Научная статья на тему 'ОЛИЙ ТАЪЛИМ СОҲАСИДАГИ ИСЛОҲОТЛАР ДОИРАСИДА АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАР АСОСИДА МАЛАКАЛИ ПЕДАГОГ КАДРЛАР ТАЙЁРЛАШ'

ОЛИЙ ТАЪЛИМ СОҲАСИДАГИ ИСЛОҲОТЛАР ДОИРАСИДА АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАР АСОСИДА МАЛАКАЛИ ПЕДАГОГ КАДРЛАР ТАЙЁРЛАШ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
181
29
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Олий таълим / рақобатбардош кадрлар / менежмент / таълим сифати / университет / мутахасссис / илмий тадқиқот

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Кучаров А.С., Бобожонов А.Б., Хошимов Д.З.

Мамлакатимизда амалга оширилган олий таълим соҳасидаги ислоҳотлар доирасида малакали рақобатбардош кадрлар тайёрлаш масалалари, хусусан, олий таълим муассасаларида (ОТМ) кадрлар тайёрлашга алоҳида эътибор қаратилди. Шу билан бирга, бугунги кунда олий таълим соҳасида ўз ечимини кутаётган муаммолар ҳам мавжуд бўлиб, янги ўқитиш методлари, ахборот технологиялари ва рақамли технологияларидан самарали фойдаланиш, келажак иш ўринларига муносиб битирувчиларни тайёрлаш, олий маълумотли кадрлар тайёрлаш тизими бошқарувини самарали ташкил этиш ҳамда менежментнинг замонавий усулларидан фойдаланиш муҳим масалалардан биридир. Шунингдек, Ўзбекистонда инновацион ва АКТ технологияларни таълимда қўллаш бўйича тавсиялар шакллантири ва таълим тизимини рақамли авлодга ўтказиш, таълимни онлайн шаклда самарали ташкил этиш пандемия даврининг асосий мақсадларидан бўлиб қолмоқда.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ОЛИЙ ТАЪЛИМ СОҲАСИДАГИ ИСЛОҲОТЛАР ДОИРАСИДА АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАР АСОСИДА МАЛАКАЛИ ПЕДАГОГ КАДРЛАР ТАЙЁРЛАШ»

4. Узбекистан Республикаси олий ва урта махсус таълим вазирлигининг расмий сайти: https://edu.uz/uz

5. Маълумотлар интернет расмий манбалари асосида тайёрланди.

6. ЮНЕСКОнинг Статистика институти маълумотлари: http://uis.unesco.org

7. A History of Stanford: https://www.stanford.edu/about/history/

8. IES/NCES (National Center for Education Statistics): Digest of Education statistics: Table 105.30. Enrollment in elementary, secondary, and degree-granting postsecondary institutions, by level and control of institution: Selected years, 186970 through fall 2028: https://nces.ed.gov/fastfacts/display.asp?id=372# (2020)

9. 2021 Best Law Schools in USA: https://www.usnews.com/best-graduate-schools/top-law-schools/law-rankings

10. А^Шнинг Халкаро таълим институти маълумотлари: https://www.iie.org,

11. Enrollment in elementary, secondary, and degree-granting postsecondary institutions, by level and control of institution: Selected years, 1869-70 through fall 2028: https://nces.ed.gov/fastfacts/display.asp?id=372# (2020)

12. A History of Stanford: https://www.stanford.edu/about/history/

13. Moline, Brian J. Early American Legal Education. Washburn Law Journal 775 (2003), page 801-802: http://washburnlaw.edu/publications/wlj/

14. https: //www. aclea. org/page/about

ОЛИЙ ТАЪЛИМ СОХДСИДАГИ ИСЛО^ОТЛАР ДОИРАСИДА АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАР АСОСИДА МАЛАКАЛИ ПЕДАГОГ

КАДРЛАР ТАЙЁРЛАШ

Кучаров А.С., Бобожонов А.Б. , Хошимов Д.З.

Аннотация. Мамлакатимизда амалга оширилган олий таълим сохасидаги ислохотлар доирасида малакали ракобатбардош кадрлар тайёрлаш масалалари, хусусан, олий таълим муассасаларида (ОТМ) кадрлар тайёрлашга алохида эътибор каратилди. Шу билан бирга, бугунги кунда олий таълим сохасида уз ечимини кутаётган муаммолар хам мавжуд булиб, янги укитиш методлари, ахборот технологиялари ва ракамли технологияларидан самарали фойдаланиш, келажак иш уринларига муносиб битирувчиларни тайёрлаш, олий маълумотли кадрлар тайёрлаш тизими бошкарувини самарали ташкил этиш хамда менежментнинг замонавий усулларидан фойдаланиш мухим масалалардан биридир. Шунингдек, Узбекистонда инновацион ва АКТ технологияларни таълимда куллаш буйича тавсиялар шакллантири ва таълим тизимини ракамли авлодга утказиш, таълимни онлайн шаклда самарали ташкил этиш пандемия даврининг асосий максадларидан булиб колмокда.

Калит сузлар: Олий таълим, ракобатбардош кадрлар, менежмент, таълим сифати, университет, мутахасссис, илмий тадкикот.

TRAINING OF QUALIFIED PEDAGOGICAL PERSONNEL ON THE BASIS OF INFORMATION TECHNOLOGIES WITHIN THE FRAMEWORK OF HIGHER EDUCATION REFORMS

Kucharov A. S., Bobozhonov A. B., Khoshimov D. Z.

