унга боглик сиёсий ва иктисодий муносабатлар йигиндиси сифатида бахолаш мумкин. Масалага бундай ёндашув мазкур жамоатчилик феноменини унинг ички тузилиши, дифференциациям, узаро алокалари ва вазифалари, уни ривожлантириш элементлари динамикаси асосида бахолаш имконини беради.

Ижтимоий шериклик тизимининг узаро ижтимоий таъсир механизми ва услублари; ижтимоий хамкорлик субъектлари; ижтимоий субъектлар муносабатларини хукукий жихатдан тартибга солувчи меъёрий-хукукий база; ахолини ижтимоий шерикчилик жараёнлари, унинг имкониятлари ва унга нисбатан жамоат фикрини шакллантирувчи ахборот майдони сингари асосий элементларидан иборат. Ижтимоий шериклик субъектив структурасида одатда, асосий шериклар булмиш - иш беручи ва ишчилар (уларнинг бирлашмалари) хамда асосий шериклар уртасида низоларнинг келиб чикамаслигидан манфаатдор томон - давлат ажратиб курсатилади. Манфаатлари мос келмаган ахоли у ёки бу гурухининг ижтимоий-иктисодий холати субъектларни ажратиш бирлиги булиб хизмат килади. Бирок жамиятнинг хаёт фаолияти бугунги кунда ижтимоий шерикчилик ижтимоий-мехнат сохаси ижтимоий субъектлар доирасидан ташкари синфий, демографик, этник, худудий ва х.к.ларни камраб олгани сабабли ижтимоий шерикчилик хусусида субъектлар манфаатлари узаро кесишгандагина гапириш уринли булади.

Аксарият фалсафий ва ижтимоий-гуманитар соха

адабиётларида "шерикчилик" тушунчаси торайтирилган,

April, 2023

мазмун-мохияти ижтимоий ходисалар сохаси билан чекланган тарзда таъриф ва тасниф этилади. Шунинг билан бир каторда куп холатларда мазкур тушунча олимларнинг методологик ва парадигмал нуктаи назарларидан келиб чикилган холда, ута субъектив кабул килинади. Бизнинг нуктаи-назаримизга кура эса катъий юридик нормалардан фаркли равишда, ижтимоий шериклик ижтимоий субъектлар уртасидаги муносабатларда маълум даражада ихтиёрийликни назарда тутади. Шу нуктаи-назардан караганда, Узбекистонда ижтимоий шерикчилик тизимининг шаклланиши масаласини тизимли тадкик этиш учун, ижтимоий шерикчилик хакидаги ижтимоий-фалсафий билимлар тупланишининг замонавий боскичини ажратиш максадга мувофикдир.

Узбекистон Республикасининг "Ижтимоий шериклик тугрисида" ги конунида ижтимоий-иктисодий ривожланиш дастурларини амалга ошириш, гуманитар масалаларни хал этиш, ахоли турли катламларининг хукук ва манфаатларини химоя килишда нодавлат нотижорат ташкилотларининг давлат тузилмалари билан узаро муносабатларидаги аник чегараларни белгилаш ва ташкилий-хукукий механизмларни такомиллаштириш кузда тутилган.

Ижтимоий шерикликнинг мухим жихатлардан бири давлат фукаролар учун етарли булган яшаш шароитини таъминланишда янгича фаолият юритиши билан белгиланади. Чунки жахон молиявий-иктисодий инкирози туфайли келиб чиккадиган шароит, яъни яшаш сифатининг пасайиши сиёсий тизимнинг самарадорлиги ва фундаментига тахдид солиши мумкин. Шунинг учун хам бугунги кунда бундай муаммоларни олдини олиш жамиятнинг турли катламларига хусусан ижтимоий, диний ва этник гурухлар ва сиёсий кучларнинг баробар шерикликдаги харакатига боглик булиб колмокда. Бундан маълум буладики, факатгина мазкур ижтимоий шерикчилик доирасидагина ахолига етарлича яшашлари учун шароит яратиш мумкин. Мамлакатимизда мазкур тизимни кенг микёсда жорий килиниши ижтимоий-иктисодий ривожланиш дастурларини амалга ошириш, гуманитар муаммоларни хал этиш, мамлакатимиз ахолиси турли катламларининг хукуклари, эркинликлари ва коуниний манфаатларини химоя килишда нодавлат нотижорат ташкилотларининг давлат тузилмалари билан узаро муносабатларини янада аниклаштиради.

Хулоса киладиган булсак, хукукий давлатни ижтимоий шерикликнинг тамойиллари ва кадриятларини амалга оширилмасдан хам тасаввур килиб булмайди, чунки улар давлатга зарурий мафкуравий баркарорликни таъминлаб беради. "Ижтимоий

April, 2023

476

DOI: 10.24412/2181-1385-2023-2-472-477

шериклик" деганда - инсон хукук ва эркинликлари, кадр-киммати, ижтимоий адолат ва узаро бирдамлик тамойиллари тан олинувчи хар кандай муносабатларга айтилади. Уз навбатида ижтимоий шериклик умумий маънавий-кадриятли жараён булиб, унинг воситасида давлат, бизнес ва фукаролик жамияти ташкилотлари кундалик маконини, хукумат уз фукароларининг фаровонлиги учун кайгурадиган ва ижтимоий жавобгар тизим маъносида хам кабул килинади.

REFERENCES

1. Кубицкий С.И. Социальное партнерство в России: состояние и перспективы. М.: АТиСО, 1999. - 184 с.

2. Либоракина М.И., Флямер М.Г., Якимец В.Н. Социальное партнерство. Заметки о формировании гражданского общества в России. М.: Шк.культ.политики, 1996. - 116 с.

3. Шинелева Л.Т. Социальное партнерство: состояние и перспективы развития. М.: Изд-во МГСУ «Союз», 2001. - 200 с.

4. Узбекистон Республикасининг "Ижтимоий шериклик тугрисида"ги ^онуни. 2014 йил 25 сентябрь.

5. MUXAMEDJANOVA, L. (2021). ВАЖНОСТЬ ЭТИКИ В ОБЕСПЕЧЕНИИ ГАРМОНИИ ТРАДИЦИОННЫХ И СОВРЕМЕННЫХ ЦЕННОСТЕЙ. https://scienceweb.uz/publication/4478

6. MUXAMEDJANOVA, L. (2022). Philosophical classification of the concepts of modernization of society and moral values. https://scienceweb.uz/publication/5222

7. А. И. Туляев (2022). Структура досуга гармонично развитого поколения информационными и компьютерными технологиями. Academic research in educational sciences, 3 (NUU Conference 2), 507-511. doi: 10.24412/2181-13852022-2-507-511

April, 2023

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.