CC BY
2РЫМо^а! Studies 21, 2, (2023)
Стручен труд
УДК 929.731(495.02):929Теодора УДК 821.111-31.09 DOI: https: //«те. doi.org/10.55302^23212144Ь
ИСТОРИСКАТА МЕМОРИJА ЗА ВИЗАНТИСКАТА ЦАРИЦА ТЕОДОРА КАКО ОСНОВА ЗА ИНСПИРАТИВНО ПРЕСЛИКУВАШЕ ВО КНИЖЕВНОТВОРЕЧКИ ДИСКУРС
Марща Б. Брндевска
самостоен истражувач Струмица, Република Северна Македонщ'а
Апстракт: Во ово] труд компаративно се проследува трансмисщата од хронографските записи во Та]'ната исторщ'а, оставени од византискиот хроничар од VI век, Прокопщ Кесариски, во книжевнотворечкиот дискурс при пишува&е на романите Теодора и Пурпурната наметка од англиската авторка Стела Дафи. Целта е, да се толкува и интерпретира ликот на византиската царица Теодора главно преку родов аспект. Истражува&ата покажуваат дека оваа царица со сворт: иднивидуализам, бистар ум, храброст и евидентни лидерски способности успева од маргините на општеството да седне на тронот до византискиот император Jустиниjан I. Во историската меморща токму вака е сочувана оваа византиска царица, доволно репрезентативна и инспиративна за пресликуваае во книжевнотворечкиот дискурс на авторката Стела Дафи. Во трудот ке направиме подробна опсервацща на владееаето на оваа византиска царица во чщ лик се инкорпорирани вистински лидерски атрибути, нетипични за периодот во ко] живее, а од друга страна, во истиот то] лик ги согледуваме и ги анализираме никулците на феминистичката теорща.
Клучни зборови: Византи|а, византиска царица, Теодора, Jустиниjан I, историска меморща, куртизана, Та]'на исторщ'а, Прокопщ, книжевнотворечки дискурс, Стела Дафи, Теодора, Пурпурна наметка.
HISTORICAL MEMORY OF THE BYZANTINE EMPRESS THEODORA AS A BASIS FOR INSPIRING REFLECTION IN LITERARY CREATIVE DISCOURSE
Marija B. Brndevska
Independent researcher Strumica, Republic of North Macedonia
Abstract: This paper comparatively traces the transmission from the chronographic records in the Secret History, left by the Byzantine chronicler of the 6th century, Procopius of Caesarea, to the literary-creative discourse in the instance of writing the novels Theodora and The Purple Robe by the English author Stella Duffy. The goal is to interpret the character of the Byzantine empress Theodora mainly through a gender perspective. Research shows that this empress, through her individualism, clear mind, courage and obvious leadership abilities, managed to ascend from the margins of society to sitting on the throne next to the Byzantine Emperor Justinian I. This is exactly how this Byzantine empress has been preserved in the historical memory, representative and inspiring enough to be reflected in the literary - creative discourse of the author Stella Duffy. In the paper, we will make a detailed observation of the reign of this Byzantine empress, whose character incorporates real leadership attributes, atypical for the period in which she lived, while on the other hand, we also perceive and analyze the germs of feminist theory in that very same character.
Key words: Byzantium, Byzantine Empress, Theodora, Justinian I, historical memory, whore, Secret History, Procopius, literary - creative discourse, Stella Duffy, Theodora, The Purple Shroud.
1.Вовед
Книжевноста како дискурс е во посщан дщалог со постоечките традиционални и веке утврдени форми, жанрови и дела, кои го сочинуваат не]зиниот канон, како и со новите општествени тенденции и гласови, кои се стремат да се изразат преку неа. Книжевниот, за разлика од научниот и од историскиот дискурс, не инсистира на еден фиксен, авторитативен текст, туку претставува само едно привремено стабилизираае на реалноста и перцепцщата за неа, вклучително и на историскиот наратив. Во согласност со ова произлегува дека романот може да послужи како средство и како идеална форма за повторно читаае на минатото, повторно впишуваае и пресоздаваае. Романот би можеле да го читаме како синхрониски текст во ко] може да се направат извесни интервенции во дщахрониската оска по ща е организиран историскиот наратив.
Како еклатантен пример за пресликуваае на историскиот дискурс во еден сосема нов книжевнотворечки, во ово] простор ке ни послужи како илустрацща животописната исторща на византиската царица Теодора (500 - 548) преку делото Та]ната истори]а на Прокопщ Кесариски. Ова дело претставува несомнено примарен извор од каде што се црпат податоци за: потеклото, животот и владееаето на Теодора иако, на моменти, може да се почувствува фон на суб]ективизацща од страна на самиот автор. Делото на Прокопщ ке биде матрица за создаваае два нови историски романи на англиската писателка Стела Дафи, Теодора и Пурпурната наметка.
Во фокусот на нашето внимание ке биде женската индивидуа на Теодора, ща поседува извонреден личен интегритет и покра] тоа што не]зиното потекло датира од маргините на општеството, како керка на мечкар, куртизана и танчарка во циркус. Ке пристапиме хронолошки во пристапувааето на животот на оваа царица (владетелка), од не]зиното рагаае, преку младоста, крунисувааето, па се до смртта, потпира_|ки се на_|прво на делото што го составил Прокопщ, како непосреден сведок и очевидец на настаните и личностите, но и како наколем византиски историчар од VI век. Та]ната истори]а од ово] автор не е историско дело во вистинска смисла на зборот, туку своевидна „хроника на скандалот" или ,,политички памфлет" за владееаето на брачната дво_|ка, Jустиниjан I и Теодора. Во недостиг на други релевантни историски податоци од то] период, ова е дело врз кое ке се потпира (со резерва или не) подоцнежната историска и книжевна наука. Во контекст на ова, како предлошка за наративот на англиската авторка Стела Дафи ке послужи Прокопиевото дело, што ке резултира со об]ава на два сосема нови и свежи историски биографии за царицата и совладетелка Теодора (Теодора и Пурпурната наметка).
2. Животот на една византиска царица
Ако сакаме да ги разбереме општествените и цивилизациски норми на Византща, од примарна важност е да се запознаеме со условите во кои живеела не]зината царица, од народот поздравувана како ,,славата на пурпурот, радоста на светот" или ,,побожната и пресрекна Августа, василица, ща го сака Христос".
Описите што ни ги даваат византиските писатели за животот на августата помалку умеат да не збунат во создаваае еден општ впечаток во врска со статусот што го уживала таа. Едното гледиште околу не]зината положба е дека била сметана за ,,вечна малолетничка и вечна заробеничка", со многу ограничено движете во гинеиумот
(женското одделение), притeснeтa од сaбjитe га евнусите и со можност зa прием сaмо нa ,,луге без брaдa" (жени). Визaнтискaтa цaрицa биля yсловeнa при jaвното поjaвyвafte, со TOa што не]зиното присуство можело дa се зaбeлeжи нa многу мaлкy свечености нa кои га]често носeлa повекесло_|га облeкa, зa дa се зaштити од лубопитните погледи, a не]зиниот женски двор превосходно бил одделен од цaрскиот. Другото гледиште зa стaтyсот нa визaнтискaтa aвгyстa е тоa дeкa визaнтиското општество цaрицaтa можeлa дa изврши широко влиjaниe во политикaтa и воопшто во одлуките нa влэдетелството, кяко во ретко коja држaвa.
