Научная статья на тему 'ИССИҚЛИКБАРДОШ ФИЛЬТРБОП ТЎҚИМАЛАРНИНГ СИРТ ЗИЧЛИГИ БЎЙИЧА ЛОЙИҲАЛАШ'

ИССИҚЛИКБАРДОШ ФИЛЬТРБОП ТЎҚИМАЛАРНИНГ СИРТ ЗИЧЛИГИ БЎЙИЧА ЛОЙИҲАЛАШ Текст научной статьи по специальности «Химические технологии»

CC BY
61
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Ключевые слова
базальт ипи / танда ипи / арқоқ ипи / тўқувчилик / фильтр / сирт зичлиги / тўқима тузилиши. / basalt yarn / warp / weft / weaving / filter / surface density / fabric structure.

Аннотация научной статьи по химическим технологиям, автор научной работы — Боймуратов Баходир Холдарович, Узаков Умид Толибович, Янгибоев Рузибой Мукумович

Маколада фильтрлаш тўқималарига қўйиладиган асосий талаблар, кимёвий ва шиша толалардан тайёрланган тўқималарда ғовакларнинг табиати ва жойланишига қараб қўйиладиган талаблар, фильтрбоп техник тўқималарни сирт зичлигининг тўқиманинг технологик омиллари ва толавий таркибига боғлиқлиги келтирилган. Тўқимали фильтрлар нафақат фильтрлаш хоссалари, балки эксплуатацион хусусиятлари билан ҳам тўқима тузилишига боғлиқлиги, фильтрбоп тўқималарини тўкима тузилишининг V фазасида ишлаб чиқаришга харакат қилиниши ва тўқимада тенг зичликка, тенг мустаҳкамликка эга бўлишига харакат қилиниши ўрганилган. Фильтрбоп тўқималарнинг сирт зичлиги бўйича лойиҳалашда унинг технологик омиллари ва тўқиманинг тузилиш параметрлари ўртасидаги боғлиқликни ҳисобга олган ҳолда, хомашё турига, танда ва арқоқ ипларининг нисбий ҳолати ва ўлчамларига, тўқиманинг танда ва арқоқ бўйича зичлигига боғлиқлигини аниқлаш келтирилган. Шунингдек бир ярим қатламли фильтрбоп тўқимани лойиҳалашда унинг тузилиш фазаси, тўқимада иплар ўлчамининг ўзгариш коэффициенти, тўқиманинг танда ва арқоқ бўйича зичлиги, тўқимани танда ва арқоқ бўйича толали материаллар билан тўлдириш коэффициентлари ҳамда лойиҳаланган тўқиманинг ҳисобий сирт зичлиги аниқланган.Тадқиқот натижасида фильтрбоп тўқима тузилиши ва хусусиятлари ўртасидаги функционал боғлиқликлари олиниб, тўқимани тўқув дастгоҳига тахтлаш технологик параметрлари аниқланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по химическим технологиям , автор научной работы — Боймуратов Баходир Холдарович, Узаков Умид Толибович, Янгибоев Рузибой Мукумович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article describes the basic requirements for filter fabrics, the requirements for the nature and location of pores in fabrics made of chemical and glass fibers, the dependence of the breathability of technical filter fabrics on the tecchnological parametrs and fibrous composition of the fabric. It has been studied that filter fabrics depend not only on their filtration properties, but also on their performance properties on the structure of the fabric, that the filter fabric tends to be produced in V phase of the fabric structure and that the fabric has the same density, the same strength. When designing the tecchnological parametrs of a filter cloth, taking into account the relationship between its tecchnological parametrs and the structural parameters of the fabric, it is necessary to determine the type of raw material, the relative position and dimensions of the warp and weft threads, the density of fabrics in warp and weft. Also determined are the phase of the fabric structure, the coefficient of change in the size of the threads in the fabric, the density of the fabric in the warp and weft, the coefficients of filling the fabric with fibrous materials in the warp and weft, and the calculated tecchnological parametrs of the designed fabric. As a result of the study, functional dependencies between the structure and properties of the filter fabric were obtained, and the technological parameters of threading the fabric on a loom were determined.

