Научная статья на тему 'Ижтимоий шерикликнинг Европа тажрибаси'

Ижтимоий шерикликнинг Европа тажрибаси Текст научной статьи по специальности «Социологические науки»

CC BY
354
75
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Евроосиё интеграцияси / фуқаролик жамияти / ижтимоий шериклик / ижтимоий мулоқот / евразийская интеграция / гражданское общество / социальное партнерство / социальный диалог

Аннотация научной статьи по социологическим наукам, автор научной работы — Абдурасулов Алишер Абдурасулович

Мақолада ижтимоий шерикликни амалга оширишда фуқаролик жамиятининг роли Европа мамлакатлари мисолида ўрганилади. Меҳнат муносабатларини тартибга солишда ҳамда ҳозирги замон дунёсида иқтисодий ва ижтимоий ривожланишни бошқариш стратегияларини ишлаб чиқишда ижтимоий мулоқот имкониятлари таҳлил қилинади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по социологическим наукам , автор научной работы — Абдурасулов Алишер Абдурасулович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ЕВРОПЕЙСКИЙ ОПЫТ СОЦИАЛЬНОГО ПАРТНЕРСТВА

В статье рассматривается роль гражданского общества в реализации социального партнерства на примере европейских стран. Анализируются возможности социального диалога при урегулировании трудовых отношений, а также при разработке стратегий управления экономическим и социальным развитием в современном мире.

Текст научной работы на тему «Ижтимоий шерикликнинг Европа тажрибаси»

АБДУРАСУЛОВ Алишер Абдурасулович,

Узбекистан Республикаси Миллий Гвардия Харбий техника институти катта укитувчиси

ИЖТИМОИИ ШЕРИКЛИКНИНГ ЕВРОПА ТАЖРИБАСИ

УДК 338(100): [1:316] ББК65.5+60.027

АБДУРАСУЛОВ А.А. ИЖТИМОИЙ ШЕРИКЛИКНИНГ ЕВРОПА ТАЖРИБАСИ

Маколада ижтимоий шерикликни амалга оширишда фукаролик жамиятининг роли Европа мам-лакатлари мисолида урганилади. Мех,нат муносабатларини тартибга солишда х,амда х,озирги замон дунёсида иктисодий ва ижтимоий ривожланишни бошкариш стратегияларини ишлаб чикишда ижтимоий мулокот имкониятлари тах,лил килинади.

Таянч иборалар:Евроосиё интеграцияси, фукаролик жамияти, ижтимоий шериклик, ижтимоий мулокот.

АБДУРАСУЛОВ А.А. ЕВРОПЕЙСКИЙ ОПЫТ СОЦИАЛЬНОГО ПАРТНЕРСТВА

В статье рассматривается роль гражданского общества в реализации социального партнерства на примере европейских стран. Анализируются возможности социального диалога при урегулировании трудовых отношений, а также при разработке стратегий управления экономическим и социальным развитием в современном мире.

Ключевые слова: евразийская интеграция, гражданское общество, социальное партнерство, социальный диалог.

ABDURASULOV A.A. EUROPEAN EXPERIENCE OF SOCIAL PARTNERSHIP

There is considered in the article role of civil society in the implementation of social partnership on the example of European countries. The possibilities of social dialogue in the regulation of labor relations, as well as the elaboration of management strategies for economic and social development in the modern world are exposed.

Key words: Eurasian integration, civil society, social partnership, social dialogue.

Мамлакатимизда демократик ислоцотларни янада чуцурлаш-тириш ва фуцаролик жамиятини ривожлантириш концепциясини амалга оширишда фуцароларнинг узини узи бошцариш органлари - мацаллалар, шунингдек, нодавлат, нотижорат ташкилотлари, эркин ва холис оммавий ахборот воситалари фаол урин эгалламоцда. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев Узбекистон Республикаси Конституцияси цабул цилинганининг 24 йиллигига багишланган тантанали маросимдаги маърузасида "Кучли давлат -дан - кучли фуцаролик жамияти сари", деган муцим тамойилни амалга оширишда, биз аввало, ана шу ижтимоий институтларнинг куч ва имкониятларига таянамиз1, деб таъкидладилар.

