Научная статья на тему 'ИСТОРИЧЕСКИЕ ПРЕДПОСЫЛКИ АРХИВОВ ЦЕНТРАЛЬНОЙ АЗИИ И РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН'

ИСТОРИЧЕСКИЕ ПРЕДПОСЫЛКИ АРХИВОВ ЦЕНТРАЛЬНОЙ АЗИИ И РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
386
36
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
АРХИВЫ / ИСТОРИЯ ВОЗНИКНОВЕНИЯ / ЗАДАЧИ АРХИВОВ / ИСТОРИЧЕСКИЕ ПРЕДПОСЫЛКИ / СОВЕТСКИЙ СОЮЗ / ЦЕНТРАЛЬНЫЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ АРХИВ / КОМИССАРИАТ ВНУТРЕННЫХ ДЕЛ / ДОКУМЕНТАЛЬНЫЙ МАТЕРИАЛ / ХРАНЕНИЕ АРХИВОВ / СЕТЫ АРХИВОВ / ГЛАВНОЕ АРХИВНОЕ УПРАВЛЕНИЕ / ПОЛОЖЕНИЕ ОБ АРХИВАХ

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Мухидинов С.Р., Обидов Р.Х.

В данной статье, рассматривается исторические предпосылки появления архивов на территории Центральной Азии и Таджикистана и на основе источников исследуется особенности появление и функционирование архивов в древней, средневековой, новой и новейщего периода, особенно Советской эпохи. Отмечается, что в древней, средневековой и начале новой истории архивы сущесьтвовали в разных видах. Архивы офтициально формировались в РСФСР. Этот в дальнейшем стало основой оргганизации и строительства архивов в Средней Азии, в том числе в Таджикистане.Первые архивы в Таджикистане появились в 20-х годах как Дюшанбинский и уездний Худжандскийархивохранилища.В 1939 году созданы Сталинабадский, Кулябский, Гармский, Ленинабадский и Уратюбинский архивы. В 1938-1960 гг. архивы находились в ведения Министерство внутренных дел. В 60-70-х гг. в республике проходила централизация сети архивов. Были созданы филиалы Центрального Государственного архива в областях и районах республики. В 80-х гг. происходит некоторые изменения в структуре галвдное архивное управление. После обретение Таджикистаном Государственной независимости архивная служба стало правопреемником Центральное Упаравление архивов Таджикской ССР. В 1998 г. был принят Закон «О национальный архивныйфонд и архивных учреждений». Согласно данному закону Национальный архивный фонд находится под охраной государством и направлена на обесапечение инфомационных, социально-кульутрной, научной и других потребностей общества.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

HISTORICAL BACKGROUND OF THE ARCHIVES OF CENTRAL ASIA AND THE REPUBLIC OF TAJIKISTAN

In this article, the historical prerequisites for the appearance of archives in the territory of Central Asia and Tajikistan are considered, and on the basis of sources, the peculiarities of the appearance and functioning of archives in the ancient, medieval, new and recent period, especially the Soviet era, are examined. It is noted that in the ancient, medieval and early new history, archives existed in different forms. Archives were officially formed in the RSFSR. This later became the basis for the organization and construction of archives in Central Asia, including Tajikistan. The first archives in Tajikistan appeared in the 1920s as Dyushanbinsky and the district Khujandskiye archivosto.In 1939, the Stalinabad, Kulyab, Garmsky, Leninabad and Uratyubinsky archives were created. In 1938-1960 archives were under the jurisdiction of the Ministry of the Interior. In the 60-70s. in the republic there was a centralization of the network of archives. Branches of the Central State Archive were created in the regions and regions of the republic. In the 80s there are some changes in the structure of the main archive management. After Tajikistan gained State independence, the archive service became the successor to the Central Department of Archives of the Tajik SSR. In 1998, the Law "On the National Archive Fund and Archival Institutions" was adopted. According to this law, the National Archives Fund is under state protection and is aimed at ensuring the information, socio-cultural, scientific and other needs of society.

Текст научной работы на тему «ИСТОРИЧЕСКИЕ ПРЕДПОСЫЛКИ АРХИВОВ ЦЕНТРАЛЬНОЙ АЗИИ И РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН»

5. Eugene Schuyler. Turkistan. Notes of journey in Russian Turkistan, Khokand, Bukhara and Kuldja. Vol. I. -London, 1871. -411 p.

6. https://www.goole.com/ Academia.edu/ Маликов А.М. Самарканд в начале XIX века.

7. https://www.goole.com/

8. https://www.goole.com/ Charles Marvin. Reconnoitring Central Asia: Pioneering adventures in the region lying between Russia and India. - London, 1884.

9. Там же.

10. https://ru.wikipedia.org/

11. Lansdell H. Russian Central Asia, Kuldja, Bokhara, Khiva and Merv, in two volumes. London. Sampson Low, Marston and Rivingston 188, Fleet Street. 1885. -732 p.

12. https://ru.wikipedia.org/

ПОЗДНЕЕ СРЕДНЕВЕКОВЬЕ ИСТОРИИ ТАДЖИКСКОГО НАРОДА В АНГЛОЯЗЫЧНОЙ ЛИТЕРАТУРЕ (XVI - 60- E ГГ. XIX ВЕКА)

В данной статье освещается политическое положение XVI - 60- х гг. XIX века в Средней Азии. Рассматриваемый период нашел отражение и в работах англоязычных авторов. Автор анализирует работы Евгения Шулера, Чарльза Марвина, Генри Лансдаля и Юнеско.