Текст научной работы на тему «ИССИҚЛИКБАРДОШ ФИЛЬТРБОП ТЎҚИМАЛАРНИНГ СИРТ ЗИЧЛИГИ БЎЙИЧА ЛОЙИҲАЛАШ»

xalqaro ilmiy-amaliy anjumani

2022 yil 30 noyabr | scientists.uz

ИССЩЛИКБАРДОШ ФИЛЬТРБОП ТУЩМАЛАРНИНГ СИРТ ЗИЧЛИГИ

БУЙИЧА ЛОЙЩАЛАШ Боймуратов Баходир Холдарович, Профессор Узаков Умид Толибович, Янгибоев Рузибой Мукумович

Докторант,Тошкент тукимачилик ва енгил саноат институти e-mail: bakhodir_b@mail.ru, uzokovumidjon@gmail.com, ryangiboyev@bk.ru

https://doi.org/10.5281/zenodo.7347722 Аннотация. Маколада фильтрлаш туцималарига цуйиладиган асосий талаблар, кимёвий ва шиша толалардан тайёрланган туцималарда говакларнинг табиати ва жойланишига цараб цуйиладиган талаблар, фильтрбоп техник туцималарни сирт зичлигининг туциманинг технологик омиллари ва толавий таркибига боглицлиги келтирилган. Туцимали фильтрлар нафацат фильтрлаш хоссалари, балки эксплуатацион хусусиятлари билан щм туцима тузилишига боглицлиги, фильтрбоп туцималарини тукима тузилишининг V фазасида ишлаб чицаришга харакат цилиниши ва туцимада тенг зичликка, тенг муста%камликка эга булишига харакат цилиниши урганилган. Фильтрбоп туцималарнинг сирт зичлиги буйича лойи%алашда унинг технологик омиллари ва туциманинг тузилиш параметрлари уртасидаги боглицликни %исобга олган %олда, хомашё турига, танда ва арцоц ипларининг нисбий %олати ва улчамларига, туциманинг танда ва арцоц буйича зичлигига боглицлигини аницлаш келтирилган. Шунингдек бир ярим цатламли фильтрбоп туцимани лойщалашда унинг тузилиш фазаси, туцимада иплар улчамининг узгариш коэффициенти, туциманинг танда ва арцоц буйича зичлиги, туцимани танда ва арцоц буйича толали материаллар билан тулдириш коэффициентлари %амда лойщаланган туциманинг %исобий сирт зичлиги аницланган.Тадцицот натижасида фильтрбоп туцима тузилиши ва хусусиятлари уртасидаги функционал боглицликлари олиниб, туцимани туцув дастго%ига тахтлаш технологик параметрлари аницланган.

Калит сузлар: базальт ипи, танда ипи, арцоц ипи, туцувчилик, фильтр, сирт зичлиги, туцима тузилиши.

Аннотация. В статье описаны основные требования к фильтровальным тканям, требования к характеру и расположению пор в тканях из химических и стекловолокон, зависимости воздухопроницаемости фильтровальных технических тканей от технологической параметры и волокнистого состава ткани. Важное значение имеют не только фильтрационные, но и эксплуатационных свойства фильтровальных тканей. Фильтровальная ткань имеет тенденцию производиться в V фазе строения ткани и плотности и что ткань имеет одинаковую плотность и прочность основных и уточных нитей в ней одинаковая. При проектировании по поверхностной плотности фильтроткани с учетом связи между ее технологической и структурными параметрами ткани необходимо определить вид сырья, взаимное расположение и размеры основных и уточных нитей, плотность тканей по основе и по утку. Также определены фаза строения ткани, коэффициент изменения размеров нитей в ткани, плотность ткани по основе и утку, коэффициенты наполнения ткани волокнистыми материалами по основе и утку, и расчетная поверхностной плотности проектируемой ткани. В результате исследования получены функциональные зависимости между структурой и свойствами

xalqaro ilmiy-amaliy anjumani

2022 yil 30 noyabr | scientists.uz

фильтровальной ткани, определены технологические параметры заправки ткани на ткацкий станок.

Ключевые слова: базальтовая пряжа, основа, уток, ткачество, фильтр, поверхностная плотность, структура ткани.

Abstract. The article describes the basic requirements for filter fabrics, the requirements for the nature and location ofpores in fabrics made of chemical and glass fibers, the dependence of the breathability of technical filter fabrics on the tecchnological parametrs and fibrous composition of the fabric. It has been studied that filter fabrics depend not only on their filtration properties, but also on their performance properties on the structure of the fabric, that the filter fabric tends to be produced in V phase of the fabric structure and that the fabric has the same density, the same strength. When designing the tecchnological parametrs of a filter cloth, taking into account the relationship between its tecchnological parametrs and the structural parameters of the fabric, it is necessary to determine the type of raw material, the relative position and dimensions of the warp and weft threads, the density of fabrics in warp and weft. Also determined are the phase of the fabric structure, the coefficient of change in the size of the threads in the fabric, the density of the fabric in the warp and weft, the coefficients of filling the fabric with fibrous materials in the warp and weft, and the calculated tecchnological parametrs of the designed fabric. As a result of the study, functional dependencies between the structure and properties of the filter fabric were obtained, and the technological parameters of threading the fabric on a loom were determined.