Хозирги глобаллашув ва шиддатли ривожла-ниш шароитида давлат бошк,арувини замонавий жамият эхтиёжларига мос равишда, модернизация килиш ута долзарб масала сифатида кун тартибига чикмокда. Фукароларнинг давлат бошкарувига кенг жалб этилиши, демократик давлат бошкаруви Fоялари бир катор халк,аро х,ук,ук,ий хужжатларда уз ифодасини топган. Жумладан, Инсон хукуклари умумжахон декларациясида куйидаги к,оида эъти-роф этилган: "Хар бир инсон бевосита ёки эркин сайланган вакиллар воситаси оркали уз мамлака-тини бошк,аришда к,атнашиш хукукига эга... Халк, иродаси хукумат хокимиятининг асоси булиши лозим"2.

Узбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёев томонидан 2017 йил 7 февралда кабул килинган 4947-сонли "Узбекистонни янада ривожлантиришнинг бешта устувор йуналишлари буйича Харакатлар стратегияси туFрисида"ги Фармонида мамлакатни ижтимоий-сиёсий ва ижтимоий-иктисодий ривожлантириш буйича вазифаларни амалга оширишда давлат-хусусий шерикликнинг замонавий механизмларини жорий этиш масаласи кузда тутилган. Бу борада хорижда тупланган бой тажрибаларни урганиш ва республика шароитларига татбикан таклифлар ишлаб чикиш мухим ахамиятга эга.

Дунёнинг турли минтакаларида, шу жумладан, Европада интеграция жараёнлари шароитида бошкарувчилик карорларини хал килиш тажрибаси алохида к,изик,иш уЙFотмок1да. Европа иттифоки мамлакатларининг тажрибаси куплаб тадкикотчилар томонидан Евроосиё маконида интеграция жараёнларини ривожлантириш наму-

1 Мирзиёев Ш.М. Крнун устуворлиги ва инсон ман-фаатларини таъминлаш - юрт тарак,к,иёти ва халк, фаровонлигининг гарови.// Халк, сузи, 2016 йил 8 декабрь.

2Инсон хукуклари умумжахон декларацияси, 21-модда.

наси сифатида урганилмокда. Шу билан боFлик равишда, мураккаб ижтимоий муаммоларни хал килишда фук,аролик жамиятида к,атнашиш маса-лалари мухимдир.

Европа тажрибаси курсатишича, ижтимоий шериклик иш берувчилар ва ишловчи-лар уртасидаги узаро муносабат муаммола-рини хал килишда самарали воситалардан бири хисобланади. Хозирги замон жамиятида ишлов-чилар асосан, касаба уюшмалари ташкилотида бирлашган булиб, фукаролик жамиятининг асо-сий ташкил килинган к,исми хисобланади. Ижтимоий шериклик хак,ида гапирганда, куп холларда мехнат муносабатлари сохасидаги шартномалар кузда тутилади. Бундан ташкари, иш берувчилар ва ишловчилар уртасидаги муносабатларни ташкил килиш буйича катта тажриба тупланган булиб, унинг тузилиши Европа тарихи билан узвий боFликl булган БМТнинг ихтисослашган ташкилоти - Халкаро мехнат ташкилоти (ХМТ) да намоён булади.

ХМТ Fарб социал-демократларининг ташаб-буси ва фаол иштироки билан 1919 йилдаги Версаль тинчлик шартномаси асосида ташкил этилди. Мехнат буйича Комиссия томонидан тинчлик конференциясида ишлаб чикилган ХМТ Низоми Версаль шартномасининг XIII кисмини ифода-лайди. Бунда ХМТ Миллатлар Лигасининг тарки-бий булими булиб к,олди. Унинг ташкил этилиши объектив хусусиятга эга ва бир канча сабаблар билан белгиланади.

