CC BY
3in his name. A comparison of Muhammadkozim Marvi's information with information from other sources shows that the author's reports on these events are accurate and shed light on many controversial issues of the period.
Key words: Bukhara Khanate, Iran, Nodirshah, Abulfayzkhan, Hakimbiy Atalyk, Muhammadkazim Marvi, Rizakulikhan, army, Amu Darya, Balkh.
Сведения об авторе: Мусоев Аслонбек Каробоевич-докторант PhD кафедры всеобщей истории и международных отношений Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни. Адрес: проспект Рудаки, 121. Тел.: 918493362.
Information about the author: Musoev Aslonbek Karoboevich-PhD candidate of the Department of General History and International Relations of the Tajik State Pedagogical University named after S. Aini. Address: Rudaki avenue, 121. Tel.: 918493362.
УДК - 9 (4/5)
ТАЪРИХИ БА САРИ ^ОКИМИЯТ ОМАДАНИ АМИР ШО^МУРОД ТИБЦИ АХБОРИ МУШРИФИ БУХОРОИ
ИЗАТОВ Ю. М.,
Институти таърих, бостоншиноси ва мардумшиносии ба номи А. Дониш
Таърихи амирони мангитй дар сарчашмахои зиёди таърихй зикр шудааст, ки яке аз онхо рисолаи «Таърихи амирони мангития»-и Мушри-фи Бухорой мебошад. Дар хусуси муаллифи ин рисола маълумоти кофй вучуд надорад, аммо эхтимол меравад, ки у дар дарбори амир Олимхон хидмат намуда, ба навиштани таърихи амирони ин сулола машгул буд.
Олимхоча ибни Саидхоча Мушрифи Бухорой дар рисолаи худ дар баробари дигар амирони мангитй таърихи хукмронии Шохмуродро аз лахзаи ба сари хокимият омаданаш инъикос намуда, аз тасвири овони ча-вонй ва то ба майдони сиёсй ворид шудани у худдорй кардааст. Мухаммад Азими Сомй, ки у низ ба навишти таърихи амирони мангитй машгул буд, таърихи хукмронии Шохмуродро ба монанди Мушрифи Бухорой аз лахзаи ба сари хокимият омаданаш огоз намудааст. Бино ба ахбори дигар манбаъхои хаттй Шохмурод хануз дар давраи чавонии худ ба либосхои кухнаю факирона дар байни мардум гаштугузор карда, худро дар чашми мардум хамчун шахси такводор ва каноатпеша нишон медод. Сабаби ба чунин амал даст заданашро Садриддин Айнй дар асари худ "Таърихи амирони мангитияи Бухоро" хеле хуб инъикос намудааст. Мувофики ахбори у "Шохмурод пеш аз он ки дар сарири хукмронй нишинад, хамаи ин нукотро ба мулохаза гирифта, дар омода кардани асбоби рафъи ин гавоил мекушид. Бинобар ин... ки эшон ва шайхро аз шиддати ихлос ва акида, гуё ки мепарастиданд, ба тарафи худ чалб намуд. Дар масъалаи зухд чунон гулув карда шуд, ки дар айёми падар чун бепадарони ятими мискин сарупо барахна мезист" [8,15].
Мувофики ахбоpи Мyшpифи Бyхоpой Шоx,мypод соли 12G8 (1794) [7,589б] ва бино ба ахбоpи Миpзо Мухдммад Азими Сомй соли 1199 х, (мувофик ба соли 1785) ба тахти Бyхоpо сох,иб шуд [6,124], ки даp зимн ахбоpи Мухдммад Азими Сомй дypyст буда, Мyшpифи Бyхоpой аз асли вокеият бехабаp мондааст.
Соли 1785 баъди вафоти Дониёлбй писаpи калонии y Шоxмypод ба тахти Бyхоpо нишаста, аз унвони хонй даст кашида, хyдpо амиp эълон каpд, [4,298] аммо одатхо ва таpзи зиндагии хyдpо дигаp накаpд [5,123].
