CC BY
28ÍSTEDADLI §AGÍRDL9RL9 ͧÍN REALLA§DIRILMASI MEXANiZMiNDa ÍNNOVASÍON
TEXNOLOGÍYALARIN T8TBÍQÍ УЭ ROLU
Azaraycan Dóvlat Pedaqoji Universiteti
HACIYEVA A.B k.ü.f.d.
MiRZaYEVA A.K. Magistr
Annotasiya. istedadli u§aqlarla i§da innovativ talim metodlarinin rolu kimyanin tadrisinin tahmilla^dirilmasinin asas maqsadidir.Maqalada kimya fanninin tadrisinin takmilla§dirilmasinda va istedadli §agirdlarin kimya darslarina maragini müayyan etmakda innovativ tadris metodlarinin rolu gostarilir.
Olkada ham müallim, ham da maktab tadbirlarinin camiyyatin talabatina uygun ta§kili naticasinda istedadli §agirdlarla i§da §axsiyyatin formala§masi, nailiyyatlarin qiymatlandirilmasi va tahsilin idara edilmasi sahasinda kifayat qadar tacrüba toplanib. Maqalada innovasiyanin qurulmasi, marhalalari, üsullari, yollari, innovasiyanin yaradilmasi yollarina tasir edan amillar va prinsiplar agiqlanir. Yenilik darsin mühüm tarkib hissasi olmaqla, havaslandirici marhaladir.
Agar sozlar: istedadli §agirdlar, innovasion texnologiyalar,motivasiya, müstaqil i§, darsin ta§kili, masala, ayani-praktik metodlar, talim va tadris prosesi, faal talim.
ПРИМЕНЕНИЕ И РОЛЬ ИННОВАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В МЕХАНИЗМЕ РЕАЛИЗАЦИИ РАБОТЫ С ОДАРЕННЫМИ УЧАЩИМИСЯ.
Аннотация. Роль инновационных методов обучении в работе с одаренными детьми является главной целью усоверщенствования преподавания химии.В статье показана роль инновационных методов обучения в усовершенствовании преподавания химических дисциплин и выявление интереса одаренных учеников на уроках химии .
В стране накоплен значительный опыт в области формирования личности, оценивания достижений и управления образованием в работе с одаренными учениками в результате организации как учительских, так и школьных мероприятий в соответствии с потребностями общества. В статье раскрываются построение инновации, этапы, способы, пути, факторы и принципы, влияющие на пути создания инновации. Инновация, будучи важным компонентом урока, является мотивирующим этапом.
Ключевые слова: одаренные ученики, инновационные технологии, мотивация , самостоятельная работа, организация урока, задача, наглядно-практические методы, процесс обучения, интерактивное обучение.
APPLiCATiON AND ROLE OF ÍNNOVATÍVE TECHNOLOGiES iN THE MECHANiSM OF ÍMPLEMENTATÍON OF WORK WiTH GiFTED STUDENTS
Annotation.The role of innovative teaching methods in working with gifted children is the main goal of improving the teaching of chemistry.The article shows the role of innovative teaching methods in improving the teaching of chemical disciplines and identifying the interest of gifted students in chemistry lessons.
The country has accumulated considerable experience in the field ofpersonality formation, assessment of achievements and education management in working with gifted students as a result of organizing both teacher and school events in accordance with the needs of society. The article reveals the construction of innovation, stages, methods, ways, factors and principles that influence the ways of creating innovation. Innovation, being an important component of the lesson, is a motivating stage.
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
Key words: gifted students, innovative technologies,motivating. independent work, teacher organization of the lesson, task, visual practical methods, teaching-learning process, interactive learning.
