CC BY
12УДК 372.853
IX SÍNÍF FÍZÍKA KURSUNDA "YARIMKECÍRÍCÍLaR. YARIMKECÍRÍCÍLaRÍN M9XSUSÍ ELEKTRÍK KECÍRÍCÍLÍYÍ" MÖVZUSUNUN T9DRÍSÍND9 KEYS
TEXNOLOGÍYASININ T9TBÍQÍ
DADA§ZAD9 GÜNAY ARÍF qizi
Azarbaycan Dövlat Pedaqoji Kolleci, müallim. Baki ,Azarbaycan
Xülasa: Ümumtdhsil orta maktablarinda tddris prosesindd §agirdlarin asas bacariqlarmm inki§afini tamin edan tahsil texnologiyalarini tatbiqi, onlarin öyranma motivasiyasini va tahsil prosesina calb edilmasini tamin etmak aktual masalalardandir. Yeni talim metodlari tadris prosesinda §agirdlarin praktikfaaliyyatlarinin faalligini va yaradiciligini tamin edan metodlar sistemidir.
Maqalada tahsilin müasir modernla^dirilmasi ügün yeni effektiv tadris metodlarinin tatbiqi nazarda tutulub. Fizika fannin tadrisi zamani yeni talim metodlarindan biri olan Keys metodunun tatbiqinin ahamiyyatindan bahs edilib.
Keys metodu problem-situasiyali talimin yeni tahsil naticalarinin alda edilmasini tamin edan mütaraqqi pedaqoji texnologiyadir va bu talim metodu har hansi bir tacrübi problemin hallinin kollektiv va ya fardi halda axtari§ini taklif edir. Hamginin digar talim metodlarindan farqli olaraq burada real hayatla bagli hadisalar asasindaproblemli situasiyalarin tasvir olunmasidir. Bu, konkret tap§iriq-situasiyalari hall etmakla öyranmaya asaslanan aktiv problem-situasiya tahlili üsuludur. Fizika fanninin tadrisi zamani müayyan mövzulara keys metodunun tatbiqi zaruri hesab edila bilar. Bu sababdan, maqalada fizikadan IX sinifda "Yarimkeciricilar" mövzusunun tadrisinda keys metodunun tatbiqina baxilmi^dir.
Agar sözlw. Keys metodu, fizika, yarimkegirici, problem situasiyya, tahsil.
Milli tahsil sisteminin müasir inki§afi marhalasi onun keyfiyyat va samaraliliyi problemlarina dövlatin diqqatinin artmasi ila saciyyalanir. Tahsil ölkanin iqtisadi inki§afini va raqabat qabiliyyatini tamin edan strateji saha kimi a9iq §akilda taninir. Ganc naslin tahsila hazirliginin saviyyasi sosial inki§afin bütün komponentlarinin galacayini müayyan edan asas meyara 9evrilir.
Ölkanin tahsil sistemindan ümumtahsil orta maktablarinda yeni talim va tarbiya üsullarini, §agirdlarin asas bacanqlannin inki§afini tamin edan tahsil texnologiyalarini tatbiq etmak, onlarin öyranma motivasiyasini va tahsil prosesina calb edilmasini tamin etmak talab olunur. Faal talim metodlari tadris materialinin manimsanilmasi prosesinda §agirdlarin zehni va praktik faaliyyatlarinin faalligini va yaradiciligini tamin edan metodlar sistemidir. Bu gün faal talim metodlarinin müxtalif tariflari va tasnifatlari mövcuddur. Bütün faal talim metodlari a§agidaki xüsusiyyatlara malikdir:
> Problemli vaziyyat
> Qar§iliqli öyranma (qrup va ya kollektiv öyranmani nazarda tutur).
> §agirdlarin tahsil malumatlari ila müstaqil qar§iliqli alaqasi.
> Motivasiya.
> Öyranilan problem va hadisalarin tadqiqi.
> Fardila§dirma (har bir §agirdin §axsiyyatinin inki§afi var).