Биринчидан, Россия ва катор Европа мамла-катларидаги инкилоблар бунга имкон яратди. Жамиятда юзага келаётган зиддиятларни порт-ловчилик, зуравонлик ва инкилобий йул билан хал килишнинг олдини олиш мак,садида ХМТ таш-килотчилари ижтимоий тарак,к,иётга, жамият турли катламлари уртасида ижтимоий хотиржамликни урнатиш ва саклашга, юзага келаётган ижти-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 9(117)

моий муаммоларни тинч йул билан хал килишга кумаклашадиган халкаро ташкилотни тузишга карор килдилар. Бу сиёсий вазифаларни муайян тарзда хал килишга уринишдир.

Иккинчи сабаб соф ижтимоий хусусиятга эга. ХХ асрнинг бошларида ишловчиларнинг мехнат ва турмуш шароитлари жуда оFирлашди. Улар шафкатсиз эксплуатация килиндилар, уларнинг ижтимоий химояси амалда кузатилмади. Ижтимоий ривожланиш иктисодийдан анча ортда колди, бу жамият тараккиётини тухтатиб куйди.

Ва нихоят, учинчи сабаб - иктисодий. Алохида мамлакатларнинг ишловчилар ахволини яхшилашга булган интилиши харажатларни купайтиришни, махсулот таннархини оши-ришни келтириб чикарди. Бу ракобат курашини кийинлаштирди ва куплаб мамлакатларда ижтимоий муаммоларни хал килишни талаб этди. ХМТ Низомида кайд этилишича, "кандайдир мамлакат-нинг ишловчиларга инсоний мехнат шароитла-рини так,дим к,илмаслиги уз мамлакатида ишловчилар ахволини яхшилашни хохловчи бошка халклар учун тусик хисобланади"1.

Хозирги вактда ХМТнинг трипартизм тамой-или асосида ишлаши машхурдир. Бу 183 давлат-дан хар бири - ташкилот аъзоларига уч томон-лама - хукумат вакиллари, касаба уюшмалари ва иш берувчилар вакили томонидан такдим килинишини билдиради. ХМТ ва Узбекистан Республикаси уртасидаги хамкорлик барча дара-жаларда мазкур тамойилни хисобга олиб, таш-кил этилади. Хусусан, ХМТ хам ишловчиларнинг маълум хукукларини кафолатлайдиган халкаро стандартларни ишлаб чик,иш учун меъёрий ижод-корлик ташкилоти сифатида тузилди. 40 соат-лик иш хафтаси; 8 соатлик иш куни; оналикни мухофазалаш; жинси, ирки, диний эътикоди белгиларига кура, хар кандай камситишларни такиклаш; турли касаба уюшмалари ва бирлаш-маларни тузиш эркинлиги; болалар мехнатининг ёмон шаклларини тугатиш; тенг мехнатга тенг хак ва бошка айримларини кафолатлайдиган конвен-цияларни ташкилотнинг ютукларига киритиш мум-кин. Охирги йилларда куплаб мамлакатлар томонидан ХМТ нинг "Муносиб мехнат" концепцияси ишлаб чик,илди ва кабул килинди. У ишловчиларнинг хукукларини химоя килиш мумкин булган

1 Устав Международной организации труда принят в 1919 г. (изменен в Монреале в октябре 194б г.). Приложение 3-пункт. URL: http://www.lawrussia.ru/texts/ 1еда1_673Мос673а728х12Шт

тегишли ижтимоий мухофаза хамда ижтимоий шериклик ва ижтимоий мулокот зарурий дара-жаси шароитида ахоли даромадларининг муносиб даражасини таъминлайдиган бандлик шароити-даги унумли мехнатни кузда тутади2.

Ижтимоий шерикликнинг Европа тажрибаси гувохлик беришича, у хозирги дунёда иктисодий ва ижтимоий ривожланишни бошкариш стра-тегиясини ишлаб чикишнинг самарали меха-низми ва мехнат муносабатларини тартибга солиш тизимини ташкил киладиган мухим тар-кибий кисмлардан бири булиб хизмат килмокда3. Узбекистонда купинча ижтимоий шерикликнинг муваффакиятли хорижий моделларини республика шароитига соф холда кучириш хохиши хам учраб туради. Бирок бу тажрибани шу тарзда куллаш мумкинми? Ижтимоий - мехнат муносабатларини тартибга солишда факат ижтимоий шериклик доирасида ижтимоий мулокотга эри-шиш муаммоларини урганиш билан чекланади-ган булсак, уйлаймизки, бу ерда барчаси яхши томонга хал булади4.