Ключевые слова: средневековье, история, таджикский народ, англоязычный, литература, анализировать, политическое положение, Средняя Азия, Евгений Шулер, Чарльз Марвин, Генри Лансдаль, Юнеско.

LATER MIDDLE AGES OF HISTORY OF THE TAJIK PEOPLE IN ENGLISH-SPEAKING LITERATURE (THE XVI - 60S OF THE XIX CENTURY)

In this article is highlighted the political situation of the XVI - 60s of the XIX century in Central Asia. The period under review has reflected in the works of the English-speaking authors. The authors analyses the works of Eugene Schuyler, Charles Tomas Marvin, Henry Lansdell and Unesco.

Keywords: middle ages, history, the Tajik people, English-speaking, analyse, literature, political situation, Central Asia, Eugene Schuyler, Charles Tomas Marvin, Henry Lansdell, Unesco.

Сведения об авторе:

Каландарова Лутфия - кандидат исторических наук, доцент кафедры истории таджикского народа Таджикского государственного педагогического университета им.С.Айни Республики Таджикистан E-mail-kalandarova61@mail.ru. Тел: (+992) 938082200

About the author:

Kalandarova Lutfiya - Associate professor, Candidate of historical sciences of the historical department of the Tajik State Pedagogical University named after S. Aini e-mail-kalandarova61@mail. ru

ЗАМИНА^ОИ ТАЪРИХИИ ПАЙДОИШИ БОЙГОНЩО ДАР ОСИЁИ МАРКАЗЙ ВА ЧУМ^УРИИ ТОЧДКИСГОН

Мухидинов С.Р.

Донишгощ Славянии Россия ва Тоцикистон Обидов Р.%.

Донишго^и давлатии омузгории Тоцикистон ба номи Садриддин Айнй

Дар замони бостон, асримиёна ва ибтидои замони нав бойгонихо мустакил набуданд, вазифахои худро дар таркиби дафтаргузорй ичро менамуданд. Вале асрхои миёна низ, дар рушди бойгонихо тагйиротхои чиддй ворид намешавад. Вазифаи нигахдории санадхо бо тартиби хронологй (солй) ва хифзи онхо аз нобудшавй, асосан тагйир намеёбанд. Давраи дуру дарози бостон ва асри миёнаро хамчун замони ташаккули модели бойгонй, хамчун муассисаи мустакил, чудо аз дафтардорй, бо максади нигахдории хуччатхои мавчуда маънидод кардан мумкин аст.

Дар Россия аз соли 1873 ба хотири чопи маводи хуччатхои таърихй дар сахифахои матбуоти даврй, нашрияи шахсие бо номи «Бойгонии Рус» таъсис ёфт. «Бойгонии рус» мачмуаи таърихй-адабй буда, голибан таърихи Россияро аз асрхои ХУ111-Х1Х инъикос мекард. Бори нахуст мачмуа аз чониби китобдор Чертовский ва баъдан аз тарафи ношири намоён П.И.Бартнев чоп гардид. Аз руи хислати манбаъхо дар мачмуаи мазкур бештар ёддоштхои мухталиф ва мактубхо чоп мегардид. Багайр аз ин дар ин нашрия хуччатхои

расмии даврони Пётри 1 ва Екатеринаи 11 низ дарч гардида буданд. Мачмуа (дар мавриди дигар онро мачаллаи калон мегуфтанд. Р.О.) аз соли 1863 то соли 1917 интишор гардид. Мачмуа дар дамон давра дар чопи маводи бойгонидо накши бориз гузошта буд.[10, с.158-159].

Соли 1922 бо ибтикори В.В.Максаков мачаллаи «Бойгонии сурх» таъсис ёфт. Дар замони то чангй ин мачалла бо чопи маколадо, бахусус дар бораи таърихи даракати инкилобй дар Россия, муносибатдои байналмилалй дар асри Х1Х-огози асри ХХ, макоми чадонй пайдо кард. Дар муддати 18 сол В.В.Максаков сармударрири ин мачалла буда, зиёда аз 30 навиштадои худро дар мавзудои таърихи иттидоди коргарии Россияи чанубй, Иттидодияи коргарони Москва, шуриши ярокнок дар Москва в гайрадоро чоп кард.[14, с.8].

Содаи бойгонидорй ба таври муттамарказу системанок тандо дар нимаи аввали асри XX шакл гирифта, минбаъд ба колаб даромаду тараккй кард. Як далел мусаллам аст, ки бойгонй дар дудуди имрузаи Точикистон дануз дар Хучанди бостонй бадори соли 1905 арзи вучуд кард. Уезди Хучанд барои барпо доштани хизмати бойгонй аз 9 апрели соли 1905 фармон баровард. Ва аз дамин руз кори бойгонй дар уезди Хучанд шуруъ гардид [15, с.22].

Аз руздои аввали Инкилоби Октябрь Хукумати Шуравй барои ба даст овардани маводдои бойгонидои муассисадои давлатй ва чамъиятии Россияи подшодй кушиш ба харч дод. 1 июни соли 1918 В.И. Ленин ба декрет Шурои Комиссарони Халки РСФСР «Оид ба азнавсозий ва марказонии фаъолияти бойгонидо», ки ба огози ташкилдидии Фонди ягонаи бойгонидои давлатй замина гузошта буд, имзо гузошт. Барои родбарии он Сарраёсати кордои бойгонй дар назди Комиссариати маориф ва органдои мадаллии он, ташкил ёфт [14, с.34]. Минбаъд ондоро Махзани ягонаи бойгонщои давлатй номиданд. Соли 1922 нуфузи бойгонидо баланд гардида, ондоро бевосита ба Кумитаи Умумироссиягии Ичроияи Марказй доданд. Х,амон сол барои родбарии умумй ба фаъолияти бойгонидои Иттидоди Чамодири Шуравии Сотсиалистй (ИЧЩС) дар назди Президиуми Кумитаи Ичроияи Марказии ИЧШС Раёсати марказии бойнгонй (ЦАУ) ИЧШС таъсис дода шуд. Соли 1938 бошад, он ба тобеъияти Комиссариати кордои дохилй ворид гардид. Х,амзамон бойгонидои чумдуридои иттифокй низ ба дамин комиссариатдо ворид карда шуданд [16, с.18].

