Научная статья на тему 'ЎҚИТУВЧИНИНГ КАСБИЙ КРЕАТИВЛИГИ ВА УНИ РИВОЖЛАНТИРИШ УСУЛЛАРИ'

ЎҚИТУВЧИНИНГ КАСБИЙ КРЕАТИВЛИГИ ВА УНИ РИВОЖЛАНТИРИШ УСУЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
363
45
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
креативлик / қобилият / малака ошириш / креатив шахс / касбий креативлик. / креативность / способности / профессиональное развитие / творческая личность / профессиональное творчество.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Жуманиёзова Муҳайё Тожиевна

Мақолада креативлик тушунчасининг илмий назарий таҳлили, креатив шахс типологияси, касбий креатив малакалар, олий таълим муассасаси ўқитувчининг касбий креативлигини ривожлантириш тренинглари учун машқлардан намуналар келтириб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПРОФЕССИОНАЛЬНАЯ КРЕАТИВНОСТЬ УЧИТЕЛЯ И МЕТОДЫ ЕЁ РАЗВИТИЯ

В статье приведены примеры упражнений для научно-теоретического анализа понятия креативность, типология творческой личности, профессиональные творческие способности, тренинги по развитию профессионального творчества педагога высшей школы.

Текст научной работы на тему «ЎҚИТУВЧИНИНГ КАСБИЙ КРЕАТИВЛИГИ ВА УНИ РИВОЖЛАНТИРИШ УСУЛЛАРИ»

Жуманиёзова Мух,айё Тожиевна,

Узбекистан давлат жах,он тиллари университети "Педагогика ва психология" кафедраси доценти, педагогика фанлари номзоди

УКИТУВЧИНИНГ КАСБИИ КРЕАТИВЛИГИ ВА УНИ РИВОЖЛАНТИРИШ УСУЛЛАРИ

УУК: 378.046.4

ЖУМАНИЁЗОВА М.Т. УЦИТУВЧИНИНГ КАСБИИ КРЕАТИВЛИГИ ВА УНИ РИВОЖЛАНТИРИШ УСУЛЛАРИ

Маколада креативлик тушунчасининг илмий назарий тах,лили, креатив шахс типологи-яси, касбий креатив малакалар, олий таълим муассасаси укитувчининг касбий креативлигини ривожлантириш тренинглари учун машклардан намуналар келтириб утилган.

Таянч суз ва тушунчалар: креативлик, кобилият, малака ошириш, креатив шахс, касбий креативлик.

ЖУМАНИЁЗОВА М.Т. ПРОФЕССИОНАЛЬНАЯ КРЕАТИВНОСТЬ УЧИТЕЛЯ И МЕТОДЫ ЕЁ РАЗВИТИЯ

В статье приведены примеры упражнений для научно-теоретического анализа понятия креативность, типология творческой личности, профессиональные творческие способности, тренинги по развитию профессионального творчества педагога высшей школы.

Ключевые слова и понятия: креативность, способности, профессиональное развитие, творческая личность, профессиональное творчество.

JUMANIYOZOVA M.T.TEACHERS PROFESSIONAL CREATIVITY AND WAYS OF ITS DEVELOPMENT

The article considers examples of scientific and theoretical analysis of the concept, the typology of creative thought, professional creative abilities, advanced training for the development of professional creativity of a teacher of higher education.

Key words anf concepts: creativity, abilities, professional development, creative personality, professional creativity.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 5 (114)

Кириш. Укитувчининг креатив компетен-цияларини ривожлантириш муаммоси бугунги тез узгарувчан жамиятда мухим ахамиятга эга булиб, бу фаолиятнинг илмий-методик таъми-ноти етарлича ишлаб чикилмаганлиги билан изохланади.