Бино ба ахбоpи Мyшpифи Бyхоpой Шоxмypод баpобаpи ба саpи хокимият омаданаш золимону мyфсидонpо ба доp овехта, амалхои хилофи шаpиатpо махкум каpд:"Дангоме ки шох шудаанд,золимон ва мyфсидонpо оваpда, аз доpхо овехтанд, то ибpати оламиён гаpдад ва хаp коpи хилофи шаpъй, ки буд, манъи балиг намуда, ахли онpо оваpда мувофики шаpъи шаpиф баъзеpо кушта ва баъзеpо таFpиз каpда ва гохеpо хабс фаpмyда. Ва хаp чо ки хокимон ва коpкyнон ба фук^о зулм ва зачp мекаpд, ба чазо pасид ва ба чои онхо маpдyмони хyдотаpс насб фаpмyда, васият мефаpмyданд, ки ба микдоp даp хаме ба pоаё заpаppо pаво надоpанд"[7, 590б]. Ахмади Дониш ва Мухаммад Азими Сомй даp ин хусус ба Мyшpифи Бyхоpой хамфи^ мебошанд. Назаp ба андешаи Ахмади Дониш Шоxмypод мyбоpизаpо баp зидди pишвахypонy фасодкоpон хднуз даp давpаи xyкмpонии падаpаш ба pоx, монда, чанд тан аз мансабдоpони даpбоpиpо ба ин чypм ба катл pасонид [1,23]. Аммо назаp ба маълумоти Садpиддин Айнй ин гуна мyбоpизоти Шоxмypод на ба хотиpи аз байн бypдани фиску фасод, балки ба хотиpи ба даст оваpдани нуфуз даp байни маpдyм ва pyxониёни ислом буд. Айнй кайд менамояд, ки "Шоx,мypод баpобаpи ба саpи хокимият омаданаш козиюлкуззот Сайид миp Низомиддинхочаи козикалонpо даp тахти даpвозаи аpки Бyхоpо, ба xyзypи умум пушт баp замин хобонида, мех ба шикамаш зада кушт" [8,15-16].Ба чунин холат pасонидани козиюлкузот ryë аз хисоби pишвахypивy фасодкоpиаш будааст.
Аммо эхтимол меpавад, ки Шоx,мypод ба Низомиддинхоча кинаи деpин дошта, ypо бо чypми pишвахypивy фасодкоpй ry^x^p каpдааст.
Мyшpифи Бyхоpой, Ахмади Дониш ва Мухаммади Азими Сомй оид ба масъалаи даp боло зи^шуда аз хад беш ба Шоx,мypод таваччух намуда, ба муболига pоx додаанд. Аммо чунин як вокеаи тасвиpнамyдаи Садpиддин Айнй ишоpа менамояд, ки Шоxмypод на ин ки бо максади pишвахypй ва фасодкоpияш козиюлкyзотpо ба катл pасонид, балки ypо бо ин чypм айбдоp каpда, хyдpо даp чашми маpдyм хамчун шахси адолатпешаву pосткавл нишон дод. Махз бо хамин максад бисёp аз мансабдоpонpо аз вазифа озод каpда, масчиду мадpасаx,о бунёд намуд ва ба онх,о талабахои улум ва синфи yламоpо таъин каpд.
Мувофики иттиллои Мyшpифи Бyхоpой Шоxмypод даp давpаи Xyкмpонии худ баpои адолат ва амалхои нек фаpзи айни фоpсй ва дигаp
масоили диниро ба забони форсй ба роx монда, ба раиси Бухоро мефармояд,ки х,ар пагох намози фачрро дар як масчид хонанд ва мардумро ба фарзу айнхонй ручуъ кунонанд. Дамчунин, суфиён мардумони х,ар кучаву маxалро ба руйхат гирифтаанд, ки xар касе дар вакти намоз ба масчид намеомад, уро таъзир медоданд [5,592б]. Axмади Дониш низ дар ин масоил ба МушриФи Бухорой xамфикр буда, кайд менамояд, ки "амири маъсум xам дар айёми mоxзодагй ва давлати падари худ, xама завоиду бидаъ ва олуку солукро аз ракбаи халк бардоmта, наmри муосири адлу эxсон намуд ва аксар душманони дину давлатро каxр кард. Ба масчидxо имому муаззин ва ба хонакоx маmоих ва ба мадрасаxо мударрис насб намуд..."[1,26]. Aммо Садриддин Aйнй xукумати Бухороро дар давраи xукмронии Шоxмурод дар xоли харобй зикр карда, мефармояд, ки 'Чар амирро даFдаFаи сардорй дар дил ва xар вазирро савдои шаxриёрй дар сар буд, бинобар ин сохти мамлакат xеч гоx аз фитна ва ошуб эмин намебуд" [8,15].