Х,амин тавр, бойгонидо ба таври расмй дар РСФР бунёд ёфтанд, ки минбаъд он ба таъсисёбй ва сохтмони бойгонидо дар чумдуридои Осиёи Миёна аз чумла Точикистон замина гузошт.

Албатта бойгонидо дар ин минтака то инкилоб ба тарздои гуногун вучуд доштанд. Вале, фаъолияти бойгонидо дар Осиёи Миёна ва Казокистон ба шакли нав тандо пас аз Инкилоби Октябр инкишоф ёфтанд. 31 - уми октябри соли 1917 Хркимияти Шуравй дар Тошкент ва минбаъд дар тамоми Туркистон галаба кард. Анчумани У-уми Шуродои кишвари Туркистон (20-апрел-1 майи соли 1918) мухторияти Чумдурии Туркистоноро дар дайати РСФСР эълон намуд. 5 ноябри соли 1919 Президиуми КИМ ЧМШС Туркистон дар бораи аз нав созмондидй ва марказонии кори бойгонй карор кабул кард. Тибки ин карор дамаи бойгонидои собик муассисадои идоравй бардам дода шуда, дуччатдо ва паравандадои ондо махзани ягонаи бойгонии давлатиро ташкил доданд [16,с.11-12]. Дар чамъоварии дуччатдои бойгонй Сарфармондеди куввадои чабдаи (фронти)-и Туркистон М.В.Фрунзе ва аъзои Шурои дарбй-инкилобй (Ревкомсовет) В.В.Куйбышев кумаки зиёде расониданд. Ба хотири чамъоварй, чобачогузории дуччатдо, омузиш ва тасвири (сабти) ондо моди майи соли 1920 Раёсати дарбй-илмй таъсис дода шуд. Дар назди комиссариатдои дарбии вилоятй шуъбадои бойгонй ва дар назди кароргоддои артишдо (армиядо) ва дивизиядо - дуччатгузории бойгонй ташкил доданд [6, с.34-35].

Охири соли 1920 дар Ашкобод шуъбаи бойгонй дар назди комиссариати вилояти Закаспийск кушода шуд. Бо карори ШКХ Чумдурии Туркманистон аз 21-уми майи соли 1921 вай ба ихтиёри Комичроияи вилоят гузашт. Шуъбаи бойгонй дар давраи зикршуда ба чамъоварй ва муттадидсозии маводи бойгонй машгул гардид [16, с.112].

Бояд кайд кард, ки вобаста ба шароити таърихй сохтмони бойгонидо дар Точикистон нисбати дигар чумдуридои иттифокй дертар огоз гардид. Ташкилёбии нахустин бойгонидо ба солдои 20-ум рост омад, ки дар чумдурй бойгонидои Душанбе ва уезди Хучанд таъсисл ёфта буданд [7,с.3].

28 декабри соли 1924 дар асоси карордоди Комитети инкилобии РСС (ЧЩС) Узбекистон Раёсати марказии кори бойгонии назди КИМ РСС (ЧЩС) Узбекистон таъсис дода шуд. Ин таксимот дар Узбекистон то соли 1931 арзи вучуд дошт. Соли 1927 дар асоси дастури аз Раёсати марказии бойгонии (РМБ) ЧШС Узбекистон гирифта шуда, дар ЧХШС Точикистон ба ташкили бойгонй шуруъ намуданд. Дар айни замон дар пойтахти чумдурй шадри Душанбе дар назди Комитети Инкилобии ЧХШС махзани душанбегй ба фаъолият огоз кард [7,с.12-13].

Банди дуввуми карори Кумитаи инкилоби Чумдурии Мухтори Шуравии Социалистии Точикистон аз 2 июни соли 1926 ичро шуд ва Бойгонии Кумитаи инкилобй тавонист, маводдои мавчудаи муассисадои КИМ-и Бухорои Шаркиро чамъ намояд. Минбаъд ин бойгонй вобаста ба дуччатдои дар худ дошта дамчун «Мадфузгоди душанбегй» (аз соли 1929 «Мадфузгоди сталинободй», архиви КИМ) ва аз соли 1934 бошад, дамчун Архиви марказии РСС (ЧШС) Точикистон ном гирифта мешуд. Бинобар сабаби набудани бино маводдои «Мадфузгоди душанбегй» аз соли 1927 сар карда дар чойдои гуногун: зери зинапояи иморати КИМ, дар родрави (долон) Банакшагирии давлатй (Госплан), дар бинои Савдои тамоку (Табакторг) ва дигар чойдо чойгир ва нигоддорй мешуданд [18, с.13].

Хуччатдои бойгонй равшану возед шадодати онанд, ки макомоти бойгонй дар Точикистон дар симои Бюрои бойгонй дар назди Мудирияти кордои КИМ ва ШКХ Точикистон дар соли 1927 таъсис дода шудааст. Аммо он дар тули мавчудияти худ ягон кори мушаххасро оид ба васеъ кардани фаъолият дар бобати марказонй ва чамъ кардани архивдои Точикистон ба анчом нарасонидааст [5, в.35-36].

