Научная статья на тему 'ЎҚИТИШНИНГ МУАММОЛИ ШАКЛИ ВА УНИНГ ЎҚУВ ЖОРИЙ ЭТИШНИНГ НАЗАРИЙ-МЕТОДИК ЖИҲАТЛАРИ'

ЎҚИТИШНИНГ МУАММОЛИ ШАКЛИ ВА УНИНГ ЎҚУВ ЖОРИЙ ЭТИШНИНГ НАЗАРИЙ-МЕТОДИК ЖИҲАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

115
80
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ўқитувчи / талаба / муаммоли вазият / метод / муаммоли таълим / ишонч / хурмат / таълим / мустақил. / teacher / student / problematic situation / method / problematic education / trust / respect / education / independent

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Усмон Аллакулович Нуруллаев

Ушбу мақолада муаммоли ўқитиш орқали талабани ўз фикрини айта олиши, уни ҳимоя қилиши, машғулот жараёнида бир-бирига ҳурмат билан ёндашиши, талабаларда ишонч ва ишчанлик руҳи ҳукмрон бўлиши ёритилган. Талаба ўқитувчининг ўргатишга самимий интилаётганлиги, уни ўзига тенг кўраётганини яққол ҳис қилиши, ўқитишда шахс омилини ҳисобга олган ҳолда ўқитувчининг ишлаш педагогикасини қўллаш ва дарс машғулотларини муаммоли таълим билан ўтказиш талабаларда ўз устида ишлашиши, илмий билиш методларини ўзлаштириб, тадқиқотчилик фаолиятини олиб бориш кўникмаси, эга бўлаши келтирилиб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE PROBLEMATIC FORM OF TEACHING AND ITS THEORETICAL AND METHODOLOGICAL ASPECTS OF TEACHING INTRODUCTION

This article covers how a student can express his / her opinion through problem teaching, approach each other with respect in the process of training, have confidence and work spirit dominated in students. It is stated that the student has a sincere desire to teach, feels that he sees it as equal to himself, taking into account the individual factor in the teaching, the teacher's ability to work on himself, mastering the methods of scientific knowledge, the ability to conduct research activities, to conduct lessons with problematic education.

Текст научной работы на тему «ЎҚИТИШНИНГ МУАММОЛИ ШАКЛИ ВА УНИНГ ЎҚУВ ЖОРИЙ ЭТИШНИНГ НАЗАРИЙ-МЕТОДИК ЖИҲАТЛАРИ»

УЦИТИШНИНГ МУАММОЛИ ШАКЛИ ВА УНИНГ УЦУВ ЖОРИЙ ЭТИШНИНГ НАЗАРИЙ-МЕТОДИК ЖЩАТЛАРИ

Усмон Аллакулович Нуруллаев

Жиззах политехника института usmon.nurullaev.1983@mail.ru

АННОТАЦИЯ

Ушбу мацолада муаммоли уцитиш орцали талабани уз фикрини айта олиши, уни химоя цилиши, машFулот жараёнида бир-бирига хурмат билан ёндашиши, талабаларда ишонч ва ишчанлик рухи хукмрон булиши ёритилган. Талаба уцитувчининг ургатишга самимий интилаётганлиги, уни узига тенг кураётганини яццол хис цилиши, уцитишда шахс омилини хисобга олган холда уцитувчининг ишлаш педагогикасини цуллаш ва дарс машFулотларини муаммоли таълим билан утказиш талабаларда уз устида ишлашиши, илмий билиш методларини узлаштириб, тадцицотчилик фаолиятини олиб бориш куникмаси, эга булаши келтирилиб утилган.

Калит сузлар: Уцитувчи, талаба, муаммоли вазият, метод, муаммоли таълим, ишонч, хурмат, таълим, мустацил.

THE PROBLEMATIC FORM OF TEACHING AND ITS THEORETICAL AND

METHODOLOGICAL ASPECTS OF TEACHING INTRODUCTION

Usmon Allakulovich Nurullayev

Jizzakh Polytechnic Institute usmon.nurullaev.1983@mail.ru

ABSTRACT

This article covers how a student can express his / her opinion through problem teaching, approach each other with respect in the process of training, have confidence and work spirit dominated in students. It is stated that the student has a sincere desire to teach, feels that he sees it as equal to himself, taking into account the individual factor in the teaching, the teacher's ability to work on himself, mastering the methods of scientific knowledge, the ability to conduct research activities, to conduct lessons with problematic education.