Abstract. In the framework of the reform of higher education in our country, special attention was paid to the preparation of qualified and competitive personnel, in terms of frequency, preparation of personnel in the field of higher education. At the same time, there are still challenges in higher education, including the effective use of new teaching methods, information technology and digital technologies, the preparation of graduates for future jobs, the effective organization of higher education and the use of modern management methods. is one of the important issues. Also, the formation of recommendations for the use of innovative and ICT technologies in education in Uzbekistan and the transition of the education system to the digital generation, the effective organization of education online remains are one of the main goals of the pandemic.

Key words: Higher education, competitive personnel, management, quality of education, university, specialist, research.

Кириш

Жахоннинг ривожланган мамлакатларида олий маълумотли ракобатбардош кадрларни тайёрлашга булган талаб микдор ва сифат жихатидан ортиб бормокда. Ракобат мухитининг кескинлашуви, илмий тадкикотлар самарадорлигини ва янги билимларни эгаллаш, кадрлар тайёрлаш сифатини тубдан ошириш, илгор инновацияларни тезкор амалиётга жорий этиш, замонавий билимларни иктисодий усишнинг асосий омилига айлантириш барча ривожланган хамда ривожланаётган мамлакатларнинг бугунги кундаги энг мухим вазифалари хисобланади. БМТнинг 2030 йилгача мулжалланган баркарор ривожланиш концепциясида хам "таълим тизимини бошкариш, таълим сифатини бахолаш жараёни ва воситаларини такомиллаштириш механизмларини амалиётга жорий этиш"4 долзарб вазифа этиб белгиланган. Жахон банки маълумотларига кура, "инсон капитали" дунё миллий бойлигининг 64,0 фоизини ташкил этади. Бу курсаткич Иктисодий

4БМТнинг 2030 йилгача мулжалланган баркарор ривожланиш концепцияси.

xaMKopnHK Ba TapaKKHeT TamKHnoTH (HX,TT)ra at3o MKopn gapoMagnn MaMnaKaraapga 70,0 $oH3, ypTa WKopn MaMnaKaraapga 58,0 $oH3, KyHn gapoMagnn MaMnaKaraapga 41,0 $oh3hh TamKHn этмoкga"5. ohhh TatnHMHHHr mh.mhh HKTHCogneT, ^yMnagaH, MHHTaKaBHH pHBo^naHHmnra Tatcnpn нннoвaцнoн TapaKKHeTHHHr eTaKHH oMHnnra afinaHH6 6opMoKga.

ByryHrn KyHga ohhh TatnHMHHHr Typnn ^Hx,aTnapHHH, ^yMnagaH, paKaMnn TexHonornanapra acocnaHraH yKHTHm Ba ypraHHm TexHonornanapHHH pHBO^naHTHpmra KaparanraH Kynna6 ncnoxaraap Ba noHH^anap aManra omnpnnMOKga. fflyHgaft noftHx,anapgaH 6HpH Erasmus + «MapKa3HH Ocnega ohhh TatnHM th3hmhhh aHrn ax6opoT TexHonornanapH opKann pHBo^narnnpHm (HiEdTec)» noftHxacH 6ynH6, yHga TatnHM th3hmhhh paKaMnn aBnogra MocnamTHpHm Ba нннoвaцнoн TatnHM TexHonornanapHHH Ky^^am MacanacH acocHH ypHH TyTagH.

MeTog.iap

^axpHga mh.mhh xycycnaraap Ba oMHnnapHH эtтн6opгa onraH xpnga ohhh TatnHM TH3HMHga paKo6aT6apgom Kagpnap TafiepnamHHHr cn^ara Ba 6omKapyBHHH omHpHm, paKaMnn Ba нннoaцнoн TatnHM TexHonorHanapngaH ^ofiganaHHm K>3acngaH, ^yMnagaH, KyHngarH ycTyBop HyHannmnapga TagHKHKoTnap onn6 6opHHMoKga: gaBnaraapHHHr puBo^naHHm xycycnaTnapngaH Kenn6 HHKKaH xpnga negaror Kagpnap Tafiepnam, paKaMnn yKHTHm Ba ypraHHmHHHr 6omKapyBH, oHnafiH TatnHMHHHr caMapann ycny6napHHH nmna6 HHKHm; HKTHcogueTHHHr WKopn ManaKann MyTaxaccncnapra HHc6aTaH Te3 y3rapn6 6opyBHH эxтнe®;ннн Kagpnap TafiepnamHHHr MaB^yg HMKoHHaraapu xaMga canoxnaTH 6nnaH MyBo^HKgamTHpnm; ohhh TatnHM TH3HMHga Kagpnap Tafiepnam yfiryHnHrHHHHr cn^aT Ba caMapagopnnrHHH 6axpnam x,aMga nporao3nam ^apaeHnapHHH MaKcagnn эxтнe®;, myHHHrgeK, Kagpnapra 6ynraH Tana6HHHr TapKH6n acocnga TaKoMHnnamTHpnm Ba 6omKanap.

ffly ^H^aTnapHH xnco6ra onraH xpnga T^HYga HiEdTec noftHx,acH gonpacnga нннoвaцнoн TatnHM Ba paKaMnn TexHonornanapgaH ^oftganaHHm 6yfiHHa TagKHKoTnap onn6 6opnngH Ba ynap KyfiHgarnnapga y3 aKcHHH TonraH:

TomKeHT gaBnaT HKTHcogHH yHHBepcnreTH Y36eKHcTOH Pecny6nHKacHHHHr ohhh yKyB wpTnapnga paKaMnn BocnranapHH TaT6nK этнm gapa^acn Tyrpncnga ^HKp-Mynox,a3a onnm ynyH MaMnaKaTHMH3garn Typnn yHHBepcHTeraapHHHr Tana6anapn Ba yKHTyBHHnapugaH cypoB yTKa3gn.