Дастлаб креативлик (ижодкорлик) - инсон-нинг ижодий кобилияти даражаси, аклнинг вазифаси сифатида каралиб, интеллектнинг ривожланиш даражаси билан аникланган. Кей-инчалик эса креативлик жуда юкори интел-лектга боFликлиги асослаб берилди. Хозирги вактда креативликни урганишда марказий йуналиш у билан боFлик булган шахсий фази-латларни аниклашга каратилган.

Креативликни жараён деб хисоблаш унинг тузилишини (кобилият сифатида) аниклашга, бу жараённи раFбатлантирадиган шароитларни белгилашга, шунингдек ижодий ютукларни бахолашга имкон беради.

Шахснинг креативлиги Fайриоддий Fояларни шакллантириш, анъанавий тафаккур усулла-ридан четга чикиш, муаммоли вазиятларни тезда ечиш кобилияти билан ажралиб туради ва мустакил омил сифатида иктидорлилик тар-кибига киради. Интеллектуал кобилиятлар орасида у алохида тур сифатида ажратиб курсатилади ва бу хар кимга хос булган, аммо атроф-мухит таъсири остида шахс фаолиятида пасайиб борадиган алохида йуналишдир.

Илмий адабиётлар та^лили. Креативликни урганишнинг мухим боскичи Ж. Гил-форднинг1 иши булиб, у конвергент (мантикий, бир томонлама) ва дивергент (бир вактнинг узида турли йуналишларда фикрлаш, мантикдан четга чикиш) тафаккурини ажратган, креативлик таркибига дивергент фикрлашдан ташкари, фикрларни конвертация килиш кобилияти, ечимнинг аниклиги ва бошка интеллектуал параметрларни киритган. У акл ва креативлик уртасидаги ижобий муносабатни эълон килиб, узининг тажрибалари давомида юкори интеллектуал субъектлар муаммоларни хал килишда ижодий хулк-атворни намоён этмас-лиги мумкин, аммо интеллекти паст ижод-корлар йук, деган хулосага келади. Муал-лиф ижодкорликни тавсифловчи интеллек-

1 Гилфорд Дж. Три стороны интеллекта. Лекция, прочитанная в Стенфордском университете 1959 г. На русском языке опубликована в сборнике переводов «Психология мышления», под редакцией А.М.Матюшкина. -М.: Прогресс, 1965. - 446-447 с.

туал кобилиятлар орасида равонлик (маълум бир вакт бирлигида пайдо буладиган Fоялар сони), эгилувчанлик (бир фикрдан иккинчи-сига утиш кобилияти), фикрлашнинг узига хос-лиги (умумий кабул килинганлардан фарк киладиган Fояларни ишлаб чикиш кобилияти), кизикиш (бошкаларни кизиктирмайдиган муаммоларга нисбатан сезгирликни ошириш), ахамиятсизликни (стимуллардан реакциялар-нинг мантикий мустакиллиги) топишни асо-сий кобилиятлар сифатида ажратиб курсатган ва креативликнинг олтита улчовини асослаб берган:

1) муаммоларни аниклаш ва куйиш кобилияти;

2) куп сонли Fояларни яратиш кобилияти;

3) мослашувчанлик - хар хил Fояларни ишлаб чикариш кобилияти;

4) узига хослик;

5) тафсилотларни кушиш оркали объектни такомиллаштириш кобилияти;

6) муаммоларни хал килиш кобилияти, яъни тахлил килиш ва синтез килиш кобилияти.