" istedadli §agirdlar - kaf olunmami§ dahilardir "
Har bir camiyyatin istedadli insanlara ehtiyaci vardir. 21-ci asrin avvallarinda istedadli u§aqlarin tahsili va tahsilin problemi xususi ahamiyyat kasb edir. Hazirda istedadli u§aqlarla muxtalif i§ novlarina maraq artir. Olkamizda ba§ veran sosial-iqtisadi dayi§ikliklar, yeni quruculuq i§lari kreativ, faal du§unca tarzina malik , vaziyyatin tanqidi tahlili asasinda yeni perspektivli vazifalar formala§dirmagi bacaran istedadli , qeyri-adi insanlara ehtiyaci duyulur. Onlari ki9ik ya§larindan a§kar etmak biz muallimlarin ilkin maqsadidir . Ona gora da muasir pedaqoji elmin qar§isinda yeni, intellektual saviyyali, konseptual du§unmaya, yaradici faaliyyata va oz faaliyyat va davrani§larini mustaqil idara etmaya qadir olan §axsiyyatin yeti§dirilmasi vazifasi durur.
Muasir maktabda istedadli u§aqlarin hartarafli inki§afi va istedadinin realla§dirilmasi, huquqlarinin dastaklanmasi aktualdir. Problemin aktualligi dovlatin §axsiyyata yonalmasini va vatanda§larin yaradici potensialinin dovlat u9un xususi dayarinin dark edilmasini aks etdirir. istedadli u§aqlarin muayyan edilmasi, oyradilmasi va inki§afi prosesi muasir mai§at tahsilinin an muhum vazifalarindan biridir. Bela u§aqlarla i§in aktualligi bir ne9a halla muayyan edilir: camiyyatin "insan potensiali"ni onun inki§afi u9un an muhum ilkin §art va asas resurs kimi bilmasi; hayat dinamikasinin suratlanmasi, bir insanda malumat va emosional stressin artmasi, halli boyuk intellektual say talab edan 9oxlu problemlar; yaradici, faal, sosial masuliyyatli, inki§af etmi§ intellekta malik, tahsilli va s. §axsiyyatin pe§a faaliyyatina camiyyatin talablari.
9nanavi tadris sisteminin manfi cahati bir 9ox maqamlarin standartla§dirilmasi idi. Masalan; haminin proqrami manimsamasi u9un eyni vaxt, hami u9un eyni dars muddati, muallimin fardiliyina gora darsin ke9irilmasi u9un eyni movzular va s. Maktabda istedadli §agirdlarin fardiliyinin formala§masina va inki§afina zaif diqqat yetirilmasi, onun muxtalif qabiliyyat va maraqlarinin nazara alinmamasi va inki§af etdirilmasi talim-tarbiya i§inda bir sira manfi hallara sabab olur: maktablilarin a§agi tahsil motivasiyasi, qabiliyyatindan a§agi dars vermak, talabalarin passivliyi va 9arasizliyi
va butun bunlarin naticasi tasadufi pe§a se9imi va davamli olan yanli§ tahsil yollaridir.
Maktab bu gun umumiyyatla istedadli §agirdlari hayata, muasir camiyyatin inki§af tempindan irali galan dayi§ikliklara hazirlamalidir. Ona gora da u§aga takca bilik vermak deyil, onun umumi madani, §axsi va idrak inki§afini tamin etmak, ona oyranmayi oyratmak vacibdir. Yeni tahsil standartlarinin asas vazifasi istedadli §agirdlarin inki§af potensialinin realla§dirilmasidir.
istedadli §agirdlarin muayyan edilmasi, oyradilmasi va inki§afi prosesi muasir mai§at tahsilinin an muhum vazifalarindan biridir. istedadli u§aqlarla i§in aktualligi bir ne9a faktorla muayyan edilir: camiyyatin "insan potensiali"nin onun inki§afi u9un an muhum ilkin §art va asas resurs kimi dark edilmasi; hayat dinamikasinin suratlanmasi, boyuk intellektual say talab edan bir sira problemlarin halli; yaradici, faal, sosial masuliyyatli, inki§af etmi§ intellekta malik, ali tahsilli §axsiyyatin pe§a faaliyyatina camiyyatin talablari va s.