CypoBHoMaga Typnn xnn TatnHM HyHannmnapHra эгa 6ynraH 15 Ta yHHBepcHTeT BaKHnnapn nmTHpoK этнmgн. Eynap TomKeHT gaBnaT HKTHcogHH yHHBepcHTeTH, TomKeHT ax6opoT TexHonornanapn yHHBepcHTeTH, AHgn^oH

5

Lange Clenn-Marie, Quentin Wodon and Kevin carey eds/ 2018/ The changing Wealth of nations 2018. Bulding a sustainable Future Washington, DC World Bank.Doc. 10.1596/978-1-4648-1046-6 P8.

мухдндислик инстшути, Уpгaнч дaвлaт yнивеpситети, шyнингдек Бyxopo, Хopaзм, Сaмapкaнд вa ^шкет1 вилoятининг yнивеpситетлapи.

Респoндентлapнинг умумий шни 784 кишини тaшкил этди, yлapдaн 61,0% укитувчи вa тaдкикoтчилap, 39,0% дapс беpaдигaн дoктopaнтлap/фaн дoктopлapи. Респoндентлapнинг тузилиши 1-paсмдa бaтaфсилpoк Kyptó чикилиши мумкин. Биз x,ap биp сaвoлгa эxтиёткopлик вa caAo^ar билaн жaвoб беpишни cypaA^. Шyндaй килиб, yкитyвчилapнинг хдм, тaлaбaлapнинг хдм фикpлapини ypгaниш opeara биз Узбекистoндaги pa^ai^ra вoситaлapдaн фoйдaлaниш x1oлaтини яxшиpoк тyшyнaмиз.

Сypoвнoмa 19 сaвoлдaн ибopaт булиб, 6 кисмдвн ибopaт:

А. Укитиш ycynnap^ ёндaшyвлapи вa yсyллapи;

Б. Ta^nH^ теxнoлoгиялapи;

C. Педaгoгнинг сифaти;

Э. Олий тaълим синфлapидa иннoвaциoн укитиш щ^ти;

Э. Taълим жapaёни сифaтини тaъминлaш;

Ф. Укитувчиларнинг муттасил малакасини ошириш.

■ Professor

■ Dotsent / PhD

■ Ilmiy tadqiqotchi

■ Ma'ruzachi

■ Tadqiqotchi

■ PhD / DSc Doktorant

1-paсм. Респoндентлapнинг тузилиши

Тахлил ва натижалар

Суровнома натижаларини кенгрокк тахлил килиш ракамли технологиялар ва инновацион таълим технологияларнинг нечоглик академик хаётга мухилигини олий таълим мухити нуктаи назаридан англашга ёрдам беради.

1. Савол «Таълимнинг янада яхши натижаларига эришиш учун сиз укитиш методлари ва / ёки ёндашувлардан фойдаланишингиз канчалик мухим?»

Жавоблар натижаларига кура (2-расм) купчилик укитувчилар ва талабалар таълим натижаларини яхшилаш учун муайян ёндашув ва усуллардан фойдаланиш мухимлигини умумий тушунадилар.

Респондентларнинг фикрича, укитиш методлари, ёндашувлари ва усулларини куллаш уларнинг урганиш услубига таъсир килади ва укитишнинг умумий самарадорлигини оширади:

- жуда мухим 62,9% (5)

- жуда мухим 31,1% (4),

- мухим 4,1% (3),

- факат 0,8% респондентлар жавоб беришди - бу мухим эмас.

300

493 (62,9 %)

400

200 244 (31,1 %)

9(1,1%) 6(0,8%) 32 (4[1 %) о -!-!-

1 2 3 4 5

2-расм. «Таълимда идеал натижаларга эришиш учун сиз укитиш усуллари ва / ёки ёндашувлар канчалик мухим?» деган саволга жавобларнинг

натижалари.

2. Савол «Сиз укитишнинг кандай инновацион усулларини биласиз?»

Ушбу саволга берилган жавобларнинг натижаларини тахлил килиш шуни курсатдики, респондентлар укитишнинг инновацион усулларининг бир хил даражада мухим усулларини аникладилар (3-расм). Жавоблар шуни курсатдики, уларнинг аксарияти мини-дарслар учун видеодан фойдаланади (барча жавобларнинг 44,5%), мультимедиа элементларини презентацияларга кушади (42,3%), шовкинли синфни тинчитади (37,5%), адаптив укув дастурлари (35,5) %). ), Амалий

машулотлар (34,2%), виртуал экскурция (30,4%). Респондентларнинг 29,7 фоизидан 14,3 фоизигача куйидаги укитиш усуллари билан таниш эмас:

- виртуал саёхщни бошлаш

- чикиш чипталарида вактни тежаш

- спорт машгулотлари

- фаол мулохазалар

- укув станцияларини ишга тушириш ва бошкалар.

Сиз укитишнинг кандай инновацион усулларини биласиз?