ЧМШС Точикистон аз соли 1927 ба таъсиси макомоти архивии мустакили худ огоз кардааст. КИМ ва ШКХ ба Мудирияти кордои худ оиди ба таври таъчилй таъсиси Управленияи архивии Точикистон дастурдои катъй медидад, ки дар асоси он Мудирияти кордои Точикистон бо Управленияи марказии кори архивии ЧШС Узбекистон мукотибаро огоз мекунад. Дар баркияи аз 16 майи соли 1928 тадти №6924 фиристонида шуда чунин омада буд: «Мудирияти кордои КИМ ва ШКХ бо дастури Шурои Комиссарони халки Точикистон ходиш менамояд, ки ба таври таъчилй ба воситаи авиапочта штати УМКА-ро бо нишондоди музди маош аз руи меъёрдои давлатии таснифоти вазифадо (уддадоридои штатии дар як корманд) равон кунед» [3,в.1]. Вале аз тарафи Узбекистон ба таври таъчилй ин ходиш ичро намешавад ва Мудирияти кордо ба намояндагии доимии ЧМШС Точикистон дар Узбекистон мурочиат карда, бо миёнаравии он маводдои заруриро оиди ташкили кори бойгонй дастрас мекунад. Бо дуччатдои дархостшуда УМКА Узбекистон мактуби дамродй низ равон кард, ки дар он омада буд: «Вобаста ба дачми нисбатан ками маводдои чамъкардашудаи хазинадои муассисадои тоинкилобй дар шимоли Точикистон ва шумораи нисбатан ками маводдои давраи Шуравй Управленияи марказии кори архивии ЧШС Узбекистон тавсия менамояд, ки ба Точикистон дар мардилаи аввал ба таъсиси дастгоди ташкилй-дастурдидй барои ташкили бюродои архивии округию нодиявй ва дастурдидии кормандони муассисадои архивй маддуд шудан зарур аст» [3, в.32].

Бо максади родбарии мутамарказ ба кори бойгонии чумдурй дар соли 1928 Раёсати марказии бойгонии назди Комичрояи Марказии ЧМШС Точикистон таъсис дода шуд. Дар солдои 1928-1932 бошад шуъбадои Раёсати бойгонии Марказй дар Хучанд, Хоруг, ^ургонтеппа низ таъсис дода шуданд. Дар мачлиси Президиуми КИМ Шурои ЧШС Точикистон аз 1-уми марти соли 1931 тадти раками №174, карори котиботи КИМ Шуродои ЧШС Точикистонро аз 3 январи соли 1931 «Оиди таъсиси сохтори бойгонй дар ЧШС Точикистон» тасдик намуд. Дар асоси он дар шадрдои Хучанд ва Хоруг бахшдои раёсати марказии бойгонии ЧШС Точикистон таъсис дода мешавад ва ба зиммаи шуъбаи Хучандй хизматрасонии дамаи нодиядои собик округдои Хучанд, Уротеппа ва Панчакент вогузор карда мешавад. Дар чунин вазъияти душвору мураккаб барои ташкили кори архивии Точикистон дасти ёриро мудири Управленияи марказии кори архивии ЧИШ Узбекистон Сухоплюев И.И. дароз намуда, моди декабри соли 1930 ба Точикистон яке аз корманди пуртачрибаи худ Казачкин С.М.-ро равон кард. Дар чаласаи Президиуми КИМ Шуродои ЧИШ Точикистон аз 22 декабри соли 1930 Казачкин С.М ба вазифаи Мудири Управленияи Марказии кори архивии ЧИШ Точикистон тайин карда шуд [1,в.1].

Бо тайини Казачкин С.М. ба вазифаи мудири УМКА Точикистон масъалаи асосии ташкилй-таъсиси макомоти идоракунии кори архивй далли худро ёфт, ки барои он Точикистон роди чандинсоларо тай карда буд ва ин яке аз додисадои мудими таърихй дар даёти кишвар ба шумор мерафт, чунки мадз ин идора дамчун пешоданги масъул дар масъалаи чамъоварй, нигаддорй ва истифодаи мероси дуччатии халки точик мавкеи мудимро бозй кардааст. Натичаи фаъолияти ин муассиса буд, ки бори аввал мероси дуччатии халки точик ба манфиати меднаткашон мавриди истифода карор дода шуд [5, в.38].

Ба таъхир афтодани ташкили макомоти идоракунии кори архивии Точикистон дар симои УМКА, вазъи ташвишовари архивдои Точикистон, дар долати нестшавй карор гирифтани архивдои Точикистон ва бардам дода шудани Бюрои архивии округи Хучанд нигаронии Управленияи марказии архивии СССР-ро ба амал оварда буд. Вобаста ба ин аз тарафи муовини мудири ИМА СССР В. В. Максаков баркия ба унвонии Президиуми КИМ ЧИШ Точикистон аз 12.12.30, №68 ирсол мегардад [4, в.1].

Дар чавоби ин баркия нахустин мудири навтаъйини Управленияи марказии кори архивии Точикистон Казачкин С.М. аз 26.12.1930 с. бо №9 1/86264 мактуби чавобй навишта, иброз медорад, ки «аз 1-уми январи соли 1931 Управленияи марказии архивии Точикистон дар шахри Сталинобод бо шуъбахояш дар шахри Хучанд ва дар шахри Хоруги ВМКБ ба фаъолият огоз мекунад. Нисбати масъалаи бархам дода шудани Бюрои архивии Хучанд ва нобудшавии архивхо дар махалхо маълумотхои ба Шумо расидаро нодуруст шуморидан лозим аст, чунки Бюрои архивии Хучанд на бархам, балки васеъ карда мешавад» [4.в.1].