Keywords: teacher, student, problematic situation, method, problematic education, trust, respect, education, independent.

КИРИШ

Хрзирги кунда профессор-укитувчининг вазифаси талабаларга укув жараёнида факат репродуктив фикрлашни эмас, балки ижодий фикрлашни хам шакллантирадиган йусинда ташкил килишдир. Бунда укитишнинг муаммоли усули кул келади.

Муаммоли таълим - укитувчи укув материалларини талабаларнинг онгида илмий изланиш асосида билиш вазифалари ва муаммоларини вужудга келтирадиган усулда ургатиш услубидир.

Муаммоли укитиш бу - таълим сифатининг янги боскичи. Х,озирги даврда талабаларга маълумот ва тавсияларнинг маълум тупламини бериш унчалик ахамиятли эмас, балки уларнинг маълумотларни мустакил таризда олиши ва уз билимига айлантириши учун аник ёндашувларга эга булиши мухимдир. Албатта, айрим маълумотларни маъруза вактида етказиш имкони булмай колади, аммо тежалган вактлар хисобига хулосалар чикарилади, умумлаштирилади ва дунёкарашини шакллантиради. Бунда талабаларнинг мустакил ва танкидий фикр юритиб, хар томонлама асосланган карорлар кабул килиши ахамиятлидир. Ушбу муаммоли укитишнинг максади шундаки, билимларни курук ёдлаб олиш эмас, балки касбий фаолиятида зарур буладиган амалий куникмаларни шакллантиришдан иборатдир.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Муаммоли вазият укувчи-талабанинг маълум психик холатидир. Бундай холат маълум топширикларни бажариш (масала ечиш, саволга жавоб топиш) жараёнида зиддиятларни аниклаш туфайли вужудга келади. Ана шу зиддиятни англаш учун укувчи-талабаларда масалаларни бажаришнинг узгача усули ёки шартлари туFрисидаги янги билимларни изланиш эхтиёжини уЙFOтади.

Муаммоли укитиш укитувчининг технологик харитаси билан ривожланди ва муаммоли укитишнинг турт боскичдан иборат мантикий шакли пайдо булди:

1) муаммонинг куйилиши;

2) унининг ечиш йулларини аниклаш;

3) муаммони ечишнинг энг макбул йулини танлаш;

4) муаммони ечиш.

Лекин укувчи-талабаларда берилган топширикларнинг жавобини билмаган саволларнинг хаммаси хам муаммоли вазиятни вужудга келтирмайди. Масалан, «Жиззах шахрида канча одам яшайди?», «Автомобил шинасининг юзасини хисобланг» каби масалаларни ечишни куйиш хали муаммоли вазият

була олмайди.

«Муаммоли укитиш» атамаси асосида масала тушунчаси булиши мумкин эмас. Акс холда, уни методологик жихатдан асослаш керак булади.

МУХОКАМА

Ижодий кобилиятини шакллантириш учун укувчи-талабаларни доимо савол беришга ундаш лозим. Йук жойдан саволнинг кандай пайдо булишини курсатиш, дарс сунгида карама-каршиликлар ойдинлаштирилиб берилиши зарур.

Муаммоли методнинг мохияти машFулотлар жараёнида муаммоли вазиятларни яратиш ва уларни ечишдан иборат булиб, унинг асосида дидак - тик зиддиятлар ётади. Зиддиятларни бартараф этиш ёки илмий билиш йули, балки шу билан бирга укув йули хамдир.

Муаммоли TiiiHM

Муаммоли ^

Усуллари Ва1ият

вазият

Зиддиятлар

1-шакл: Муаммоли укитиш методининг тузилмаси.