СПОРТГА АСОСЛАНГАН ТАЪЛИМ РОЛЬОЙЪНАМОК ^ИКОЯ АЙТИБ БЕРИШ ТАЪЛИМ БУЙИЧА КУЛЛАР ВЕБ-СУРОВДА ИШТИРОК ЭТИШ СИМУЛЯЦИЯЛАРНИ УЙНАШ УЙИНЛАРГА АСОСЛАНГАН ТАЪЛИМ... ТЕХНОЛОГИЯЛАРГА ЙУНАЛТИРИЛГАН МАВЗУЛАР... ОНЛАЙН РУЙХАТДАН УТИШНИ ИШЛАТИНГ ОЧИК ЛОЙИ^АЛАРНИ ТАКЛИФ ЭТИШ ТАЛАБАЛАР БЛОГЛАРИНИ СОЗЛАШ ^АМКОРЛИКДА ТОПШИРИК УЧУН ШИКИ... ОНЛАЙН ШАКЛЛАРДА ВА СУРОВНОМАЛАРДА... СИНФДАГИ БРАИНСТОРМЛАР УЧУН ОНЛАЙН МИНД... САВОЛ БЕРИШ УЧУН ТШИТТЕР ЁКИ ШУНГА УХШАШ... ЧИКИШ ЧИПТАЛАРИ УЧУН ВАКТНИ ТЕЖАШ ИШНИ ЭРТА ТУГАТГАН ТАЛАБАЛАР УЧУН ИНТЕРНЕТ-. УКУВ СТАНЦИЯЛАРИНИ ИШГА ТУШИРИШ ВИРТУАЛ МАНИПУЛЯТИВ ВОСИТАЛАРДАН... ОНЛАЙН ДАРС ТАКВИМИНИ БА^АМ КУРИШ АДАПТИВ ТАЪЛИМ ДАСТУРЛАРИ ПРЕЗЕНТАЦИЯЛАРГА МУЛЬТИМЕДИА. ПОДКАСТЛАРНИ ТИНГЛАШ МИНИ-ДАРСЛАР УЧУН ВИДЕОЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ ШОВКИНЛИ СИНФ ХОНАСИ ТИНЧЛАНТИРИШ САЁ^АТЛАРИНИ ВИРТУАЛ КУРИБ ЧИКИШ ВИРТУАЛ ЭКСКУРЦИЯНИ БОШКАРИШ

3-расм. «Сиз укитишнинг кандай инновацион усулларини биласиз?» деган саволга жавобларнинг хистограммаси

14,30% 21,21% 24,24% 34,20% 18,80% 22,20% 25,10% 28,40% 21,70% 27,40% 25,10% 23,20% 28,60% 28,80% 22,80% 29,70% 31,10% 26,80% 24,90% 26,50% 42,30% 42,30% 31,50% 44,50% 37,50% 31,90% 30,40%

112 165 188

268

147 174 197

223

170

^215 197 182

224 226

179

233 244 210 195 208

247

29

332 332

349

| 250 ■■238

- Лoйиx1aнинг 1-ишчи вaзифaлap дoиpaсидa ^Tep^xAa сypoвнoмa aсoсидa Узбекистoндa иннoвaциoн теxнoлoгилap Ba янги теxнoлoгиялapнинг тaълимдa фoйдaлaнишигa дoиp мaълyмoтлap тyплaнди. уш6у тaдкикoтлap 784 нaфap пpoфессop-yкитyвчилapни кaмpaб oлгaн булиб, тaдкикoтлap aмaлгa oшиpилди.

- Сypoвнoмaлap aсoсидa Тaълим тизимини paкaмли aвлoдгa мoслaштиpиш бyйичa инглиз Ba pyc тиллapидa x1исoбoт тaкдим этилди. Ушбу x1исoбoтлap Лoйиxд веб-сaйти https://hiedtec.ecs.uni-ruse.bg ^a мaълyмoтлap юклaниб, кенг oммaгa тaкдим этилди.

- Узбекистoндa иннoвaциoн Ba АКТ теxнoлoгиялapни тaълимдa кулгаш бyйичa тaвсиялap шaкллaнтиpилиб, x1исoбoтдa тaкдим этилди.

- Узбекистoндa тaълим тизимини paк;aмли aвлoдгa yткaзиш бyйичa ганцепциянинг яpaтилиб, xдмкop oлий тaълим мyaссaлapгa тapкaтилди Ba oнлaйн шaклдa лoйиxд веб-сaйтидa хдм юклaнди.

- Узбекистoндa aмaлгa oшиpилгaн Ba oшиpилaётгaн Иннoвaциoн тaълим Ba теxнoлoгиялapгa кapaтилгaн лoйиx1aлapни ypгaниш бyйичa ишчи-вaзифa якyнлaнди. Ундa HiEdTec лoйиxдси билaн x1aмкopлик килиши мумкин бyлгaн лoйиx1aлap ypгaнилди.

ТДИУдa лoйиxaнинг 3-yчpaшyви дoиpaсидa 15 тa дaвлaт пpoфессop-yк;итyвчилapини кaмpaгaн тpенинглap yткaзилди. Ушбу тpенинглaдpa бyлaжaк тpенеpлap тypли paк;aмли теxнoлoгиялap Ba иннoвaциoн ечимлapни уз ичигa oлгaн дaстyp aсoсидa тaйёpлoвдaн утишди.

4-расм. Олий таълимни ракамли авлодга мослаштиришга каратилган

тренинг укитувчилари

- Лойиха натижаларини бошка университетларга таркатиш учун «Таълимни ракамли авлодга мослаштириш концепцияси» ишлаб чикилди ва тасдикланди. Концепция Олий таълим вазирлиги томонидан тасдикланиб олий таълим муассасаларида таълимни ракамли тизимга узгартириш учун кулланма сифатида фойдаланиш учун тавсия этилди. Концепция инглиз, узбек ва рус тилларида ишлаб чикилди хамкор университетларга топширилди.

