CC BY
11Калидвожахр: бойгонй, таърих, фарщнг, экспедитсия^о, сабт^ои мусщй, аксх;о, рузномацо, дастхат^о.
ARCHIVES OF THE INSTITUTE OF HISTORY, ARCHEOLOGY AND ETHNOGRAPHY AFTER A. DONISCH OF THE NATIONAL ACADEMY OF SCIENCES OF TAJIKISTANAS A SOURCE FOR STUDYING THE HISTORY AND CULTURE OF THE TAJIK PEOPLE (using the example of the Department of Art History)
The article is devoted to the archives of the Institute of History, Archeology and Ethnography named after A. Donish of National Academy of Science of Tajikistan, which are a set of documents of great historical, scientific, social, economic and other significance. In addition to current archives at the Institute, including scientific reports of the Institute and reports of department employees, documents reflecting the scientific and organizational activities of the Institute, documents of the Institute's Dissertation Council, personal funds of scientists - employees of the Institute, there are also branch archives with their rich history. These archives were collected by the employees of the departments in order to preserve the historical and cultural heritage of the Tajik people. It contains historical, archaeological, ethnographic materials together with manuscripts of scientific works, diary entries, letters, photographs, and other categories of documents, including periodicals. Thus, the Department of Art History are kept photographs and magnetic records of folk and contemporary musical and theatrical art of Tajiks, as well as some field diaries and notebooks of participants in art history expeditions that require study.
Key words: archive, history, culture, expeditions, musical records, photographs, diaries, manuscripts.
Маълумот дар бораи муаллиф: Кобилова Ба^ринисо -доктори илмхри таърих, сарходими Институти таърих, бостоншиносй ва мардумшиносии ба номи а^мади Дониши АМИТ. Тел.: (992 37) 221 23 25. E-mail: bahri60@mail.ru
Information about the author: Kabilova Bahriniso - Doctor of Historical Sciences, Chief Researcher of the Institute of History, Archeology and Ethnography of the National Academy of Science of Tajikistan. Tel .: (992 37) 221 23 25. E-mail: bahri60@mail.ru
УДК 9 (575)
МАЪЛУМОТИ МУ^АММАДКОЗИМИ МАРВЙ ДАР БОРАИ ЛАШКАРКАШИИ НОДИРШО^ БА ХОНИИ БУХОРО
МУСОЕВ А. К., Донишго;и давлатии омузгории Точ,икистон ба номи С. Айни
Шохи Эрон Нодиршох пас аз ба сари кудрат омадан барои васеъ намудани худуди мамлакат накшаи хучум ба чониби хонии Бухороро тахия намуд. Дар ин давра хонии Бухороро Абулфайзхон идора мекард ва аз сабаби бесарусомонию кашмакашихои дохилй ва вазъи ноустувори иктисодй мамлакат дар холати хеле мураккаб карор дошт. Х,окимони махаллй ба хокимияти марказй итоат накарда, худсарона амал менаму-данд.
Нодиршох, ки аз чунин вазъи ногувори хокимияти хонии Бухоро огохии хуб дошт, соли 1736 писараш Ризокулихон ва амир Тахмосбро бо лашкари сершумор ба ишголи Балх ирсол намуд [8,572]. Дар маъхазхои таърихй оид ба таърихи лашкаркашии Ризокулихон ба Балх ахбори мухта-лиф вучуд дорад. Мирзо Махдй [6,193] ва Мухаммадшафеи Техронй [10,46] низ таърихи нишондодаи Мухаммадкозими Марвиро тасдик мекунанд, вале муаллифи «Тухфаи хонй» менависад, ки ин вокеа соли 1150/1737 руй до-да буд [9,308]. Муаллифи «Гулшану-л-мулук» бошад, мегуяд, ки ин ходиса дар соли 1154/1741 иттифок афтод [9,82]. Ба акидаи мо таърихи нишондо-даи Мухаммадкозими Марвй ба хакикат наздик аст, зеро ин муаллиф шохиди бевоситаи ин ходисахо буд.
Мирзо Махдй менависад, ки сабаби лашкаркашии эронихо ба худуди хонии Бухоро дар он буд, ки хокими Андхуй Алимардонхон аз амри Но-диршох дар бораи кучондани афшорхо аз Андхуй ба Машхад саркашй кард [6,273].
