Научная статья на тему 'ИЗ ИСТОРИИ ОБРАЗОВАНИЯ И РАЗВИТИЯ АРХИВНОГО ДЕЛА В ТАДЖИКИСТАНЕ'

ИЗ ИСТОРИИ ОБРАЗОВАНИЯ И РАЗВИТИЯ АРХИВНОГО ДЕЛА В ТАДЖИКИСТАНЕ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
48
30
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
АРХИВНОЕ ДЕЛО / ФОНД / АРХИВНЫЕ ДОКУМЕНТЫ / ХРАНЕНИЕ

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Табарова М.

В статье раскрыты основные этапы становления и развития архивного дела в Таджикистане с 1918 года по настоящее время. Постановления Правительства республики по улучшению хранения, использования и публикации архивных документов нашли отражения в статье. С приобретением суверинитета Республикой Таджикистан, государством уделяется большое внимание вопросам сохранения и приумножения документального наследия современой истории и пополнения национального архивного фонда.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

HISTORY OF FORMATION AND DEVELOPMENT OF ARCHIVING IN TAJIKISTAN

The main stages of formation and development of archive work in Tajikistan since 1918 till now are presented in this article. All resolutions of the government of the republic on improvement of storage use and publication of archive documents are reflected in this article. After becoming a sovereign state, Tajikistan has payed special attention to the question of preserving documentary heritage of modern history and replenishng national archival fund.

Текст научной работы на тему «ИЗ ИСТОРИИ ОБРАЗОВАНИЯ И РАЗВИТИЯ АРХИВНОГО ДЕЛА В ТАДЖИКИСТАНЕ»

АЗ ТАЪРИХИ ТАЪСИСЁБЙ ВА РУШДИ СОХДИ БОЙГОНЙ ДАР ТОЧИКИСТОН

М. ТАБАРОВА

аспиранти Институти таърих, бостоншиносй ва мардумшиносии ба номи А.Дониши Академияи илмх,ои Ч,умх,урии Точикистон

Телефон: 2213742.

Аз рузх,ои аввалини ташкилёбиаш бойгонй фаъолияти худро аз нигохдории доимии х,уччатх,ои ахдмияти умумидавлатй дониста, истифодаи дурусти онх,оро ба ро^ монд. Дар мах,зангохдои Бойгонии марказии давлатии Ч,умх,урии Точикистон х,уччатх,ое мах,фузанд, ки аз баркароркунии Х,окимияти Шуравй дар Точикистон, задухурдх,ои дохилй, бунёд ва рушди хочагии халк, иштирок ва ках,рамоних,ои халки точик дар Ч,анги Бузурги Ватанй, хдмчунин аз дигар вокеах,ои таърихии халки точик то имруз шах,одат медихднд. Бойгонии марказии давлатии чумхурй дар инкишоф ва рушди бойгоних,ои давлатии вилояту навох,ии чумхурй сах,ми хоса дорад.

Бойгонй ин хазина аст, он чо таърихи халк нигохдорй карда ме-шавад ва он ганчинаи бебах,ои хотираи таърихи миллат ба шумор меравад. Агар аз нигох,и таърихй бах,о дих,ем, х,ар як когаз, х,уччат, расм, накша маводи чамъовардаю мах,фуздоштаи коркунони бойгонй хдкикати таърихиро барои насли оянда чилвагар месозад.

Таърихи хадамоти бойгониии точик кадима аст. Х,амаи он маводх,ои парокандаи таърихии бисёрх,азорсолаамон гувох,ии онанд.

1 июни соли 1918 Декрети Шурои Комиссарони Халки Ч,умх,урии Федеративии Сотсиалистии Россия «Дар бораи азнавсозй ва мута-марказонидани корх,ои бойгонй» ба табъ расид. Дар асоси он тамоми х,уччатх,ои муассисах,ои бархдмхурда моликияти давлатй дониста, дар асоси онх,о хазинаи давлатии бойгонй ташкил карда шуд. Ин ва дигар декретное, ки баъдтар рочеъ ба кори бойгонй кабул шуданд, ба созмон додани бойгоних,о асос гардиданд.