istedadli u§aqlar va yeniyetmalarla samarali i§ aparmaq u9un tahsil muassisasinda istedadli u§aqlarin muayyanla§dirilmasi va pedaqoji dastayin gostarilmasi u9un xususi metodiki balad9i olacaq elmi asas lazimdir. Bu istiqamatda artiq psixoloji-pedaqoji yerli va xarici mutaxassislarin nailiyyatlari boyukdur. istedadliliq va istedadli u§aqlarin inki§afi ila bagli kimya elminda da muasir elmi tadqiqatlarin tahlili , muasir qlobal dunyada istedad va istedadin muayyanla§dirilmasi konsepsiyalarinda dayi§ikliklarin oldugunu qeyd etmak olar.
Milli Layiha 9ar9ivasinda tahsil islahati tadris prosesinda innovativ pedaqoji texnologiyalardan maksimum istifadani gunu-gundan artir va geni§lanir. Bu, tadris prosesinin ta§kilini yeni, muasir
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
saviyyaya qaldirlr. innovativ texnologiyalardan istifada zamani istedadli çagirdlarin elmlari öyranmaya maragi artir, onlari daha faal, camiyyatin bir fardi olaraq öz yaradiciliq potensiallarini daha da geniç açkar etmak imkanlari yaradir.
innovativ pedaqoji texnologiyalarin rolunu nazardan keçirmazdan avval kimya darslarinda bu texnologiyalarin öyranma motivasiyasina tasirin artmasi ,"innovasiya" va "innovasiyanin asas xüsusiyyatlari" anlayiçlarini aydinlaçdirmaq lazimidr. "innovasiya" termini latincadir , mançali va tarcümada yenilanma, dayiçma, yenisinin tatbiqi demakdir. Pedaqoji çarhda innovasiya yenilik demakdir, tahsilin gediçatini va naticalarini kökündan dayiçdirilmasi kimi baça dü§ülan bir prosesdir. Bu içimizda intellektual istedad alamatlari göstaran uçaqlarda tahsil motivasiyasinin artirilmasina yônalmiç innovasion texnologiyalardan istifada zamani müxtalif metodlardan istifada da nazarda tutulmuçdur..
innovativ texnologiyalar müasir uçaqlara yaxin va baça dü§ülandir. Buna göra kimyanin tadrisi prosesi daha maraqli olur, kimya üzra elektron resurslar darslar zamani elmi va ayani taqdimati tamin edir ki, bu da onlari parlaq, yaddaqalan va inandirici edir. Kompyuter taqdimatlari çagirdlara malumatin ahamiyyatli nöqtalarina diqqat yetirmaya va vizual môhtaçam çakillar yaratmaga imkan verir. Kimya darslarinda virtual laboratoriya, viar eynaklari , taqdimatlar, raqamsal cadvallar, malumat bazasi va s. yaratmaq ^ün proqramlar, informasiya tahsil resurslarinin dizayni va yaradilmasi , proqramlaçdirma dillarindan istifada etmakla istedadli çagirdlirin tahsilinda yüksak naticalar alda etmak olar . Bu resurslar ham da çagirdlara laboratoriyada zaharli maddalarla iç zamani maddalarda baç veran dayiçikliklari, molekulyar quruluç va s. mövzulari daha asan manimsamaya imkan yaradir.Bu gün artiq elektron tahsil resurslarinin geniç çeçidi: tahsil resurslarana nazarat, malumat axtariçi, nümayi§ laboratoriyalari, tadris va oyun va s. mövcuddur. Dünya tahsil internet saytlari , onlayn platformalar (Coursera, Universarium, Lectorium va s.) va layihalar çaklinda taqdim olunur. Bütün bu texnoloji alatlar dasti müallima sinifda istedadli çagirdlarla iç zamani tahsil sahasinin planlaçdirilmasi kömak etmak üçün verilir.