Тибки ахбори Мухаммадкозими Марвй Ризокулихон хангоми ба Анд-хуй наздик шудан ба назди Алимардонбек намояндагони худро фиристода, пешниход намуд, ки бе муковимат ба онхо таслим шавад, вале Алимар-донбек розй нашуд. Эронихо калъаи Андхуйро ба мухосира гирифтанд ва пас аз муковимати чилрузаи ахолй онро забт намуда, [8,573-575] Алимар-донбекро ба асирй гирифтанд, ки дар натича у ва ахли оилааш ба катл расиданд [9,17].
Пас аз тасхири Андхуй Ризокулихон як кисми лашкарашро ба тасхи-ри Чекекту ва Шибиргон фиристода, худаш рохи Балхро пеш гирифт. Ба наздикии Балх омада карор гирифт ва умедвор буд, ки балхиён ба назди у намоянда фиристода, изхори итоат менамоянд, вале ин тавр нашуд. Ахолии Балх карор доданд, ки шахри худро ба душман намесупоранд ва ба муборизаи зидди онхо омодагй гирифтанд.
Ризокулихон дарк намуд, ки балхиён максади таслим шудан надоранд ва бо лашкари зиёд ба чониби Балх харакат кард. Байни балхиён ва лаш-кари Ризокулихон задухурди шадид сар зад ва окибат ба эронихо муяссар гардид, ки Балхро ба даст оранд [8,575-576]. Инро Мирзо Махдихон низ тасдик менамояд [6,293-294]. Пас аз ин ба эронихо муяссар шуд, ки Кундуз ва шахрхои дигари вилояти Балхро тасхир намуда, аз дарёи Ому гузарад ва ба суи Каршй харакат намояд.
Ризокулихон бо лашкари 12 хазорнафара ба Каршй омада, онро ба мухосира гирифт [9,25-26]. Дар ин лахзахои мухим хокими Еузор Бобохон бо дастаи сехазорнафарааш ба чониби эронихо гузашт [9,24-26; 2, 118-119]. Х,окими Каршй Мухаммад Дакимбий мачбур шуд, ки барои ёрй ба хони Бухоро Абулфайзхон мурочиат намояд.
Абулфайзхон барои бар зидди эронихо мубориза бурдан ба чониби Каршй лашкари сершумор фиристод. Оид ба микдори лашкари бухороихо дар маъхазхои таърихй маълумоти мухталиф вучуд дорад. Тибки маълу-
моти Мyxаммадкозими Маpвй шyмоpаи лашкаpи Aбyлфайзхон 80 xазоp нафаppо ташкил мекаpд [8,595]. Миpзо Маxдихон шyмоpаи ин лашкаppо 40 xазоp [6,295] ва Мyxаммадвафои Каpминагй 60 xазоp нафаp [9,25] зикp мекyнанд. Мyxаммадкозими Маpвй менависад, ки Ризокулихон Kдpшиpо мyддати зиёд ба мyxосиpа гиpифт, ки даp натича даp шаxp гypyснагй саp зад, вале аxолии шаxp аз таслимшавй саpкашй мекаpданд. Ризокулихон мачбyp шуд, ки муддате аз мyxосиpаи ^а^шИ даст кашида, ба мyxосиpаи калъаи Шалдук машFyл шавад [8,597]. У калъаи Шалдyкpо забт намуда, XOкими он Дониёлбийpо ба асиpй гиpифта, ба Эpон фиpистод. Пас дyбоpа ба мyxосиpаи ^^шй даст зад [5,141;11,82]. Дангоми мyxосиpаи Кдошй Нодиpшоx ба Ризокулихон амp медиxад, ки аз ин амал даст кашад.
Нодиpшоx баpои лашкаpкашй ба Моваpоyннаxp омодагй мегиpад. Тибки накша y бояд аввал хонии Бyхоpоpо зеpи итоати худ оваpда, пас ба фатxи хони Хева даст мезад.
Нодиpшоx бо лашкаpи сеpшyмоp воpиди Балх гаpдида, ба xокими он Ниёзхон фаpмyд, ки даp гyзаpгоxи Калиф ва Тиpмиз даp болои даpёи Ому пyлxои муваккатй сохта, баpои лашкаpи эpониxо озyкавоpй ва лаво-зимоти заpypии дигаppо мyxайё намояд. Даp ибтидои соли 1740 Нодиpшоx ба воситаи пyлxои муваккатй аз даpёи Ому yбyp намуда ба соxил, ба xyдy-ди Бyхоpо гузашт [8,786]. Инpо Мyxаммадвафои Каpминагй [9,31-34] ва Миpзо Маxдихон [6, 225] низ тасдик менамоянд.