Нajдоминaнтно и нajзaбeлeжитeлно е вл^яниете нa жените -цaрици во периодот га средниот век кога многу од нив, со своjaтa физичкa привлечност и yмствeнa гадмок вршеле семокно влиjaниe врз своите сопрузи - цaрeви. Во соглaсност со тоa, низ текот га историjaтa нa монaрxиjaтa, коja ja создaл Констaнтин, можaт дa се сретгат жени -цaрици кои сями влядееле, кои сaмоволно рaсполaгaлe со крyнaтa и создaвaлe гареви. Тие влэдетелки yживaлe во величественосга га цeрeмониjaтa преку raja се одрязувял нaдворeшниот çjaj ня моктя, во свечените чинови га влястя, со кои се потврдувяля не]зигатя ствярност, a га]многу уживяле во политичкaтa улога што им ja призгавяле лугето од тоя време.
Во простряните одделенщя, кои го сочинувяле цярскиот гинекиум, во службя ня гаригатя биля нязгачега многубро^я послуга од жени и дворски великодостсуници, посгавени лично од цярот. Но, и сямятя гариця имяля кредибилитет, га повекето службенички, во гинекиумот дя им додели посебня инвеституря, кяко зняк декя тие целосно и припягяят. При тие услови, цярицятя успевяля дя создявя сигурност и вербя во своите службенички и пярялелно со нив дя мянифестиря слободя во открив^е ня сво_|от темперямент. Едня тяквя цяриця, кяквя што биля Теодоря, поседувяля гасщя зя зядржувяае га гадворешгатя убявиня и притоя воделя сметкя зя симболикятя га влядееаето согледяно и преку демонстряци]я ня ряскошот во применятя ня гардеробятя и гакитот. Хроничярите ке ja опишят кяко кокетня и итря, со некяквя опседнятост со сво]ятя убявига; зя дя го зядржи лицето одморено и прщятно негувяля ритуял га продолжено спиеае; зя дя ja сочувя кожятя çjajra и свежя, пряктикувяля долго и често кяпеае; уживяля во ряскош, га зятоя бяряля свеченя облекя, големи плaштaници од виолетов пурпур везени со злято, блескяв гакит, дрягоцени кямеая и бисери. Теодоря биля свесня декя не]зигатя убявиня е га^илен ядут и га^игурга гярянци]я зя покaжyвafte и зя докяжувяае семок. Многу свесно истятя тяя Теодоря aнгaжирaлa
yметник, ко] ке ги претстави целата не]зина yбaвинa и раскош преку мозаик во црквата ,,Сан Витал" во Равена. Ретко raja владетелка yште од самото рагаае ги сакала и ги yживaлa сладострастщата на животот, кои понaтaмy и ги овозможила на]високата власт. Оваа царица ке се рaзликyвa од другите и по сфакааето дека синоним за на]висока власт е вкусно поставената трпеза со разновидни ]адеаа и спецщалитети.
Не само одржувааето на убавината и била преокупацща на василисата, таа многу поопседната била со начинот на покажуваае и докажуваае на достоинството. Како поранешна циркусантка е разбирливо што ги сакала заплетканите церемонщали и многу полагала на нив: за да и се допаднел нещ морал ничкум на колена да пага пред неа, па дури и во прав, за да и го бакне стапалото. Во часовите на прием, поданиците со часови ги оставала да ja чекаат во не]зините претсоб]а.
Погрешна ке биде перцепцщата за византиската царица ако се гледа таа исклучиво како жена, raja го минува своето време во: молитви, избор на облека, приеми, гозби и свечености. Напротив, не]зиниот владетелски профил досегнувал и до многу повозвишени цели, како што се: влщание во владини одлуки, зголемуваае на личниот имот, влщание врз верски прашааа, организираае дворски церемонии. Притоа, многу поправилно би било ако, на византиската василиса, се гледа на нешто повеке од жена и придружничка на царот, затоа што таа, со сво]ата личност, ja претставувала потполната царска власт.
3. Теодора - сочувана во историската меморща
Царицата со извонредна арена и бучна слава
Ако, при ова разгледуваае на византиските царици, се осврнеме на нивното потекло, би заклучиле дека сите народи и давале царици на Византща (од Европа и од Азща, од Кавказ и од Грцща, од Цариград и од провинциите, од Сирща и од Унгарща, од Францща и од Германща, дури и од варварските племиаа на Казарща или на Бугарща). По друга линща, потеклото на овие царици или било благородничко, или неаристократско, па речиси и незнамо.
Пример дека не се случувало секогаш на престолот до василевсот да седне благородна жена е секако, Теодора, raja од кулисите на Хиподромот ке се искачи до престолот на Цезар. Според едни, станува збор за извонредна срека, а според други успехот на Теодора се должи на исклучителниот ум и проникливост. Веро]атно се работи за микс на двата аспекти. Периодот на средниот век,
n0K0HKpeTH0 noneTOKoT Ha VI BeK, ce go^HByBag KaKO aMÖneHT Kora HHBogBHpaHocra Ha ^eHara Ha nogHTHHKara c^Ha, a B00nmT0 h bo jaBHHOT ®hbot, 6nga pecTpHKTHBHa nojaBa: „Og anceKT Ha BOcnocTaBeHHTe hopmh, Broarnnja Kareropronpaga gBa Tuna ®eHH: go6pn - koh rn nonmyBage BOcnocraBeHme HopMH (geвнцн, conpyrn, MajKH, вgoвнцн) h jomu - cuTe oHne mTo npojaByBage H3BecHa geBujaHTHocT og nocTaBeHHTe cTaHgapgn".1
H noKpaj BaxanocTaBeHara ^aKTHHKa peagHocT, nocroega ^eHCKa HHguBugya, xoja rn pymega HopMHTe h KaHoHHTe BocnocraBeHH co BexoBH HaHa3ag h xoja тснgeнцнoзнo ycneaga ga npegn3BHKa BHHMaHue h ga ocTaBH TpaeH nenaT bo BroaHracKara, a BnponeM h bo cBeTCKara HcTOpnja.