Ümumiyyatla müxtalif tahsil müassisalarinda , istar çahar, istarsa da kand ümümtahsil maktablarinda sadalanan resurslardan istifada kimya elminda öyranilanlarin keyfiyyatini artirir. Kimyanin tadrisinin metodik prinsiplarini formalaçdirmaq sahasinda elmi - tadqiqat içlarini hamiça davam etdirmak lazimdir. Tadris prosesina daxil edilmiç faal (interaktiv) talim metodu va innovasion texnologiyalarin tatbiqi istedadli çagirdlarin tafakkür xüsusiyyatlarinin, yaradiciligin formalaçdirilmasi va talim keyfiyyatinin yüksaldilmasina çarait yaradir. Azarbaycan Respublikasinin Tahsil islahati Proqraminda göstarilan demokratiklaçdirma, humanistlaçdirma, diferensiallaçdirma, fardilaçdirma, inteqrasiya va digar prinsiplarini hayata keçirmaya imkan verir. Elmin, texnika va texnalogiyanin, xüsusila da kompyuter texnalogiyasinin siçrayiçli inkiçafinin çahidiyik. Dayiçan hayatin çaraitina uygunlaçmaq üçün çevik olmaq, öz qabiliyyatlarini gerçaklaçdirmayi bacarmaq, özünü inkiçafa va takmillaçdirmaya hazir etmak lazimdir. Bu baximdan istedadli çagirdlarin müstaqil faaliyyatda informasiyalarin tahlil va tarkibina, qararlar qabul etmasina, hayata keçirmasina hazir olmasi da vacibdir. Ona göra müallimin mövqeyi-öyratmak, fanna havas, maraq oyatmaq, informasiya manbayi deyil, informasiya almanin taçkilatçisina, idraki faaliyyata tahrik edan manavi va zehni impulsa çevrilir. istedadli çagirdlarin idraki faalligi öyranmanin harakatverici qüvvasini taçkil edir.
Tahsil prosesini ela qurmaliyiq ki, istedadli çagirdlarda özünüink^af qabiliyyati formalaçsin. inkiçafedici talim birinci növbada yaradiciligi va tafakkürü formalaçdirmaqla yanaçi, faalliga, darketma qabiliyyatina asaslanaraq, mantiqi d^ünma, tanqidi yanaçma, müstaqil qarar çixarma, biliklari müstaqil alda etmak qabiliyyatina malik olmalidir. Buna nümuna olaraq, istedadli çagirdlara imkanlarina uygun, bir qadar mürakkab tapçiriqlari müstaqil hall etmayi tapçirmaqla, naticada talim çagirdin özünün müstaqil faaliyyati sayasinda bilik va bacariqlari alda etmak üçün potensial imkanlarinin gerçaklaçdirilmasina yönalir.
Müasir dövrda maktab istedadli çagirdlara bilik, bacariq vermakla yanaçi, eyni zamanda yeni nasli hayat çaraitina hazirlayir. Yani talim, elmlarin asasina yiyalanmak çagirdlarda yaradici
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
tafakkürü formalaçdirmaq maqsadi daçiyir. Keyfiyyat alda etmak üçün talim prosesinda amakdaçliq böyük rol oynayir. 9gar çagird talim prosesinda müallimla barabarhüquqlu §axs kimi çixi§ edirsa, bu onun faaliyyatinda yeni bir keyfiyyat yaratmaqla yanaçi, §agirdin özüna inami artir va öz potensial imkanlarini gerçaklaçdirmaya çaliçir. §agirdlarin müstaqil dü§ünmasi, mantiqi naticalar çixarmasi müallimin uguru hesab edilir.
ögar isteadli §agird talim prosesinda müallimla barabarhüquqlu §axs kimi çixi§ edirsa, bu onun faaliyyatinda yeni bir keyfiyyat yaradir, §agirdin özüna inami artir, öz fikrini çatdirmaga qorxmur va öz potensial imkanlarini gerçaklaçdirir.
