Научная статья на тему 'Из истории деятельности исламских учебных заведений в Узбекистане'

Из истории деятельности исламских учебных заведений в Узбекистане Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
65
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Общество и инновации
ВАК
Область наук
Ключевые слова
мечеть / медресе / исламские учебные заведения / мударрис (учитель) / студент / Закон «О свободе совести и религиозных организациях» / Управление мусульман Мовароуннахр / Управление мусульман Узбекистана / Ташкентский исламский институт / медресе Мир Араб. / mosque / madrasah / Islamic educational institutions / mudarris (teacher) / student / Law on Freedom of Conscience and Religious Organizations / Movarounnahr Muslim Board / Muslim Board of Uzbekistan / Tashkent Islamic Institute / Mir Arab Madrasah.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Юсуфбек Жахонгиров

В статье анализируется состояние исламского образования в первые годы независимости Республики Узбекистан, деятельность исламских учебных заведений в общем контексте. Обобщена информация о создании правовой базы исламских учебных заведений в стране, учебных корпусах существующих учебных заведений, количестве и обеспеченности студентов, материальнотехническом обеспечении медресе.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

From the history of activity of islamic educational institutions in Uzbekistan

The article analyzes the state of Islamic education in the first years of independence of the Republic of Uzbekistan, the activities of Islamic educational institutions in the general context. Information on the creation of the legal framework of Islamic educational institutions in the country, the educational buildings of existing educational institutions, the number and supply of students, the logistics of madrassahs is summarized.

Текст научной работы на тему «Из истории деятельности исламских учебных заведений в Узбекистане»

Жамият ва инновациялар -Общество и инновации -Society and innovations

Journal home page: https://inscience.uz/index.php/socinov/index

From the history of activity of islamic educational institutions in Uzbekistan

Yusufbek JAHONGIROV1

Andijan State University

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Artidehistary:

Received August2021 Received in revised form 20 August2021 Accepted 15 September 2021 Available online 11 October 2021

Keywords: mosque, madrasah, Islamic educational institutions, mudarris (teacher), student, Law on Freedom of Conscience and Religious Organizations, Movarounnahr Muslim Board, Muslim Board of Uzbekistan, Tashkent Islamic Institute, Mir Arab Madrasah.

The article analyzes the state of Islamic education in the first years of independence of the Republic of Uzbekistan, the activities of Islamic educational institutions in the general context. Information on the creation ofthe legal framework of Islamic educational institutions in the country, the educational buildings of existing educational institutions, the number and supply of students, the logistics of madrassahs is summarized.

2181-1415/© 2021 in Science LLC

This is an open access article under the Attribution 4.0 International (CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deedru)

Узбекистонда исломий таълим муассасалари фаолияти тарихидан

_ АННОТАЦИЯ_

Калитдолар:

масжид, мадраса, исломий таълим муассасалари, мударрис, талаба, "Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тугрисида"ги Крнун, Мовароуннахр Мусулмонлари Идораси, Узбекистан Мусулмонлари идораси,

Тошкент Ислом института, Мир Араб мадрасаси.

Макрлада Узбекистан Республикаси мустакдллигининг дастлабки йилларида юртимиздаги исломий таълимнинг ахроли, исломиий таълим муассасаларининг фаолияти умумий контекстда тахлил этилган. Республикада исломий таълим муассасалари хукук;ий базасининг яратилиши, мавжуд таълим муассасалари укув бинолари, талабалар сони ва таъминоти, мадрасаларнинг модий-техник таъми-нотига доир маълумотлар умумлаштирилган.

1 Basic doctoral student of the Department of History of Uzbekistan, Andijan State University, Andijan, Uzbekistan.

Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - Society and innovations Special Issue - 9 (2021) / ISSN 2181-1415

Из истории деятельности исламских учебных заведений в Узбекистане

Ключевые слова:

мечеть,

медресе, исламские учебные заведения, мударрис (учитель), студент,

Закон «О свободе совести и религиозных организациях», Управление мусульман Мовароуннахр, Управление мусульман Узбекистана, Ташкентский исламский институт, медресе Мир Араб.