Э.П.Торренс2 креативликни муаммоларга, мавжуд билимларнинг етишмовчили-гига ёки мос келмаслигига нисбатан сезгир-ликнинг пайдо булиш жараёни деб таърифла-ган. Муаммоларни аниклаш, уларнинг ечимла-рини излаш, фаразларни таклиф килиш, гипо-тезаларнинг синовлари, карор натижаларини шакллантириш креативликнинг мохиятини таш-кил этишини белгилаб берган. Муаллиф креативликни бахолаш учун фикрлашнинг турли хил тестлари, суровномалар ва иш фаолиятини тахлил килиш усулларидан фойдаланиб, креативлик омиллари: равонлик, равшанлик, фикрлашнинг мослашувчанлиги, муаммоларга сез-гирлик, узига хослик, топкирлик, уларни ечишда конструктивлик ва бошкаларни урганиб чиккан. Э.П.Торренс томонидан ишлаб чикилган креативликни аниклаш тестларида турли хил фао-лият сохалари: оFзаки, визуал, овозли, восита мураккаблигини акс эттирувчи ижодий жара-ёнларнинг моделлари ишлатилган булиб, улар шахс кобилиятларини аниклашга каратилган. Тестлар маълум микдордаги жавобларни уз ичига олмайди; жавобларнинг туFрилиги эмас, балки топширикка мувофиклиги бахоланади; ахамиятсиз ва кутилмаган ечимларни излаш

2 Торренс Э.П. Теоретические основы психологической диагностики креативности. - М.: 1998. - 91-92 с.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 5 (114)

1-жадвал. Креатив шахс типологияси

№ Креатив шахс типлари Креативлик хусусиятлари

1. Назариётчи-мантикчилар Креатив шахсларнинг бу гурухи кенг мантикий хулосалар чикариши, маълумотларни тасниф-лаш ва гурухлаштириш кобилияти билан тавсифланади. Ушбу турдаги одамлар узларининг ижодий ишларини аник режалаштиради, илгари маълум булган илмий тадк,ик,от усуллари-дан кенг фойдаланади. Бу гурухга кирувчи инсонлар онглилик ва билимлилик даражаси билан ажралиб туради. Олдиндан маълум булган назарий тушунчаларни янада ривожлантиради-лар. Улар бошлаган хар бир янгиликни мантикий якунига етказишади, дастлабки манбаларга хаволалар сифатида узларининг асосларини яратадилар

2. Назариётчи-интуитивистлар Улар янги, узига хос Fояларни шакллантириш кобилияти юкори даражада ривожланганлиги билан ажралиб туради, ушбу гурухга мансуб ижодий крбилият эгалари йирик ихтирочилар, янги илмий тушунчалар, мактаблар ва тенденцияларни яратувчилардир

3. Амалиётчи -экспериментаторлар Улар хар доим узининг янги оригинал фаразларини тажриба асосида синаб куришга инти-лади. Бундай шахслар асбоб-ускуналар билан ишлашни яхши курадилар ва биладилар, улар доимо амалий масалаларда катта к,изик,иш ва крбилиятга эга

4. Ташкилотчи ижодкорлар Креатив шахснинг бир гурухи бошкаларни уюштириш кобилиятига, янги Fояларни ишлаб чикиш ва амалга ошириш учун жамоани ривожлантиришнинг юкори даражасига эга. Бундай одамлар рахбарлигида илмий мактаблар ва ижодий жамоалар яратилади. Улар узининг юкори энергияси, жамоатчилиги, бошкаларни уз иродасига буйсундириш ва уларни катта ижодий муаммоларни хал килишга йуналтириш кобилияти билан ажралиб туради

5. Ташаббускорлар Ташаббускорлик, айникса янги ижодий муаммоларни хал килишнинг дастлабки боскичларида узининг Fайратлилиги билан ажралиб туради. Аммо, коида тарикасида, ташаббускор тезда совийди ёки бошка ижодий муаммоларни хал килишга утади

раFбатлантирилади. Олинган натижалар креа-тивликни равонлиги, эгилувчанлиги, узига хос-лиги ва Fояларни такомиллаштирилганлиги жихатидан улчанади.

Хозирги кунда В.И.Андреев1 томонидан таклиф килинган креатив шахс типологияси катта кизикиш уЙFотмокда, чунки бу типология укитувчиларга хам тегишли (1-жадвалга каранг).