20 марти соли 1931 Кумитаи Ичроияи марказй ва Шурои Комиссарони Халкии чумхурии Шуравии Сотсиалистии Точикистон Ни-зомномаи ташкили кори бойгониро дар Чумхурии Точикистон тас-дик намуд, ки он барои созмон додан ва пешрафти кори бойгонй дар чумхурй накши мух,им бозид. Дар асоси ин санад хазинаи Бойгонии ягонаи давлатии Чумхурии Точикистон аз тамоми х,уччатх,ои бойгонй, ки ба таърихи сиёсй, иктисодй ва фархднгии халки точик дар тамоми даврах,ои мавчудияти он ва хдмчунин оид ба вокеах,ое, ки дар даврах,ои гуногун дар х,удуди Точикистон рух додаанд ва х,оло ба Ч,умх,урии Точикистон дахл доранд, ташкил карда шуд.(1)

Соли 1936 хазинахои фондхои муассисахои маъмурияти собик Уезди Хучанд, ки муваккатан дар шахри Тошканд ва Самарканд ни-гох дошта мешуданд, ба Чумхурии Шуравии Сотсиалистии Точики-стон баргардонида, дар заминаи онхо соли 1937 Бойгонии марказии таърихй таъсис гардад.

27 апрели соли 1938 карори Раёсати Кумитаи ичроияи марказии Чумхурии Шуравии Сотсиалистии Точикистон «Дар бораи вазъи бойгонидорй дар Чумхурии Шуравии Сотсиалистии Точикистон» ба имзо расид, ки барои вусъати минбаъдаи кори бойгонидорй дар чумхурй накши мухим бозид. Дар асоси он хамаи шуъбахои Раёсати марказии бойгонй бархам дода, бойгонихои давлатии округи Лени-нобод, ^ургонтеппа, Гарм, Кулоб, Бойгонии давлатии Вилояти Мухтори Кухистони Бадахшон, бойгонихои шахрии шахри Стали-нобод, Ленинобод ва 66 бойгонии нохиявй таъсис дода шуд.(2)

27 октябри соли 1939 бо фармони Раёсати Шурои Олии ИЧШС дар хайати Чумхурии Шуравии Сотсиалистии Точикистон вилоятхои Сталинобод, Ленинобод, Кулоб ва Гарм ташкил карда шуданд.

Тибки карори Шурои Комиссарони халки ИЧШС аз 29 марти соли 1941 дар бораи тасдик намудани Низомномаи Хазинаи бойгонии давлатй ва шабакаи бойгонихои давлатй, Бойгонии марказии таърих бо бойгонии марказии Инкилоби Октябр ва сохтмони сотсиалистй хамрох карда, Бойгонии марказии давлатй таъсис дода шуд.(3,8)

Баъди ин чобачогузории хуччатхо аз руи коидахои мукараргар-дида огоз шуд. Лозим ба ёдоварист, ки чихати инкишофи кори бой-гонихо Хукумати чумхурй он солхо курсхои такмили ихтисоси кор-кунони бойгониро ташкил намуд, ки кормандони Бойгонии марказии давлатии чумхурй сатхи тахассуси худро баланд бардоштанд.

Дар айни замон Бойгонии марказии давлатии чумхурй калонтарин махзани хуччатхои боарзиш буда, дастоварди миллй ва боигарии чумхурии сохибистиклол ва халки точик ба хисоб меравад. Хуччатхое, ки дар бойгонй бо талаботи илмй ва вакт хифз карда ме-шаванд, таърихи Точикистонро аз солхои 60-уми асри ХХ то рузхои мо инъкос менамоянд.

Омузиши тачрибаи гузашта на танхо аз нигохи таърихй манфиат дорад, балки он хамчунин ахамияти амалиро молик аст ва барои му-айян намудани масоиле, ки халли онхо ба ичрои вазифахои имруза, такмили амалияи хукукию давлатии муосир мусоидат менамоянд, ёрй мерасонад.

Бо мурури замон пешравию комёбихо, тараккиёту инкишоф, кам-будию норасоихо ба сахифаи таърих ворид мегарданд. Холо мо агар ба гузашта аз руи санаду шаходати таърихй бахо дода, онро тахлил

кунем, ояндагон хаёти чамъиятиро аз хуччату маводи имруза меомузанд ва ба руйдодхои он бахо медиханд.

Баъди ба истиклолият ноил гардидани кишварамон мавкеъ ва макоми бойгонихо ба куллй тагйир ёфт. Рохбарияти давлат ва Хукумати чумхурии сохибистиколи Точикистон ба масъалаи рушди мин-баъдаи сохаи бойгонидорй гамхории доимй зохир намуда, бахри тахкими заминахои хукукй ва моддию техникии он чорахои мушах-хас меандешад.

Дар замони сохибистиклолй мавкеъ ва макоми сохаи бойгонидорй боло рафта, масъулияти кормандон бахри беосеб нигох доштан, бахисобгирй ва ганй гардонидани Хазинаи бойгонии миллии мамла-кат дучанд афзудааст.