Тарихдан маълумки, юртимизда диний таълимнинг юзага келиши ва алохдда тизим сифатида тарак;ий этиши куп асрлик тарихга эга. Мадраса ("арабча" - "дарс укитиладиган жой", "дарсхона") - исломий таълим берувчи олий ва урта-махсус диний укув юрти булиб, уларда уламолар, мактаб ва мадраса мударрислари, дин арбоблари тайёрланган. Узбекистан Республикаси муста;илликка эришганидан кейин республикамиздаги мадрасалар "исломий таълим муассасалари" дея, умумий номда юритила бошланди. Бу таълим масканларининг муста;илликнинг илк йилларидаги фаолиятини тадки; этиш, бу борада эришилган натижаларни тахдил этиш долзарб ахамиятга эга ва уз навбатида бу масала алохдда, махсус тад;и;отни талаб этади.

Истидлолнинг дастлабки йилларида эндигина мустакдл тара;;иёт йулига ;адам куйган республика хукумати олдида хал этилиши лозим булган купгина долзарб ижтимоий-сиёсий масалалар билан бирга, давлатнинг динга булган муносабатини белгилаш ва тартибга солишдек ута мухим масала хам турарди. Бу масала шу кадар нозик эдики, 1990-1991 йилларда жамиятда диний эътивдд уйтониш жараёни бошланган, ахолининг диний билимларга булган эхтиёжини кондириш, мавжуд диний ташкилотларни малакали кадрлар билан таъминлаш эхтиёжи ва зарурати пайдо булган эди. Шуни алохида ;айд этиш лозимки, хар томонлама етук, диний ва дунёвий билимларни узида мужассамлаштирган мутахас-сислар булмаган бир шароитда ахоли уртасида адидапарастлик, экстремистик кайфият ва бошк;а деструктив куринишдаги холатлар купайиб кетади. Амалда бу жараён утган асрнинг 90-йилларида кузатилганлиги катор тарихий манбалардан маълум. Цолаверса, тарихдан сабо; чи;ариш, утмишда содир булган хатолардан хулоса чи;ариш хар бир даврнинг узига хос жихати булиб келган. Шундай экан, тад;и; этилаётган мазкур масала юзасидан Узбекистан Республикаси Президенти Ш.М. Мирзиёевнинг куйидаги фикрлари кун тартибидан тушмайдиган долзарб масала сифатида уз ахамиятини йукотмайди: "Биз куп жойларда жахолатга ;арши маърифат ташаббуси билан чидяпмиз. Мукаддас ислом динини ни;об ;илиб, бош;а кучаларга кириб кетаётган жохил кимсалар бир нарсани тушунмайди ёки тушунишни истамайди. Яъни, ислом фак;ат нурли хдётга, илм-маърифатга, яхшиликка ундайди. Х,еч качон хунрезлик, котиллик, зуравонликка чадирмайди. Ана шу ха;ик;атни тан олмасдан, сохта тояларга алданиб, зарарли о;имларга кириш, террорчи булиш - бу Узбекистан хал;ига мутла;о тури келмайди" [1].

АННОТАЦИЯ_

В статье анализируется состояние исламского образования в первые годы независимости Республики Узбекистан, деятельность исламских учебных заведений в общем контексте. Обобщена информация о создании правовой базы исламских учебных заведений в стране, учебных корпусах существующих учебных заведений, количестве и обеспеченности студентов, материально-техническом обеспечении медресе.

Жaмият ba иннoвaциялap - Oбщecтвo и иннoвaции - Society and innovations Special Issue - 9 (2021) / ISSN 2181-141S

Пpeзидeнтимиз юк;opидaги фикpлapни acocnap экaн, комил фapзaндлap тapбияcидa имoм-xaтиблapнинг Уpни вa мacъyлияти ниxoятдa юк;opи экaнини тaъкидлaб, ёшлapни coFлoм эъти;од pyx^a тapбиялaшдa билим, вa мaъpифaт билaн ёндaшиш зapypлигигa ypfy бepдилap.