Key words: basalt yarn, warp, weft, weaving, filter, surface density, fabric structure.

Кириш. Фильтр матоларини куллаш сохдсининг сезиларли даражада кенгайиши ва уларни саноатнинг турли сохдларига жорий этиш белгиланган хусусиятларга эга булган янги фильтр матоларини лойихдлаш ва ишлаб чикариш заруриятини келтириб чикарди.

Тукимали фильтр матолари кимё, кумир, озик-овкат, целлюлоза-когоз, тиббиёт ва бошка саноат тармокларида суюкликлар, газлар ва хдводаги каттик зарраларни ушлаб колиш учун ишлатилади. Фильтрланаётган суюклик ёки газ босимига мос равишдв фильтрбоп тукималарнинг узилиш кучи 3 дан 15 кН гача узгариб туради. Замонавий фильтрли тукималар хдводан 0,5 микронгача ва суюкликлардан 1,0 микронгача булган заррачаларни тутиб колиш имконини беради [1].

Саноатда кулланиш сохдси ва вазифасига караб, тукимали фильтрлар синтетик (полиамид, полиэстер, полипропилен ва х.к.з.), табиий (пахта, жун, зигир ва бошкалар) ёки уларнинг аралашмаларидан фойдаланилади [2].

Иктисодий тадкикотлар шуни тасдиклайдики, саноат ишлаб чикаришининг пасайишига ва фильтр воситаларини истеъмол килишнинг пасайишига олиб келган глобал иктисодий инкироздан сунг, глобал фильтр воситалари бозори башорат буйича х,ар йили 5% га усиши кутилмокда. Гарбий Европа ва Шимолий Америка бозорлари осиёлик шериклар томонидан кучли ракобатга дуч келмокда. Осиёдаги энг йирик фильтр бозори энг юкори усиш суръатига эга булиб, х,ар йили 9,5% га усади.

Хитой Японияни ортда колдириб, А^Шдан кейин иккинчи йирик фильтрли медиа бозорига айланди. Жах,он истеъмол фильтри бозорида Х,индистон, Россия, Туркия, Индонезия ва Таиланд каби мамлакатлар х,ам фаол булиб, уларнинг истеъмоли башоратларига кура, А^Ш, Гарбий Эвропа ва Япония эх,тиёжларидан ошади. Бирок,

xalqaro ilmiy-amaliy anjumani

2022 yil 30 noyabr | scientists.uz

х,озирги вактда А^Ш, Гарбий Эвропа ва Япония истеъмол бозорида етакчи булиб колмокда. Уларнинг фильтрлаш материалларини истеъмол килиш даражаси тахминан 60% ни ташкил килади [3-4].

Иссикликбардош фильтрбоп тукималар асосан бир ярим катламли килиб ишлаб чикарилади. Тайёр тукиманинг юза зичлиги 650-770 g/m2 ни ташкил килади . Тукиманинг максадига ва берилган сирт зичлигига мувофик, чизикли зичлиги 300 текс булган базальт ипидан лойихдланади. Аркок иплари икки катламда жойлашган - юкори ва пастки. Танда иплари юкори ва пастки катламлар иплари билан узаро богланиб, юкори катламдан пастга утади.

Туцимани лойих^алаш. Тукимани толали материал билан тулдириш коэффициенти аркок буйича юкори ва пастки катламлар учун алох,ида белгиланади, танда учун эса бутун тукима буйича, шунинг учун тукиманинг катламларида танда буйича тукиманинг тулдириш коэффициенти аркок тулдириш коэффициентидан каттарок булиши керак [5-7].