Аз ин чост, ки Президенти мухтарами Точикистон Ч,аноби Олй, Эмомалй Рахмон дар пешгуфтори асари нихоят арзишмандашон «Точикон дар оинаи таърих» оид ба зарурияти омузиши таърихи халкамон фармуданд: «Мо ба гузашта ба хотири парастиши сода-лавхонаи ниёгон не, балки барои таквияти рухи созандагй, бузур-гдошти хотираи нахустачдоди рахкушои мо, ки дар дарозои таърих ба икдомхои нав камар баста, ба дастовардхои бузургу гайриоддй ноил гаштаанд, руй меоварем. Охир як сарчашмаи вокеии худшино-сии миллй, кабл аз хама бунёди давлати сохибистиклол, вахдати миллй, ру овардан ба гузаштаи пурифтихор, хифзи тамаддуну меро-си фарханги ниёгон ва поси хотири шахсиятхои тавонову фарзандо-ни бузурги миллат мебошад».(4,3)

Хар лахзаи хаёт таърих аст ва он дар шаклу намудхои мухталиф инъикос меёбад. Дар ин асос аз мухтавои хуччату санадхо ва маводхои сабтй наслхои баъдина оид ба чараёни зиндагии давраи муайян донишу тасаввурот пайдо мекунанд.

Бойгонихо-мухофизони асосии мероси фархангии Чумхурии Точикистон буда, чихати бо хуччатхои дорои арзишхои илмию-таърихй ганй гардонидану конеъ намудани эхтиёчоти иттилоотй, ичтимоию иктисодй, фархангию илмй ва татбики хукуку ман-фиатхои конунии шахрвандон кушишхои зиёде ба харч медиханд.

Саридораи бойгонии назди Хукумати Чумхурии Точикистон бахри татбики амалй ва хамачонибаи амру фармонхои Президенти Чумхурии Точикистон, ^онуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи Хазинаи бойгонии миллй ва муассисахои бойгонй», карорхои Хукумати Чумхурии Точикистон № 616 аз 28.12.2006 «Дар бораи Саридораи бойгонии назди Хукумати Чумхурии Точикистон», № 203 аз 04.05.2000 «Дар бораи мухлатхои нихоии дар бойгонихои идоравй нигох доштани хуччатхо ва ба нигохдории давлатй супоридани онхо», № 531 аз 02.11.2007 «Дар бораи чорахои таъхирнопазир оид

ба бехтар намудани кори нигохдории давлатии сарватхои бойгонии миллии Чумхурии Точикистон», № 159 аз 1.04.2008 «Дар бораи тасдики Консепсияи рушди кори бойгонй дар Чумхурии Точикистон барои солхои 2008-2018», № 585 аз 02.12.2008 «Дар бораи тасдики Дастурамали намунавии коргузорй дар вазорату кумитахои давлатй ва дигар макомоти идоракунии давлатй, макомоти ичроияи махал-лии хокимияти давлатй, муассисахо, ташкилотхо ва корхонахои Чумхурии Точикистон», № 373 аз 02.07.09 «Дар бораи тасдики Бар-номаи рушди кори бойгонй дар Чумхурии Точикистон барои солхои 2009-2018» ва дигар санадхои меъёрии хукукии оид ба соха кабул-гардида кору фаъолият менамояд.

Дар айни хол дар чумхурй шабакаи васеи муассисахои бойгонй амал мекунад, ки аз 12 бойгонии давлатй ва 72 бойгонии байниидо-равии хуччатхои хайати шахсии назди макомоти ичроияи хокимияти давлатии шахру нохияхои чумхурй иборат аст.

Дар махфузгоххои бойгонихои чумхурй 9 хазору 645 хазина, ки 2 миллиону 749 хазору 480 парвандаро дар бар мегиранд, нигох дошта мешаванд. (5)

Дар айни хол тибки талаботи кисми 2 банди 7 карори Хукумати Чумхурии Точикистон № 373 аз 2 июли соли 2009 «Дар бораи тасдики Барномаи рушди кори бойгонй барои солхои 2009-2018»-»Инкишоф додан ва мустахкам кардани заминаи моддй-техникии бойгонихо» ва карори Хукумати Чумхурии Точикистон тахти № 531 аз 02.11.2007 «Дар бораи чорахои таъхирнопазир оид ба бехтар намудани кори нигохдории давлатии сарватхои бойгонии миллии Чумхурии Точикистон» дар бойгонихои шахру нохияхои чумхурй хуччатхои нихоят арзишманд ба шакли электронй гузаронида меша-ванд.