Mycтaк;илликнинг илк йиллapидa мaмлaкaтимиздa yзигa xoc ог^ ижтимоий вaзият xyкм cypди. Maмлaкaт муггак;иллиги билaн биpгaликдa axoлиcининг acocий к^мини мycyлмoнлap тaшкил этгaн юpтимиздa coвeтлap xyкмpoнлиги йиллapидa yнyтилгaн иолом дини aнъaнaлapигa ^йтиш, иcлoм динини Уpгaнишгa булган эxтиёж эpкинлигигa йул oчилгaнлиги бoиc, мaмлaкaтдa acocaн кaттa ёшдaги axoли вaкиллapи Уpтacидa и<:лом динини Уpгaнишгa интилиш жapaёни aвж олди. Айни пaйтдa, уш6у интилиш axoлидa иcлoм динини кУp-кУpoнa yзичa Уpгaниш, ;ишло; вa мaxaллaлapдa и<:лом илмидaн тули; caвoди бyлмaгaн aйpим кишилap (чaлaмyл-лaлap) ни узига устоз ;илиб олиш ёки тeнгдoшлapи opacидa динни бoшкaлapдaн Rypa яxшиpoк; aнглaйдигaн инcoнлapгa диний ycтoз cифaтидa эxтиpoм кypcaтиш oдaтий xoлгa aйлaнгaн эди. Бу йиллapдa янa биp жapaён кyзaтилдики, бу мaмлaкaт муггакиллиги йyлидaги cиёcий вaзиятгa xaм уз тaъcиpини yткaзмaй к;oлмaди. Aйpим peaкциoн Ry^ap узининг aтpoфигa ёш, Fyp, диний caвoди бyлмaгaн вa иcлoмни Уpгaнишгa ;изи;иб тypгaн, yз-yзидaн фaнaтик булган ёшлap opacидa иcлoмни тypли йyллap билaн тapFиб ;илиш opк;aли ниятига эpишмoк;чи булган, мyк;aддac иcлoм динини узининг экcтpeмиcтик йyнaлиши (о;им) тaъcиpи ocтигa oлишгa тapFиб щлишга ypиниш xoлaтлapи юз бepди. Эндигинa муггакилликни кулга киpитиб тypгaн pecпyбликaмиздa тypли диний oк;имлapнинг пaйдo булиши вa aйpим нопок кимcaлapнинг мaзкyp жapaёндaн уз cиёcий мaк;caдлapиra эpишишдa ycтaлик билaн фoйдaниб ;олиш мaнзapacи я;;ол кyзгa тaшлaнгaн эди.

Am шyндaй жapaёнлapни тapтибгa coлиш, дин вa дaвлaт Уpтacидaги мyнocaбaтлapнинг зaмoнaвий шaкли вa ycyллapини тaтбик; этиш, унинг xyrçy;^ acocлapини ишлaб чи;иш зapypaти етилиб крлган эдики, пиpoвapдидa 1991 йил 14 июндa 'Биждон эpкинлиги вa диний тaшкилoтлap lyrpraH.qa" Узбекистон Рecпyбликacининг Цонуни ^бул ;илинди[2]. Шунингдек, 1992 йил 7 мapтдa Узбекистон Рecпyбликacи Пpeзидeнтининг ПФ-3S9-coнли "Узбекистон Рecпyбликacи Вaзиpлap Maxкaмacининг xyзypидa Дин ишлapи бyйичa комитет тaшкил ;илиш тyFpиcидa" ги фapмoни acocидa вa Узбекистон Рecпyбликacи Бaзиpлap Max,кaмacининг 1992 йил 2 aпpeлдaги "Узбекистон Рecпyбликacи Бaзиpлap Maxкaмacи xyзypидaги Дин ишлapи бyйичa кумшн фaoлиятини тaшкил этиш мacaлaлapи" 159-coнли кapopи ^бул кдлиниб, Узбекистон Рecпyбликacи Бaзиpлap Maxкaмacи xyзypидaги Дин ишлapи бyйичa K^rna фaoлияти тaшкил этилди [3]. Maзкyp K^rna мacлaxaтчилик, экcпepтлик, нaзopaтчилик вa мaълyмoт бepиш вaзифaлapини бaжapиш acнocидa pecпyбликaмиздa yшa дaвpдa мaвжyд булган иcлoмий тaълим мyaccacaлapини aдлия вaзиpлигидaн pyйxaтдaн yткaзишгa кyмaклaшиш, фaoлиятини консгитуцион нaзopaт кдлиш, нopacмий paвишдa oчилгaн диний тaълим мyaccacaлapининг xoлaти xaмдa шapт-шapoитлapигa бaxo бepиш вa бош^ вaкoлaтлap билaн шyFyллaнyвчи дaвлaт opгaни cифaтидa уз фaoлиятини бoшлaгaн.