Faal (interaktiv) talim tadrisin va idrak faaliyyatinin taçkili, idara olunmasi metodlarinin macmusudur. §agirdlar asan ba§a dü§ülan, yadda qalan, vacib talim materialinin öyranilmasi prosesinda, natica çixarmagi, mühüm va darin ümumila§dirmalar aparmagi müallimin rahbarliyi altinda innovasion texnologiyalarin kömayi ila öyranirlar. Talim prosesi yalniz çagirdin tadqiqatçi mövqeyina, idrak maraqlarina asaslananda, yani §axsiyyata yönalmi§ talim prinsipina uygun olaraq, samarali olur. Bunun ^ün markazi talim prosesi- tadqiqat olmalidir, har tadqiqat isa birinci növbada problemin qoyulmasindan baçlanir.
Nayi dark etmali, nayi öyranmali, na ^ün öyranmali, neca öyranmali va bunlar hansi naticalara gatirib çixara bilar, yani talimin bahrasi neca olmalidir, bunlar istedadli §agirdin talimin maqsadlarini §üurlu suratda tarkib hissalarina göra bilmasi zaruratindan yaranir.
Müallim kimya fanninin tadrisinda sinifda, sistemli, ardicil va maqsadli §akilda istedadli çagirdlarla amakdaçliq edir. Tadqiqat maqsadlarinin qoyuluçunda çagirdlara istiqamat verir, biliklarin alda edilmasi va manimsalilmasi yollarini öyradir. Demali, müallim talim faaliyyatinin asas tarkib hissalarini manimsamakda çagirda kömak edir, eyni zamanda özü biliklarin alda edilmasina praktik cahatdan yiyalanir, yani, müallimin vazifasi- öyranmayi öyratmakdir. Lakin, müallim biliklarin qazanilmasi yolunda öz baladçi roluna yiyalanmakla kifayatlanmamali, öz konkret funksiyalarini bilmali va bunlari hayata keçirmayi bacarmalidir. §agirdlarin faal idraki mövqeyinin lazimi saviyyada qalmasi üçün, müallim har bir §agirda marhamatli, fardi münasibat baslamali, sinifdaki mühiti hassasliqla duymali va hörmatla yanaçmalidir.
Darsda alinmiç bilik, bacariq va vardiçlarin möhkamlandirilmasi maqsadini daçiyan an geni§ yayilmiç sarbast i§ formasi ev tapçiriqlaridir. Lakin eva verilan tapçiriqlarin takraredici xarakter daçimasi, yani tapçiriqlarda müstaqil yaradiciliq xarakterinin olmamasi naticasinda onlarin istifadasi lazim olan sarbast va yaradici dü§ünma qabiliyyati keyfiyyatlarini inkiçaf etdirmaya imkan vermir, naticada onlarin tadris prosesinda keyfiyyati çox az olur.
Maqsadimiz yaradici, inkiçaf edan §axsiyyat tarbiya etmakdir, ona göra da talimin sarbast, fardi formasinin ahamiyyati hami§a real olmalidir.
Müstaqil manimsanilmak ^ün mövcud hallarda fardi maraqlari va talablari nazara alan fardi proqramlarin tartib edilmasini va tatbiqini geni§ istifada etmak lazimdir.
Darsin yeddinci marhalasi qiymatlandirmadir. Qiymatlandirma istanilan prosesin takmillaçdirilmasini tamin edan mexanizmdir. Har bir §agirdin ugur qazanmasina nayin mane oldugunu va nayin kömak etdiyini, takmillaçmak ^ün vaxtinda öz nöqsanlarini va nailiyyatlarini müayyanla§dirmak vacibdir. Demali, qiymatlandirma §agirdlarin talim faaliyyatina xidmat etmakla yana§i, konkret meyarlara asaslanmali va hamin meyarlar üzra aparilmalidir.