Кор бо хуччатхои Хазинаи бойгонии миллии Чумхурии Точикистон дар бойгонихои давлатй ва идоравй хамчун мачмуи ягонаи ба усулхо ва талаботи методии умумй асосёфта ба рох монда мешавад.

Барои мустахкам намудани робитаи мутакобила ва муттасил дар кори бойгонихои давлатй ва идоравй шарти мухимтарин ин ичрои вазифахои дар назди онхо истода мебошад.(6,3)

Вазифаи дигари мухими бойгонихои давлатй ва филиалхои он ин ганигардонии фондхои шахсй ба хисоб меравад. Зеро агар мо оид ба ганигардонии фондхои шахсй дар мархилаи кунунии тараккиёти кишварамон чорахои амалй наандешем, пас аз омухтани бойго-нихои шахсй, ки инъикосгари таърихи имрузаи рушди иктисодиёт, маорифи халк, тандурустй, илм, фарханг ва дигар сохахои фаъоли-яти мехнатй ва чамъиятию сиёсии чумхурй мебошанд, махрум ме-созем.

Дар Бойгонии марказии давлатии Чумхурии Точикистон фондхои шахсии шахсони баруманди чумхурй, аз чумла ходимони намоёни давлатй, арбобони барчастаи сиёсй ва чамъиятй, академикхо, про-фессорон, нависандагон, шоирон, рассомон, коргардонхо, хунарман-дон ва навобардорони синамо, шахсони дорои дарача ва унвонхои илмй, кормандони сохаи тандурустй ва маориф, ки барои Ватани худ хизматхои шоиста ва арзанда намудаанд чамъоварй мегарданд.

Дар Бойгонии марказии давлатии Чумхурии Точикистон 378 фон-ди шахсй нигохдорй мешавад. Инчунин фонд - коллексияхои ишти-рокчиёни Чанги Бузурги Ватанй ва гайрахо тахия гардидаанд.

Дар айни замон дар бойгонихои чумхурй кор оид ба чамъоварии хуччатхои вакилони Ичлосияи таърихии 16-уми Шурои Олии Чумхурии Точикистон барои тахия намудани фонд-коллексияи иштироккунандагони чаласа ба рох монда, дар дасти ичрост.

Тибки «Дастуруламали коргузорй бо мурочиатхои шахрвандон», ки бо карори Хукумати Чумхурии Точикистон аз 2 сентябри соли 1998 тахти №345 тасдик шудааст, пешбурди коргузорй аз руи мурочиатхои шахрвандон аз дигар намудхои коргузорй чудо буда, ба зиммаи шахсони мансабдори барои ин кор таъиншуда гузошта ме-шавад, ки онхо тартиби пешбурди коргузориро дар муассисахои дахлдор мунтазам тафтиш карда, барои такмил додани ин кор чорахо меандешанд.

Яке аз вазифахои мухими бойгонихои давлатй ва филиалхои онхо ин конеъ гардонидани пешниходу дархост, мактубу мурочиати шахрвандони чумхурй ва давлатхои хоричии дуру наздик оид ба додани маълумот дар асоси хуччатхои бойгонй дар хусуси собикаи корй, музди мехнат, маълумот дар бораи хариду фуруш, конунигар-донии молу мулк ва мукофотхои давлатист.

Бойгонии марказии давлатии Чумхурии Точикистон тибки дар-хост ба макомоти хокимияти давлатй, вазорату идорахо, муассисаю ташкилот ва корхонахо нусхахои хуччатхои бойгониро мефиристад.

Кормандони бойгонихо кушиш менамоянд, ки барои ташкили ис-тифодаи васеи хуччатхои бойгонй бо максадхои илмию амалй ва такмили бойгонихо бо хуччатхои нодиру арзишманд ва расонидани ёрии методию амалй ба муассисаю ташкилот ва шахрвандон хидма-ти хешро дарег надоранд.

Бойгонии марказии давлатии хуччатхои аксу садо ва синамои Чумхурии Точикистон ягона бойгонии мучаххаз ва комили соха дар чумхурй ба шумор меравад. Нодиртарин аксу наворхои бойгонй мансуб ба соли 1871 буда, таърихи 130 сола дорад. Нахустин кори филмсозони точик В. Кузин, А. Шевич ва гайрахо «Омадани аввалин поезд ба Душанбе», ки соли 1929 ба навор гирифта шудааст, аз

хуччатхои хеле нодиру пуркиммат ба хисоб меравад. Филмхои хуччатй, аксхо ва сабтхои овозие, ки дар бойгонй махфузанд, дар бораи ходисахои мухими чумхурй, аз чумла сохтмони каналхои ка-лони Хисору Фаргона, шохрохи Помир, Душанбе задухурдхои дохи-лии солхои 30-юм, ичлосияхои Шурои Олй, анчуманхои хизбию комсомолй, иштирокчиён ва кахорамонони ЧБВ ва гайра накл меку-нанд.