Дакимбий атолик нисбат ба хони Бyхоpо Абулфайзхон адовати зиёд дошта, даp дил оpзyи ба даст оваpдани xокимиятpо мепаpваpид. Лашкаp-кашии Нодиpшоx баp зидди хонии Бyхоpо баpои амалй сохтани ин накшаи y фypсати нщоят муносиб фаpоxам оваpд. Дакимбий атолик баъди аз даpёи Ому yбyp намудани Нодиpшоx ба y мактуб навишта, ба воситаи писаpаш Раxимбий ба Нодиpшоx фиpистода, итоати хyдpо ба y изxоp намуд [4,56].
Нодиpшоx бо лашкаpи худ даp Чоpчyй каpоp гиpифт. Абулфайзхон ки даp ин вакт даp Кдошй буд, Дакимбий ва амиpони дигаpи хyдpо даъват намуда, онxоpо ба истикболи Нодиpшоx фиpистод ва бо ощо ба шоxи Эpон нома навишта, изxоp намуд, ки y шоxpо бо эxтиpоми зиёд истикбол менамояд. Дангоми гуФтугуй бо Нодиpшоx Дакимбий атолик ба y даp бо-pаи вазъи ногyвоpи дохилии хонии Бyхоpо ва ноpозигии аxолй аз xy^-матдоpони он маълумот дод. Нодиpшоx пас аз шунидани ин сyханxо ба Дакимбий атолик эътимоди зиёд намуда, ypо бо ваколатxои зиёд xамчyн намояндаи худ ба Бyхоpо фиpистод [6,349; 9,32].
Дакимбий атолик ба назди Абулфайзхон омада, аз мулокоти худ бо Нодиpшоx накл каpд ва хон баpои ба назди шоx pафтан омодагй гиpифт [8,788]. Даp ин асно ба Абулфайзхон хабаp pасид, ки сипоxиёни зиёде кабилаxои кучии навоxии каноpи даpёи ^p, ки шyмоpаашон беш аз 150 xазоp нафаppо ташкил медиxад, омода xастанд, ки ба лашкаpи хон xамpоx шуда, баp зидди эpониён мyбоpиза баpанд. У пешвоёни кабилаxои кyчиpо
ба назди худ даъвах намуд ва онхо хонро бовар кунонданд, ки дар мубори-заи зидди дyшмaн ишхирок намуда, онхоро нобуд мecозaнд.
Нодиртох муддахи ду-ce руз инхизор шуд, аммо аз Дакимбий ахолии хaбape нашуд ва барои аз вазъиях огохй ёфхан чaндe аз cипохиёнampо ба cyи Бухоро фиржход. Дар якe аз махаллахо ^пох^ни Нодиртох бо дacхaи Aбyлфaйзхон ру ба ру гатханд ва хангоми задухурд эронихо чанд нафарро агар гирифха, ба назди Нодиртох бурданд. Нодиртох nac аз огох гатхан аз хакикахи хол бо латкари худ чониби Бухоро рах,шпор туд ва дар мaвзeи Чахорбакр, ки дар cохили руди Зарафтон вок^ъ acх, байни ду латкар набарди тадид cap зад. Дар ин мухориба латкари Aбyлфaйз-хон маглуб гардида, пemвоёни кабилахои кучй бо cипохиёни худ фирор намудандАбулфайзхон дар дохили калъаи Бухоро пинхон туд ва Нодиртох бо латкари худ ба чониби Бухоро рахотпор гардид. У дар Чорбоги тохй, ки дар наздикии Бухоро во^ъ буд, карор гирифх [8,788-793; 7,50-51].
Aбyлфaйзхон Дакимбий ахоликро ба наздат даъвах намуда, фар-муд, ки боз ба назди Нодиртох рафха, номаи узрхохонаи уро ба вай paœ-над. Aбyлфaйзхон дар номаи худ навитх, ки y аз руи нофахмй ин амалро шдир кapдaacх ва аз тох хохит намуд, ки гунохи уро бахтад. Изхор кард, ки y омодаи хизмахи тох acт. Дакимбий ахолик бо надимони худ номаи хонро бо хухфахои гаронбахо ба кароргохи Нодиртох овард [8, 788-793; 7,50-51].