1994 йилги мaълyмoтгa Hypa pecпyбликaмиздa 10 тa pacмий pyйxaтдaн утган мaдpaca фaoлият кypcaтгaн. Улapдa 2500 дaн opтик; yFил-к;излap тaълим oлгaн. Шуниндек, pacмий pyйxaтдaн yтмaгaн лекин фaoлият кypcaтaётгaн 18 тa мaдpacaдa 2000 гa я;ин yFил-к;излapra билим бepилгaн. Maзкyp мaдpacaлapдa тaълим бepaётгaн 266 мyдappиcдaн 74 нaфapи яъни 27% фoизигинa мaxcyc диний билимга эгa мyтaxaccиcлap булган [4. Б. 34]. Бyндaн тaшк;apи шу йиллapдa янa 50 гa я;ин нopacмий мaдpaca, шунингдек 350 дaн opтик; мacжидлap к;oшидa

Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - Society and innovations Special Issue - 9 (2021) / ISSN 2181-1415

ташкил этилган диний таълим берувчи гурухларда ун мингдан орти; турли ёшдаги фукаролар дин асосларидан бошлантич маълумот олган [5. В. 34]. Бу хдлат мамлакатда мазкур сохрани тартибга солишни та;озо этар эди. Аввало, республикамиз диний ташкилот-ларига хам уз навбатида давлат намунасидаги дипломга эга булган профессионал дин ходимлари, исломшунос кадрлар зарур эди. Бундай вазифани юртимиздаги бутун дунёга машхур булган, исломий таълим муассасалари - Тошкент ислом института ва Бухородаги Мир Араб мадрасаси амалга оширар эди. Тошкент Олий Маъхади соби; СССР Министрлар Совети хузуридаги диний кенгашнинг 1969 йил-даги карори билан ташкил этилиб, 1971 йил 1 октябрдан уз фаолиятини бошлаган [6. В. 11]. Ю;ори нуфузга эга булган мазкур исломий таълим муасассасининг истидлолнинг дастлабки йилларидаги фаолиятини ;айта урганиш зарурати бежизга эмас. Чунки, муста;илликнинг дастлабки йилларида мамлакатимизда жамият хаётининг маънавий-маърифий асосларини мустахкамлаш, миллий истидлол тоясининг асосий тушунча ва тамойилларини хаётга жорий этиш, юртдошларимиз, айни;са, ёш авлод калбида Ватанимиз такдири ва келажаги учун дахлдорлик ва масъулият хиссини ошириш, ёт тояларга карши мафкуравий иммунитетни кучайтириш ма;садида таълим тарбия масалалари ва диний таълимга катта эътибор каратилиш асносида мазкур тенденцияга тула жавоб берадиган диний ходимлар ва мутахассисларга эхтиёж сезила бошлайди. Ана шу эхтиёж ва заруратлардан келиб чик;иб, 1994 йилнинг 8-9 сентябрь кунлари Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси хузуридаги дин ишлари буйича Цумита Мовароуннахр Мусулмонлари идораси (1996 йилдан Узбекистон Мусулмон-лар Идораси) талабаларнинг илм олишлари учун яратилган шарт-шароитлар билан я;индан танишди [7. В.11]. Мазкур илмгох биноси "Намозгох" масжидининг гараж сифатида фойдаланилган кисмида жойлашган булиб, бу жой таълим муассасасига мослаштирилган эди. Уша даврдаги Урта Осиё ва Цозогистон мусулмонлари диний бош;армаси хузуридаги Мовароуннахр Мусулмонлари Идорасининг саъй-харакат-лари билан ташланди; холатга келган бинода катта хажмдаги таъмирлаш ишлари олиб борилган. Бундан ташдари, исломий таълим маскани учун маъмурий, хужалик ва ёрдамчи бинолар курилиб, бино сахни ободонлаштирилган, мевали, манзарали дарахтлар экилган. Дарслар мослаштирилган уртача 30м2 лик 8 та хоналарда олиб борилган. 1994 йил холатига кундузги булимда тахсил олаётган 177 нафар ва сиртди булимда тахсил олаётган 70 нафар талабага 24 та мударрис (улардан 19 таси асосий штатда булган) диний ва дунёвий фанлардан сабо; берган [8. В. 12]. 1994-1995 укув йилидан бошлаб Дин ишлари буйича Цумита билан хамкорликда ишлаб чи;илган ва келишилган холда жахон ва Ислом давлатлари турдош укув юртларидаги каби диний фанлар билан бир каторда "ислом тарихи", "динлар тарихи", "араб мамлакатлари тарихи" ва узбек хал;ининг тарихи хамда "ислом мамлакатлари географияси" фанлари ук;итила бошлаган. Мударрисларнинг барчаси олий маълумотли булиб, улардан 2 таси Ливия ва Миср Ислом олийгохларида, колганлари эса шу институтда тахсил олганлар. Мударрисларнинг уртача дарс соатлари хафтасига 22-24 соатни ташкил этиб, уриндошлик асосида дарс берувчи мударрисларга хар утилган дарс соати учун Мовароуннахр Мусулмонлари Идораси (ММИ) карори билан 6 сумдан иш хаки туланган [9. В. 12]. Тошкент Ислом Олий Илмгохининг (Имом Бухорий номидаги Тошкент Ислом Институти Тошкент Олий Маъхади дебхам юритилган) Низоми Мовароуннахр Мусулмонлар Идорасининг 1990 йил 31 январдаги карори билан тасдидланган ва Узбекистон Республикаси Адлия Вазирлигида 1992 йил 13 мартда руйхатга олиниб, №005 ра;амли гувохнома берилган [10. В. 12]. Маъхадда укув режага асосан талаба 4 йил давомида