Faal talimin mühüm xüsusiyyatlarindan biri, istedadli §agirdlarin, müstaqil yani, öyranmayi öyratmak, özünüinki§af vardiçlarina yiyalanmasina imkan yaratmaqdir. Dars ba§a çatdiqdan sonra, göstarilan faaliyyatlardan birini- masalan,qiymatlandirmani hayata keçirarkan müstaqil öyranma mexanizminin nazardan keçirilmasi va naticada öz öyranma faaliyyatinin takmillaçdirilmasi maqsadauygun hesab edilardi. Har bir müallim bilmalidir ki, qiymatlandirma §agird üçün birinci növbada özünüqiymatlandirma va özünanazarat rolunu oynayir. Demali, müallim kimyanin tadrisi prosesinda yeni metod va vasitalardan,innovativ texnologiyalardan düzgün istifada etmakla,faal darsi ümumi, sistemli çakilda yuxarida qeyd edilmi§ maqsada, yani istedadli §agirdlara tam, konkret, darin, aydin, daqiq, sistemli möhkam va haqiqi bilik vermak maqsadina nail ola bilar.
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
istedadli çagirdin çaxsi keyfiyyatlari (masalan, yüksak saviyyada elmi biliklara yiyalanmak havasi, yaradiciliq keyfiyyatlari, sosial keyfiyyatlar, manavi keyfiyyatlar va.s.) faal talimda çagirdlarin nailiyyatlarinin qiymatlandirma obyektlari sirasina alava olunur. Çaxsi keyfiyyatlarin qiymatlandirilmasi praktiki olaraq hayata keçirilmasi çatin olan bir masaladir. Bilik, bacariq va vardiçlarla yanaçi, çaxsi keyfiyyatlarin qiymatlandirilmasinin naticalarinin da nazara alinmasi talim prosesinin yekunlari haqqinda tam tasavvür yaratmaga imkan vera bilar. Bu istiqamatda tadris prosesinda müayyan iralilayiç vardir.
istedadli çagirdlarin idrak faaliyyati va tafakküra asaslanaraq, biliklarin müstaqil, yaradici çakilda alda edilmasi, manimsanilmasi sayasinda qisa müddatda daha çox informasiyani manimsamak imkani xeyli artir. 9gar çagird öz istayina va öz faaliyyatina asasan yeni biliklar alda edirsa, onda o, darsa çox havasla yaradici va maraqla yanaçir. 9lda etdiyi biliklari isa möhkam manimsayir va zaman keçdikca hamin biliklari zanginlaçdirirlar.
ÎSTÎFADa EDÎLMÎÇ 9D9BÍYYAT:
1.Racab öliyev, öyyub özizov. "Kimya taliminin prinsiplari, üsullari va priyomlari". Baki-2002- il.
2.R. öliyev. 0.0zizov."Kimyanin tadrisi metodikasi." Baki- 2005- il.
3.Zülfiyya Veysova."Faal/ interaktiv Talim. Azarbaycan Respublikasi Tahsil Nazirliyi. Baki-2007- ci il.
4. Faal talim üzra nümunavi darslarin toplusu. Dars vasaiti. 1- cild.UNiCEF. Baki- 2001- il.
5. Махмутов M. И. Современный урок. «Педагогика», M. 1981.
6. Габдухаков В.Ф. Одаренность и ее развитие в условиях взаимодействия общеобразовательной школы и университета / В.Ф. Габдулхаков - Казань: РИЦ «Школа», 2012. C.135
7. A.O. Mehrabov, Э.М. Abbasov, Z.Z. Zeynalov, R. Hasanov. Pedaqoji texnologiyalar. Baki, "Mütarcim", 2006. Sah.305
8. A. Hasrat. Çagirdlarin informasiya madaniyyatinin formalaçdirilmasina dair // Azarbaycan maktabi, 2016, № 5, s. 101
9. http://www.muallim.edu.az /www.old/arxiv/2014/04/49.ht
10. Еремкин А.И. Школа одаренности. Тайна рождения гениев. M., ООО "АиФ Принт", 2003 г.
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