Ба андеmаи мо xакикат ин аст, ки Шоxмурод бо риёкорщои худ таваччуxи бисёр аз уламои динй ва мардумро ба худ чалб карда буд, баробари ба сари xокимият омаданаm ба хотири аз байн бурдани норозигщои мардум, ки дар вакти xукмронии падараm сар зада буданд, ба корxои mаръй маmFул mуда, хост ба ин васила мардумро ором намуд. Дамчунин, дар корxои дохилии кишвар ислоxот ворид карда, андозxои mаръиро (ба Fайр аз хироч ва закот) бекор кард. Деxкононро як дарача аз зачру тааддй халос карда, хироч ва молиёти подшоxиро низ аз деxкон ба xадди акал ситонида, дар зироат ба хубй ёрй медод [8,16]. Aммо ба ивази ин андози аз шахсони Fайримусулмон бударо хеле зиёд кард [2,92].
Дар хусуси каноатпешагиву парxезгории Шоxмурод Мушрифи Бухорой мефармояд, ки "..дарруза аз пули чазя ду дирам ба ;авле дуюним дирхам гирифта ба хавоичашон сарф мекарданд ва хуроки он чаноб ярма ва моmоба будааст. Як пустини чиркин доmтаанд" [7,593а]. Дамин маънй дар рисолаи Сомй ва С. Aйнй низ зикр шудааст ва онxо илова менамоянд, ки "тамоми либосxои у 12 дирxам арзиm доmтанд"[6,125; 8,15]. Ба андешаи мо Шоxмурод ин xама амалxоро сохтакорона анчом медод. Гумон аст, ки чунин як амири мажитй ба ин xад парxезкору каноатпеmа боmад. Зеро дигар амалxои у, ки дар поён зикр хоxем кард, мачрои андеmаро дар хусуси парxезкориву каноатпеmагии у ба самти дигар мебарад.
Тибки маълумоти Мушрифи Бухорой Шодмурод баъди аз байн бурдани фиску фасод лашкар ороста, ба миёнколои Бухоро, ки хитойи кипчок (карахитой) тасарруф карда буданд, лашкар кашида, ин мавзеъро пурра ба ихтиёри худ дароварда, ба чониби Хуканд, Дисор, Кулоб, Шаxрисабз ва Марв таваччуx фармуда, ощоро ба тасарруфи худ даровард. '^ммо марвиён боз ëFï мешуданд ва боз подшохи жуфта мегирифтанд. Охар нашуд фармуданд, ки калонони марвиёнро руйхат карда гирифта, хамаро кучонида Бухоро биёранд" [7, 590 б]. Муаллиф аз
шyмоpаи асиpони Маpв ва соли саp задани вокеаxо, сабабxои xyчyми Шоxмypод ба шаxpxои зикpшyда, инчунин дигаp чузъиёти вокеаxо саpфи назаp каpдааст. Мyаppихи дигаpи ин давpа Мyxаммад Азимй Сомй танxо аз лашкаpкашии Шоxмypод ба ^изилбошй ёдоваp шуда, мефаpмояд, ки баъд аз ин лакаби "Fозй"-pо гиpифт: "Подшоxи мазкyp чанд боp даp
болои ^изилбошй лашкаp бypда,.....уламо газо ва чиxод каpда, муллакаб
ба 'Тозй" шуд" [6,125]. Назаp ба маълумоти Аxмади Дониш бо нияти газо чандин маpотиба то хоки Теxpон xyчyм намуда, даp xаp дафъа катлу кyштоpи шиаxо менамуд [1,26]. Бояд гуфт, ки муаллифони зикpшyда аз асли максаду xадафxои Шоxмypод огоx набуда, ба ин сохтакоpиxои y боваp доштанд ва ифтихоp xам мекаpданд. Вале Садpиддин Айнй аз асли xадафxои Шоxмypод огоx буда, оид ба ин масъала даp pисолаи худ "Таъpихи салтанати амиpони мангитияи Бyхоpо" ишоpа менамояд, ки сипоxи y ба тохту тоpоч унс гиpифта, xаp сол бо номи газои "кизилбош" диёpи Хypосонpо то Машxад хаpоб ва поймол мекаpданд [8,16]. Бо вучуди он ки баъзе аз амиpони Хypосон бо xадя ва пешкашxо ба амиp Шоxмypод аxд баста, маpдyми шаxpy навоxии хyдpо аз сипоxи Шоxмypод эмин нигоx доштанй мешуданд, аммо Шоxмypод ба ин xама аxдy мyшоваpаxо нигоx накаpда, аxдшиканона ба онxо xyчyм мекаpд. Нафаpоне, ки даp натичаи ин чангxо асиp меафтиданд, бо пешнщоди xадяxо озод мешуданд ва ё даp бозоpи гyломфypyшии Бyхоpо, ки даp давpаи худи Шоxмypод ба вучуд омада буд, фypyхта мешуданд.