Муаммоли укитиш методини 1-шакл ёрдамида ифодалаш мумкин. Муаммоли таълим концепциясининг асосий тушунчалари «Муаммоли вазият», «муаммо», «муаммони топиш» кабилар хисобланади. Чизмадан куриниб турибдики, муаммоли вазият бу методнинг дастлабки куриниши хисобланиб, узида субъектни аник ёки кисман тушуниб етилган муаммони ифодалайди, уни бартараф этиш янги билимлар, усуллар ва харакат куникмаларини узлаштиришни такозо этади. Агар укувчида кийинчиликларни йукотиш йулларини излаб топиш учун бошлаетич маълумотлар булмаса, шубхасиз, у муаммоли вазият ечимини кабул килмайди, яъни муаммонинг ечими унинг онгида акс этмайди. Фикрлаш муаммо мохиятининг тушуниб етилиши, ифодаланиши, мавжуд билим ва куникмалар мажмуаси ва изланиш тажрибаси асосида муаммоли вазиятни кабул килиш биланок бошланади. Бу холда муаммоли вазият муаммога айланади ва хар бир муаммо муаммоли вазиятни

y3uga HaMoeH этagн, önpoK 6apna MyaMMOnu Ba3uflT MyaMMora afinaHaBepMafigu. Ma3Kyp MeTOggaH ^OfiganaHum ^apaeHuga MyaMMO enuMuHu TOnumra epgaM 6epyBHu fiyHanumnap yKyBHu-Tana6anapra KypcaTunMafigu Ba nerapanaHMafigu. Ey xycycu^T MyaMMOnu Macanara xOcgup.

HÄTH^Ä^ÄP

Arapga MyaMMOga enuMHuHr ^aHgafigup KypcaTKunnapu KypcaTunca, y xOna MyaMMOnu Macana xucO6naHagu. X,ap ^aHgafi MyaMMOnu Tonmnpn^ MatnyM MyaMMOHH, MyaMMOnu Ba3H^THH xaM ^aMpa6 Onum KepaK. Arapga hhcoh MyaMMOnu Ba3H^Tra gyn KenaguraH 6ynca yHH xap gOHM MyaMMOnu MacananapHH enuMHH TOnagu, atHH yHHHr enuMH ynyH y3ugaru 6unuMnap TH3UMura Ta^Hagu Ba MatnyM KypcaTumnapHH 6enruna6 Onagu. MyBa^aKuaTcronuKKa ynparaH Ta^gupga xaM, y ÖOm^a KypcaTKunnapHu ^ugupagu 6Omnafigu Ba my MyaMMO 6yfiuHa AHru BapuaHTnapgaru MacananapHu nOfiuxanafigu.

y^yB MaTepuanura Oug Ta^OByraapHuHr Taxnu^ aTunumu; •MyaMMOnu Ba3uaTnapHu Ty3um; MyaMMOHuHr MaB^ygnuruHu aHu^naö 6epum; •MyaMMOnu TOnmupu^napHu nOfiuxanam

YKyBHu-Tana6anap ^aOnnaTuHuHr Ty3unMacu

y^yB MaTepuanu MOxuaraHuHr aHrna6 eTunumu; MyaMMOnu Ba3uaT ro3acugaH ^uxpnam; •MaB^yg 6unuMnap Ba Ta^pu6aHu ^afiTa Tuxnam; •MyaMMOnu Macanara yTKa3um; •TOnmupu^Hu 6a^apum

2-maK^. MyaMMOnu MeTOgHu ^ynnamga Hasapufi-MeTOguK xapaKaTnapu TatnuM ^apaeHuga MyaMMOnu MeTOgHu ^ynnamga yKmyBHu Ba y^yBHu -Tana6anap TOMOHugaH 2-maKngaru Ka6u Hasapufi-MeTOguK xapaKaTnapu aManra Omupunagu.

Tag^u^OTHunuKga ym6y y^uTum MeTOguHu ^ynnamga yKmyBHu Ba y^yBHu -Tana6anap 6unaH xaMKOpnuKga xan этнnнmн 3apyp 6ynraH MacanaHu aHu^na6 Onumra epgaM 6epagu Ba yKyBHu-Tana6anap MycTa^un paBumga TaKnu^ этнnraн MacanaHu enuMuHu TOnum ^apaeHuga 3apypufi 6unuMnapHu yзnamтнpн6 yHuHr enuMuHu 6Om^a Ba3uaTnap 6unaH Ta^KOcnafigunap. YpraHunraH MacanaHu enum gaBOMuga y^yBHunap unMufi 6unum MeTOgnapuHu yзnamтнpн6, Tag^uKOTHunuK ^aOnutfraHu Onu6 6Opum KyHuKMacu, эra 6ynagnap.

Таълим жараёнида тадкикотчилик муаммоли укитиш методини куллашда укитувчи ва талабалар томонидан 2-шаклда келтирилган харакатлар амалга оширилади.