5400 соатлик назарий ва амалий дарсларга катнашиб, хар ярим йилда синов ва имтихон-

Жaмият вэ иннoвaциялap - Oбщecтвo и иннoвaции - Society and innovations Special Issue - 9 (2021) / ISSN 2181-141S

лapдaн утган. Moвapoyннaxp Mycyлмoнлap идopacи тoмoнидaн xap биp тaлaбa x,иcoбигa биp йилга 720 cyм (иктигодий ax,вoлra к;apaб yзгapиши мукин) микдopи-дaги мeъёpдa Тошкент Имом Oлий илмгox,ининг молиявий бюджети тacдиклaнraн [11. Б. 13]. Комигсия институт фaoлиятини Уpгaниш acнocидa, илмгoxдa aмaлгa oшиpилиши лозим булган 6,p кэнчэ тaклифлapни; зaмoнaвий лoйиxa acocидa янги ук;ув бинocини кypиш, мyдappиc-пeдaгoглapнинг мaлaкacини oшиpиш, тaлaбaлap шнов вa имтиxoнлapини нaзopaт килиш учун peйтинг дaфтapчacи тaшкил этиш вa бошкэ тaклифлapни илгapи cypди.

Узбeкиcтoндa юк;opидaги олий иcлoмий тaълим мyaccacacидaн тaшк;apи, 1997 йилгaчa уз фaoлиятини олиб бopгaн вa pacмий pyйxaтдaн yтгaн, Узбекистон Mycyлмoнлap Идopacи тacappyфидaги 18 тa Уpтa-мaxcyc иcлoмий тaълим билим юpти (мдpaca¡), 1 тa Уpтa-мaxcyc лицей xaм булган. Шунингдек, 1992-1997 йиллap opaлиFидa 50 га я;ин мaдpacaлap Адлия вaзиpлигидaн pyйxaтдaн ут-мэген бyлca-дa, MMИ (Узбекистон Mycyлмoнлap Идopacи) тacappyфидa лицeнзияcиз pacмaн фaoлият олиб бopгaн. Maзкyp тaълим мyaccacaлapи уз низоми acocидa фaoлият олиб бopиб, бинocининг тули; укув фaoлияти учун тaлaбгa жaвoб бepмacлиги, xyжжaт ишлapидaги кaмчиликлap, мaдpacaдa мyдappиcлик к;илaётгaн мyдappиcнинг олий мaълyмoтининг йуклиги ёки "xyжpa"дa тaxcил oлгaнлиги caбaбли, шунингдек, мaзкyp мaдpacaлap фэкрт биp тoмoнлaмa, яъни "кypъoн" вa "тaжвид" Уpгaтиш билaн кифoялaнгaнлиги caбaбидaн pacмaн фaoлиятини тyxтaтгaн. Энг acocийcи, ynap иеломий тaълим мyaccacacи тaлaблapигa жaвoб бepмaгaн. 1998 йил 1 мaйдa янги тaxpиpдaги "Биждон эpкинлиги вa диний тaшкилoтлap тyFpиcидa"ги конуннинг кэбул килиниши мyнocaбaти билaн pecпyбликaмиздa фaoлият юpитaётгaн диний тaшкилoтлap, шунингдек мaдpacaлapни xaм Kama pyйxaтдaн уткэзиш кун тapтибидaги мacaлaгa aйлaнгaн. Macaлaн, фaoлиятини тyxтaтгaн мaдpacaлapнинг aйpимлapи тyFpиcидaги