Нодиртох ба Дакимбий ахолик ваколахи зиёд дода, ба назди Aбyл-файзхон фиржход. Дакимбий ахолик ба Бухоро рашда, ба назди хон хозир натуда, дар мaдpacaи Мири Apaб хаваккуф намуд. У ба одамони наздики худ фармуд, ки дар бозор, мacчидхо ва чойхои дигари чамъияхй эълон кунанд, ки мардум барои халли хар гуна маеъалахо ханхо ба Дакимбий ахолик мурочиах намоянд. Одамон барои халли муткилохи maхcии худ ба мaдpacaи Мири Apaб ба назди Дакимбий ахолик мeомaдaнд, ки ин обрую мархабаи уро дар байни мардум баланд мeкapд.
На хамаи ахли дарбор аз ин амали Дакимбий ахолик розй буданд ва онхо инро рафхори хоинона мemyмоpидaнд. Дар вазъияхи ба амал омада карор дода туд, ки дар арк чамъомад хаткил намуда, ба он хама маеьулони давлахй даъвах гарданд ва ма^ати мухофизахи тахр аз душман барраот гар-дад.
Дакимбий ахолик ба арк омаданро рад намуд. nac карор дода туд, ки худи Aбyлфaйзхон ба назди ахолик мepaвaд. Дaнгомe ки Aбyлфaйзхон ба cyи Дакимбий ахолик омад, ба cyи y охат кутоданд. Aбyлфaйзхон дархол ба кал:р баргатх ва дарк намуд, ки ба чуз аз хаалим гатхан дигар илочe нecт. У бо надимони худ аз дарвозаи Тали Поч ба тетвози Нодиртох баромад. Aз харики дарвозаи Намозгох аз кафои y Дакимбий ахолик хам бо хамрохии дacхaи поcбонон бepyн омад. Дар наздикии Бухоро, дар мaвзeъи Чахорбакр дар ^хили Зарафтон вохурии онхо бо Нодиртох ба вукуъ пaйвacт. Нодиртох ба Aбyлфaйзхон мyноcибaхи дycтонa намуда, ба
сифати тобеи худ уро руи тахт бокй гузошт, вале амалан хокимият ба дасти Дакимбий атолик гузашт [3,563-564; 9,33-34].
Нодиршох барои таквияти робитахои хешу таборй яке аз духтарони Абулфайзхонро ба никохи худ дароварда, духтари дигари Абулфайзхонро ба бародарзодааш Аликулихон хонадор намуд [8,800].
Дар Бухоро ба номи Нодиршох хутба хонда, сикка зада шуд ва каламрави хонии Бухороро ба зери итоати у даромад.
Нодиршох пас аз таквияти мавкеи худ дар Бухоро ба Хоразм лашкар кашид ва пас аз ичрои амалиёти худ у бо хамрохии писари Дакимбий атолик - Рахимбий соли 1743 ба Эрон баргашт.
Соли 1743 баъди ба Эрон баргаштани Нодиршох Дакимбий атолик вафот кард. Дар мамлакат бар зидди Абулфайзхон исёнхо сар заданд ва ба Бухоро ва навохии атрофи он хучумхои горатгарона анчом дода мешуданд.Абулфайзхон барои пахш намудани исёнхо ба Нодиршох мурочиат намуд. Нодиршох бо сарварии Рахимбий лашкари эронихоро ба Бухоро фиристод. У ошубхои гирду атрофро хомуш намуда, хокимиятро дар мамлакат ба танзим даровард [8,800].
Дар охир муносибати Абулфайзхон бо Рахимбий нихоят сард гардид ва ба тахти Бухоро писари 12 - солаи Абулфайзхон Абдумуъминро шинонда шуд.
Пас аз чанде Абулфайзхон дар мадрасаи Мири Араб ба катл расид [1,123]. Дар хамон давра дар Машхад Нодиршох низ кушта шуд. Пас аз марги Абулфайзхон мулкхои дар сохили рости дарёи Ому чойдошта бо марказии Балх аз Бухоро чудо шуданд.
Соли 1753 вобастагии хонии Бухоро аз Эрон катъ гардида, дар Бухоро хукумати худро сулолаи дигар-мангитхо огоз намуданд, ки асосгузо-ри он Рахимбий буд.