npuMapeH H3Bop bo Koj, ocBeH H3HeceHHTe пogaroцн 3a BgageeaeTo Ha JycTHHujaH I (527 - 565), ce npe3eHTHpa h ^HBoTHara 6uorpa$Hja Ha цaрнцara Teogopa, e gegoro TajHama ucmopuja Ha npoxonuj KecapucKH. Bo HeroBuoT onnc Ha Teogopa e eBugercraa gujaMeTpagHocnpoTHBHaTa gecкрнпцнja bo ogHoc Ha $h3hhkhtc aTpuöyTH h Hej3HHHTe MopagHH, eTHHKu BpegHocm. Og acneKT Ha $H3HKyc, npoKonuj ja onnmyBa цaрнцara KaKo ®eHa co y6aBo h Mugo3guBo gn^, Maga Ha pacT h co ohh mTo 3acgenyBaaT h ce nogHH co ®hbot, a og MopageH, eTHHKH acneKT ja ocygyBa 3a Hej3HHoTo coMHHTegHo MHHaTo h hhckhot coцнjageн cTaTyc: „npoKonnj bo peTopcKH h MaHHnygaTHBeH MaHnp Ke ro anocrpo^Hpa ceKcyagHoTo MHHaTo Ha Teogopa, KaKo rarnapKa bo цнpкyc h KypTH3aHa, reнgeнцнoзнo H3ocTaByBajKH ro $aKTOT geKa Taa, KaKo ®eHa og MaprnHHTe Ha onmTecTBoTo, ycneaga ga ce H3gnrHe go HMnepaTopcKH npecrog, HaMeTHyBaj kh ce co cBojoT HenoKogeögHB gyx h co gHHHuoT HHTerpHTeT".2 Og oBaa npoKonneBa нgycrpaцнja 3a Teogopa He cMe coceMa cnrypHH 3a BHcTHHcKara npnpoga Ha no3HaTara цapнцa 3aToa mTo nocTojaT h gpyrn goKyMeHTH, gypn h og caMnoT Kecapнeц, ocBeH TajHama ucmopuja, koh HygaT cBegomTBo 3a ^hbotot Ha цapнцara, KaKo Ha npHMep: Mueomume Ha önaweHume ucmoцmaцu, pacKa^aHH og BgagHKaTa JoBaH E^ecKH, HerogageHH gegoBH og rogeMaTa CeemmeHa ucmopuja og hcthot nncaTeg, 6e3HMeHara xpoHHKa oöjaBeHa nog HMeTo 3axapuj od MumuneHa, gega og 6norpa$HTe Ha naTpnjapxoT CeBep h JaKoB Bapageja hth. Og gpyra cTpaHa, aKo ce 3eMe npegBng HcTopHjara 3a caMHoT npoKonnj, 6h ce noTcerage geKa bo noneToKoT Ha BgageeaeTO Ha JycTHHnjaH Toj 6ng ceKpeTap h npaBeH coBeTHHK Ha BojcKoBoganoT
1 James, L. (2009) Men, Women, Eunuch : Gender, Sex and Power. A Sosial History of Buzantium, ed. By J. Haldon. Blackwell, 35.
2 McClanan, A. (2002) Representations of Early Byzantine Empresses. Palgrave Macmillan, 114.
Велизир и со години верен придружник во водите: против Персщците, походот во Африка, водите против Готите во Италща, како и во втората во_|на со персискиот шах Хозро_ь во годините кога Jустиниjан, поттикнат од двор]аните, да ]а разниша довербата кон Велизар, ке ]а намали и наклонетоста, а Прокопщ, тежнее_|ки да се искачува кон врвот, ке го смени курсот на сво]ата наклоност и во своите дела ке ги опишува воените походи, величе_|ки го царот. Сметаме дека нестабилната и амбициозна природа на ово] автор ке доведат до замор од задоволуваае и помпезно величеае на царот, што ке резултира до навредливи и на_|црни описи на василевсот и василисата: ,^верови, наполни луге, бескрупулозни, бесрамни, сурови, убщци, со еден збор - грозоморни!"
Почетокот на VI век, поточно 500-та година се поврзува со рагааето на оваа царица. Според некои хроничари Теодора се родила на Кипар, страсната зем]а на Афродита, а според други, со повеке веро]атност, Сирща ке и ]а припишат како татковина. Но, како и да е, го земаме како веродостсуно тврдеаето дека уште како мала со своите родители дошла во Визатща, конкретно во не]зината престолнина Константинопол (Цариград) и оттогаш започнала да ]а исполнува со сво]ата бучна слава.
Во врска со потеклото на Теодора се создала потреба да се интервенира, па во знак на почит кон царското достоинство, и се пресоздало славното педигре (и се конструирал лажен идентитет) или барем присто^о дека е керка на еден уважен и добромислен сенатор. Ако се повикаме на Та]ната истори]а, во неа е забележано дека потеклото на Теодора е мошне скромно и дека татко и се викал Акацщ, ко] бил чувар на мечки во амфитеатар и татко на три керки, од кои втората ке се искачи на престолот. Раното детство на Теодора не го исклучува настанот поврзан со молбата на семе_|ството, упатена до „зелените" (една од градските политички организации), за да му се обезбеди матерщална грижа по смртта на Акацщ. Од ово] настан Теодора ке ]а запамети навредливата рамнодушност на „зелените", а ща ке ]а дефинира карактерната црта на злопамтеае и неуморната желба за одмазда, присутна дури и од зрелата жена.
Не била Теодора само убава (со крупни и убави црни очи), туку и умна, духовита, забавна. И покра] лошите услови за живот, семе_|ната трагедща, во себе поседувала комедщантски жар, со ко] ги приврзувала за себе и на]превртливите обожаватели. Била исто така и смела, решителна, бесрамна, при што не чекала мажите да и прщдат, туку ]а користела способноста да ги предизвика и да ги охрабри со жива и весела дрскост. Со неуморен лубовнички темперамент таа го
забавувала, восхитувала и соблазнувала Цариград, така што набрзо станала славна по лудостите на не]зините театарски настапи, како и по дрскоста во разговорите и по големиот бро] лубовници. Поради таквиот живот мегу сограганите ке биде озлогласена и сметана за нечестива. Ако во некои други свои списи, Прокопщ, зад превезот на куртуазноста и амбицщата умеел да даде поинаков опис на василисата ,,жена од народот, цврста и решителна, жена ко]а стои веднаш до сво_|от маж и му помага во на_|тешките моменти", во Та]ната ucmopuja ни ]а открива доста пластично (из)опаченоста на Теодора од Хиподромот: „...Уште извесно време била незрела да биде со маж и не можела да се однесува како жена; но таа не се воздржувала од тие работи и се оддавала на срамен полов акт на машки начин, со пропаднати момчиаа, а тоа го правела дури и со робови кои ги придружувале своите господари во театарот, корисщки го згодниот случай покра] другото, да ]а завршат и таа срамна работа. Теодора поминала долго време во ]авната кука, оддава_|ки си го телото на такви неприродни занимала. Веднаш штом пораснала и стигнала до зрелост, отишла мегу актерките и станала обична хетера, од оние кои старите ги нарекуваат уличарки. Биде_|ки не знаела да свири на фле_|та ниту, на харфа, ниту пак била обучена за танчерка, таа требало посто]ано да си го продава телото и своите убавини на првиот щшто ке го сретне. Потоа учествувала во мимички претстави, дури станала и актерка во театарот, секогаш игра]ки со шутовите во неприсщни сцени. Била особено остроумна и префинета и веднаш предизвикувала општо внимание. Таа не знаела за срам и нищ никогаш не ]а видел засрамена, без двоумеае вршела на_|срамни услуги. Дури и кога ]а тепале и ]а опсипувале со навреди и со шлаканици, таа весело се шегувала и громко се смеела. Се разголувала однапред и на случало присутните им го покажувала отворено она што треба да биде скриено и невидливо за мажите".