мaълyмoтлap, yлapнинг низoмлapи Узбекистон Mycyлмoнлapи Идopacи жopий apxивидa caк;лaниб щлган. 1998 йил 26 мapтдa мaзкyp ;онун acocидa Узбекистон Рecпyбликacи Бaзиpлap Max,кaмacининг №130^^, "Ижтимoий-мaънaвий Myx,™, янaдa coFлoмлaштиpиш, диний aк;идaпapacт-ликни олдини олиш чopa-тaдбиpлapи тyFpиcидa"ги Kapopи кэбул килинган xa^a ушбу кapop acocидa жoйлapдaги xap 6,p иcлoмий тaълим мyaccacaлapи тули; Уpгaнилгaн. Macaлaн, мэълумот Уpнидa эйтиш мумкинки, 1997 йилдэ Тошкент шaxpининг Юнycoбoд тумэнидэ 5 тэ pacмий pacмий мaдpaca фэолият кypcaтгaн. Улap: 1) Mиpзa Юcyф мacжиди кошидэ очилган, тaлaбaлap coни 70 нaфap; 2) Kyлoл-KypFoн xoнaдoнидa очилган, тaлaбaлap coни 10 нaфap; 3) кэнолиддин aл-Бyxopий мacжиди кошидэ очилган, тaлaбaлap coни 20 нaфap; 4) Юнугобод мacжиди кошидэ очилган, тaлaбaлap гони 15 нaфap; 5) Эшон Бoбoxoн номли Maxcyc xoтин-кизлap билим юpти. Oтин Иcмoилoвa Икбoлxoн, тaлaбaлap гони 120 нaфapни тэшкил этган [12. Б. 115].

Эcлaтиб утиш жоизки, 50 дэн opтик деб кeлтиpилгaн иcлoмий тэълим мyaccacaлapи тyFpиcидaги мэълумот Moвapoyннaxp Mycyлмoнлapи Идopacи pyxcaти acocидa фэолият олиб бopгaн мaдpacaлapдиp (xyжpaлap бундэн мycтacнo булган). Чунки, xyжpaлap фэолияти но;онуний x,иcoблaниб, мaзкyp фэолият билэн лицeнзияcиз шyFyллaнишгa йул K^^Mara^ бундэй xoлaт жaвoбгapликкa тopтишгa caбaб булган

Рecпyбликaмиздa 1996-1997 укув йилидэ acocaн Адлия Бaзиpлигидaн pacмий paвишдa pyйxaтидaн утган Узбекистон Mycyлмoнлapи Идopacигa кapaшли 20 тэ иcлoмий тэълим Myaccacac, фэолият олиб бopгaн. Улapдaн 6,p, Тошкент Иcлoм Института булиб, мyдappиcлap coни 29 тэ, тaлaбaлap coни 300 нaфap булган Институт моддий жиxaтдaн Узбекистон Mycyлмoнлapи Идopacи томонидэн тaъминлaнгaн. Kpлraнлapи Уpтa-мaxcyc иеломий тэълим Myaccacanap, (мaдpaca-лap) булиб, yлapдaн "Сэйид Oтaлик" мaдpacacининг мyдappиcлapи 10 тэ, тaлaбaлapи 115 тэ; ^.a^^yp Oran,;" мaдpacacининг мyдappиcлapи 15

Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - Society and innovations Special Issue - 9 (2021) / ISSN 2181-1415

та, талабалари 140 та, "Ат-Термизий" мадрасасининг мударрислари 10 та, талабалари 70 та, "Бобур" мадрасасининг мударрислари 14 та, талабалари 79 та, "Эшон Бобохон" мадрасасининг мударрислари 16 та, талабалари 230 та, "Хужа Ахрор Валий" мадраса-сининг мударрислари 12 та, талабалари 70 та, "Фатх" лицейи мударрислари 11 та, талабалари 60 та, "Имоми Аъзам" мадрасасининг мударрислари 7 та, талабалари 25 нафардан иборат булган [13]. Мазкур мадрасалар 1998-1999 укув йилидан эътиборан, моддий таъминотидаги етишмовчиликлар, ишчи хужжат-ларидаги камчиликлар, хусусан, лицензия олиш учун такдим этилган хужжат-ларидаги мавжуд камчиликлар туфайли ёпилган.

Юкорида келтирилган маълумотларни тахлил этиш асосида мустакил Узбекистон тарихида исломий таълим муассасалари фаолияти тарихини 3 даврга булиш мумкин. Биринчи давр- 1991-1998 йилларни уз ичига олади; Иккинчи давр- 1999-2016 йиллар; Учинчи давр - 2017-2021 йиллардир. Мазкур даврлаштиришни 3 бос;ичли кдлиб урганишнинг асосий сабаби, мамлакатимизда дин ва давлат муносабатлари билан ботлик; вазиятда "Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тутрисида" ги конунинг, ушбу даврлар оралитида, 3 маротаба янги тахрирда кабул килиниши билан изохданади. Х,ар бир давр мобайнида, унинг хусусиятидан келиб мукаммаллашиб, давлат ва дин уртасидаги, давлат ва диний ташкилотлар, фука-роларнинг диний эъти;оди билан богли; муносабатларни тартибга солиш мустах-камланиб борганлигини, шунингдек халкаро хукукий норма ва стандартларга мос тарзда кулланилганлигини куриш мумкин.

Исломий таълим муассасалари фаолиятининг биринчи даври хусусида хулоса киладиган булсак, диний таълимда тах,сил олувчиларнинг камрови купчиликни ташкил килишига карамасдан, уларнинг фаолиятида намозгохи, укув бинолари, хужралари, тах,оратхона, ётокхона, кутубхона фаолияти, талабаларнинг ижтимоий турмуш шароитлари, шунингдек, мударрисларининг маълумот даражаси исломий таълим муассасалари талабларига жавоб бермаган. Исломий таълим муассасалари муассиси хисобланган Узбекистон Мусулмонлари Идораси томонидан муассаса-ларни маблат билан таъминлаш масаласида камчиликлар мавжуд булган, яъни, улар маблат билан етарлича таъминланмаган. Мударрисларнинг маошлари етарли булмаган. Мударрисларнинг малакасини ошириш йулга куйилмаган. Талабаларни адабиётлар билан таъминлаш, айникса, диний адабиётлар масаласида (куръон, акрид, фикх, хддисга оид китоблар) муаммолар булган, мавжуд адабиётлар талабалар эх,тиёжи учун етарли ададда булмаган. Чет элдан келтирилган китоб-ларни кайта экспертизадан утказиш зарур булган. Мадрасалар укув фаолиятида гурух, журналлари, талабаларнинг рейтинг дафтарчаларини юритиш йулга куйилмаган ёки йулга куйилган булса-да, тугри ва тартибли булмаган. Исломий таълим муассасаларига талабалар кабули буйича стандартлар ишлаб чищлган булса-да, бу тизимли равишда йулга куйилмаган. Укув режа буйича диний ва дунёвий фанларнинг нисбатида диний фанларнинг улуши куп булган.