Дамин тарик, аз тахлили ахбори Мухаммадкозими Марвй дар бо-раи лашкаркашии Нодиршох ба хонии Бухоро бармеояд, ки хангоми лаш-каркашии Нодиршох ба ин минтака, мамлакат дар холати парокандагии сиёсй, шиддатёбии чангхои дохилй, набудани хокимияти марказй, му-флисшавии оммаи захматкашон карор дошт ва эронихо тавонистанд, ки бе мушкилии зиёд тобеи худ гардонданд. Мукоисаи маълумоти Мухам-мадкозими Марвй бо ахбори маъхазхои дигар нишон медиханд, маълумо-ти ин муаллиф доир ба вокеахои зикргардида сахех буда, ба бисёр масъалахои бахсталаби ин давр равшанй меандозанд.
АДАБИЁТ
1. История Бухары с древнейших времён до наших дней. Ташкент, 1976. -383 с.
2. История народов Узбекистана. Том 2. От образования государство Шейбанидов до Великой Октябрьской Социалистической Революции. Ташкент, 1947. -511 с.
3. История Узбекской ССР. Т. I. С древнейших времен до середины XIX века. Ташкент, 1967. -343 с.
4. Мирза Aбдaл Aзим Сами. Taъpих-и caлaтин-и мангихийа. Издaниe хeкcхa, пpeди-cдовиe, пepeвод и пpимeчaния Л.М. Епофановой.0 -Моеква: Bоcхочнaя дихepaхypa, 1962. -179 c.
5. Мирзо Aбдyлaзими Сомй. Taъpихи caдохини мангихияи доpy-c-caлтaнaи Бухоро. Дacххaхи Маркази мepоcи хаххии назди Paëcaти AМИT, № 927/III. -255 варак,.
6. Мирзо Махдихони Acхapободй. Ч,ахонкутои Нодирй. Пироит ва вироити Монии Котй. Чопи аввал. Teхpон: Aнчyмaни оcоp ва мафохири фархангй, 1377 х. -876 c.
7. Мирзо ШамЕи Бухорой. Taъpихи Бухоро, Хуканд ва Котгар Бо эххимоми Мухаммад Aкбapи Отик,. Teхpон, 1998. -346 c.
8. Мухаммад Козими Марвй.Оламорои Нодирй. Ба хacхex ва бо мукаддима, хaвзeхох, хавотй ва фeхpиcххои аъдом ва луготу иcхидохох аз доктор Мухаммад Aмини Раййохй. Ч,илдхои 1-3. Чопи аввал. Teхpон, 1364 х. -1296 c.
9. Мухаммадвафои Карминагй. Tyхфaи хонй. Дacххaхи Маркази мepоcи хаххии назди Paëcaти AМИT, № 1426. -638 в.
10. Мyхaммaдmaфeи Teхpонй. Taъpихи Нодиртохй. Ба эххимоми Ризо Шабонй. Teхpон, 1369 х. -375 c.
11. Мухаммадяъкуб ибни Мухаммад Донжлбий. Гудтану-д-мудук. Дacххaхи Маркази мepоcи хаххии назди Paëcaти AМИT, № 2663.-206 варак,.