Тукиманинг урилиш расми ва геометрик тузилиш модели 1-расмда курсатилган. Тукима Somet Thema Super Excel-190 тукув дастгох,ида ишлаб чикарилади. Дастгохда танда ипларининг ишлаши аркок ипларга караганда купрок. Тукимада танда ва аркок иплари эллипссимон кесмага эга. Шу билан бирга, танда ва аркок ипларнинг кундаланг кесими майдони, урамадаги иплар кундаланг кесими майдонига нисбатан ипнинг эзилиш коэффициенти х,исобига узгаради яъни rf = 0,90, ва га = 0,95 га камаяди. Тук;имада танда ипи аркок ипига караганда купрок даражада деформацияланади [8-10].

1-расм. Бир ярим катламли кушимча аркокли тукимада ипларни жойлашиши: а — аркок буйича кесими; б — танда буйича кесими.

Тузима тузилиш тартибининг V фазасига як;инлашиб, тузима тугри туртбурчак куринишида булади. Тукимани толали материаллар билан тулдириш коэффициентлари танда буйича KHt = 0,18, аркок; буйича Кна± = ^наг = 0,03. Х,исоблаб топилди. Тукиманинг толали материаллар билан тулдириш коэффициентлари юкори ва пастки катламлар нисбати учун тенг, чунки юкори ва пастки катламлар учун ипларнинг чизикли зичлиги ва тукима урилиш тури бир хил булади [11-13].

Базальт ипининг диаметри = 0,0316

dtp - dap - dcwt

: ^ is:: = ; ??. mm Тукимадаги ип кесимининг диаметри: Танда буйича

dt - dtP

(1)

xalqaro ilmiy-amaliy anjumani

2022 уП 30 поуаЬг | 8о1епй818.и2

.-.'. = : / г ■ ; г; = ; тт. Аркок буйича

тт

Юкори ва пастки катлам ипларининг тахминий диаметрлари

Ь.иП

тт

Юкори катламдаги аркок иплари билан танда ипларини тукишда тукимадаги ипларнинг эгилиш тулкинининг баландлиги.

к.

п!

/I

¡"1

А„

Ь.иР'Г

А'

.

(3)

ка11 ■ 0.73 = 0.73 тт

Бу ерда = А'^ = 1

Пастки катламдаги аркок иплари билан танда ипларини тукишда тукимадаги ипларнинг эгилиш тулкинининг баландлиги.

Ка2 — к^, — А,

= кь

■':.: = : .:7:1 = :/;; тт

Тукиманинг юкори катлами аркок буйича максимал зичлиги. (2.6-расм, б)

п-рнп-т!

(4)

(5)

(6)

тт

4

ti.iPin.il

= 100

21.27 + 2 0,7&

= Г:. 1р/ёт

Тукиманинг пастки катлами аркок буйича максимал зичлиги.

юо Д„„

о.тах2

21я- +2

(7)

= ^ 1р/ёт

Ушбу х,олатда Рп.тах1 - Ра.тах2, шунингдек, 1а1 - 1а2 ва -Тукиманинг аркок буйича умумий максимал зичлиги

Тукиманинг танда буйича максимал зичлиги

бу ерда 1,5 - коэффициент, танда ипларининг учта даражада (бир ярим катламда) жойлашиши туфайли геометрик моделга нисбатан кушимча тукув сикилиш имкониятини х,исобга оладиган коэффициент; = 21 г1 + 21сг

Г.РППД'

^атламлардаги аркок ипларнинг нисбати 1:1 булса, тукиманинг аркок буйича хдкикий зичлиги

(10)

Ра1 = 98 ■ 0,6=60 ¡р/ёт

Бу ердан Р„ = Ра1 + Ра2 = 60 + 60 = 120 ¡р/ёт Тукиманинг танда буйича хдкикий зичлиги

xalqaro ilmiy-amaliy anjumani

2022 yil 30 noyabr | scientists.uz

Аркок буйича кискариш юкори ва пастки катламларда тенг

J!t.hi4?IaJ._!t.iii J!F

Л

-:

) ) °'347 n Г.О

= .T,. = -г- = .. :._ mm.