1992 йилда Узбекистан Республикасининг "Ахолини иш билан таъминлаш туFрисида" ги, 2014 йил 25 сентябрда "Ижтимоий шериклик туFрисида"ги конунлари кабул килинди. Охирги йилларда бу йуналишлардаги тараккиётдан дало-лат берадиган катор конунчилик хужжатлари кабул килинди. Ишловчилар, иш берувчилар ва давлат органлари уртасидаги узаро муносабатлар тизими 1998 йилда кабул к,илинган Мехнат Кодек-сида к,онунан мустахкамлаб куйилган. Бу хужжат бизнинг фикримизча, Узбекистоннинг узига хос-лигини акс эттиради ва Европа моделларидан бир мунча фаркланади. Демократик янгиланишлар жараёнида фукаролик институтларининг роли ва ахамиятини кучайтиришга, фукароларнинг энг мухим ижтимоий-иктисодий муаммоларини хал килишга каратилган 250 дан зиёд конунлар, юзлаб фармонлар ва Хукумат карорлари кабул килинди. Ушбу кенг куламли хукукий база бу ташкилотларнинг давлат органлари билан тенг

2Калинченко Р.В. Обеспечить достойный труд - задача государства, бизнеса и гражданского общества // Гражданское общество: общественный контроль и социальная ответственность бизнеса / под ред. М.В. Каргалова. М., 2006.С.40-45

3 Каргалова М.В. От социальной идеи к социальной интеграции. Становление социальной политики Европейского Союза. М., 1999.

4Храмцов А.Ф. Социальное государство: Россия и европейский опыт. М., 2005.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 9(117)

мулокот олиб бориши, х,ук,ук,ий муносабатларда кафолатли иштирок этишининг замини булди.

Бинобарин, ижтимоий шериклик мавзуси унга кенгрок ёндашишни талаб килади, яъни мулокот субъектлари узаро таъсирлашадиган ва хар бири-нинг роли куринадиган ижтимоий мухит сифа-тида каралиши керак. Бундай вазифа, айникса, Узбекистон шароитларига татбикан долзарбдир. Чунки ХХ ва XXI асрларда чукур ижтимоий ва иктисодий ислохотлар йулига кирган Узбекистон амалда янгитдан ижтимоий шериклик тизимини ярата бошлади. Бу тизим ривожланиб бориши билан бозор муносабатлари шароитида мулокот кенгайиб, ижтимоий мулокот белгисига эга булган холда унинг янги субъектлари пайдо булди, шак-ллари кенгайди ва такомиллаштирилди.

Ижтимоий шериклик тизими субъектларидан бири - касаба уюшмалари - уз табиатига кура, энг оммавий ижтимоий нодавлат ташкилотидир. Узбекистонда бозор механизмлари ва демокра-тик институтларни такомиллаштириш шароитида касаба уюшмаларининг роли ижтимоий-мехнат муносабатларини тартибга солиш доирасидан ташк,арига чик,ишини объектив равишда кузда тутиш мухим.

Хозирги кунда Узбекистонда касаба уюшмаларининг янгича роли кенг, масъулиятли ва бир мунча мураккаброкдир. Буларга фукароларнинг мехнат жараёнида мехнат хукуклари, ижтимоий мухофазаси, иш хаки, дам олиш, ишловчи аёл-ларнинг ёш болаларини парваришлаши билан боFлик имтиёзлардан фойдаланиш, пенсияни расмийлаштириш борасидаги ва бошка манфа-атларини мухофаза килишда салмокли фаолиятни амалга ошириш киради. Нодавлат ва жамоат таш-килотлари фукароларнинг таълим олиш, со^икни саклаш, тадбиркорлик билан шуFулланиш, ижтимоий таъминот тизимидан фойдаланиш, бузилган хукукларини тиклаш каби катор сохаларда хукук ва эркинликларини таъминлашда давлат орган-лари билан буладиган муносабатларда воситачи ва кумакчи вазифасини утамокда.