Теодора се подбивала со своите лубовници, правежи се наивна. Била недостижна за изнаогааето нови начини за лубовни односи и со тоа успевала тра_|но да ги освои душите на развратниците. Никогаш не оставала таа да биде освоена, напротив, со примамлива насмевка и со ласкаае, со заводливо одеае, ги намамувала своите жртви, особено голобрадите. Ниту една друга жена не била толку мокна во сладострастието. Често одела на организираните пирови со десет и повеке момчиаа, на врвот од машката сила и искусни во рзвратот, и нокта ]а минувала со сите нив. А кога се изморувале тие од таа работа, таа одела raj нивните робови, понекогаш триесетина на бро_ь и имала
односи со ceKoj од нив, без да се засити од таа срамна работа..." (Кесариски, П. (2008) Та]ната истори]а. Скоще: Гурга.)
На неполни дваесет години Теодора неочекувано и ненаде]но исчезнала од хиподромската сцена, заедно со сворт лубовник, Сириец по име Хецебол, ко] добил некаква позицща во владата на Пентапол во Африка. И како што се вели: „Животот е тркало, а тркалото се врти", па лубовниот барометар на Теодора ]а означил негативната страна -Хецебол ]а избркал на груб и непознат начин. Скитала по Истокот победна од кога и да било во животот, без: пари, храна и облека. Дека во животот ништо не е случало, се потврдува со не]зиното заминуваае во Александрща, една од престолнините на христщанството. Во моралната беда во ко]а се наогала, Теодора не останала нечувствителна кон влщанщата на средината во ко]а ]а фрлиле настаните. Сосема радо ги прифатила проповедите од патрщархот Тимоти] и од Север Антиохиски, а според тоа би можеле да заклучиме дека таа аскетска атмосфера, пропратена со проповеди, де]стувала врз пооданието на некогашната блудница. Тоа александриско препородуваае ке се задржи во неа и по вракааето во Византион, при што се трудела да живее (искрено или не) на]повлечен и на]чист живот. Едно предание раскажува дека таа живеела исправена и воздржана, во една скромна кукичка, преде]ки волна, исто како матроните од старото римско време. Според преданието, се верува дека во таа скромна кукарка го сретнала Jустиниjан.
Овде би се запрашале како успеала Теодора да го заведе и да го задржи благородникот, ко] бил зрел, имал четириесет години и ко] требало да внимава на своето достоинство и иднина? Можеби комбинацщата од остар и непоколеблив ум, лесна допадливост, духовитоста, била магичната формула за идниот престолонаследник, ко] на]накра] бил сепак маж и потпаднал во сладострасно искушение пред искусната заводница. Jустиниjан ]а опсипувал со богатство и на то] начин ]а разгорил во неа жедта за почести и почитуваае. Била доста славолубива и склона да поседува вли]ание, што секако подоцна и го постигнала.
„Не]зините амбиции оделе дотаму што таа самата се доживувала како совладетелка, а не само како сопруга на Jустиниjан I, што ке се потврди во 532 година, со: бунтот на градските политички организации, „зелените" и „сините" кога Jустиниjановата императорска позицща била доведена во прашаае, при што самиот одлучил дека бегството е единствениот спас".3 Бунтовната природа на
3 Evans, J. A. S. (2000) The Age of Justinian. Rotledge, 104.
Теодора не дозволувала помируваае со судбината и прифакаае на такво решение, па затоа и пристапила кон негово негираае преку беседа пред самиот император и пред неговите на]блиски и доверливи соработници: ,,... во моменти на безнадежна опасност, сещ треба да прави онолку колку може. Jас мислам дека сега не треба да се бега, дури и ако бегството ни донесе сигурност. Сещ што се родил не може да ]а избегне смртта, но ]ас сепак не можам да поднесам да го видам оно] што бил цар како прогонет. Се надевам дека нема да доживеам себеси да се видам без царскиот пурпур, ниту дека лугето, коишто ги срекавам, нема да ме именуваат како царица. Ако сакаш да се спасиш ти, цару, тоа е барем едноставно..., но сепак запраша] се себеси дали би ]а менувал таквата сигурност за смрт. А што се однесува до мене, ]ас сепак ]а почитувам онаа стара поговорка, ща вели дека пурпурот е достоен кров."4 Според Шарл Дил, во Византиски слики, таа ,,со славолубие се издигнала до херо]ство",5 детерминира]ки ]а понатаму не]зината функцща на лидер и совладетел со Jустиниjан I.
Влщанието на Теодора ке продолжи и во конституирааето на законите, кои ги донесувал Jустиниjан, особено во однос на мерките за заштита на злоставуваните жени и на жените што обезбедувале егзистенцща по пат на проституцща. Прокопщ, во сво]ата Та]на истори]а ке истакне дека ,,му посветила особено внимание на казнувааето на жените фатени за телесен грев. Собрала повеке од пет шдади блудници во Форумот, кои заработувале со телесно продаваае ... и ги испракала да бидат заклучени во манастирот Поодание (Metanoia) за да ги натера да го сменат начинот на живот." „По периодот на рехабилитацща ко] траел околу две години, жените имале право да се вратат во брачната заедница, со претходна согласност од своите мажи".6
„Доминантноста на Теодора врз одлуките на царот и промената во законот биле евидентни уште пред да стапат во брак, а тие се согледуваат во законската можност жените од низок сло] на општеството или, пак, жените со сомнителни професии да се мажат со претставници со висок општествен статус".7 Ваквата измена Jустиниjан неопходно ]а презел и од лични причини, особено ако се земе предвид фактот дека самиот бил член на императорското
4 Brubaker L.(2006) Gender and Society. The age of Justinian, Cambridge : Cambridge University Press, 429.
5Дил, Ш. (1927) Византиске слике I [Byzantine paintings I]. Београд : Српска каижевна задруга [Serbian literary cooperative], 50.
6 Hillner, J.(2007) Monastic Imprisonment in Justinian's Novels. Journal of Early Christian Studies 15/2. The Johnson Hopkins University Press, 209.
7 Evans, J.A. (2005) The Emperor Justinian and the Byzantine Empire, Greenwood Press, 37.
семе]ство и дека на]безболно и единствено соломонско решение била законска интервенцща за да се реализира бракот со Теодора.