Дар бойгонй наворхои нодире махфузанд, ки дар онхо суханро-нихои котиби аввали КМ ПК Точикистон Б.Еафуров, асосогузори адабиёти навини точик С.Айнй, шоирони махбуби халки точик А.Лохутй, М.Турсунзода ва дигар ходимони намоёни сиёсию давлатй, олимону нависандагони чумхурй сабт шудаанд. Инчунин дар бойгонй наворхои ташрифи вакилону хайатхои расмии бисёр давлатхои дунё ба Точикистон нигох дошта мешаванд.

Дар Бойгонии марказии давлатии хуччатхои аксу садо ва синамои Чумхурии Точикистон бештар аз 170.000 хуччатхои садо, симо ва аксхои нодир махфузанд. Фехрасти онхо тахия шуда, хамчун мачмуаи сабтию иттилоотй хидмат менамояд.

Инчунин дар айни хол 600 вохиди нигохдории овозхои магнитй ба шакли ракамй гузаронида шудааст(7,29).

Таърихро инсонхо меофаранд ва ворисони миллату давлати мо бояд дар бораи онхо маълумот дошта бошанд. Хар як фонди шахсй ин хуччате мебошад, ки дар таърихи кишвари мо хиссаи бегазанде гузоштааст.Имрузхо кормандони соха тамоми саъю кушиши худро бахри ичрои максадхои мазкур равона карда истодаанд.

Бо гузашти айём тамоми бурду бохт, пешравию комёбй ва камбу-дию норасогии зиндагй ба сахифаи таърих ворид мегардад, бойго-нихо бошанд ганчури таъриханд. Наслхои имрузаву ояндаи Точики-стони сохибистиклол таърихи гузаштаву имрузаи халку ватанамонро махз аз хазинаи бебахои таърихи халкамон, ки дар махфузгоххои бойгонихо нигох дошта мешаванд, пайдо карда метавонанд. Ба таври дигар гуем, бойгонй ин оинаи таърих аст.

Адабиёт

1. ЦГА, ф.882,оп.1,д.71,л.2

2. ЦГА, ф.882,оп.1,д.71,л.30-31

3. Книга «Нормативные акты Государства и Правительства Респуб-

лики Таджикистан по архивному делу, Душанбе 2005, стр.8

4. Китоби Э.Рахмонов «Точикон дар оинаи таърих» сах 3

5. Хисобот оид ба чамъбасти натичахои фаъолияти Саридораи бой-

гонии назди Хукумати Чумхурии Точикистон

6. Китоби Саридораи бойгонии назди Хукумати Чумхурии Точики-

стон «Ь^оидахои асосии кори бойгонихои идоравии Чумхурии Точикистон», Душанбе 2010, сах 3

7. Китоби «Сахифахои хотироти халк», Душанбе, соли 2010, сах 29

ИЗ ИСТОРИИ ОБРАЗОВАНИЯ И РАЗВИТИЯ АРХИВНОГО ДЕЛА В ТАДЖИКИСТАНЕ

М.ТАБАРОВА аспирантка Института истории, археологии и этнографии им. А.Дониша Академии наук Республики Таджикистан.

Телефон: 2213742.

В статье раскрыты основные этапы становления и развития архивного дела в Таджикистане с 1918 года по настоящее время. Постановления Правительства республики по улучшению хранения, использования и публикации архивных документов нашли отражения в статье. С приобретением суверинитета Республикой Таджикистан, государством уделяется большое внимание вопросам сохранения и приумножения документального наследия современой истории и пополнения национального архивного фонда.

Ключевые слова: архивное дело, фонд, архивные документы, хранение.

HISTORY OF FORMATION AND DEVELOPMENT OF ARCHIVING IN TAJIKISTAN

MUHABBAT TABAROVA Graduate student A. Donish Institute of History, archeology and ethnography Academy of Sciences of the Republic of Tajikistan Tel.: 221 37 42

The main stages of formation and development of archive work in Tajikistan since 1918 till now are presented in this article. All resolutions of the government of the republic on improvement of storage use and publication оf archive documents are reflected in this article. After becoming a sovereign state, Tajikistan has payed special attention to the question of preserving documentary heritage of modern history and replenishng national archival fund.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.