§agirdlarin hadaf tayinatlarinin va tahsil naticalarinin yenidan nazardan ke9irilmasinin özalliyi ondan ibaratdir ki, onlar bilik, bacariq va bacariqlar §aklinda deyil, fardi, sosial, idrak va bacariqlarin formala§masi xarakteristikasi §aklinda görünür. önanavi "bilan insan" paradiqmasi "hayata hazirlanmi§ insan" paradiqmasi ila avaz olunur. Yeni tahsil paradiqmasinin i§iginda faal talim metodlari an populyar hala galir. Onlarin arasinda aydin praktika yönümlü xarakter da§iyan bir metod se?ilir - fizikanin tadrisi prosesi 9ar9ivasinda onu xüsusi ahamiyyat kasb edan keys metodu. Bu metodu tez-tez istifada olunan faal talim metodlarindan biri adlandirmaq olar.
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
Keys metodu ilk dafa 1920- ci ilda Harvard Universitetinda hüquq fakültasinda tadris prosesinda istifada olunub. Keys termini ingilis dilindan "case " sözündan götürülmü§dür va tarcümada hadisa, vaziyyat demakdir. Bu "konkret hallarin tahlili" üsulunun növlarindan sadaca biridir. Keys- hansisa bir tacrübi problemin hallinin kollektiv va ya fardi halda axtari§ini taklif edan metoddur. Burada digar metodlardan asas farqli cahat onun real hayatla bagli hadisalar asasinda problemli situasiyalarin tasvir olunmasidir. Metod hadisanin konkret ara§dirilmasi, tahlili, anla§ilmasi, qar§iya 9ixan sahvlarin müayyan olunmasi ila alaqali tafakkürü inki§af etdiran problemlara asaslanir.
Keys metod- hadisalarin öyranilmasi, onu yaradan sabablari a§kara 9ixarmaqla hadisa ila bagli daha darin tadqiqatlarin aparilmasindan ibaratdir. Metoddan nainki tahsil prosesinda, hamda digar sahalarda da istifada edirlar. Metodun tadqiq istiqamati baximindan bir ne9a tipi var: illustrativ, aydinla§dirici, mürakkab, cam va hekaya§akilli keys metodlari.Keys metodunun tatbiq olunmasinda ü9 yana§ma mövcuddur:
S hadisanin diaqnostikasi,
S diaqnostikadan sonra asas problemlarin hall edilmasi,
S hall va onunla alaqadar olaraq qararlarin qabulu. Bundan ba§qa metodun kömakliyi ila a§agidaki kimi bacariqlari formala§dirmaq olar
S Hadisanin alveri§li yollarinin tapilmasi.
S Tafakkür qabliyyatini inki§af etdirmak.
S Hadisani yaradan sabablarin hallinin kömayi ila mantiqi dü§ünmak qabliyyatini inki§af etdirmak.
S Tadqiqat9iliq qabliyyatini inki§af etdirmak.
S 0lda olunan informasiyalari sistemal§dirib, naticalari 9ixarmaq va onlari asaslandira bilmak.
Keysin klassifikasiyasi cadvalda göstarilmi§dir:
Csdvsl 1.
Keysin mazmunu Keysin yaradilmasinin Keysin asas öyradici, tadris maqsadi masalasi
Hayati vaziyyatlar Hayatin dark edilmasi, ba§a dü§ülmasi Davrani§ talimi
Tadris (§arti) vaziyyatlari Vaziyyatin tipik xüsusiyyat-larinin dark edilmasi Tahlil, dark etma
Tadqiqat vaziyyatlari Vaziyyatlarin modellarinin yaradilmasi Tadqiqat layihanin hazirlanmasi
Deya bilarik ki, bu metod nazari biliklari praktiki masalalarin hallina tatbiq etmaya imkan veran bir vasitadir. Bu,§agirdlarin müstaqil tafakkürünün, dinlamak va nazara almaq, öz fikirlarini asaslandirilmi§ §akilda ifada etmak bacariginin inki§afina kömak edir. Bu metoddan istifada etmakla §agirdlar qiymatlandirma bacariqlarini nümayi§ etdirmak, takmilla§dirmak, komandada i§lamayi öyranmak va problemin an rasional hallini tapmaq imkani alda edirlar.