Императорската енергща на Теодора била видлива и во однос на религиските прашааа, особено во поддржувааето и во фаворизирааето на монофизитската платформа (ко]а во тоа време се сметала за ерес), нешто што во себе ]а крие интимната заднина на шеснаесетгодишната Теодора, ко]а, по аферата со извесен Хекебол, поминала голема морална криза во Александрща, каде што се запознала со патрщархот Тимотщ, приврзаник на монофизитството и ко] успеал ка] младата грешница да предизвика духовна катарза, но и доживотно да ]а приклони кон таа религиска определба. „Дури и по облекувааето на пурпурот и стапнувааето на престолот, Теодора го третирала Тимоти] како не]зин спасител и духовен отец. За не]зината толку цврста монофизитска религиска определба бил заслужен и патри]архот од Антиохи]а, Север, кого го запознала, исто така, во текот на не]зиниот престо] во Александрща".8
Основата на монофизитското религиско учеае се засновало врз иде]ата за единствена божествена природа, наспроти канонското христщанско учеае, според кое, Исус Христос имал две природи: човечка и божествена: „Ваквото учеае се по]авило во првата половина на V век, а негов идеолошки творец бил константинополскиот духовник Евтихи], ко], заедно со своите приврзаници, успеал да го прошири од Константинопол до: Александрща, Антиохи]а и Сири]а".9 „Монофизитството било прогласено за ерес, како дел од политиката за негово сузбиваае, при што црковните авторитети, на 8 октомври во 451 година, го свикале Четвртиот вселенски собор, одржан во Халкедон, каде што била дефинирана христолошката догма за хипостазното единство - една личност со две природи". 10 Ова, секако, не довело до прекин на монофизитското учеае, коешто продолжило да егзистира и во времето на владееаето на Jустиниjан I, а зашто во на]голема мера е заслужна токму Теодора. Владетелската дво]ка иако пред очите на ]авноста имала конфронтирачки однос кон спротивната религиска догма, се смета дека таа имала склучено некаков премолчан договор. Во прилог на оваа претпоставка оди во прилог фактот што целиот живот таа била патрон на монофизитите и на кои успевала секогаш да им понуди прибежиште за време на прогонствата. Според податоците од Jован Ефески, во рамките на Царскиот дворец во
8Evans, J.A. (2005) The Emperor Justinian and the Byzantine Empire, Greenwood Press, 36.
9Коев, Т. ,Бакалов, Г. (1992) Въведение в xpTOT^HCTBOTo[Introduction to Christianity], София : Булвест [Boulevard], 109 - 111.
10 Ibid., 112.
KoHcraHTHHonog Taa H3rpaguga cBeTugumTe 3a MoHo$H3HTCKHTe cвеmтеннцн, a koh, 3a ga 6ugaT curypHH bo CBojaTa 6e36egHocr, ^HBeege bo ^gocHa нзogaцнja: „OnumyBajKu ro aM6ueHTOT bo MoHo$H3HTCKaTa 3aegHH^, JoBaH E^ecKH HCTaKHyBa geKa cвеmтеннцнте ro o6garopogyBage gвoрeцoт co „HHBHHTe BeguHecrBeHH necHH h co HHBHHTe MegaHxogHHHH rgacoBH ... ce H3BegyBage bo CHTe Keguu h xogoBH Ha gBope^T."11
no CMpTTa Ha narpujapxoT thmoth], bo EruneT gomgo go ^ecToKa KoH^porn^uja Mery yMepeHHTe moho$h3hth, nuj npegBogHHK 6ug CeBep, h eKcrpeMHHTe, koh 6uge npegBogeHH og H3BeceH JygujaH, Koj ogeg go KpajHocT npu TogKyBaaeTO Ha eguHCTBeHara 6o®ecrBeHa npupoga Ha Hcyc, HcraKHyBajKu geKa HeroBaTa 6o®ecTBeHa npupoga цegocнo ru ancop6upaga HeroBHTe noBenKH egeMemu, TaKa mTo HeroBoTo Tego 6ugo HeBugguBo og MoMeHToT Kora Toj 6ug 3aMucgeH. Bo Tue moho$h3htckh npeBupaaa, Mery eKcrpeMHHTe h yMepeHHTe, Teogopa guHHo ce aHra^upaga oKogy H36opme 3a Ha3HanyBaae narpujapx, noggp^yBajKu ja yMepeHaTa opнeнтaцнja, Koja BcymHocT 6uga npogog^eHa paKa Ha npoKgaMupaHoTo yneae og TuMoraj h CeBep: „Bo MoMeHToT Kora Taa ce o6ugega ga ro nocraBH H36paHuoT og Hej3HHa cTpaHa Teogocuj, пpнвpзaннцнтe Ha JygujaH HacugHo Bgerge, ocnopyBajKu ro hhhot Ha aKgawaquja h nocraByBajKH cBoj KaHgugar".12 BaKBuoT hhh Ke 6uge norruK Teogopa ga no6apa noggpmKa og conpyroT JycTHHujaH, Koj ro ucnparug Hapcuj ga umepBeHupa bo nog3a Ha yMepeHHTe moho$h3hth, ho h noKpaj ннтepвeнцннтe, 6yHToT He 6ug crumeH, a eguHcTBeH H3ge3 3a Teogocuj 6ug ga ja HanymTH AgeKcaHgpuja h ga no6apa npu6e®umTe bo KoHcTamuHonog, Kage mTo 6ug nog Hej3HHa 3amTHTa h Hej3HHo rocTonpuMcTBo. no nepuogoT Ha noBgeKyBaae Ha Teogocuj h no 3aTumjeTo Ha 6yHToT, co gupeKTHa noMom Ha JycTHHujaH I, Teogocuj cTaHag geruTHMeH naTpujapx Ha moho ^H3HTUTe bo AgeKcaHgpuja.
KoHTHHyupaHaTa noggpmKa h gupeKTHara HHBogBupaHocT bo пpoцecнтe Ha moho$h3htckoto yneae, KaKo h rpageaeTo cBeTugumTe bo paMKH Ha gвopeцoт, ja geMoHcrpupa Hej3HHaTa cnoco6HocT ga ja Bogu noguTHKaTa h Toram Kora nocToege (Mo®e6u HaBugyM) KoH^poHTaquu co HMnepaTopoT. HenocpegHo npeg cMprra, bo 548 roguHa, Teogopa no6apaga og JycTHHujaH ga npogog^u co noggpmKara Ha MoHo$H3HTcKHTe зaegннцн. He nocrojaT H3BecHH пogaтoцн geKa Toj
11 McClanan, A. (2002) Representations of Early Byzantine Empresses, Palgrave Macmillan, 100.
12 Evans, J. A. (2005) The Emperor Justinian and the Byzntine Empire, Greenwood Press, 44— 45.
постапил во согласност со не]зиното бараше или, пак, како компромисно решение, одлучил да ги смести монофизитите на попериферни локации, а во исто време размислувал и како да ги инкорпорира монофизитите во рамки на офицщалната црковна догма.
Непобитен е фактот дека Теодора, во историската меморща, е сочувана како жена што одиграла значаща улога во подемот на Византиската Имперща. Не]зината доминацща се должела на храбрите мудри идеи, кои му ги нудела на сво^т сопруг, за то] да се стекне со исклучителна слава за време на своето владееше. Поради претераното влщание, кое го вршела над Jустиниjан, не само Прокопщ, туку и други писатели и историчари, сурово ке ]а критикуваат. Она што е сосема ]асно е дека ниту пораната, ниту подоцнежната исторща не запаметиле таква импозантна личност каква што била Теодора. При освртот на не]зиниот исклучителен индивидуализам, Р. Браунинг констатира: ,,Теодора ке остане загатлива и уште повеке алармантна фигура, жена ко]а уживала огромна мок во период кога не постоела
' « 13
институционална структура за учеше мок.