Фаъолияти расмии Управленияи марказии бойгонии ЧШС Точикистон аз 1 январи соли 1931 бо сардории Казачкин С.М. огоз гардидааст. 3 январи соли 1931 бо максади ба доираи муайяни фаъолият даровардани кори архивй ва таъсиси мачмуи архивхои Точикистон Казачкин С.М. ба котиботи КИМ Шурохои ЧИШ Точикистон» лоихаи карорро «Оиди ташкили мачмуи архивхо дар ЧИШ Точикистон» пешниход мекунад, ки он 1 марти соли 1931 бо №174 аз тарафи Президиуми КИМ Шурохои РСС Точикистон тасдик карда шуд [2.в.9].

20 марти соли 1931 КИМ ва ШКХ ЧЩС Точикистон Доир ба тасдик намудан ва дар амал чорй намудани «Низомнома оиди ташкили кори бойгонй дар Чумхурии Шуравии Сотсиалистии Точикистон» - ро кабул намуд [19, с.72-79]. Дар чои дигар санаи таъсиси бойгонии марказии давлатии ЧЩС Точикистон 20-уми марти соли 1930 кайд шудааст [16, с.13].

Дар асоси он Фонди ягонаи давлатии архивии ЧИШ Точикистон таъсис дода шуд, ки ба он Идораи маркази архивй рохбарй менамуд. Дар соли 1932 дар бойгонихои Душанбе, Хучанд ва ^ургонтеппа 146 хазина мавчуд буд, ки аз онхо бештар аз 6 хазор вохиди нигахдорй коркард карда шуда, 700 варакахои мавзей ба маводхои дорои ахамияти махсуси амалй ва илмй дошта тартиб дода мешавад [13, с.13].

Тибки «Низомнома» хамаи маводхои хуччатй бояд дар бойгонии марказии таърихй, дар бойгонии марказии Инкилоби Октябр ва сохтмони сотсиалистй, хам дар шуъбахои онхо, инчунин дар бойгонихои шахриву нохияви муттахид мегардид. Вале, расман Бойгонии марказит давлатй (БМД) то соли 1934 бойгонии Сталинобод ном дошт. БМД соли 1935 номида шуд. Аммо хамон вакт хам он ба кисмати бойгонии Инкилоби Октябр, сохтмони сотсиалистй ва бойгонии таърихй ворид мешуд. Фаъолияти васеъи чамъоварй, бакайдгирй ва истоифодаи маводи хуччатй огоз ёфт. Соли 1939 идорахои бойгонй ба ихтиёри Комиссариати корхои дохилй дода шуд [13, с.4].

Дар соли 1936 дар Точикистон 9 шуъбаи бойгонй ба расмият дароварда шуд, ки хар яки он якчанд нохияхоро хизматрасонй мекард.

Таъсис гардидани Чумхурии Шуравии Сотсиалистии Точикистон ба амал баровардани кори бойгонидории точикро метезонад.

Аз 1 январи соли 1936 фаъолияти бевоситаи Бойгонии марказии Инкилоби Октябр ва сохтмони сотсиалистй, аз 1 январи соли 1937 бошад Архиви марказии таърихй огоз мешавад. Бо карори Президиуми КИМ РСС Точикистон аз 27 апрели соли 1938 «Дар бораи холати кори архивй дар республика» бозсозии куллии мачмуи бойгонихо ба амал бароварда шуд. Соли 1939 бинобар таъсиси вилоятхо бойгонихои вилоятхои Сталинобод, Кулоб, Гарм, Ленинобод, Уротеппа таъсис дода мешаванд.

29 марти соли 1941 Шурои Вазиронии ИЧШС «Низомномаи фонди бойгонии давлатии ИЧШС ва шабакаи бойгонихои давлатиро кабул кард, ки мувофики он бойгонии марказии Инкилоби Октябр ва сохтмони сотсиалистй ва бойгонии бойгонии марказии таърихй ба Бойгонии марказии давлати ЧШС Точикистон муттахид карда шуданд. Вобаста ба имкониятхо фаъолияти бойгонихо охиста-охиста пеш мерафтанд.

Дар ин давра карори Шурои Комиссарони халкии корхои дохилии ЧШС Точикистон тахти №100-140 аз 19 июли соли 1943 «Дар бораи ба тартиб овардани корхои бойгонй дар чумхурй ва таъмини бойгонихои давлатй бо бино» баромад. Карори мазкур имконият фарохам меовард, ки соли равон ба иморати бинои Бойгонии Марказии давлатй огоз намояд. ^арори мазкур хамчунин даст медод, ки бинои мавчударо аз таъмири асосй бароранд. Ба ин максад барои бо воситахои асосии нигахдории маводхои хуччатй тачхизонидани бино 150 хазор сум маблаг чудо гардид [15.с.61]. Карори мазкур комичроиияхои вилоятхо, Шурохои шахриву нохиявии вакилони халкри мехнаткашро мачбур мекард,ки дар мухлати як сол бойгонихои давлатиро ба бинохои чавобгуи талаботи нигахдории маводхои хуччатй таъмин намоянд. Комиссариати Халкии Корхои Дохилии Чумхурии Точикистон барои соли 1943-юм 113,5 вохиди кории макомоти бойгониро тасдик намуда буд. Инхо: шуъбаи бойгонии давлати Комиссариати халкии корхои дохилии Чумхурии Точикистон - 8 нафар; Бойгонии марказй -10,5 нафар; Бойгонии марказии хазинаи суратхо ва кинохои хуччатй -3 нафар; бойгонии

Давлатии ЧШС Точикистон - 12 нафар; шуъбахо 6 нафар, бойгонии шадрй - 3 нафар. То 1 июли соли 1943 дар бойгонидо давлатй аслан 94 нафар кор мекард [15, с.75].