Хозирги Узбекистон вокелигининг Европа мамлакатларидан жиддий фарки шундаки, Тарбий Европада касаба уюшмалари ривож-ланган фукаролик жамияти шароитларида амал килмокдалар, республикада эса фукаролик жамияти эндигина яратилмокда, унинг инсти-тутлари жуда кучсиз ва таъсири катта эмас. Шу боис, Харакатлар стратегияси доирасида давлат ва хусусий шериклик шаклларини купайтиришга

йуналтирилган "Давлат ва хусусий шериклик тутрисида" ги Узбекистон Республикаси Конунини кабул килиш масаласи куйилди. Унда давлат ва хусусий шериклик тушунчаси, табиати, принци-плари, вазифалари ва асосий йуналишлари, шак-ллари, иштирокчилари доираси, уларнинг хукук ва бурчлари, бу борада амалга ошириладиган устувор тадбирлар ва муносабатлар тартибга солинади.

Иктисодий ва ижтимоий масалаларни хал килишда касаба уюшмаларининг табиий шери-клари ва иттифокчилари булиб куп сонли ижтимоий (нодавлат нотижорат) ташкилотлар чикмокдалар. Агар Европа мамлакатларида касаба уюшмалари ва жамоат ташкилотлари уртасида яхши ишланган битимлар тизими амал килса, Узбекистонда уларнинг муносабатлари эндигина курила бошлади1. Максадга йуналтирилгандан кура, купрок интуитив булган илгари сурилган касаба уюшмалари фукаролик жамиятининг бошка институтлари, хусусан, ижтимоий нодавлат (нотижорат) ташкилотлари билан мулокот урнатишга дастлабки кадамларни куймокдалар.

Узбекистон Республикаси Конституциясининг 32-моддаси мамлакат хаётида фукаролик жамияти институтларининг ролини оширишга каратилган мухим коида билан тулдирилди. Яъни Узбекистон Республикаси фукаролари жамият ва давлат ишларини бошкаришда узини узи бошкариш, референдумлар утказиш ва давлат органлари-нинг фаолияти устидан жамоатчилик назоратини ривожлантириш ва такомиллаштириш йули билан хам амалга оширилиши хакидаги норма кири-тилди. Фикримизча, давлат хизматининг умумий жихатларини тартибга солиш учун "Узбекистон Республикасининг давлат хизмати туFрисида" ги конунида давлат хизматини уташ хакидаги боб киритилиб, алохида моддалар буйича давлат хиз-матига кириш тартиби, давлат хизматчиларининг аттестацияси, уларни ратбатлантириш, давлат хизматчиларининг жавобгарлиги масалалари белги-лаб куйилганлиги мухим ахамият касб этмокда. Шуни таъкидлаймизки, ушбу хужжатларда баён килинган барча холатлар Узбекистон Республикаси конунчилигини ва халкаро стандартларни тулдиради. Демак, куннинг мухим вазифаларини ва республика вокелигининг узига хослигини акс эттиради. Ушбу конун хужжатларида кабул

1 Casas M. Dialogo y Concertacion Social: el Acuerdo Interconfederal sobre la estructura de laNegociacion Colectiva / Relaciones Laborales, 1997.P. 85-105

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 9(117)

килинаётган мажбуриятлар кенг жихатдан дав-латга ва фукаролик жамиятига каратилган, дав-лат ва жамият билан шериклик узаро таъсирини хисобга олган.

Бундай узаро таъсир шакллари хам кизикарлидир. Давлат ва хусусий шериклик туFрисидаги конун хужжатида кайд этилишича, корхоналар жамоатчилик назоратини амалга ошириш учун кулай имкониятлар яратади, барча манфаатдор томонлар, жумладан, танкидий кай-фиятдаги жамоатчилик билан хам очик мулокотга киришади. Шуниси мухимки, мазкур хужжатда давлат, бизнес ва жамият уртасидаги музокара-ларда фаол ва мустакил томонлар сифатида етук фукаролик жамиятини шакллантириш зарурияти эътироф этилади. Шу билан биргаликда мазкур коидани амалга оширишда корхоналар учун мод-дий ва ташкилий куллаб-кувватлашнинг бешта устувор йуналишларини ажратиш мумкин:

- бозор иктисодиётига утиш шароитида кийин моддий ахволда колган ижтимоий гурухларни куллаб-кувватлаш максадида фахрийлар жамоат ташкилотлари;

- харбий низоларда ёки хукукни мухофаза килиш тадбирларида иштирок этган ёки вафот этган харбий хизматчиларнинг оила аъзолари ёки фахрийларнинг жамоат бирлашмалари;

- жисмоний имконияти чекланган кишиларни тулаконли хаёт фаолиятига кайтариш учун мухит яратиш максадида ногиронларнинг жамоат таш-килотлари;

- етим, куча, кочок болалар фойдасини кузлайдиган жамоат ташкилотлари ва уларнинг ташаббуслари;

- кочоклар жамоат ташкилотлари.

Келтириб утилган йуналишлар фукаролик

жамияти доирасида ижтимоий мулокотни ривож-лантиришда давлат ва бизнеснинг роли кандай белгиланишини курсатади. Шундан келиб чикиб, давлат ва хусусий бизнес уртасидаги шерикликни ривожлантиришда, энг аввало, хусусий корхона-ларда хам касаба уюшмаларини ташкил этиш ва уларнинг фаолиятига мазкур шериклик тизимини жорий этиш Узбекистонда фукаролик жамияти-нинг анча мустахкамланишига олиб келади.

Бундай шериклик факат ишлаб чикаришда банд ёлланма ишчиларнинг бизнес фаолияти-гагина боFлик эмас. Бундай узаро боFликликни иктисодиётнинг барча тармокларида фаолият курсатаётган корхоналарда хам йулга куйиш лозим. Уз манфаатлари ва талабларига эга булган

ахоли турли ижтимоий гурухларининг турмуш шароитлари ва сифати мана шунга боFликдир. Куп холларда бу масалалар ишчилар ва иш берув-чилар уртасидаги мехнат шартномаларида етарли акс эттирилмай колмокда.

Бундай вазиятда "учинчи сектор"нинг ахамияти биринчи уринга чикади. Охирги йилларда нодав-лат ташкилотларининг бизнес билан мулокотда катнашиши буйича янги ижтимоий инновация, аникроFи, иккита машхур халкаро стандартлар: БМТ дастури ва ташаббуслари доирасида ишлаб чикилган "Баркарор ривожланиш сохасида жавобгарлик буйича рахбарлик" (GRI)1 ва Ижтимоий ва этик жавобгарлик Британия институти (Institute of Social and Ethical Accountability) томо-нидан ишлаб чикилган АА1000 Стандарти2 асосида ижтимоий хисоботни тузишда катнашиш амалга оширилмокда.

Кейинрок, ижтимоий хисобдорлик уз вариан-тини Узбекистан Савдо-саноат палатаси (ССП) хам Узбекистан Республикасида руйхатга олинган кор-хона ва ташкилотларнинг ижтимоий жавобгарлик Стандарти куринишида таклиф килди. Бунда ижтимоий масъулият йуналишлари хавфсизлик ва сифат, бизнесни виждонан юритиш, ходимларга нисбатан масъулият, ижтимоий инвестициялар, хайрия лойихалари ва дастурлари, атроф мухит кабиларни уз ичига олади. Бу соддалаштирилган Стандарт келтирилган халкаро стандартлар асо-сий тамойилларини хисобга олади. Шу билан бир каторда, Узбекистан ССП Стандартида хозирги шароитда республика бизнесига давлат ва жамият унинг ижтимоий жавобгар хулк-атвори буйича куяётган талабларини хисобга оладиган узига хосликка эга. Халкаро микёсда ижтимоий химоя энг кам даражасининг тан олинган 9 тури мав-жуд булиб, булар тиббий хизмат, ишсизлик буйича нафака, бахтсиз ходиса ёки касб касаллиги натижа-сида етказилган зарарни коплаш буйича нафака, хомиладорлик ва тугиш нафакаси, бокувчисини йукотиши муносабати билан бериладиган нафака, касаллик буйича нафака, карилик пенсияси, оила-вий нафака, ногиронлик буйича нафакаларни уз ичига олади. Эътиборли жихати шундаки, ушбу хизматларнинг 5 тури тулик, 2 тури эса кисман