MAЪЛУMOTИ MУXAMMAДKOЗИMИ MAPEH ДАР БOPAИ ЛAШKAPKAШИИ HOДИPШOX БА XOHИИ БУXOPO
Дар макола дар бораи латкаркатии хокими Эрон Нодиртох ба хонии Бухоро ва Facби он capзaмин аз чониби у мавриди бappacй карор гиpифхaacх. Данго-ми хучуми Нодиртох ба хонии Бухоро ин китварро Aбyлфaйзхон идора мeкapд. Вазъи cиëcии хонии Бухоро дар ин давра дар холахи ногувор карор дотха, дар мамлаках катмакатихо дохилй тиддах ëфхa буданд ва хокимони махаллй ба хокимияхи марказй ихоах накарда, хyдcapонa амал мeнaмyдaнд. Нодиртох аз ин вазъиях иcтифодa бурда, пиcapam Ризокулихон ва амир Taхмоcбpо бо латкари cepmyмоp барои итголи Балх фиpиcход. Aхолии Балх ба эронихо муковимахи caхт нитон доданд, вaдe окибах дар ин мубориза балхдан маглуб гардиданд. Латкари Ризокулихон аз дapëи Ому убур намуда, бaъзe минхакахоро забх намуд ва бо амри Нодиртох амалдахи худро боздотха, ба Эрон баргатх. ^c аз чaндe Нодиртох ба cyи Бухоро латкар катид ва Aбyлфaйзхон ахолики худ Дакимбий-ро ба иcхикболи у фиртоход. Дакимбий ахолик ниcбaх ба Aбyлфaйзхон адовахи зиëд дотха, дар дил орзуи ба дacт овардани хокимиятро мeпapacхид ва латкаркатии Нодиртох ба Бухоро барои амалй шххани ин нактаи у фypcaхи муноодб фарохам овард. Дакимбий ахолик ба назди Нодиртох омада, уро аз вазъи ногу-вори дохилии хонии Бухоро огох ва ихоахи худро ба тох изхор намуд. Нодиртох ба Дакимбий ахолик эъхимод карда, уро бо ваколаххои здад хамчун намояндаи худ ба Бухоро фиртоход. Нихоях,Нодиртох Aбyлфaйзхонpо ба cифaхи тобeи худ руйи тахт бокй гузотха, хокимиятро амалан ба ухдаи Дакимбий вогузор намуд. Дар Бухоро ба номи Нодиртох хухба хонда, шкка зада туд ва каламрави хонии Бухороро ба зepи ихоахи у даромад.
Мyкоиcaи маълумохи Мухаммадкозими Марвй бо ахбори маъхазхои дигар нитон мeдихaнд, маълумохи ин муаллиф доир ба во^ахои зикргардида caхeх бу-да, ба биcëp мacъaдaхои бaхcтaлaби ин давр равтанй мeaндозaнд.
Kaлидвожax,о: Хонии Бухоpо, Эpон, Нод^шоу, Абулфайзхон, Дакимбий атолщ, Мухаммадкозими Mapeü, Ризокулихон, лашкаp, даpёи Ому, Балх.
ИНФОРМАЦИЯ МУХАММАДКОЗИМА МАРВИ О ПОХОДЕ НОДИРШАХА В БУХАРЕ
В статье рассматривается вопрос военного похода Нодиршаха в Бухару и завоевание им этой территории. Во время его вторжения Бухарой правил Абулфай-зхан. Политическая ситуация в Бухаре в то время была нестабильной, в стране усилились внутренние раздоры, а местные правители действовали самостоятельно, не подчиняясь центральному правительству. Воспользовавшись ситуацией, Нодиршах послал своего сына Ризакулихана и эмира Тахмосба с многочисленным войском для взятия Балха. Народ Балха оказал иранцам ожесточенное сопротивление, но в конце концов балхийцы потерпели поражение. Войско Ризаку-лихана перешло Амударью, захватило некоторые правобережные районы, но по приказу Нодиршаха прекратило боевые действия и вернулось в Иран. Через некоторое время Нодиршах вновь двинулся на Бухару, и Абулфайзхан послал ему навстречу своего аталыка Хакимбия. Хакимбий аталык был враждебно настроен к Абулфайзхану и жаждал власти, и военный поход Нодиршаха в Бухару предоставил ему возможность осуществить свой план. Хакимбий аталык прибыл к Но-диршаху, сообщил ему о сложной внутренней ситуации в Бухарском ханстве и выразил свою покорность Нодиршаху. Тот доверился Хакимбию аталыку и отправил его в Бухару в качестве своего представителя со многими полномочиями. В итоге Нодиршах оставил Абулфайзхана правителем, но фактически передал власть Хакимбию. В Бухаре власть перешла в руки Нодиршаха, была прочитана хутба и от его имени чеканились монеты. Сравнение информации Мухаммадко-зима Марви с информацией из других источников показывает, что сообщения автора об этих событиях точны и проливают свет на многие спорные вопросы того периода.
Ключевые слова: Бухарское ханство, Иран, Нодиршах, Абулфайзхан, Хакимбий аталык, Мухаммадказим Марви, Ризакулихан, войско, Амударья, Балх.