Бояд зикр кард, ки аз таърихи бойгонидои солдои 50 - ум маълумотдо хеле каманд. Аслан дар ин солдо дар фаъолияти бойгонидо тагиротдои чиддие ба амал наомадаанд. Шояд дар доираи Вазорати кордои дохилй махдуд будани фаъолияти ондо буд. Муаллифон аслан ба ин масъала таваччуд накардаанд. Минбаъд фаъолияти бойгонидо мадз дар солдои 60-ум чоннок гардида, ба чорабинидои мудими азнавсозиву марказонй пардохтанд. Ин аз дамон даврае буд, ки бойгонидо аз дайати Вазорати кордои дохилй ба ихтиёри Шурои Вазирони ЧШС Точикистон дода шуданд.

Аз чумла, фарори Шурои Вазирони ЧШС Точикистон аз 22 июни соли 1960 тадти №277 «Дар бораи тасдик гардидани Низомномаи Управленияи архиви назди Совети Вазирони РСС Точикистон» ба тасвиб расид [11, с3-11]. Тибки ин фарори Совети Вазирони РСС Точикистон Управленияи архиви назди Совети Вазирони РСС Точикистон ба Саруправленияи архиви назди Совети Вазирони РСС Точикистон табдил дода шуд. Ин карор минбаъд барои тадкими родбарй ба бойгонидои чумдурй ва рушди ин муассисадо мусоидат намуд.

Солдои 60-ум Раёсати бойгонй азнавсозии шабакаи бойгонидоро гузаронид. Бойгонидои шадриву нодиявии солдои 30-ум таъсисёфтаро, ки фаъолияти заиф доштанд, ба дам муттадид намуда, ба филиалдо табдил доданд. Нахуст филиал ин дар шадри Ленинобод (доло Хучанд) бунёд гардид, пас аз 24 майи соли 1962 бардам додани вилояти Ленинобод (доло Сугд) Бойгонии давлатии вилояти Ленинобод ба филиали Бойгонии Марказии давлатии ЧШС Точикистон табдил дода шуд [7, с.3]. Тибки накшаи дурнамо (солдои 1976-1990) ва панчсола (солдои 1976-1980) бояд шабакадои бойгонидо васеъ гардида, дар чумдурй ду филиали БМД ЧШС Точикистон дар шадри Панчакент ва посёлкаи Дустй бунёд мегардид [9, с.32-35].

Мувофики амри Шурои Вазирони ЧШС Точикистон аз 5 апрели соли 1963 тадти №145-р боз 3 филиали дигар ташкил дода шуд. Индо филиали дар фургонтеппа (доло Бохтар), дар заминаи бойгонии шадрии фургон-тепла, бойгонидои нодиявии Колхозобод (Чдлолиддини Балхй), фумсангир (доло Чайдун), Панч ва Ёвон буданд. Филиали БМД ЧШС Точикистон дар посёлкаи типи шадрии Хрсор соли 1963 дар асоси бойгонидои шадрии Регар ва нодиявии Хисор бунёд шуданд. Соли 1964 филиали БМД ЧШС дар Орчоникидзеобод (доло Ваддат) дар асоси бойгонидои шадрии Норак, Орчоникидзеобод ва нодияи Ленин (доло Рудакй) таъсис дода шуд [9,с.4].

Миёни солдои 1962-1972 бинобар ба амал бароварда шудани ислодоти зинадои поёнй филиалдои Бойгонии марказии давлатй минбаъд дар шадрдои фургонтеппа, Уротеппа, Панчакент, шадраки Хрсор ва Гарм таъсис дода мешаванд.

Соли 1972 шабакаи бойгонидои давлатии ЧШС Точикистон аз: - 2 Бойгонии марказии давлатй, 8 - филиалдои БМД ЧШС Точикистон дар шадрдои Ленинобод, фургонтеппа, Кулоб, Орчоникидзеобод, Конибодом, Уро -Теппа, Хисор, Гарм, Бойгонии давлатии Вилояти Мухтори Кудистони Бадахшон, бойгонии шадрии Панчакент таркиб ёфта буданд. Хамин сохтор то охири солдои 70-ум давом кард. Тибки фарори Шурои Вазирони ЧШС Точикистон аз 4 сентябри соли 1980 тадти №287 Раёсати бойгонии назди Шурои Вазирони ЧШС Точикистон ба Сарраёсати бойгонидои назди Шурои Вазирони ЧШС Точикистон табдил ёфтанд [7, с.5].

Соли 1988 Саруправленияи архиви назди Совети Вазирони РСС Точикистон ба сифати шуъба ба тобеияти Вазорати адлияи ЧШС Точикистон дода шуд. Соли 1989 Шуъбаи бойгонии Вазорати адлияи ЧШС Точикистон ба Саридораи бойгонии назди Шурои Вазирони ЧШС Точикистон табдил ёфт [12, с.11]. 21-уми августи соли 1989, тахти №145 Совети Вазирони РСС Точикистон «Низомномаи Саруправленияи архиви назди Совети Вазирони РСС Точикисон»-ро аз нав тасдик кард [17, с.3-11].