Садpиддин Айнй аз xyчyми Шоxмypод ба Маpв ёдpас шуда, зи^ менамояд, ки шаxpи Маpв ва атpофаш даp аxди амиp Шоxмypод чунон хаpоб шуд, ки ибоpат аз як дашти pегзоp гаpдид [8,17]. Кдйд каpдан ба мавpид аст, пеш аз xyчyми Шоxмypод ба Маpв xокими он Байpамалй бо y аxд намуда, ч^ати амнияту субот машваpат каpда буданд. Аммо Шоxмypод xангоми xyчyм ин xамаpо фаpомyш каpда, xатто худи Байpамалиpо ба катл pасонид. Байpамалй даp давpаи xyкмpонии Дониёл бо пешнщоди xадявy тyxфаxо шаxpи хyдpо аз xyчyми Дониёл xифз мекаpд. Дониёлбй ба кавли худ истода, ба ин шаxp xyчyм намекаpд, балки Байpамалиpо яке аз шахсони наздики худ кабул каpда буд.
Ба андешаи мо лашкаpкашиxои Шоxмypод ба дигаp шаxpy минтакаxо даp саpчашмаxои таъpихии зикpшyда чандон вокеъбинона инъикос наёфтааст. У баъди ба саpи xокимият омаданаш даp соxаи низомй ислоxот воpид намуда, даp аpтиш интизоми сахттаppо чоpй ва ба xаp як кисм мулло таъйин каpд [4,300]. Пас аз ин сиёсати беpyнии хyдpо чоpй намуда, бо истифода аз вазъи ногyвоpи Эpон ба мукобили он чанг эълон каpд [5,123]. Соли 1784 ба Маpв лашкаp кашида, xокими он Байpамалиpо ба катл pасонид ва писаpи ypо бо 30 xазоp шиаи маpвй ба Бyхоpо оваpд. Соли 1796-1797 ба мукобили Темypшоxи афгон, ки баpои гиpифтани Балх омада буд, мyбоpиза бypда, ypо шикаст дод. Дамчунин, зимни xyчyми Атахони Эpонй ба Машxад бо хоxиши xокими Машxад 20 xазоp нафаp аз
сипоxиëни хyдpо фиpистода, худ бо гypyxи дигаpи саpбозонаш даp назди даpëи Tачан каpоp гиpифт, ки Атахон баъд аз дидани чунин омодагщо ба кафо баpгашт [3,464].
Мyшpифи Бyхоpой ва Миpзо Мyxаммад Азими Сомй даp боpаи xаëти минбаъдаи y маълумот надодаанд. Аммо назаp ба ахбоpи Аxмади Дониш Шоxмypод "даp охиp аз ин шева низ мутакоид гашта, ба тоати Офаpидгоpи таъоло машгул шуд [1,26]. Садpиддин Айнй бошад, тамоми амалxои ypо ба назаp гиpифта, хулоса мебаpоpад, ки "Ба xаp xол Шоxмypод беxтаpин ва одилтаpин подшоxони мангитии Бyхоpост. Ба эътибоpи ин ки як мамлакати паpешонpо ба интизом даpоваpда, бесобикаи xyкyк подшоxиpо ба силсилаи худ баpкаpоp каpд, «доxии асpи худ буд» ^ем, pавост"... Аммо табъан аз соиpи амиpони мангит xеч фаpк надошт. Ба хоxиши ин табиат Маpвpо хаpоб ва аxолиашpо паpешон каpд ва шоxзодагони нодиppо бе мучибе кушт. Аxолии Зомин, Хавос, Хучанд ва Уpотеппаpо чилои ватан каpд" [8,23]. У соли 1800 даp аpки Бyхоpо аз дyнë даpгyзашт.