1 Руководство GRI по отчетности в области устойчивого развития. URL: https://www.globalreporting. org/ resourcelibrary/Russian-G4-Part-One.pdf

Международные стандарты социальной отчетности. URL: http://expert.ru/siberia/2007/47/mezhdunarodnye_ standarty/

ижтимоий суFурта тизими билан камраб олинган ходимнинг хиссасига тyFри келади.

GRI Стандарти уч йуналиш буйича жавоб-гарликни кузда тутади: иктисодий, экологик ва ижтимоий. GRI Стандартида келтирилишича, бизнес-тузилмаларнинг ижтимоий муаммо-ларни хал килишдаги хиссасини мустакил объектив бахолашни ким ва к,андай бера олади, деган асосий саволга жавоб беришга уриниб курилган. Бизнинг фикримизча, жавоб маъру-зани тайёрлаш мустакил жамоат ташкилотлари, бошка фукаролик жамияти тузилмалари билан манфаатдор томонлар сифатида доимий мулокот тyFрисидаги коидадан иборатдир. Мулокот х,акикатан хам мухим, чунки бизнинг фикримизча, факат у ёки бу ижтимоий ахамиятли муаммо-нинг ечимини манфаатдор томонлар орасидан излаш тамойили буйича тузилган жамоат ташкилотлари (ёки уларни "стейкхолдерлар", деб хам номламокдалар) молиявий, интизомий, корпо-ратив ва бошка тузилмалар билан боFлик эмас хамда тижорат тузилмаларининг ижтимоий таш-кил киладиган фаолиятини бахолашда мустакил эксперт булиб чика оладилар.

Узбекистан ва Евроосиё маконидаги янги мамлакатлар олдида бугунги кунда фукаролик жамиятининг ролини х,ар томонлама ошириш вазифаси турибди. Гап фукаролик жамиятини х,акикатда ривожлантириш, хусусан, фукаролик жамияти барча субъектлари иштирокида ижтимоий мулок,отни йулга куйиш ва ривожлантириш тутрисида бормокда. Ижтимоий мулокот самара-дорлиги фукаролик жамияти тузилмалари, унинг асосий субъектлари - жамоат ташкилотларидан бирининг мустахкамлигига таъсир курсатадиган демократик институтларни ривожлантириш дара-жасига боFлик булади.

Фукаролик жамиятининг интеграция жара-ёнларидаги иштирокининг Европа тажрибаси низоларсиз тавсифга эга. Евроосиё интеграция жараёни шароитида хам ижобий, хам салбий тажрибаларни танкидий куриб чикиш, манфа-атлар тукнашувини бартараф килиш аник меха-низмини топиш, миллатлар устидан бошкарув тузилмаларининг фукаролик жамияти институт-лари билан муносабатлари моделини шакллан-тириш мухим.

Бугунги кунда тулик ишонч билан шуни таъ-кидлаш мумкинки, бошкарув архитектурасини, шу жумладан, минтакавий институтларни шакллан-тиришда Евроосиё маконида интеграция жара-

ёнларини ривожлантириш шароитида мазкур бошкарув тузилмаларининг фукаролик жамияти ташкилотлари билан миллий ва минтакавий дара-жалардаги муносабатлар мутлако янги тизимини яратиш турисидаги масала вужудга келади. Бундай мураккаб вазифани х,ал килишнинг муваффакияти х,ар кандай шубх,алардан х,оли, факат бу муносабатлар кенг, ошкора ва демократик хусусият касб этган шароитдагина мумкин булади. Бунда ижтимоий мулокот ижтимоий-мех,нат муносабат-ларидагина келишувга эришиш воситаси булиб колмасдан, балки х,ар хил турдаги низоларни кенг микёсда хал килиш ва х,атто ижтимоий ва сиёсий инкирозни у вужудга келган вазиятда бартараф килишнинг самарали механизмига айлантириши х,ам мумкин.