ВАСластенин2 эса укитувчи фаолияти-нинг асосий таркибий кисмларини аниклайди ва унинг ижодий кисмига эътиборни каратади, унда интеллектуал хусусиятлар хукмронлик килади:

• педагогик муаммоларни кидиришда хушёрлик;

• педагогик жараённи идрок этиш-нинг яхлитлиги (бошка укитувчиларнинг ижодий фаолияти тажрибасини умумлаштириш кобилияти, одатдаги касбий фаолиятда янгили-кларни куриш кобилияти);

• фикрлашнинг танкидийлиги, мослашув-чанлиги, узига хослиги (х,ар хил педагогик кон-цепцияларни, янгиликларни, педагогик фаолият усулларини тах,лил килиш, таккослаш; х,аракат

1 Андреев В.И. Педагогическая эвристика для творческого саморазвития многомерного мышления и мудрости: монография / В.И. Андреев. - Казань: Центр инновационных технологий, 2015. - 124-125 с.

2 Сластенин В.А., Подымова Л.С. Педагогика: иннова-

ционная деятельность. - М.: Магистр, 1997. — 109-110 с.

усуллари, бошкаларнинг нуктаи-назарини тушу-ниш, исботлаш ва асослаш кобилияти;

• шахсий фикрлар узгарган шароитларга мос келмаса улардан воз кечиш кобилияти, педагогик фаолиятни амалга оширишда карама-каршиликлар ва муаммоларни куриш кобилияти;

• Fояларни яратиш кулайлиги (укитишнинг янги усуллари, янги мазмун, янги таълим техно-логиялари ва бошкаларни яратиш кобилияти);

• битта муаммони х,ал килишнинг бир неча усулларини куриш кобилияти;

• хотиранинг тайёрлиги (педагогик фаолият натижасини олдиндан билиш, ассоциатив боFланиш, шу асосда педагогик муаммоларни интуитив ечиш имконияти намоён булади).

Креативлик ижодий жараён сифатида бир катор боскичларни узида камраб олади3 (2-жадвалга каранг):

Биринчи боскичда сенсор, х,иссий, хиссий-интеллектуал тажрибани туплаш креатив-ликнинг асоси сифатида каралади. Бу дав-рнинг мухим хусусиятлари ахборотга бой макон ва мотивация импульси, ижодий фаолиятни раFбатлантирувчи манбаларнинг мав-жудлиги, шахсни креатив фикрлашга эхтиёжи ва кизикишининг пайдо булиши кабиларни уз ичига олади.

3 Барышева Т.А. Креативность. Диагностика и развитие: Монография. Рос. гос. ун-т им. А.И. Герцена. - СПб. : Изд-во РГПУ им. А.И. Герцена, 2002. - 128-129 с.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 5 (114)

МАКТАБ ТАЪЛИМИ / ШКОЛЬНОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 43

ч_У

2-жадвал. Креативликнинг ижодий жараён сифатида шаклланиш босцичлари

№ Боскичлар Номи Мух,им хусусияти

1. Биринчи боскич Сенсор, хиссий боскич Ахборотга бой макон ва мотивация импульси, ижодий фаолиятни раFбатлантирувчи манбалар

2. Иккинчи боскич Таклид килиш боскичи Боскичнинг асосий хусусияти технологик тажрибани ривожлантириш шаклида намоён булади. Ижодий хулк-атвор стандартлари, технологиялари, воситалари узлаштирилади

3. Учинчи боск,ич Таъсирлар (боFланишлар) ни узатиш боскичи Уз имкониятлари нуктаи назаридан «Уз-узини» шакллантириш тушунчаси яратувчилик позициясини ривожлантириш билан харак-терланади. Тажриба, янги алокалар ва муносабатларни излашда намоён булади

4. Туртинчи боскич Трансформация боскичи Шахсий хусусиятлар, имкониятлар ва эх,тиёжларга мувофик

5. Бешинчи боскич Ижодкорликни уЙFунлаштириш боскичи Ижодий фаолиятни индивидуаллаштириш, ижодий индивидуалликни шакллантириш

Иккинчи бос^ич - таклид килиш боскичи. Таклид килиш ижодий хулк-атвор стандарт-лари, технологиялари, воситалари, ижодий фао-лият усулларини узлаштириш шаклида намоён булади. Ушбу боскичнинг асосий хусусияти тех-нологик тажрибани ривожлантириш ва кенгай-тириш, уни уз шароитларига мослаштиришдир.