- Узбекистоннинг хамкор университетларида 3 тадан укув хонаси лойиха маблаги хисобидан сотиб олинган интерактив доска, компьютер ва замонавий проекторлар билан жихозланди.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Ушбу лойиха доирасида амалга оширилган тадбирлар мажмуи Хдракатлар стратегиясида «...сифатли олий таълим хизматлари имкониятларини ошириш, мехнат бозорининг замонавий эхтиёжларига мос юкори малакали кадрлар тайёрлаш сиёсатини давом эттириш, ОТМлар битирувчиларини ишга жойлаштириш хамда хусусий тадбиркорлик сохасига жалб этиш»6 буйича мухим вазифаларни дастаклашга каратилган ва таълим

6Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Х,аракатлар стратегияси тугрисида»ги ПФ-4947-сонли Фармонининг 1-иловаси «2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича ^аракатлар стратегияси». Lex.uz.

иннoвaцияси билaн бевoситa бoFликдиp. Maзкyp вaзифaлapнинг сaмapaли тaдбиFи xyдyдлapдa paкoбaтбapдoш педaгoг кaдpлap тaйёpлaшгa Ba укитишни яxшилaшгa xизмaт к;илaди.

2017-2021 йиллapдa Узбекистан Респyбликaсини янaдa pивoжлaнтиpиш бyйичa Xapa^raap стpaтегиясидa тaълим тизими yстyвop йyнaлишлap сифaтидa aжpaтилгaн. Хyсyсaн, oлий тaълим сoxдсидa: тaълим Ba укитиш сифaтини бaxoлaшнинг xan;apo стaндapтлapини жopий этиш aсoсидa oлий тaълим мyaссaсaлapи фaoлиятининг сифaти xдмдa сaмapaдopлигини oшиpиш, oлий тaълим мyaссaсaлapигa ^бул квoтaлapини бoск;ичмa-бoск;ич кyпaйтиpиш; илмий-тaдк;икoт Ba иннoвaция фaoлиятини paFбaтлaнтиpиш; илмий Ba иннoвaция ютyклapни aмaлиётгa жopий этишнинг сaмapaли меxaнизмлapини яpaтиш, oлий y;yB юpтлapи Ba илмий-тaдк;икoт инститyтлapи x1yзypидa иxтисoслaштиpилгaн илмий-экспеpиментaл лaбopaтopиялap, юкopи теxнoлoгия мapкaзлapи Ba теxнoпapклapни тaшкил этиш таби тaдбиpлap белгилaнгaн.

Ушбу вaзифaлapни aмaлгa oшиpиш yз-yзидaн мaлaкaли yкитyвчилapгa тaлaбaни oшиpaди Ba HiEdTec таби лoйиx1aлap yкитyвчилapни зaмoнaвий АКТ Ba paкaмли теxнoлoгиялap билaн кypoллaнтиpишгa xизмaт килиб, сифaтли укитиш Ba ypгaниш мухдтини paFбaтлaнтиpaди.

Тaълим xизмaтлapи бoзopи - миллий бoзopнинг мухдм элементидиp. Бу xoлaт унинг шaкллaниш Ba фaoлият кypсaтиш кoнyниятлapини ypгaнишни шapт килиб куяди. ^з^та дaвpдa тaълимни тaшкил этишнинг aнъaнaвий Ba янгичa кapaшлapи ишлaб чикилгaн. Улapнинг тaълим жapaёни тapкибий кисмлapи бyйичa киёсий тaxлили, биpинчидaн, yлap ypтaсидa пpинципиaл фapклap мaвжyдлиги, иккинчидaн, xoзиpги дaвpдa тaълимдa янгичa кapaшлapни шaкллaнтиpиш дoлзapб мaсaлa экaнлигини кypсaтди.

Зеpo, ^з^ги вaктдa pеспyбликaмиздa фaoлият oлиб бopaётгaн ОТMлap x,ap xил кyлaми Ba иxтисoслaштиpилгaнлиги билaн aжpaлиб тypyвчи тaълим мyaссaсaлapидaн тaшкил тoпгaн.

Респyбликaмиздa тaълим xизмaтлapи бoзopидa aмaлгa oшиpилaётгaн туб ислoxoтлap oлий тaълим мyaссaсaлapи фaoлиятини тaшкил этишдa янги имкoният яpaтиб беpмoкдa. Шунинг учун pеспyбликaмиздa фaoлият oлиб бopaётгaн oлий тaълим мyaссaсaлapи, aйниксa, xopижий oлий тaълим мyaссaсaлapи yкитишдa эpишилгaн мyвaффaкиятлapни yзлaштиpишлapи, укитишнингнинг зaмoнaвий усул Ba шaкллapини кУллaшлapи мyвaффaк;иятгa эpишишлapидa aсoсий oмил x1исoблaнaди. Ушбу жapaёндa x,ap биp ОТМнинг иxтисoслaшyв Ba миллийлик xyсyсияти ^и^бта oлиниши лoзим.

7 Узбекистан Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги "Узбекистан Республикасини янада ривожлантириш буйича ^аракатпар стратегияси тугрисида" ПФ-4947-сонли фармони.

http://lex.uz/pages/getpage.aspx?lact_id=3107036.

Хyсyсaн, тaшки мудит нoбapкapopлиги дapaжaсидaги x,ap xиллик укитишнинг биpopтa мyкoбил ганцепциясига мoс келaди. Ички мудшда oлий тaълим мyaссaсaлapи y ёки бу укитиш кoнцепциясини aмaлгa oшиpишгa тaйёp тypмoFи лoзим. Maсaлaн, пaндемия шapoитидa иннoвaциoн Ba paкaмли укитиш ганцепциясини ишлaб чикиш oддий жapaён эмaс, бaлки oлий тaълим мyaссaсaлapи pивoжлaнишининг нaвбaтдaги мудим бoскичидиp. Шу бoисдaн Узбекистoндaги oлий тaълим мyaссaсaлapининг дoлaти Ba xyсyсиятини бaдoлaшгa дapaкaт килиб, oлий тaълим мyaссaсaлapи фaoлиятигa зaмoнaвий укитиш тaмoйиллapини жopий килиш зapyp.