Пас аз омузишу таxлил ба хулосае омадан мумкин аст, ки Шоxмypод "pиëкоpона киëфаи даpвеши поpсоpо ба худ гиpифта, таассуби диниpо pивоч медод ва аз он ба максади чоpй намудани сжсаташ истифода менамуд" [2,93]. Дамчунин y се маpотиба ба шаxpy навоxиxои x1амчавоp лашкаp кашид, ки даp натича бисëp аз шиамазxабони Маpвpо ба катл pасонида, 30 xазоp нафаp аз онxоpо xамчyн асиp ба Бyхоpо оваpд.
Дамин таpик, Мyшpифи Бyхоpой даp инъикоси таъpихи ба саpи XOкимият омадани Шоxмypод ва xyкмpонии y бештаp таваччyx намуда, вобаста ба мавкеи ичтимоии худ xакикати таъpихиpо ошкоpо нагуфтааст.
АДАБИЁТ
1. Аxмад Махдуми Дониш.Рисола ë мyхтасаpи аз таъpихи салтанати хонадони мангития.Душанбе, 2G1G.-180 с.
2. Fафypов Б. Tочикон. Ч.2. Душанбе, "Иpфон", 1985. - 416 с.
3. Fоибов F. Tаъpихи Хатлон аз огоз то имpyз. Душанбе, "Дониш",-2GG6. - 906 с.
4. ^TOp^ таджикского наpода. T. IV.Дyшанбе. «Дониш», 2G1G.-298 с.
5. ^TOp^ наpодов Узбекистана. Tом. 2. Tошкент. 1947.
6. Миpзо Мyxаммад Азими Сомй. Tаъpихи салотини Мангития. Дастхати Маpкази меpоси хаттии назди Раëсати АМИ^ таxти № 927/2.
7. Мyшpифи Бyхоpой. "Tаъpихи амиpони мангитй". Ч,. 4. Дастхати Маpкази меpоси хаттии назди Раëсати АМИT, таxти № 2354/4
8. Садpиддин Айнй. Tаъpихи амиpони мангитияи Бyхоpо/ Кyллиëт.-Ч.10.- Душанбе,-1966.
ТАЪРИХИ БА САРИ ^ОКИМИЯТ ОМАДАНИ АМИР ШО^МУРОД ТИБЦИ АХБОРИ МУШРИФИ БУХОРОИ
Даp макола таъpихи ба саpи xокимияти Бyхоpо омадани амиp Шоxмypод ва Xyкмpонии y то соли 1800 даp pисолаи "Tаъpихи амиpони мангитй"-и Мyшpифи Бyхоpой инъикос ëфтааст. Зимни омузишу та^ил муаллиф кайд менамояд, ки амиp Шоxмypод соли 1785 ба тахти Бyхоpо нишаста, pиëкоpона бисëp
мансабдоронро ба катл расонида, ба масоили динй таваччух намуд, ки сабабаш ба даст овардани нуфуз дар байни мардум ва рухониёни ислом буд. Махз бо хамин максад дар мамлакат ислохот ворид кард, ки ба хар хол як дарача ба ахволи мардум бехбудй бахшид.
Муаллифи макола дар тахкикоти худ рисолаи "Таърихи амирони мангитй" -и Мушрифи Бухороиро сарчашмаи мухимми таърихй арзёбй кардааст, аммо бештари ахбори онро дар хусуси ба сари хокимият омадани Шохмурод ва хукмронии у гайривокей дониста, сабабашро аз бехабар мондани муаллиф аз вокеияти таърихй ва ё аз мавкеи муаллиф донистааст.
Калидвожах,о:Шо^;мурод, манбаи хаттй, Мушрифи Бухорой, "Таърихи амирони мангитй", омузиш, инъикос, Бухоро, адолат, цаноатпеша, золим, лашкаркаш.
ИСТОРИЯ ПРИХОДА К ВЛАСТИ АМИРА ШАХМУРОДА СОГЛАСНО ДАННЫМ МУШРИФА БУХАРИ
В статье прослеживается история прихода к власти в Бухаре эмира Шохму-рода и его правления до 1800 года в трактате Мушрифа Бухари «История манги-стауских эмиров». В ходе исследования и анализа автор отмечает, что Амир Шохмурод взошел на трон Бухары в 1785 году, лицемерно казнил многих чиновников и обратил свое внимание на религиозные вопросы, что привело к росту авторитета среди народа и духовенства ислама. Для этого он провел в стране реформы, которые в какой-то мере повысили уровень жизни людей.
В своем исследовании автор считает трактат «История мангитских эмиров» Мушрифа Бухари важным историческим источником, но большинство его сообщений о приходе Шохмурода к власти и его правлении не соответствуют действительности, а незнание истории автором является основной причиной.