Мозаици со портрети на византиската царица Теодора (лево) и византискиот император Jустиниjан I (десно) во црквата ,,Сан Витал" во Равена.
13 Browning R. (1962) An unpublished funeral oration on Anna Comnena, Cambridge Proceedings of the Cambridge Philological Society, 49-51.
4. Теодора како инспиративен лик за книжевенотворечки дискурс Теудорон (Бож]и дар)
Мялку од историските личности, особено од женските (цярици), успеяле дя се зяпишят во светсгатя исторщя кяко неповторливи, уникятни и мокни индивидуялности, a кои и нигако не подлежят ня зaборaв во няучнятя и во книжевня меморщя. Живееме во време кога во публицистигатя, во рязличните феминистички движем, во политичките плятформи многу често имяме можност дя ги слушнеме поимите „лидер" и ,,феминист(кя)", пя оня што ни се няметнувя гако пряшяае, яко притоя ja согледяме историсгага позициja ня визянтискятя цяриця Теодоря, дяли можеби можеме дя ja одредиме овяя визянтискя aeryera зя челник ня женското лидерство и ня феминистичгага теорщя?!
Прeтпостaвyвaмe дега токму зятоя овоj историски лик и историските списи посветени ня нejзиниот живот, мегу кои и броjни легенди (пямфлети), гако и вeродостоjни биогряфски подятоци, ja предизвигале творечгага мотивaциja raj aвторкaтa Стеля Дяфи дя ги создэде трaнсжaнровскитe деля, Теодора и Пурпурната наметка. Ромяните се потпиряят врз интердискурзивни и интертекстуялни поигрувя^я со реляциите: книжевност и история, фякт и фикцщя, минято и сегяшност. Интригaнтнaтa возбудливя исторщя ня Теодоря можеби ja имплициряля aвторовaтa интенция дя се преиспишят поставите сведоштвя зя личностя, коja живееля пред шесняесет векя. И двятя ромяни ня Дяфи би можеле дя ги читяме кяко (ре)конструкцщя ня индивидуялното минято ня историскиот лик од денешня перспективя. Авторкятя се служи од едня стряня со фякти и со биогряфски зяписи, a од друга стряня користи xeрмeнeвтички процедури ня: няряторско рязбиряае, обjaснyвafte и толкувяае.
Во првиот своj ромян Теодора, нejзин двaнaeсeтти, явторкятя одлично ке ja искористи историско-книжевнятя rpara зя модулиряъе ня нejзинaтa Теодоря, дрскя блудниця без влякня ня jaзикот, но со душя. Пярялелно со нярятивното кaлaпирafte ня ликот ня Теодоря, aвторкaтa го создявя ликот - просторот, Цяригряд, тяя огромня цярсга престолниня, чиj нярод Теодоря ке го побудяли и зяведе. Оня што ня овоj ромян ке му донесе дополнителня книжевня тежиня и убявиня е темятя зя xристиjaнството и неговятя пресвртня мок во визянстискиот свет. Особено мокни се стряниците ня кои е испишяно преобрятувя^ето ня Теодоря „нигакво величествено богоjaвлeниe",
како што ке забележи Дафи, „туку постепена ерозща на не]зиниот цинизам".
Обидот да се создаде роман посветен на една од на_щопуларните ексцентрични византиски женски по]ави значи подготвеност на авторот да го премости референцщалното сфакаае на исторщатот и да се преселува напати во сферите на имагинарното (фиктивното). Чищки го романот на Дафи, читателот има чувство дека чита типичен историски роман, со маестрална нщансираност на авторката мегу она што не]зиното перо го (соз)/(до)дава и историската матрица, со raja се служи.
На самиот почеток од романот Дафи ке внесе лик, ко] ке биде во функцща на широчината што треба да се постигне во наратолошка смисла, ликот Менандер, учителот по танц на Теодора. Многу итро ке ja надгради Дафи сво]ата Теодора од борделот преку ово] лик, комплетира]ки ja сликата за танчарката, а за raja историските записи се посиромашни. Менандер нема да биде статичен лик, ко] ке ja обави функцщата да ja научи Теодора на танцувачка техника, напротив, преку овоj старец ке се гради и челичи издржливоста и силата на идната царица, велеjки и : ,,Уживaj во добро, трпи зло."14
Лекциите, кои, тоj стар евнух, ке и ги одржи, додека ja подготвува да стане совршена танчарка и софистицирана куртизана, коja би умеела да ги бара „високите стандради" од животот пред неа, во неа ке ги крепат последните атоми прибраност и енергща за време на неjзинaтa одисеja по Александрща. Можеби токму овоj лик ке ja антиципира судбината за Теодора, а проникливиот читател ке умее да ja навести симболиката во зборовите на учителот: ,,Сега можеш да престанеш, солзите нема да ти помогнат, а тие ти ja расипуваат и таа малку убавина што ja имаш... Ти и jaс знаеме дека нема ништо што твоето тело не може да го издржи, не постои казна што не може да ja издржи. Добро те обучив. А знаеме и дека ти треба поголема сцена. Од ова ке се изродат многу тешкотии, но ке има и добри нешта" (Дафи, 2021: 51)
Менандер, пандан на Фроjд, како да ja хипнотизира да легне на психоаналитичниот кауч, од щ и TOj, и самата таа ке продрат во се^а емоционална и мозочна келща за да се изнедри идната ладнокрвна, и полна со самодоверба, лидерка (царица). Танчарката Теодора воспитана и едуцирана за: сцена, сценичност и церемониал и животот сам за себе ке го сфати како сцена, а сеща нова ситуацща, raja ке истапи пред неа ке ja смета за нова улога со raja таа максимално треба
14Дафи, С. (2021) Теодора [Theodora], Скоп|е: Матица [Matica], 52.
дя се соживее и во raja требя дя проня]де или бярем дя глуми декя проняогя зэдоволство. Секяко, имя]ки го предвид кяряктерот ня цярицятя, омиленя улога во raja се нaдминa(лa) себеси е улогага ня явгустя. Улогага и го полнеля егото и ja подгреяля мянипулятивнятя способност врз огромня мяся нярод(и), притоя целята вознесеня со: пурпур, злято и скяпоцени кямем.
Сметяме декя aвторскaтa тенденция ня Стеля Дяфи, во сво_|от прв ромян Теодора, е дя ни го предочи пеколниот 0д ня мледятя Теодоря до то] визaнтиски врв (престолот). Обично кяко што често бидувя, движе_|ки се по животнята пятекя, се тргнувя од ря_|от кон пеколот, односно од доброто кон лошото, од човек кон нечовек, во случярв Дяфи одлучувя не]зиниот лик дя тргне од пеколот (лошото, нечовечкото, грдото, Хиподромот) кон исцелувяаето, освестувяаето ^мо^о^ог^его, чистилиштето, получовечкото, Алeксaндриja), зя дя стигне до ря_|от (доброто, човечкото, убявото, светлото, пурпурот, престолот).