Муаммоли укитишнинг камчиликлари шундаки, биринчидан, у фан укитувчисидан кушимча вактни талаб килади,

• маълумотлар етказиб бериш буйича информатив укитишдан оркада колади.

• муаммоли укитиш укитувчидан катта педагогик махорат талаб килади.

• Дарсда муаммоли вазиятларни вужудга келтириш учун укитувчида, биринчи навбатда, олимлик хусусияти булиши талаб этилади.

• Муаммоли укитишни кенг ва самарали куллашга имкон бермайди.

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтганда муаммоли укитиш оркали талабани уз фикрини айта олишга, уни химоя килиш ва бахслашишга ургатиш мумкин. Укитиш жараёнида карама-каршилик булмаса, бахс хам, мунозара хам булмайди. Мунозарасиз эса муаммонинг ечими топилмайди. Дарс жараёнида бир-бирига хурмат, ишонч ва ишчанлик рухи хукмрон булиши керак. Талаба укитувчининг ургатишга самимий интилаётганини билиши, уни узига тенг кураётганини яккол хис килиши зарур. Бу эса, шубхасиз, укитишда шахс омилини хисобга олиш, бирга ишлаш педагогикасини куллаш ва таълимни инсонийлаштириш билан узвий боFлик.

Укитувчи укитишнинг муаммоли шакли оркали укувчи -талабаларда фикрлаш фаолиятида муаммоли вазиятлар вужудга келади ва улар мустакил равишда изланиш ва мантикий уйлаб, туFри илмий хулосалар чикаришга даъват этади.

REFERENCES

1. Йулдошев Ж.Г., Хдсанов С. (2009). Педагогик технологиялар. / Укув кулланма. - Т.: «Иктисод-молия».

2. Ишмухамедов Р., Абдукодиров А., Пардаев А. (2008). Таълимда инновацион технология- лар. Амалий тавсиялар. - Т. «Истеъдод».

3. Махмутов М. (1992). Мактабда муаммоли таълимни ташкил этиш. - Т.: «Укитувчи».

4. Х,ошимов К. (2010). Узбек педагогикаси антологияси. - Т.: «Укитувчи».

5. Sobirovich, SS, & Allakulovich, NU (2020). Maxsus va umumiy professional

fanlarda integrasiyaning ishlab chiqarilmasi-pedagogik maslahat. PalArchning Misr arxeologiyasi jurnali / Egyptology, 17 (6), 3217-3224.

6. Нуруллаев, У. А., & Умиров, И. И. У. (2020). Создание программных средств автоматизированной информационной системы транспортных предприятий. Academic research in educational sciences, (1).

7. Iskandarovich, U. I. (2021). Theoretical Fundamentals of Introduction of Electronic Educational Tools to the Educational Process. Central asian journal of theoretical & Applied sciences, 2(1), 1-7.

8. Asqarov, I. B (2017). Bo'lajak kasb ta'limi o'qituvchilarini tadqiqot faoliyati uchun tayyorlashning asosiy bosqichlari. Sharqiy Evropa ilmiy jurnali, (5).

9. Аскаров И.Б. (2017). Управление и планирование процессом формирования исследовательских умений и навыков будущих преподавателей профессионального образования. Школа будущего (2), 10-15.

10. Аскаров, И. Б. (2017). Основные подходы и принципы подготовки будущих педагогов профессионального обучения к исследовательской деятельности. Актуальные научные исследования в современном мире, (2-6), 2532.

11. Аскаров, И. Б. (2016). Подготовка к исследовательской деятельности будущего педагога профессионального обучения. In Педагогическое мастерство (pp. 39-42).

12. Sobirovich, S. S., & Allakulovich, N. U. (2020). The implementation of integration in specific and general professional sciences-as a pedagogical problem. PalArch's Journal of Archaeology of Egypt/Egyptology, 17(6), 3217-3224.

13. Бегматов, Б. Я. (2020). Техника олий таълим муассасаларида талаба амалиёти тадкики. Academic research in educational sciences, (3).

14. Azimov, A., & Muxtarov, A. (2021). Avtotransport korxonalarida texnik xizmat ko'rsatish va ta'mirlash ishchilarini kompetensiyaviy yondoshuv asosida tayyorlash va malakasini oshirish metodikasi. Academic Research in Educational Sciences, 2(1), 258-265.

15. Odilov, N. (2020). The analysis of the development of gas cylinder supply system. Academic research in educational sciences, (3).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.