Учинчи бос^ич - таъсирлар (боFланишлар), узатиш, узлаштирилган усулларни янги шахсий ах,амиятга эга шароитларда куллашда намоён булади. Тажриба, янги алокалар ва муноса-батларни излаш, уз имкониятлари нуктаи-назаридан «Мен» концепциясини шакллан-тириш учун манбаларини топиш яратувчилик позициясини ривожланиши учун туртки вази-фасини бажаради.

Туртинчи бос^ич - трансформация, яъни шахс (укитувчи)нинг шахсий хусусиятлари, имкониятлари ва эх,тиёжларининг кенгайишига мувофик янги тажрибани излаши, уларни уз фаолиятида куллаш учун узгартириши ва мос-лаштириши, маълум даражада уларга янги эле-ментни кушишни уз ичига олади.

Бешинчи бос^ич - креатив фикрлашни ривожланиши, ижодкорликнинг психологик тузилишини англаш, тушуниш, уни уЙFунлаштириш, ижодий фаолиятни индивиду-аллаштириш, ижодий индивидуалликни шак-ллантириш жараёнларини узида камраб олади.

Тах,лил килинган илмий изланишларга тая-ниб шуни айтиш мумкинки, креативлик - мав-жуд тажрибани кайта ташкил этиш, билим, куникма, ва мах,сулотларнинг янги комбинаци-яларини шакллантириш асосида илгари мавжуд булмаган янги мах,сулотни ишлаб чикарадиган фаолият сифатида тавсифланади. Касбий кре-ативликни ривожлантириш учун укитувчи

узида мавжуд фикрлаш турларини (усулларини) билиши ва ривожлантириши керак.

Олиб борилган илмий тадкикотларга асосла-ниб, укитувчининг касбий креатив фаолиятини ташкил этувчи малакалар куйидагилардан ибо-рат деган хулосага келиш мумкин:

Тадцицотда цулланилган усуллар. Таъ-лим жараёнида укитувчининг креативлиги таъ-лим олувчиларнинг укишга кизикишларини орттирувчи креатив саволлар тузиши, турли расм, тасвир, жадвал, диаграмма, рамзий ифо-далардан фойдаланиши, баён этилаётган укув ахборотлари билан мутлако алокаси булмаган Fоялар уртасидаги узаро боFликлиликни топиш каби вазифаларни бериш, кичик гурух,ларда ишлашларини таъминлаш каби х,аракатларда акс этади. Бунинг учун укитувчининг узи креатив топширикларни ишлаб чикиш малакасига эга булиши лозим.

Педагог кадрларни кайта тайёрлаш ва мала-касини ошириш курсларида тах,сил олаётган ижтимоий-гуанитар йуналиш укитувчилари учун креативлик х,ам назарий х,ам амалий жих,атдан "Педагогнинг касбий профессионал-ллигини ошириш», "Илмий ва инновацион фаолиятни ривожлантириш" ва "Педагогик технология ва педагогик мах,орат" модуллари тар-кибида ургатилади. Модулларнинг асосий максади креативликни ривожлантиришнинг асосий ёндашувлари билан танишиш ва амали-ётга татбик этиш, мавжуд булган билимлардан, фикр-мулох,азалардан, фикрларни ташкарига чикара оладиган креатив шахснинг пайдо булиши учун зарур шарт-шароитларни яратиш-дан иборат. Ушбу модуллар дастуридаги креа-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 5 (114)

с-

44

ч_

1-расм. Уцитувчининг касбий креатив фаолиятини ташкил этувчи малакалар1.