Fizikanin tadrisi sahasinda problemlar yaranmi§dir, bela ki, qoyulan problemlar 90X mücarraddir, §agirdlarin §üurunda onlar real hayat situasiyalari ila alaqalandirilmir. Fizika üzra bir 9ox problem kitablarinda 9oxlu malumatlar var, lakin orada tasvir olunan vaziyyatlar konkret §agirdin hayat tacrübasi va praktiki maraqlari ila bagli deyil. Naticada, §agirdlarda fizikaya maraq itir. Bu maragi geri qaytarmaq, fizikanin praktik ahamiyyatini va ahamiyyatini göstarmak ü9ün keys metodunun tatbiqi maqsadauygundur. Belalikla, fizikanin tadrisi prosesi ü9ün bu xüsusila aktualla§ir, 9ünki zaruridir:
• maktablilarin fizikanin öyranilmasina maragini artirmaq;
• sinifda psixoloji garginliyi azaltmaq;
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
• §agirdlarda öyranilan fiziki qanunlarin ahamiyyatini va universalligini dark etmaya kömak etmak.
Fizika darsi ü9ün bir 9ox keyslar hazirlanir, nümuna olaraq IX sinifda "Yarimkeciricilar" mövzusuna tatbiq edak.
Mövzu: Yarimke9iricilar. Yarimke9iricilarin maxsusi elektrik ke9iriciliyi Alt standartlar 2.1.3. Maddani qurulu^una va xassalarina göra tasnif edir.
3.1.1. Elektromaqnit (maqnit va i§iq), atom va nüva hadisalarina uygun cihazlardan istifada edir.
Talim naticalari:
S Kimyavi elementlarin dövri sisteminda yarimke9irici elementlari müayyan edir. S Yarimke9iricilarin maxsusi elektrik ke9iriciliyinin fiziki mexanizmini izah edir. Resurslar: proyektor, kompüter, i§ daftari, darslik, taqdimat. inteqrasiya: kimya, texnologiya , informatika. Darsin gedi^i
Problemli situasiya: Otaq temperaturunda naqillar, yarimke9iricilar va dielektriklar verilibsa, onlari bir- birindan neca farqlandirmak olar? §agirdlar tarafindan deyilan fikirlar lövhada qeyd olunur. Müallim " Metallarin va yarimke9iricilarin elektrik ke9irma xüsusiyyatlari temperaturdan asili olaraq neca dayi§a bilar?- sualini taqdim edir va konkret fikirlarla yarimke9iricilarin va metallarin xassalarini cavablandirmalarini xahi§ edir. Burada müallim mövzu ila alaqali alava informasiya da vera bilar:
Müallim: Yarimke9irici materiallar adatan bark kristallik qurulu§lu olurlar. Buna baxmayaraq artiq maye kristallar kimi da istifada edila bilinacak yarimke9irici maddalar da hazirlanib. Ham da yarimke9iricilardan- germaniumdan, silisiumdan, qalliarsendan istifada edilmakla yarimke9irici cihazlar va inteqral mikrosxemlar hazirlanir. Butun bunlarin izahini müallim hazirladigi taqdimat vasitasila vera bilar. Elacada ayani vasitalardan istifada eda bilar. Problemli situasiya:
A§qarli yarimke9iricinin elektrik ke9iricilik mexanizmini, onun nadan asili oldugunu asaslandirin.
§agirdlar tarafindan yarimke9iricilarin elektrik ke9irmalarinin asas alamatlari, bu ke9iriciliyin metallarla dielektriklarla ox§ar va farqli taraflari aydinla§dirilaraq lövhada qeyd olunur. Mümkün suallar:
1. Valent elektronu dedikda na ba§a dü§ürsünüz va fikrinizca onun atomla rabitasini qirmaq ü9ün na etmak olar?
2. Yarimke9iricilarin ke9iriciliyina göra tiplari arasinda hansi asas farqlari qeyd eda bilarsiniz? Tasnifatla§dirin.
3. Yarimke9irici cihazlar, onlarin növlari va istehsali, eyni zamanda i§lama rejimlari elektrotexnikada tatbiqlari barasinda na deya bilarsiniz?