Ключевые слова: Шохмурод, письменный источник, Мушрифа Бухари, «Таърихи амирони мангити», исследование, описание, Бухара, справедливость, довольство, тиран, воин.
HISTORY OF AMIR SHOHMUROD COMING TO POWER ACCORDING TO MUSHRIF BUKHARA
The article traces the history of Emir Shohmurod's coming to power in Bukhara and his reign until 1800 in his treatise "History of the Mangistau Emirs" by Mushrif Bukhara. During the study and analysis, the author notes that Amir Shohmurod ascended the throne of Bukhara in 1785, hypocritically executed many officials, and turned his attention to religious issues, which led to the rise of authority among the people and the clergy of Islam. It is for this purpose that he introduced reforms in the country, which, in any case, to some extent improved the living conditions of the people.
In his research, the author considers the treatise "History of Mangistau Emirs" by Mushrif Bukhara to be an important historical source, but most of its reports on Shohmurod's coming to power and his rule are untrue and the author's ignorance of history is the main reason. the author knew.
Key words: Shohmurod, written source, Mushrif Bukhara, "Tarikhi amironi man-giti», study, description, Bukhara, justice, contentment, tyrant, soldier.
Сведения об авторе: Изатов Юсуфбек Миралиевич-PhD докторант Института истории, археологии и этнографии имени А. Дониша Национальной академии наук Таджикистана. Телефон: (+992) 919 -10-88-04.
Informanion about the autor: Izatov Usufbek Miralivich-doctoral student of the Ahmad Donish Institute of history, archeology and ethnography of National academy of science of Tajikistan. Telefon: (+992) 919 -10-88-04.
УДК-902.7 (575. 32)
МАЪЛУМОТИ БИБЛИОГРАФЙ ОИД БА КИТОБДОИ МУХДККИКОНИ рус дар ОХИРИ АСРИ XIX ВА АВВАЛИ АСРИ XX ДАР СОДАИ ТАЪРИХ ВА ЭТНОГРАФИЯИ МАРДУМИ ПОМИР
АБДУРАДМОНОВА Н., Донишго;и давлатии ша;ри XopyF ба номи Моёншо Назаршоев
Баъди пурра хамрох гардидани Осиёи Миёна ба Россия, ки он соли 1895 бо имзои мувофидатномаи байни Англия ва Россия эътироф карда шуд, тахдидоти олимони рус дар сарзамини Осиёи Миёна, аз он чумла дар Бадахшон огоз гардид.Бояд гуфт, ки тахдидоти олимони рус тамоми сохахои хаёти чомеаи минтадаи Бадахшонро дар бар мегирифт ва дисми мухимми онро таърих ва этнографияи мардум ташкил медод. Аммо тахдидоти олимони рус дар ин давра яксон илмй набуда, характери дихотомй доштанд, зеро он дар ду самт пешрафт мекард: аз як тараф харбиён ва олимони рус корхои тахдидотиро дар рохи аз худ кардани таърих, этнография, идтисод ва хаёти мардуми минтада ба рох монанд, аз тарафи дигар омузиши ин диёр характери харбй-стратегй дошт, зеро махз дар минтадаи Помир мук;овимати геополитики Англия ва Россия бештар аз хама бо хам бархурд мекард. Ин бархурди сиёсй ва геополитикй рохбарони ин давлатхоро мачбур сохт, ки тавассути олимон дар бораи Помир маълумоти хар чи бештареро ба даст оранд.Аз хамин сабаб чамъоварии маълумоти пурра дар бораи мардуми ин минтада, идлими он, сарватхои он, дину оин, таърих, этнография ва урфу одати ин мардум вазифаи сатхи давлатй гардид. Бо дарназардошти чунин вазъият дар ин самт дар баробари олимон, инчунин кормандони харбй ва чамъиятхои илмй фаъолона ширкат варзида, дар чамъоварии маълумот оид ба мардуми Помир ва умуман минтадаи Бадахшон сахмгузор буданд. Дар мадолаи мазкур мо маълумоти илмии ин давраро, ки дар шакли китоб ба нашр расидаанд ва таъриху этнографияи мардуми Помирро инъикос мекунанд, мавриди тахлил дарор медихем. Азбаски доир ба мавзуи Помир ва Осиёи Миёна китобхои дар ин давра нашршуда хеле зиёданд, мо зарур