билишга оид (гностик) малакалар

лойихалаш фаолиятига оид малакалари

Укитувчи касбий креатив фаолиятини ташкил этишувчи малакалар ижодий-амалий (конструктив) малакалар

тадкикотчилик малакалари

мулокотга киришувчанлик (коммуникатив) малакалари

ташкилотчилик малакалари

изчилликни таъминловчи (процессуал) малакалар

техник-технологик малакалар

ностандарт карор ва ечим кабул килиш малакаси

тив таълим машклари, усуллари воситаларини кенгайтириш мак,садга мувофик,.

Педагог кадрларни к,айта тайёрлаш ва мала-касини ошириш курсларида маъруза, амалий машFулот, тажриба алмашиш, мустак,ил таълим каби маштулотлар давомида кулланиладиган айрим машкларни келтириб утамиз.

Креативликни ривожлантириш тренинги учун машк,лар:

I. «Предметларни куллаш» машк,и.

Мак,сад: ижодий интеллектни ривожланти-риш.

Сарфланадиган вак,т: 5-10 минут.

1-боск,ич: икки минут давомида оёк, кийими учун ботич (шнур)ни куллашнинг бошк,а куплаб вариантларини уйлаб топинг ва дафтарин-гизга ёзинг. Бу машк, тингловчиларда ижодий интеллектни ривожлантиришнинг дастлабки боскичида куллаш учун тавсия этилади. Бошк,а предмет ёки буюмларни хам мисол сифатида олиш мумкин.

Вак,т тугагач мухокама учун саволлар:

1 Муаллиф ишланмаси.

О ддий ва таниш предмет (буюм)ни бошк,а мак,садда куллашни уйлаб топиш сиз учун мураккаблик яратдими?

Бу машк, сизни нима хакида уйлашга мажбур к,илди?

II. "Арка" (дарвоза) машк,и.

Машк,нинг максади: тингловчиларнинг ижодий кобилиятларини ривожлантириш, куйилган вазифа ёки масалаларни ностандарт ечимла-рини топишга ургатиш.

Воситалар: к,айчи ва А4 форматдаги к,отоз.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Вак,т: 10 минут. Тавсиялар: иштирокчи-лар кичик гурухларга булиниб, иш воситаларини олгач, 5 дак,ик,ада шундай арка (дарвоза) ясаши керакки, ундан хар кандай иштирокчи ёки хамма иштирокчи навбат билан ута олсин. Асосий эътибор купрок, вариантларни ишлаб чик,ишга каратилиши керак.

Мухокама учун саволлар:

1. Бошланишида кимга бу вазифани бажа-риш мумкин эмасдек туюлди?

2. Шундай вазиятлар тез-тез содир буладими?

3. Вазифани бажариш учун дастлабки таклиф ёки тоя кимдан чикди?

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 5 (114)

4. Машкни бажариш жараёнида нима ургандингиз?

III. "Хикоя" машк,и.

Максад: тингловчиларнинг ижодий фикрлаш кобилиятини ривожлантириш.

Вакт: 3 дакика.

Топширик мазмуни:

1 гурух кук рангли буюм (предмет) хакида хикоя тузинг.

2-гурух: буш стакан хакида хикоя тузинг.

3-гурух: синган стул хакида хикоя тузинг.

4-гурух: "Эх, афсус!" деб номланадиган хикоя тузинг

Мухокама учун саволлар:

1. Узингизни хикоянгиздан коникдингизми?

2. Хикояни тузишда кандай кийинчиликка дуч келдингиз?

3. Яна 3 дакика берилса хикоянгизга нима-лар кушишингиз мумкин эди?

4. Кушни гурухлар тузган хикояни сиз кандай узгартирган булардингиз?

IV. "Ном ва изо^ яратиш" машки.

Максад: тингловчиларда ижодий фикрлашни

ривожлантириш.

Вакт: 3 дакика.