4. Tasavvür edin ki, tez ali§an maddalarin saxlandigi yera yandirici madda ila daxil olunub. Va yarana bilacak tahlükanin qar§isini almaq lazimdir. Bu prosesla yarimke9iricilar arasindaki alaqani neca izah edarsiniz?
5. Neca dü§ünürsünüz, yarimke9iricilar va bitki tasarüffati arasinda alaqalar varmi? Varsa necadir? Fikrinizi konkret faktlarla asaslandirin.
"Yarimke9iricilar" mövzusunun tadrisi zamani yeni informasiyya texnologiyalarindan, internet resurslarindan istifada §agirdlarda darsin manimsanilmasini süratlandirar. Bela ki, müallim hazirladigi taqdimatda mövzuya aid virtual laboratoriyya i§i taqdim edarsa onlarda daha 9ox maraq yaranacaq.
Yeni texnologiyanin üstün cahatlari bunlardir: §agirdlar alda edilmi§ biliklari yalniz fizika darslarinda darslikda verilmi§ abstrakt masalalarin hall edilmasi zamani tatbiq etmir, aksina, ümumiyyatla talim ba§a 9atdiqdan sonra hall etmali olduqlari real hayati problemin hall edilmasi zamani istifada eda bilarlar; keyslarin tahlili biliklarin faal suratda manimsanilmasina va nazari
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
biliklarla münaqi§ada hayatda daha faydali ola bilacak müayyan praktiki informasiya ehtiyatinin camlanmasina imkan yaradir; keyslarin araçdirilmasi prosesinda müasir dünyada olduqca zaruri olan analitik, yaradici va kommunikativ bacariqlar inki§af etdirilir.
Belalikla, keysin yazilmasinin maqsadi va çagirdlarin qrup içlari yalniz konkret hallin axtari§i olmayib, eyni zamanda §agirdlarda problemli situasiyanin hallinin optimal variantinin a§kara çixarilmasidir ki, bu da onlarda idrak qabiliyyatini, bilik va bacariqlari inki§af etdirir, yani, keys-metod har bir §agirdin talim prosesinda faal suratda i§tirak etmasina va onun hallarin tahlili va qabul edilmasi prosesina calb edilmasina imkan yaradir.
Keys metodu §agirdlarda faal dü§ünma va sarbast fikir yürütma bacarigini inki§af etdirirç Fizikanin fanninin tadrisi zamani keys metodunu bütün mövzulara tatbiq etmak olmaz.
9D9BÍYYAT
1. Murquzov M.i, Abdurazaqov R.R, öliyev R.M, öliyeva D.Z "Ümumtahsil maktablarin IX sinfi üçün Fizika darsliyi". Baki -2016
2. Громцева О.И. Сценарии уроков по физике. // Современный урок. - №4. - 2010г. С.23-25
3. Гладких, И.В. Методические рекомендации по разработке учебных кейсов. Вестник Санкт-Петербургского университета. Серия: Менеджмент.-2005.-Выпуск 2. с 169-194.
4. Присталов М.Ю. Школьные туры. Пространство опыта. Кейс. Метафоры. (серия «Наношкола») - СПб.; Школьная лига, Лема, 2012.
5. Helms M. Revised by Judith M. Nixon, Case method of Analysis. History of Cases, Popularity of Cases Today, Teaching with Cases
Elektron resurslar
1.https://infourok.ru/metodicheskaya-razrabotka-keys-metod-na-urokah-fiziki-298199.html
2.http://planeta.tspu.ru/index.php?ur1=846/ Т.А. Прищепа. Лекция для всероссийского сетевого проекта «Современный урок: кейс-метод».
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