Баъд аз ба даст даровардани Истиклолияти давлатй 9-уми сентябри соли 1991 Саридораи бойгонии назди Шурои Вазирони ЧШС Точикистон ба Саридораи бойгонии назди Девони Вазирони Чумхурии Точикистон, соли 1992 ба Саридораи бойгонии назди Шурои Вазирони Чумдурии Точикистон, соли 1994 ба Идораи кулли бойгонии назди Хукумати Чумдурии Точикистон, баъдан ба Саридораи бойгонии назди Хукумати Чумдурии Точикистон табдил дода шуд.

21 феврали соли 1996 бо №69 Низомномаи Идораи кулли бойгонии назди Хукумати Чумдурии Точикистон аз тарафи Хукумати Чумдурии Точикистон тасдик карда шуд, ки дар он вазифадо, уддадоридо, максад, самти фаъолият, салодият, сохтори ИКБ ( Идораи кулли бойгонй) ба таври мушаххас дар шароити нав муайян карда мешавад. 13 ноябри соли 1998 тадти раками 704 Мачлиси Олии Чумдурии Точикистон фонуни Чумдурии Точикистон «Дар бораи Хазинаи бойгонии миллй ва муассисадои бойгонй» кабул кард.

Хамин тавр, дар замони бостон, асримиёна ва ибтидои замони нав бойгонихо ба шаклхои гуногун арз вучуд намуда, танхо дар асри Х1Х ва ба таври расмй дар РСФСР бунёд ёфтанд. Он минбаъд ба таъсисёбй ва сохтмони богонихо дар чумхурихои Осиёи Миёна аз чумла Точикистон замина гузошт. Солхои 1938-1960 фаъолияти бойгонихо дар хайати Вазорати корхои дохилй ба рох монда шуданд. Солхои 60-70-ум марказонии шабакаи бойгонихо гузаронида шуда, филиалхои Бойгонии марказии давлатй дар вилояту нохмяхо чумхурй таъсис дода мешаванд. Солхои 80-ум низ баъзе тагиротх,о дар сохтори саридораи бойгонихо ба вучуд омад. Пас аз баъд даст овардани Истиклолияти давлатй Чумхурии Точикистон, хадамоти бойгонй меросхури Раёсатии Марказии бойгонии ЧШС Точикистон хисоб меёбад.

АДАБИЁТ

1. БМД Чумхурии Точикистон, х. Р-11, р.1, п. 29, в.1.

2. БМД Чумхурии Точикистон, х. Р-18, р.1, п. 5, в. 9.

3. БМД Чумхурии Точикистон х. Р- 882, р. 1, п.1, в1.

4. БМД Чумхурии Точикистон, х.Р-882., р. 1., п. 3, в.

5. БМД Чумхурии Точикистон, х. Р- 882, р. 1, п.40, в.35-36,38.

6. Вяликов В.И. Архивное стороителсьтво в СССР (1917-1945гг.). Учеб. пособие. -М., 1976. - 220 с.

7. Государственные архивы Таджикской ССР.Справочник. /Сост.: М.А.Спевак, И.А.Акрамов и др.-Душанбе,1982. -47 с.

8. Документальные материала: Центрального государственного архива Таджикской ССР: Путеводитель. -Сталинабад,1961. - С.4.

9. Каххоров А. Архивное дело в Таджикской ССР //Совесткий архивы. -1975. -№3. - С.32-35.

10. Корнева М.И., Тальман Е.М., Эпштейн Д.М. История архелграфии в дореволюционной России.Учеб. пособие. -М.,1969. (общ.227) С.158-159.

11. Карори Совети Вазирони РСС Точикистон «Дар бораи ба Саруправленияи архиви назди Совети Вазирони РСС Точикистон табдил додани Управленияи архиви назди Совети Вазирони РСС Точикисьон// Мачмуаи карорхои Хукумати РСС Точикистон. - Душанбе,1980. -№9. (257). - С.3-

12. Лангарй Ч.С., Обидов Р. Х. Бойгонй - ганчинаи таърих.-Душанбе: ЭрГраф,2018.- 87 с.

13. Лангарй Ч.С., Обидов Р. Сахифахои таърихи бойгонидорй (дирузу имруз).-Душанбе:Промэкспо,2019.-176 с.

14. Максаков В.В. История и организация архивного дела в СССР (1917-1945гг.)-М.: Наука,1969.-.431с.

15. Мардонов Р. Кохи хуччатхои мукаддас. -Душанбе,2013. -256 с.

16. Мухиддинов С., Каримов М. Бойгоншиносй: Дастури таълимй барои донишчуёни факултетхои таърихи макотиби олй /Мухаррир н.и. т, доцент Н.К.Убайдуллоев. - Душанбе,2009. -52 с.

17. Низомномаи Саруправленияи архиви назди Совети Вазирони РСС Точикистон аз 21 -уми августи соли 1989, тахти №145 бо карори Совети Вазирони РСС Точикистон тасдик шудааст// Мачмуаи карорхои Хукумати РСС Точикистон. - Душанбе,1989. -№9. (365). - С.3-11

18. Рудницкий В. Архивное строительство в Таджикистане /Информационный бюллетень №1 архивного отдела МВД Таджикской ССР, Сталинабад, 1958, с. 13.

19. Сборник материалов по истории и организации архивного дела в СССР. -М., 1940. -Вып.У.-С.72-79.