Айни пайтда, Исломий таълим муассасалари фаолиятида ижобий узгаришлар хам булган. Мустакилликнинг дастлабки йилларида факат иккита исломий таълим муассасаси мавжуд булган булса, тез орада уларнинг сони 50 тагача купайган. Таълим муассасаларида Устоз-шогирд тизими, билим ва касб-хунар концепцияси йулга куйилган. Мадрасаларда талабалар ^уръон ва тажвид илмини урганиш билан биргаликда миллий анъаналаримизга содик колган холда косибчилик, этикдузлик, терига ишлов бериш, накш, уймакорлик каби хунармандчиликка оид кушимча касб эгаллашга хам ургатилган.

Республикада аёл-кизларга исломий диний таълим беришга ихтисослашган таълим муассасаларини ташкил этиш, мадрасаларда аёллар булимини очиш бора-сида хам мухим

iMlSf 1РПГР

Uli lv"'" Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - Society and innovations

Special Issue - 9 (2021) / ISSN 2181-1415

ишлар амалга оширилган. 1992 йилда биринчи аёллар урта-махсус исломий билим юрти -Бухоро шахридаги 'Жуйбари Калон" аёллар мадрасаси ташкил этилган. Ушбу исломий билим юртининг Устави 1992 йил 1 сентябрда Узбекистан Мусулмонлари Идораси томонидан тасдикланган [14]. "Эшон Бобохон" номидаги (кейинчалик 'Хадичаи Кубро" номли) билим юрти Диний идора олий хайъатининг 1993 йил 23 ноябрдаги № 96-сонли карори билан очилиб, низоми тасдикланган [15].

Умуман, исломий таълим муассасалари юртимиздаги ислом дини ташкилот-ларига, масжид ва мадрасаларга диний, дунёвий фанларни мукаммал эгаллаган кадрлар тайёрлашда узининг муносиб хиссасини кушиб келмокда, колаверса, маърифий исломни таргиб килиш, жахолатга карши маърифат билан кураша оладиган авлодни шакллантиришда хизмат кдлиб келаётган Узбекистон мусулмон-лари идораси тасарруфидаги диний-маърифий таълим муассасалари фаолияти янада такомиллашиб бормокда.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ:

1. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг "Ижтимоий баркарорликни таъминлаш, мукаддас динимизнинг софлигини асраш - давр талаби" мавзусидаги анжуманда сузлаган нутки https://president.uz/uz/lists/view/649.

2. Узбекистон Олий Кенгашининг Ахборотномаси, 1991 йил №8. 186-модда.

3. https://lex.uz/docs/771104 Мазкур карор Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2004 йил 23 апрелдаги 196-сонли "Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси хузуридаги Дин ишлари буйича кумита фаолиятини янада такомиллаштириш тугрисида"ги карорига мувофик уз кучини йукотган.

4. Узбекистон Республикаси Президенти Администрацияси архиви (бундан кейин - УзРПАА) 975-жамгарма, 20-руйхат, 81-йигма жилд.

5. Уша манба, уша бет.

6. Узбекистон Миллий Архиви, М-37-жамгарма, 1-руйхат, 326-йигма жилд.

7. Уша манба, уша бет.

8. Узбекистон Миллий Архиви, М-37-жамгарма, 1-руйхат, 326-йигма жилд.

9. Уша манба, уша бет.

10. Уша манба, уша бет.

11. Узбекистон Миллий Архиви, М-37-жамгарма, 1-руйхат, 326-йигма жилд.

12. Узбекистон Миллий Архиви, М-37-жамгарма, 1-руйхат, 2561-йигма жилд.

13. Узбекистон Мусулмонлар Идораси жорий архиви, Таълим ва кадрлар булими, ТИИ 1997-2001 йигма жилд.

14. Узбекистон Мусулмонлари Идораси жорий архиви. Таълим булими фонди, 3д руйхат, 413-йигма жилд.

15. Узбекистон Мусулмонлари Идораси жорий архиви. Таълим булими фонди, 3д руйхат, 420-йигма жилд.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.