И во двята ромяня, Теодора и Пурпурната наметка, ликот ня Теодоря, aвторкaтa ке го впушти во сaмоизолaциja, тиxyвafte, ня нещ нячин медитация во еден стaндaрдeн топос, во црквята Светя Софщя. Теодоря многу често, обично нявечер, ке ja имя желбята дя отиде пред то] студен мермерен олгар ня црквaтa, пя дури и дя зяспие биде_|ки во тие моменти го чувствувя сопствениот мир и сопствегага полнота ияко е грешниця и неверниця. Можеби ня]убявите и ня]рефлексивни стряници се рязговорите со пaтриjaрxот Тимоти], a во нивни рямки ке се постяви ^amafteTO зя срекята, ня што Теодоря интуитивно ке одговори: ,,Цел живот бегав во такви цркви и мегу високи дрв]я и ридишта кои се нajтeшки зя ^^чувя^е. Столпниците ня оние свои тенки столбови отсекогаш ми изгледяя толку бляжени, високо нэд нередот ня сещдневниот живот. И богатството ня грядот и богатството ня тишинята ми подaриja огромни зэдоволствя, ияко сум срекня дя призням декя и во двете вистински уживям."15 Длябокиот рязговор со пaтриjaрxот ке продолжи и во нясокя кон рaзмислyвafte зя животнята пятекя и животните избори, при што Теодоря ке сподели сосемя искрено декя реялностя и дяля многу мялку можности зя избори. Пaтриjaрxот, сета веке новиот учител (по Меняндер) aвторитaтивно, но бляго, ке ja испряти ня пят во пустинятя raj Север, со сямо нему сво^твеня умешност дя не ja присилувя, туку дя поттикне сaмaтa дя го посяга тоя, во што и успевя: „Секогаш постои избор. Можеш дя избереш дя одиш во пустинятя и сямо со своето дело
15Стела Дафи.2021. Теодора [Theodora](187), Матица [Matica], Скоп|е
да ги почитуваш правилата, не и со срцето. Можеш да избереш да останеш на коленици додека не почнат да ти пукаат коските, но духот да ти остане недопирлив за промени. Секогаш можеш да избереш нешто што ке зачуваш, Теодора. Претпоставувам дека секогаш така и си правела?" (Дафи, С. (2021) Теодора, Скоще: Матица, 188)
И ако првиот учител Менандер ]а подготвуваше идната царица физички и кондиционо да умее да владее со телото и со телесните потреби, вториот од неа ]а внесе верата во Бога, поглед кон срцето и вистинската неа. Стела Дафи ненаметливо ке ]а превоспита ,,непослушната" Теодора и ке создаде од неа „примерна" граганка, пред тоа да го стори не]зиниот сопруг Jустиниjан I со промената на законот. Но, ни случало нема да ]а идеализира, ни случало не се навестува авторска потреба од Теодора да го исчисти целиот талог, ко], за неа, Прокопщ ке го распосла, напротив, Стела Дафи прави изненадувачи наративен пресврт, нараторска дигресща на борбеноста на Теодора за женските права (ща ние ]а читаме како зачеток на феминизам), па ]а впушта во хомосексуални авантури со жени со име: Македонща и Софща.
Во вториот роман Пурпурна наметка Дафи ке ]а продолжи приказната за Теодора, вклучува_|ки го во наративен фокус и не]зиниот сопруг, Jустиниjан: „Посебно ке ]а истакне 'таа извонредна срека' ща ]а послужила босоногата керка на мечкарот да стане царица на Источното римско царство, менувашето на законот за да може проститутката Теодора да се омажи за благородник како Jустиниjан, поделеноста на жителите на Цариград за доброто или лошо владееше на два_щата 'комедщанти'".16 Во ова второ продолжение, Дафи ке му понуди на читателот детален опис на цариградскиот дворец, во ко] ке доминираат зависта, задкулисните игри, интригите, лицемерието, подлостите, па и невозможните лубови.
Освен улогата на сопруга и владетелка, Теодорина опсесща ке биде среката и финансиската сигурност на не]зиното семе_|ство, па токму затоа многу енергща ке троши во смислуваше стратегии за склопуваше бракови: ,,Сега дури и повеке уживаше зашто во своите планови за градот и за оние што и се на]блиски на_щосле успеа да постигне определен степен на контрола. Сестра и Комито убаво се омажи за Сита, ко] беше еден од на]саканите команданти на Jустиниjан, а наскоро двете сестри ке почнат да бараат мажи и за своите керки Ана и Индаро."17 Дафи нема да ни ]а претстави Теодора
16Стела Дафи.2021. Пурпурната наметка [The Purple Shroud ](19), Матица [Matica], Скопле
17Дафи, С. (2021) Пурпурната наметка [The Purple Shroud ], Скоп|е :Матица [Matica], 20.
како жена, ща е пасивна и опседната само со надворешната убавина (споменато веке во Та]ната истори]а), туку како женска еруптивна енергичност и динамичност, страсност и доминантност. Да, таа Теодора, како што беше запишал Шарл Дил го сака славолубието (читаке: потреба од слава), а до слава се доага само со контрола. Успева да контролира се во то] дворец, па затоа и успева тогашното Источно Римско Царство да го поврати ^арт на некогашното Римско: ,,Треба да се командуваат двор]аните, да се организира свитата, да се води грижа за поширокото семе]ство на двете страни, а секогаш и пред се - да се има Jустиниjан како советник и поддршка" (Дафи, 2021: 135).
Дафи, за да ]а збогати галерщата со ликови, ке го изва]а и ликот на керката на Теодора од младоста, Ана, ща ке биде целосна спротивност на ма_|ка си; а можела ли со статусот ко] го имала да биде поразлична (ако се земе предвид и ставот и ригорозноста на Теодора за неморалните жени)? На]голема свежина, духовитост, а напати и комичност во содржината на делото ке внесе ликот на Антонина, сопругата на Велизарщ, на_|добриот на]славен во]сководач и притоа прщател на Jустиниjан. Антонина нема да биде неща морална жена, но ке биде единствената таква, ща, Теодора нема да ]а казни и ]а осуди, туку напротив, ке ]а држи многу блиску до себе. Многу заеднички осмислени интриги ке ги поврзуваат овие две прщателки, особено поврзани со заведуваше и кокетираше на Антонина, во служба на царицата. Теодора ке негува наклонетост кон оваа кокета и поранешна, исто така, танчерка, се до мигот кога ке почувствува кулминацща во амбицщата на Антонина и ке го предвиди загрозувашето на не]зиниот макотрпнодостигнат пурпур. И ако се присетиме колку таа славолупка со лубов и гордост го носи то] пурпур (своето его) („...го носам пурпурот. И нема да дозволам да ме одделат од него. Нема да дозволам никогаш да ме наречат поинаку освен господарка... Има една стара пословица: од пурпурот се прави на_щобар покров. И планирам да го носам додека умрам")18, тогаш основана е сеща борба, оправдано е секое та]но измачуваше во мрачните подземни одаи и неоспорно е секое неоткриено убиство.