Мутахассислар эътиборини куйидаги долзарб вазифаларга каратишни истардик:

• мехнат ва ижтимоий муносабатларни алохида тартибга солишга йуналтирилган мехнат конунчилигини ижтимоий шерикчилик тамоил-ларини инобатга олган холда - янада такомил-лаштириш;

• мехнат сохасидаги асос солувчи тамойиллар ва хукукларни 40 соатлик иш хафтаси, йиллик хак туланадиган таътил, оналикни мухофаза килиш ва мигрант мехнаткашларнинг асосий хукукларини химоялашни киритиш билан кенгайтириш;

• трансмиллий корпорациялар ходимларига бир хил кийматга эга булган мехнат учун тенг хак тулаш тамойилига риоя килиш;

• мехнатни илмий асосланган меъёрлашти-ришни кайта тиклаш;

• ХМТ тавсиялари ва конвенцияларини инобатга олиб, мехнат сохасини бошкаришда бошка халкаро институтлар ролини кайта куриб чикиш, ХМТ доирасида назорат механизми ва техник хамкорлик имкониятларидан янада самарали фойдаланиш;

• барча учун бутун умри мобайнида ("бир умрлик таълим") касбий таълим тизимидан фойда-ланиш имконига эга булишни соддалаштириш;

• мехнат сохасини бошкаришда давлат орган-лари, касаба уюшмалари ва уч томонлама институтлар харакат сохасини аник чегаралаш ва ушбу хамкорликни ривожлантириш;

• мехнатга хак тулашнинг энг кам микдори стандартлари, иш вакти ва дам олиш вакти меъёр-ларини катъий назорат килиш тизимини ривож-лантириш;

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 9(117)

• мех,нат шартномаларини дижитализация (электрон тизими ракам килишни) жорий этиш;

• ижтимоий х,имояни ноанъанавий бандлик-нинг барча шаклига кенг ёйиш;

• касаба уюшмалари ва иш берувчилар уюшмаларининг уч томонлама тузилмалар-даги конуний вакиллиги муаммосини х,ал этиш максадида мех,нат сох,асини бошкариш борасида

ижтимоий шерикларнинг роли ва урнини тако-миллаштириш максадида кайта куриб чикиш.

Хулоса урнида шуни айтиш керакки, мех,наткашлар х,укук,ларини х,имоя к,илиш, уларга муносиб турмуш шароити яратиш бугунги дунё-нинг энг инсонпарвар кадриятларидан бирига айланди. Давлат, бизнес ва жамият айнан шун-дан объектив равишда манфаатдордир.

Адабиётлар руйхати:

1. Мирзиёев Ш.М. "Конун устуворлиги ва инсон манфаатларини таъминлаш - юрт тараккиёти ва халк фаровонлигининг гарови" // Халк сузи, 2016 йил 8 декабрь.

2. Устав Международной организации труда принят в 1919 г. (изменен в Монреале в октябре 1946 г.). URL: http://www.lawrussia.ru/texts/legal_673/doc673a728x124.htm

3. Калинченко Р.В. «Обеспечить достойный труд - задача государства, бизнеса и гражданского общества» // «Гражданское общество: общественный контроль и социальная ответственность бизнеса» / под ред. М.В. Каргалова. М., 2006.

4. Каргалова М.В. «От социальной идеи к социальной интеграции. Становление социальной политики Европейского Союза». М., 1999.

5. Храмцов А.Ф. «Социальное государство: Россия и европейский опыт». М., 2005.

6. Casas M. Dialogo y Concertacion Social: el Acuerdo Interconfederal sobre la estructura de la Negociacion Colectiva / Relaciones Laborales, 1997.

7. Социальный кодекс ОАО «ЛУКОЙЛ». URL: http://www.lukoil.ru/static_6_5id_262_.html

8. Руководство GRI по отчетности в области устойчивого развития. URL: https://www. globalreporting.org/resourcelibrary/Russian-G4-Part-One.pdf

9. Международные стандарты социальной отчетности. URL: http://expert.ru/siberia/2007/47/ mezhdunarodnye_standarty/

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.