2019 йилдa Респyбликaмиздaги oлий тaълим мyaссaсaлapи сoни 77 тaдaн 110 тaгa етди, yлapдaн 19 тaсини xopижий oлий тaълим мyaссaсaлapи филиaллapи тaшкил этaди. Сунгги икки йилдa 12 тa xopижий oлий тaълим мyaссaсaси филиaллapи (АКШ - 1, Poœ^ - 5, Жaнyбий Кopея - 3, Лaтвия -1, Х,индистон - 2) фaoлияти йулга куйилди. Биpгинa 2018/2019 y;yB йилидa 20 тa oлий тaълим мyaссaсaсидa 10тa xopижий дaвлaтнинг етaкчи oлий тaълим мyaссaсaлapи билaн дaмкopликдa 33тa тaълим йyнaлиши Ba 14тa мyтaxaссислик бyйичa кУшмa тaълим дaстypи aсoсидa кaдpлap тaйёpлaш бoшлaнди .

Бу эсa уз нaвбaтидa Узбекистoн Республи^си Ba унинг дyдyдлapидa фaoлият кypсaтaётгaн oлий тaълим мyaссaсaлapи укитиш сaмapaдopлигини, унинг укитиш мудитини янaдa тaкoмиллaштиpишни тaкoзo этaди. Чунки мaмлaкaтдa aдoлининг oлий мaълyмoт oлишгa бyлгaн эдтиёжи, келгyсидa етук мyтaxaссис булиши Ba энг aœ^^^ кaдpлap paкoбaтбapдoшлиги oлий y;yB юpтлapининг янги укитиш Ba ypгaниш вoситaлapи, дyсyсaн paкaмли Ba иннoвaциoн теxнoлoгиялapдaн сaмapaли фoйдaлaниш aсoсидa тaъминлaнaди.

2019 йилдa 2000 йилга нисбaтaн Узбекистoн Респyбликaси oлий y;yB юpтлapининг бaкaлaвpиaтигa кaбyл килингaнлap тони 2.8 мapтaгa усиб, 120400 нaфapгa етгaн, тaълим мyaссaсaлapини тaмoмлaгaн мyтaxaссислap 2.1 мapтaгa oшиб 67173 нaфapни тaшкил этди.

Респyбликa oлий тaълим мyaссaсaлapидa 2017/2018 y;yB йилидa 297.7 минг нaфap тaлaбa укиди. 2010/2011 y;yB йилидa бу кypсaткич 274.5 минг нaфapни тaшкил этди. Олий тaълим мyaссaсaлapи тaлaбaлapи умумий шнининг 40.0 фoизини xoтин-к;излap, 60.0 фoизини эpкaклap тaшкил килди (2010/2011 y;yB йилидa тегишли paвишдa 38,5 фoиз Ba

61,5 фoиз)9. 2018

йилдa бaкaлaвp дapaжaсигa эгa бyлгaн тaлaбaлap сoни 66594 нaфapни тaшкил этиб, yлapнинг 19105 нaфapи дaвлaт гpaнтлapи aсoсидa тaълим oлгaн. 2018 йилдa бaкaлaвpиaт бoск;ичини битиpгaнлapнинг 25.566 нaфapи xoтин-к;излap

8Олий таълим ^^аси вакилларининг Узбекистан хал^ига мyрoжаати. 17.07.2019 й. http://uza.uz/oz/society/oliy-talim-so-asi-vakillarining-zbekiston-khal-iga-murozhaat-17-07-2019

9Узбекистон Респyбликаси Давлат статистика ^умитаси маълyмoтлари.

(38.4%) болтан. Бaкaлaвриaт боскичини тaдaбaдaрнинг 43.8 фоизи гyмaнитaр œxa, 10.7 фоизи ижтимоий œxa, и;тисод Ba xy;y; соxaдaри, 28.0 фоизи ишлaб чикдриш Ba техникa соxaдaри, 7.4 фоизи кишло; Ba сув хyжaдиги, 4.4 фоизи соFликни сaкдaш Ba ижтимоий тaъминот соxaдaри, 5,6 фоизи хизмaтлaр œxa^ бyйичa битиргaн. Maгистрaтyрa боск;ичидa тaълим олaётгaнлaр сони 11.647 нaфaрни тaшкил этгaн, yлaрдaн 34.9 фоизи гyмaнитaр соxaдa, 19.8 фоизи ижтимоий сохд, и;тисод Ba xy;y; соxaдaри бyйичa, 21.7 фоизи ишлaб чикдриш Ba техникa соxaдaридa, 4.9 фоизи кишло; Ba сyв хyжaдиги соxaдaри, 16.0 фоизи соFлик;ни сaкдaш Ba ижтимоий тaъминот соxaдaри бyйичa, 2.7 фоизи хизмaтлaр соxaсидa тaълим олмокдa10.

Х,озирги шaроитдa олий тaълим мyaссaсaлaри тaълим хизмaтлaри бозоридa рaкобaт позициялaрининг бaрк;aрорлиги унинг меxнaт бозори тaлaблaрини xисобгa олгaн xолдa кyшимчa вaколaтлaрни фaол ривожлaнтириш кобилияти нaфaк;aт битирувчининг aсосий вaколaтлaрини кУллaб-кyввaтлaши, бaдки бaрчa битирyвчилaр Ba тaдaбaдaрнинг ишончли Ba узок мyддaтли интеллектyaдлиги Ba мослaшyвчaнлигини тaъминлaш мaксaдигa xaм тaянилaди бyндa эришилгaн нaтижaдaр мaзкyр бозор тaлaблaри билaн хaрaктерлaнaди.