INFORMATION FROM MUHAMMADKOZIM MARWI ON NODIRSHAH'S MARCH TO BUKHARA
This article discusses Nodirshah's military campaign to Bukhara and his conquest of the territory. At the time of his invasion Bukhara was ruled by Abulfayzkhan. The political situation in Bukhara at that time was unstable, internal strife was growing in the country, and local rulers acted independently, not subordinating to the central government. Taking advantage of the situation, Nodirshah sent his son Rizakulikhan and Emir Tahmosb with a large army to take Balkh. The people of Balkh offered fierce resistance to the Iranians, but in the end the Balkhians were defeated. Rizakulikhan's army crossed the Amudarya River, captured some right-bank districts but on Nodirshah's order stopped fighting and returned to Iran. After a while Nodirshah again moved on Bukhara, and Abulfayzkhan sent to him to meet his atalyk Hakimbiy. Hakimbiy atalyk was hostile to Abulfayzkhan and lusted for power, and Nodirshah's military campaign to Bukhara provided him an opportunity to carry out his plan. Hakimbiy Atalik came to Nodirshah, informed him of the difficult internal situation in Bukhara Khanate and expressed his submission to Nodirshah. The latter trusted Hakimbiy Atalik and sent him to Bukhara as his representative with many powers. In the end, Nodirshah kept Abulfayzkhan as ruler but actually handed over power to Hakimbiyu. In Bukhara, power passed into the hands of Nodirshah, a khutba was recited and coins were minted
in his name. A comparison of Muhammadkozim Marvi's information with information from other sources shows that the author's reports on these events are accurate and shed light on many controversial issues of the period.
Key words: Bukhara Khanate, Iran, Nodirshah, Abulfayzkhan, Hakimbiy Atalyk, Muhammadkazim Marvi, Rizakulikhan, army, Amu Darya, Balkh.
Сведения об авторе: Мусоев Аслонбек Каробоевич-докторант PhD кафедры всеобщей истории и международных отношений Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни. Адрес: проспект Рудаки, 121. Тел.: 918493362.
Information about the author: Musoev Aslonbek Karoboevich-PhD candidate of the Department of General History and International Relations of the Tajik State Pedagogical University named after S. Aini. Address: Rudaki avenue, 121. Tel.: 918493362.
УДК - 9 (4/5)
ТАЪРИХИ БА САРИ ДОКИМИЯТ ОМАДАНИ АМИР ШОДМУРОД ТИБЦИ АХБОРИ МУШРИФИ БУХОРОИ
ИЗАТОВ Ю. М.,
Институти таърих, бостоншиноси ва мардумшиносии ба номи А. Дониш
Таърихи амирони мангитй дар сарчашмахои зиёди таърихй зикр шудааст, ки яке аз онхо рисолаи «Таърихи амирони мангития»-и Мушри-фи Бухорой мебошад. Дар хусуси муаллифи ин рисола маълумоти кофй вучуд надорад, аммо эхтимол меравад, ки у дар дарбори амир Олимхон хидмат намуда, ба навиштани таърихи амирони ин сулола машгул буд.
Олимхоча ибни Саидхоча Мушрифи Бухорой дар рисолаи худ дар баробари дигар амирони мангитй таърихи хукмронии Шохмуродро аз лахзаи ба сари хокимият омаданаш инъикос намуда, аз тасвири овони ча-вонй ва то ба майдони сиёсй ворид шудани у худдорй кардааст. Мухаммад Азими Сомй, ки у низ ба навишти таърихи амирони мангитй машгул буд, таърихи хукмронии Шохмуродро ба монанди Мушрифи Бухорой аз лахзаи ба сари хокимият омаданаш огоз намудааст. Бино ба ахбори дигар манбаъхои хаттй Шохмурод хануз дар давраи чавонии худ ба либосхои кухнаю факирона дар байни мардум гаштугузор карда, худро дар чашми мардум хамчун шахси такводор ва каноатпеша нишон медод. Сабаби ба чунин амал даст заданашро Садриддин Айнй дар асари худ "Таърихи амирони мангитияи Бухоро" хеле хуб инъикос намудааст. Мувофики ахбори у "Шохмурод пеш аз он ки дар сарири хукмронй нишинад, хамаи ин нукотро ба мулохаза гирифта, дар омода кардани асбоби рафъи ин гавоил мекушид. Бинобар ин... ки эшон ва шайхро аз шиддати ихлос ва акида, гуё ки мепарастиданд, ба тарафи худ чалб намуд. Дар масъалаи зухд чунон гулув карда шуд, ки дар айёми падар чун бепадарони ятими мискин сарупо барахна мезист" [8,15].