ИСТОРИЧЕСКИЕ ПРЕДПОСЫЛКИ АРХИВОВ ЦЕНТРАЛЬНОЙ АЗИИ И РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН

В данной статье, рассматривается исторические предпосылки появления архивов на территории Центральной Азии и Таджикистана и на основе источников исследуется особенности появление и функционирование архивов в древней, средневековой, новой и новейщего периода, особенно Советской эпохи. Отмечается, что в древней, средневековой и начале новой истории архивы сущесьтвовали в разных видах. Архивы офтициально формировались в РСФСР. Этот в дальнейшем стало основой оргганизации и строительства архивов в Средней Азии, в том числе в Таджикистане.Первые архивы в Таджикистане появились в 20-х годах как Дюшанбинский и уездний Худжандскийархивохранилища.В 1939 году созданы Сталинабадский, Кулябский, Гармский, Ленинабадский и Уратюбинский архивы. В 1938-1960 гг. архивы находились в ведения Министерство внутренных дел. В 60-70-х гг. в республике проходила централизация сети архивов. Были созданы филиалы Центрального Государственного архива в областях и районах республики. В 80-х гг. происходит некоторые изменения в структуре галвдное архивное управление. После обретение Таджикистаном Государственной независимости архивная служба стало правопреемником Центральное Упаравление архивов Таджикской ССР. В 1998 г. был принят Закон «О национальный архивныйфонд и архивных учреждений». Согласно данному закону Национальный архивный фонд находится под охраной государством и направлена на обесапечение инфомационных, социально-кульутрной, научной и других потребностей общества.

Ключевые слова: архивы, история возникновения, задачи архивов, исторические предпосылки, Советский Союз, центральный государственный архив, Комиссариат внутренных дел, документальный материал, хранение архивов, сеты архивов, Главное архивное управление, положение об архивах.

HISTORICAL BACKGROUND OF THE ARCHIVES OF CENTRAL ASIA AND THE REPUBLIC OF TAJIKISTAN

In this article, the historical prerequisites for the appearance of archives in the territory of Central Asia and Tajikistan are considered, and on the basis of sources, the peculiarities of the appearance and functioning of archives in the ancient, medieval, new and recent period, especially the Soviet era, are examined. It is noted that in the ancient, medieval and early new history, archives existed in different forms. Archives were officially formed in the RSFSR. This later became the basis for the organization and construction of archives in Central Asia, including Tajikistan. The first archives in Tajikistan appeared in the 1920s as Dyushanbinsky and the district Khujandskiye archivosto.In 1939, the Stalinabad, Kulyab, Garmsky, Leninabad and Uratyubinsky archives were created. In 1938-1960 archives were under the jurisdiction of the Ministry of the Interior. In the 60-70s. in the republic there was a centralization of the network of archives. Branches of the Central State Archive were created in the regions and regions of the republic. In the 80s there are some changes in the structure of the main archive management. After Tajikistan gained State independence, the archive service became the successor to the Central Department of Archives of the Tajik SSR. In 1998, the Law "On the National Archive Fund and Archival Institutions" was adopted. According to this law, the National Archives Fund is under state protection and is aimed at ensuring the information, socio-cultural, scientific and other needs of society.

Key words: archives, history, tasks of archives, historical prerequisites, the Soviet Union, the central state archive, the Commissariat of Internal Affairs, documentary material, storage of archives, sets of archives, the Main Archival Administration, regulations on archives.

Сведение об авторах:

Мухидинов СР. - доктор исторических наук, профессор, Славянский университет России и Таджикистана г. Душанбе, ул. М. Турсунзода, 30

Обидов Р.Х — соискатель кафедры исторической народы Таджикского государственного педагогического университета именни С. Айни Тел.:(+992) 93521 9274; E-тай: raja1956@meil.ru

About the autors:

Obidov R.H. - applicant of the Department of Historical Peoples of the Tajik State Pedagogical University named after S. Aini Tel.: (+ 992) 93521 9274; Е^ай: raja1956@meil.ru Muhidinov S.R. - Doctor of Historical Sciences, Professor, Slavic University of Russia and Tajikistan, Dushanbe, st. M. Tursunzoda, 30

ГУСТАРИШ ВА ТАХКИМИ РОВОБИТИ СИЁСИИ ЧУМДУРИИ ТОЧИКИСТОН БО ЧУМДУРИИ ИСЛОМИИ АФГОНИСТОН

Кудратов К.А.

Донишго^и давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни

Куёт М.

Донишго^и Чузцони Чумх,урии Исломии Афгонистон

Шурои Олии Чумдурии Точикистон 9 сентябри соли 1991 эъломияи истиклолияти давлатии Точикистонро кабул кард ва Афгонистон аввалин шуда содибихтиёрии Чумдурии Точикистонро эътироф намуд.

Баъд аз ба даст овардани истиклолият Чумдурии Точикистон дар катори баркарор намудани равобити хоричии худ бо кишвардои дамсоя ба Чумдурии Исломии Афгонистон таваччуди хоса намуд. Чумдурии Исломии Афгонистон яке аз кишвардои дамчавори дорои сардади 1400 км бо Чумдурии Точикистон мебошад. Аз тарфи дигар Чумдурии Исломии Афгонистон кишвари бо мо дамзабон, даммаздаб ва дорои умумиятдои ягонаи таърихй ва фардангй мебошад. Дар даврони собик Иттидоди Шуравй, миёни Чумдурии Шуравии Точикистон ва Афгонистон робитадои илмию фардангй ва адабй чараён доштанд. Дар шароити навин Чумдурии Точикистонро мебоист ин равобитро бо Чумдурии Исломии Афгонистон бо назардошти вокеияти муосири геополитикй тачдид намояд ва мустакиман бо Афгонистон дар тамоми содадо равобитро баркарор намояд.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.