Рaк;обaтбaрдошликни бошкдриш жaрaёнлaрини aмaдгa ошириш учун aсосий дaстaк сифaтидa инновцион тaълим Ba рaк;aмли технологиялaр ёндaшyви кyллaнилиши керaк. Бозор тaлaблaрини тезкор aкс эттирaдигaн Ba ушбу тaдaблaргa жaвоб берaдигaн мaркетинггa aсослaнгaн бошкдрув ОТMдa aсосий мaксaди бaрк;aрор рaк;обaтли устунликни тaъминлaш xисоблaнгaн ривожлaниш стрaтегиясини ишлaб чикишни кyздa тyтaди. Бyлaр aсосий рaк;обaтли yстyнликлaргa эришиб, укитиш тизими элементлaрини доимий ;arna куриб чикдшга интилишдa тамоён бyлaдигaн фойдaдирок бозор позицияси учун кyрaшиш зaрyрaтини юзaгa келтирaди.

Профессор-Укитyвчилaрни рaк;aмли технологиялaргa укитиш ёндaшyвини дyнёк;aрaш концепцияси сифaтидa кyллaшгa келсaк, y бaрчa фaолият тyрлaрини мyвофикдaштиришгa йyнaлтирилгaн рaсмий тaртиб-KOидaдaрни ишлaб чи;иш, тегишли укитиш Ba Ургaниш фaлсaфaси Ba мaдaниятини шaкдлaнтиришни, тaдaбa Ba укитувчи коммyникaция тизимини ривожлaнтиришни тaъминлaйдигaн бошкд тaдбирлaрни уз ичигa олaди.

Зaмонaвий укитиш жaрaёни сaмaрaдорлигини бaxолaш Ba яхшилaш университет брендининг xaм кyрсaткичи Ba тaдaбaдaр ушбу университетни тaнлaшлaри бyйичa кaрорлaр кдбул килишнинг aсосий мезони xисоблaнaди. Шу тyфaйли тaълимдa "сaмaрaдорлик" тyшyнчaсигa кaттa эътибор кaрaтилиши лозим. Олий тaълим тизимидa зaмонaвий укитиш тизимидa

10Узбекистон Республикаси Давлат статистика ^митаси маълумотлари.

юкopи нaтижaлapгa эpишишни тaдлил килишдa нaфaкaт битиpyвчилapни, бaлки yлapнинг иш билaн тaъминлaниш жapaёнлapини дaм кyзaтиш, бyндa тaълимнинг мyстaкиллигигa, янги метoдлap aсoсидa, мaсaлaн, oнлaйн сyдбaт, paкaмли мoделлaштиpиш, yйинлap, инклyзивлик, paкaмли тaдлил yсyллapидaн фoйдaлaниш лoзим.

X,yдyдлapдa paкoбaтбapдoш педoгoк кaдpлap тaйёpлaш тизимининг зaмoнaвий укитиш Ba ypгaниш сaмapaдopлигини бaдoлaш бу бopaдaги фaoлиятни yмyмлaштиpишдa aлoдидa aдaмият кaсб этaди. Тaълим мyaссaсaлapи укитиш сaмapaдopлигини бaдoлaшдa yмyмлaшгaн кypсaткичлapни дисoблaш yсyллapи aсoсидaги ёндaшyвгa тaяниш мaксaдгa мyвoфик. Чунки y куп yлчaмли, мypaккaб дoдисaлap Ba жapaёнлapни тaдкик килишдa дoлзapб мyaммoлapдaн биpи бyлгaн кypсaткичлap мaжмyи бyйичa жaмлoвчи, yмyмлaшгaн бaдoлapигa aсoслaнaди. Бу жapaёндa aниклaнгaн нaтижa укитиш жapaёнининг тaкoмиллaшyвигa oлиб келиб, унинг дaм нaзapий, дaм aмaлий aдaмиятгa эгaлигини ифoдaлaйди.

Бyндaн келиб чикaдики, укитишнинг янги мoделлapини кУллaш, иннoвaциoн ёндaшyвлapни paFбaтлaнтиpиш Ba paкaмли теxнoлoгиялapдaн фoйдaлaниш нaфaкaт тaълим сифaтини яxшилaб, унинг сaмapaдopлигини oшиpидaди, бaлки тaълим мудити Ba бoшкa ёндoш жapaёнлapни дaм тyбдaн яxшилaшгa oлиб келaди.

Хулоса ва таклифлар

Бугунги кyндa иктисoдиёт Ba жaмиятдa юз беpaётгaн жapaёнлapгa, бapчa ижтимoий-иктисoдий yзгapишлapгa ОТM мyнoсиб жaвoб беpиши кеpaк. Биp тoмoндaн иктисoдиётнинг медтат сaлoдиятини шaкллaнтиpиш Ba тyлдиpиш мaнбaи, иккинчи тoмoндaн xизмaт кypсaтиш сoдaсининг энг мудим сегментлapидaн биpи булган тaълим мyaссaсaлapининг интегpaл сaмapaдopлигини oшиpиш мaксaдидa жaвoб беpиши кеpaк. Ушбу yзгapишлapнинг aсoсий FOяси иннoвциoн тaълим теxнoлoгиялapи Ba paкaмли укитишнинг юкopи дapaжaдa тaдбик килиш билaн изoдлaнaди.