И покра] сомнителното минато на озлогласената царица, таа во бракот ке биде верна и предана сопруга, особено видлива ке биде грижата за здрав]ето на сопругот кога денонокно ке бдее над неговиот кревет, ке се обидува да бара начини и лекари, кои ке го излекуваат не]зиниот август. И можеби не толку од лубов, колку од страв за
18 Дафи, С (2021) Пурпурната наметка [The Purple Shroud ], Скоп|е:Матица [Matica] , 135
губеаето на мокта, пресвртот на судбината и соблекувааето на виолетовата царска плаштаница?! Рековме веке дека авторската интенцща на Дафи не е да ]а идеализира Теодора, туку напротив, и таа ке греши биде]ки е жена (Ева). Ке си дозволи царицата со извонредна контрола на телото и умот да биде растреперена од лубовта. Антемщ, архитектот на црквата ,,Света Софща" ке биде не]зина лубов иако само за кратко. Опиени од нектарот на лубовта, два]цата млади лубовници ^устинщан е шеснаесет години повозрасен од Теодора) ке се впуштат во ,,отворена" лубовна авантура, но дискретно и достоинствено ке биде прекината од самиот Jустиниjан, ко] нема и не сака да дозволи да ]а загуби таа остроумна жена, негов емоционален и интелектуален столб.
Оваа сага за Теодора завршува со триумф на безусловната и на безвременската лубов мегу сопружниците, мегу мажот и жената, мегу августот и августата на Византща. Доста трогателна и епска е сцената на болното збогуваае на Jустиниjан од неговата лубена царица, неговата ,,Теудорон": ,,Би требало да бидам поблагороден, ама не можам. Не можам да им дозволам да ти помогнат да заминеш од мене." 19До последниот сво] здив неговата сопруга ке го почитува ово] благороден сопруг, па ни во борбата со тешките маки нема да сака пред неговите очи да згасне не]зиниот живот: ,Дустинщан не помина ни десетина чекори наод вратата, а веке знаеше. Собата стана некако поинкава, веке не се рееше на острицата на маките на жена му. Теодора веке не ]а болеше ништо. То] се сврте. Не]зините раце, со недели стегнати во тупаници од агонщата, веке се отпуштаа, омекнуваа. Челото не и го браздеа брчки, очите и беа отворени и
бистри, а солзите на образите уште не и беа исушени, но неа веке ]а
" 20
немаше. 20
19Дафи, С. (2021) Пурпурната наметка [The Purple Shroud ], Скоп|е: Матица [Matica], 396.
20Дафи, С. (2021) Пурпурната наметка [The Purple Shroud ], Скоп|е: Матица [Matica], 397.
Мозаик во црквата ,,Сан Витал" во Равена на ко] е претставена црквата ,,Света Софща", ко]а œ наога во Цариград, а е изградена во време на владееаето на Jycтиниjaн I.
Жан-Жозеф Бенжамен-Констант, Царица Теодора, 1887 (мacлo на платно).
5. Заклучок
При оваа компаративна анализа со центристички фокус на една од на]влщателните и од на_|познатите византиски царици, Теодора, заклучуваме дека иако станува збор за жена од средновековието (VI век), таа успева да биде причина за промена на општеството, а впрочем и на исторщата. Затоа историските списи за не]зиниот живот од повеке автори по библиотеките од цел свет не факаат па]ажина, туку напротив, се прелистуваат, се анализираат, се преисчистуваат и пресоздаваат во сосема нов жанровски облик и покра] тоа што Византща инкорпорира и доста други биографии на жени - царици.
Стела Дафи, како една од современите англиски авторки, и самата театарски работник, впрочем како и мимичарката Теодора, ке биде заинтригирана да и посвети шест години, дури не постигне не]зино сосема ново и автентично наративно воскресение. И успева во тоа.
Но, Теодора нема да биде инспиративен лик само за белетристичко пресликуваае, ами не]зината антологиска убавина и маркантност ке бидат доволна причина за сликарска димензионалност, создадена од Жан-Жозеф Бенжамен-Констант.
Оваа жена, со сво_|от специфичен манир на де^твуваае, ко] подразбира харизма, авторитет, доблест и мок, дури и денес, а несомнено и во иднина, ке биде во фокусот на вниманието на многу современи проучувачи, од феминистички, антрополошки или егзистенцщалистички аспект на истражува&а.
Литература/References
Ангеловска-Панова, М. (2010) Религиските формации и родовите
идентитети [Religious formations and gender identities], Скоще : Селектор [Selector], Велев, И. (2005) Византиско - македонски книжевни врски [Byzantine -
Macedonian literary connections], Скоще : Авторско издание [Author's edition],
Дафи, С. (2021) Теодора [Theodora], Скоп|е : Матица [Matica], Дафи, С. (2021) Пурпурната наметка [The Purple Shroud ], Скоп|е : Матица [Matica],
Дил, Ш. (1927) Византиске слике I [Byzantine paintings I] , Београд : Српска
каижевна задруга [Serbian literary cooperative], Кесариски, П. (2008) Та/ната исторща [The secret history]. Скоп|е : Гурга [George].
Коев, Т., Бакалов, Г. (1992) Въведение в християнството [Introduction to
Christianity], София : Булвест [Boulevard], Оболенски, Д. (1991) Византщски комонвелт [Byzantine Commonwealth],
Просвета [Education] - СКЗ, Серафимова, А.,Поповска-Коробар, В., Тричковска, J. , Машник, М. М. (2009) Христиански споменици [Christian monuments], УНЕСКО : Венецща и Управа за заштита на културното наследство [Administration for the Protection of Cultural Heritage], Старделов, Г. (ур.), (2010/11) Ликовнатауметност на почвата наМакедонща од IX до кра)'от на XIX век [Fine art of the soil of Macedonia from the 9th to the end of the 19th century], кн. 20-21, МАНУ [Macedonian Academy of Sciences and Arts],
Brubaker,L.(2006) Gender and Society. The Age of Justinian, ed. By Michael Maas.
Camridge University Press, Cormack, R. (2003) Byzantine Art, Oxford : Oxford University Press, Evans, J.A. (2005) The Emperor Justinian and the Byzantine Empire, Greenwood Press,
Evans, J. A. S. (2000) The Age of Justinian, Rotledge,
Herrin,J.(2000) The Imperial Feminine in Byzantium. Past and Present No. 169.
Oxford University Press, Hillner,J.(2007) Monastic Imprisonment in Justinian's Novels. Journal of Early
Christian Studies 15/2. The Johnson Hopkins University Press, James, L. (2009) Men, Women, Eunuch : Gender, Sex and Power. A Sosial History
of Buzantium, ed. By J. Haldon. Blackwell, Janson, J. W. (1975) Vizantiskaumetnost,Istorijaumetnosti(pp. 169-183), Jugoslavija,
McClanan, A. (2002) Representations of Early Byzantine Empresses, Palgrave Macmillan,
Rodley, L.(1996) Byzantine Art and Architecture: An Introduction, Cambridge University Press,