=

-t.hZ

0,92

Vl.382 + 0.732 - 1.38

л/1.38- -f 0.7324- 1.38 Танда буйича кискариш

100 = 6,20 %

(11) (12)

(13)

mm;

htl + htZ = 2 ■ 1,39 = 2,78 mm;

(у г, 74- +i/+6:i-

2,74 I +('V'4.23- + 1-463 -4.23)

r ^2,74" 4 l^S1 + V 4.2 314 !L461

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Хом тукиманинг сирт зичлиги

м, =

* 1000(1—0,01-1%)

+

10-РлГя

м„ =■

10-10В-300

+

10 120-300

lOOOfl-OjUl-On )'

= ::■:.- f 7 Е- ГГ = 7 f f ::-7 g/m2

(14)

1000(1 — 0,01-7,33) 1000 (1-0,01-6,20)

Хулоса.Техник ва маиший тукималарнинг катта гурух,и учун сирт зичлиги буйича асосий талаблар куйилади. Шунинг учун сирт зичлиги буйича тукималарнинг лойихдлаш кенг таркалган усуллардан биридир. Тукималарнинг сирт зичлиги унинг квадрат метрига тугри келадиган огирлиги билина белгиланади. Бу курсатгич тукималарда ишлатиладиган ипларнинг чизикли зичлигига, тукиманинг танда ва аркок буйича зичлигига ва тукув дастгох,ида тукима ишлаб чиккаришнинг тулдириш параметрларига боглик булади.

Х,озирги кунда мавжуд иссиккликбардош шишатолали фильтрбоп тукималарнинг сирт зичилиги 770 g/m2 ни ташкил этади. Лойихдланган тукима базальт толали иплардан ишлаб чикарилиб, унинг сирт зичлиги 733,67 g/m2 ни ташкил этди. Бу эса шишатолали фильтрбоп тукималарга нисбатан 4,71 % га кам булиб, саноатда фойдаланишга тавсия этилади.

REFERENCES

1. Ghosh Т.К., Batra S.K. and Barker R.L. The bending behaviow of plain woven fabrics. Part 2//JomTial Textile Institute.- 1990, V.81, N 3.- p.262.

2. Skelton S., Schoppee M.M . Geometric freedom in bent yarns and fabrics. //Textile Research Journal- 1976, N 1.- p.44-51.

xalqaro ilmiy-amaliy anjumani

2022 yil 30 noyabr | scientists.uz

3. Алиев Г. М. Техника пылеулавливания и очистки промышленных газов: Справ, изд. -А. М.: Металлургия, 1986. 544 с.

4. Мартынова А.А. и др. Строение и проектирование тканей: Учебник для вузов. /- М.: МГТУ им. Косыгина А.Н., 1999.-434 с.

5. Дамянов Г.Б и др. Строение ткани и современные методы ее проектирования. -М. : Легкая и пищевая промышленность, 1984. -235 с.

6. Сурнина Н.Ф. Проектирование ткани по заданным параметрам. - М.: Легкая индустрия, 1973.- 142 с.

7. Юхин С.С, Власов П.В. Оптимизация параметров заправки полутораслойной хлопчатобумажной ткани на станке СТБ-2-216 //Текстильная промышленность. - 1985, № 2. - с. 41.

8. Баймуратов Б.Х., Янгибоев Р.М., Узаков У.Т., Шин И.Г. Исследование зависимости величины деформации нитей основы от размеров зева при зевообразовании. Научный журнал «Универсум: технические науки» №10. https://7universum.com/pdf/tech/10(103)%20ri5.10.20221/Yangiboev.pdf

9. Боймуратов Б.Х., Янгибоев Р.М., Узаков У.Т. Фильтрбоп тукимани говаклиги буйича лойихалаш. Узбекистон тукимачилик журнали (№2/2022 ТТЕСИ 57-62 бетлар).

10. Янгибоев Р.М., Боймуратов Б.Х, Узаков У.Т. Структура и свойства базальтовой ткани. "Узбекистон тукимачилик журнали (№2/2021 ТТЕСИ 46-50 бетлар).

11. Янгибоев Р.М., Баймуратов Б.Х, Даминов А.М., Узаков У.Т. Исследование натяжения нитей различного волокнистого состава в процессе перематывания. Узбекистон тукимачилик журнали (№1/2021 ТТЕСИ 52-67 бетлар).

12. Yangiboev R.M., Boymuratov B.X, Uzakov U.T. Xakimova M.A. Creating a new filter fabric from local basalt raw material TAShKENT Ist-International Congress on Modern Sciences Tashkent Chemical-Technological Institute May 10-11, 2022.

13. Янгибоев Р.М., Боймуратов Б.Х, Узаков У.Т. Махсус фильтрбоп тукимани сирт зичлиги буйича лойихдлаш. "Тукимачилик ва енгил саноат сохаларида инновацион технологияларни жорий этишда олий таълим ва ишлаб чикариш корхоналарининг тутган урни" мавзусида халкаро илмий-амалий конференцияси. ТерДУ (2022 йил 29-30 апрел).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.