Узбекистoн тaълим тизимини янги axбopoт теxнoлoгиялapи opкaли pивoжлaнтиpиш янги бoскичгa кyтapиш учун лoйиxa иштиpoкчилapи тoмoнидaн дaм биp нечтa тaклифлap ишлaб чикилди Ba 2021-2022 йиллapдa кyйидaгилapни сифaтли тaдбик килиш белгилaнди:

- Иш^нет тезлиги Ba истеъмoлини бaдoлaш бyйичa тaклифлap ишлaб чикиш Ba paкaмлaштиpиш интеpнет тезлиги мудимлигини инoбaтгa oлгaн дoлдa лoйидa ишчи гypyдлapи тoмoнидaн тегишли тaвсиялap беpиш;

- Иннoвaциoн тaълим теxнoлoгиялapи Ba дидaктик мoделлap сoдaсидa билим Ba энг яxши aмaлиётлapни aлмaшиш учун илмий тapмoк яpaтиш;

- Лойиха доирасида ишлаб чиккилган Узбекистан ОТМлари учун таълим тизимини ракамли авлодга мослаштириш концепциясини такомиллаштириш ва махаллий университетларга таркатиш;

- Инновацион таълим технологиялари маркази яратиш буйича махаллий университетлар учун йурикнома ва фаолият режасини ишлаб чикиш;

- Виртуал синфлар ташкил этиш буйича тажрибани таргиб этиш;

- Инновацион таълим технологиялари буйича кулланма яратиш ва кенг фойдаланувчиларга такдим этиш;

- Ракамли куникмалар ва укитиш услублари буйича тренерлар учун курслар ташкил этиш;

- Х,ар бир университетда 5 та электрон укув курсилари кургазма сифатида яратиш;

- Х,ар бир университетда интерактив электрон доскани куллаш учун мослаштирилган 25 та PowerPoint презентацияларни тайёрлаш ва мастер класслар утказиш;

- Ракамли таълим ресурсларининг виртуал кутубхонасини Узбекистан олий укув юртларига таргиб килиш ва уларга эркин киришни таъминлаш.

Лойихд олдига куйган максад ва вазифалари пандемия шароитида уз долзарблигини янада яккол намоён этди. Укитувчи ва талабаларнинг онлайн таълим олим олиш куникмаларини доимий ривожлантиб борилишини инобатга олган холда иккита асосий хужжат ишлаб чикилди. Булар янги инновацион таълим технологияларини самарали тадбик этиш буйича "Академик хамкорлик тармоги" ва лойихани кенг кулламли таъсирини ошириш стратегиялардир. Ушбу хужжатларда HiEdTec лойихасининг давомийлиги ва таъсирини таъминловчи куплаб масалар белгиланган булиб, ишонамизки лойихада куйилган вазифаларни амалга ошириш таълим тизимини ракамлаштиришга уз муносиб хиссасини кушади, жумладан инновацион ва ракамли таълим технологиялари куллаш буйича профессор-укитувчилар янги куникмалар ва университетларда ракамли академик мухит яратади.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. БМТнинг 2030 йилгача мулжалланган баркарор ривожланиш концепцияси.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Узбекистан Республикасини янада ривожлантириш буйича Х,аракатлар стратегияси тугрисида»ги ПФ-4947-сонли Фармонининг 1-иловаси «20172021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Х,аракатлар стратегияси». Lex.uz.

3. 1 Y36eKHCTOH Pecny6nuKacH npe3HgeHTHHHHr 2017 hhh 7 ^eBpangaru "Y36eKHCTOH Pecny6nHKacHHH aHaga puBO^naHTHpum 6yftHHa X,apaKaraap CTparerHACH Tyrpucuga" nO-4947-coHnH ^apMOHH. http://lex.uz/.

4. Erasmus+ HiEdTec noftuxacH BHpTyan Kyry6xoHacu -https://hiedtec.ecs.uni-ruse.bg/

5. Lange Clenn-Marie, Quentin Wodon and Kevin carey eds/ 2018/ The changing Wealth of nations 2018. Bulding a sustainable Future Washington, DC World Bank.Doc. 10.1596/978-1-4648-1046-6 P8.

6. Y36eKHCTOH Pecny6nuKacH ^aBnar CTaTHCTHKa KyMHTacu MatnyMoraapu

THE ROLE OF EMOTIONAL-APPROXIMATE PHRASEOLOGY IN

LINGUISTICS

Jabbarova A. J.

Abstract: In modern Uzbek, a group of phraseological units represents only positive features of human character. These phraseological units directly reflect positive qualities such as sincerity, fearlessness, courage, ingenuity, etc. This article analyses phraseological units which differ from other linguistic units in revealing the phenomena of reality, describing the external and internal world of emotional performance. Figurativeness, emotionality, figurative use of words and phrases, metaphorization, appear in a symbolic sense. In the analysis of phraseological units of the Uzbek language it is possible to distinguish the following phraseological and semantic fields that express the positive personality traits: a) when expressing sincerity; sincerity; b) not to be afraid; courage; c) honesty, loyalty, devotion; d) mind, reason.

Key words: phraseological unit, external and internal world, figurativeness, emotionality, evaluation, evaluative phraseological unit, methodological features, linguistics, positive assessment.

LINGVISTIKADA EMOTSIONAL-TAXMINIY FRAZEOLOGIYANING O'RNI

Jabborova A.J.

Annotatsiya. Hozirgi o'zbek tilida frazeologik birliklar guruhi faqat odam xarakterining ijobiy xususiyatlarini ifodalaydi. Bu frazeologik birliklar, samimiylik, qo'rqmaslik, mardlik, zukkolik kabi ijobiy fazilatlarni to'g'ridan -to'g'ri aks ettiradi. Bu maqolada voqelik hodisalarini ochishda, insonning tashqi va ichki dunyosini

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.