Топширик мазмуни: П.Пикассонинг "Анти-бахдаги тунги балик ови" номли картинасини курсатиб шу картинага янги ном уйлаб топиш ва картина мазмунига мос хикоя яратиш ва унда нима содир булишини изохлаш. Бу машк ишти-рокчиларда тассаввурни ва ностандарт фикрлашни ривожлантиришга ёрдам беради.

V. "Хаётий лав^а" машк,и.

Бошловчи: "Хозир мен сизларга бироз вакт бераман, хамма узи ёки якин таниши билан содир булган бирор хаётий муаммоли вазият, вокеа, холатни эслаб топиши керакки, бу вокеа иштирокчиси узини жараёнда ностандарт, одат-дагидан ташкари ижодий намоён этган булиши ёки шу вазиятда ностандарт ечим топган булиши керак. Тайёр булган тингловчи узининг исмини айтиб таништиради ва хаётий вокеа ёки вазиятни киска хикоя килиб беради".

Бу машк тренинг катнашчиларига уз таж-рибасини англаш, муаммога йуналганликни ривожлантириш учун дастлабки кадам вазифа-сини бажаради. Бундан ташкари машкни бажариш давомида тренинг иштирокчилари киска вакт ичида кенг, эмоционал турли-туман маъ-

лумотлар асосида бир-бирининг креативликка мойиллигини хам англайдилар.

VI-машц. Хар бир иштирокчи кундалик фаолиятида (дарс вакти, танаффус ёки ишдан ташкари вакт)га оид 6 та ижодий, кутилма-ган топкирликни ифода этган вазиятни ёзиши лозим. Бунда иштирокчи узи ёки таниши, мутлако нотаниш инсон томонидан амалга оширилган оригинал хатти-харакат ёки кутил-маган вазиятдаги ижодкорликни ифодалаши лозим.

Хулоса сифатида шуни айтиш лозимки, олий мактаб укитувчисининг креативлигини шакллантириш муаммоси нафакат илмий, балки ижтимоий муаммо хисобланади. Чунки укитувчи жамият ва ишлаб чикаришдаги туб узгаришларни амалга оширишга кодир булган узига хос менталитетга эга шахс, укитувчи-инноватордир. Бу борада укитувчи нафакат интеллектуал сохада, балки ижод ва ижтимоий сохада креатив кобилиятларни ургатиш субъ-екти булиб хизмат килади, балки ижодкор-ликни бевосита ривожлантириш учун янги тех-нологиялардан фойдаланиши талаб этилади. Шу сабабли укитувчининг креатив кобилиятини шакллантириш ва ривожлантириш учун умум-педагогик шароитлар (тизимли ёндашув, кад-рларни тайёрлаш жараёнини илмий асосда ташкил этиш, ижодий ривожланаётган таълим маконини яратиш), методик шарт-шароитлар (компетенцияга асосланган ёндашув, кайта тайёрлаш ва малака ошириш жараёнида укитувчиларни инновацион укитиш ва тарбия-лаш, ижодий ривожланиш ва узини ривожлантириш технологиялари билан куроллантириш, укитувчининг уз ижодий лабораториясини яра-тиши, илмий-тадкикот сохасидаги хамкорликни кучайтириш, касбий таълим траекториясини ривожлантириш) ва узига хос шароитлар (шахсий ривожланиш ёндашуви, интеллектуал ва маънавий, ижтимоий ва индивидуал, меъё-рий ва ижодий ривожланиш) яратилиши лозим.

Педагогик таълим тизимида укитувчининг креативлигини шакллантириш ва ривожлантириш буйича алохида методикалар ишлаб чикилиши, бу методикаларда минтакавий-миллий компонентни, шу жумладан педагогик жараён боскичлари мазмунини, укув-ижодий фаолиятнинг янги усуллари ва шаклларини хисобга олиш таклиф этилади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 5 (114)

Педагог кадрларни кайта тайёрлаш ва мала-касини ошириш курсларидаги таълим жара-ёнида олий таълим муассасалари ижтимоий-гуманитар йуналиш укитувчиларининг кас-бий креативликни ривожлантириш максадида укув материаллари таркибидаги топшириклар тизими куйидагиларга каратилиши максадга мувофик:

• хар бир тингловчини тафаккурини оригинал ечимлар топиш ва уларни тарFиб килишга чакириш, Fояларни ишлаб чикишга мажбурлаш;

• кенг мушохада этиш, анъанавий булмаган усуллардан фойдаланиш, уз тафак-кур тарзи, миллий менталитет ва стереотиплар KобиFидан чикиб кетишга шароит яратиш;

• агар биринчи тажриба муваффакиятсиз булса хам, уз тажрибаларидан воз кечмасликка, ноанъанавий усулларда фикрлашни давом этти-ришга, масала ечимини бошка вариантларини топиш, бошка йулларни кидиришда давом этиш психологиясини шакллантириш;

• дискуссия ва бахс учун доимо очик булиш, бахсни туFри ташкил килиш, хар бир

иштирокчини бах,с жараёнида уз фикрларини назорат килиб боришига шароит яратиш;

• тингловчиларда янги Fоялардан куркмаслик, уларни кенг куллашга шароит яратиш ва Fоялар тах,лилида мух,окама объекти булишга х,аракат килиш куникма ва малакала-рини шакллантириш.

Педагог кадрларнинг касбий ривожлани-шида мотивация, кадриятлар х,амда шахсий хусусиятлар асосий роль уйнайди. Олий таълим тизимида фаолият юритаётган педагогларнинг касбий креативлигини ривожлантириш, уларда укув-тарбия жараёнларни ташкил этишда янги Fояларни яратиш, бир колипда фикрлашдан кочиш, узига хослик, ташаббускорлик, ностан-дарт фикрлаш, янгиликни уз вактида илFаш имкониятини беради. Шу сабабли таълимнинг х,ар бир турида креативликни ривожлантириш-нинг узига хос хусусиятлари, методикалари, воситалари ва шарт-шароитларини алох,ида тадк,ик, этиш максадга мувофик.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 29 октябрдаги "Илм-фанни 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдиклаш туFрисида"ги ПФ-6097-сонли Фармони.

2. Гилфорд Дж. Три стороны интеллекта. Лекция, прочитанная в Стенфордском университете 1959 г. На русском языке опубликована в сборнике переводов «Психология мышления», под редакцией А.М.Матюшкина. - М.: Прогресс, 1965. - 534 с.

3. Сластенин В.А., Подымова Л.С. Педагогика: инновационная деятельность. - М.: Магистр, 1997. — 247 с.

4. Халиков А.А. Олий таълим муассасаларида булажак укитувчиларнинг педаго-гик мах,оратини ривожлантириш" мавзусидаги п.ф.д. (DSs) диссертацияси. - Т.: 2018 й. 257 б.

5. Маслоу А. Мотивация и личность. - СПб.: Питер, 2008. - 352 с.

6. Белогуров А.Ю. Модернизация процесса подготовки педагога в контексте инновационного развития общества: Монография. — М.: МАКС Пресс, 2016. — 116 с.

7. Торренс Э.П. Теоретические основы психологической диагностики креативности [Текст] / Э.П.Торренс - М., 1998. - 120с.

8. Барышева Т.А Креативность. Диагностика и развитие : Монография / Т.А. Бары-шева ; Рос. гос. ун-т им. А.И. Герцена. - СПб. : Изд-во РГПУ им. А.И. Герцена, 2002. -205 с.

9. Андреев В.И. Педагогическая эвристика для творческого саморазвития многомерного мышления и мудрости: монография / В.И. Андреев. - Казань: Центр инновационных технологий, 2015. - 288 с. ISBN 978-5-93962-690-3

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 5 (114)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.