Научная статья на тему 'ИССИҚХОНАДА САБЗАВОТ ЭКИНЛАРИНИ СЎРУВЧИ ЗАРАРКУНАНДА ҲАШОРАТЛАРДАН ҲИМОЯ ҚИЛИШ УСУЛЛАРИ'

ИССИҚХОНАДА САБЗАВОТ ЭКИНЛАРИНИ СЎРУВЧИ ЗАРАРКУНАНДА ҲАШОРАТЛАРДАН ҲИМОЯ ҚИЛИШ УСУЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
270
30
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Иссиқхона / зараркунанда / иссиқхона оққаноти / ширалар / тамаки трипси / ўсимлик / бодринг / биологик / самардорлик / микробиологик препарат.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Дилноза Самадуллаевна Нуралиева

Ушбу мақолада иссиқхонада бодринг ўсимлигида учровчи сўрувчи ҳашарот зараркунандалардан иссиқхона оққаноти, полиз шираси ва тамаки трипсининг тур таркиби, биоэкологияси ҳамда ўсимликга келтирадиган зарари билан биргаликда зараркунандаларнинг зарарлилик коэффициенти ва иқтисодий ҳавфли миқдор мезонини ўрганиш бўйича тажрибалар олиб борилган. Шираларга қарши микробиологик препаратлардан Биослип БТ кук. препаратидан 1,0-1,5 кг/га меъѐрда ва Биослип ПВ суюқ. 2,53,0 л/га билан ишлов берилганда 81,4 % биологик самарадорликга эришилган ва ишлаб чиқаришга қўллаш тавсия этилди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Дилноза Самадуллаевна Нуралиева

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ИССИҚХОНАДА САБЗАВОТ ЭКИНЛАРИНИ СЎРУВЧИ ЗАРАРКУНАНДА ҲАШОРАТЛАРДАН ҲИМОЯ ҚИЛИШ УСУЛЛАРИ»

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-395-405

ИССЩХОНАДА САБЗАВОТ ЭКИНЛАРИНИ СУРУВЧИ ЗАРАРКУНАНДА ХДШОРАТЛАРДАН ^ИМОЯ КДГИШ УСУЛЛАРИ

Дилноза Самадуллаевна Нуралиева

Тошкент давлат аграр университети Усимликлар карантини ва химояси

кафедраси укитувчиси к.х.ф.ф.д.,

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада иссикхонада бодринг усимлигида учровчи сурувчи хашарот зараркунандалардан иссикхона окканоти, полиз шираси ва тамаки трипсининг тур таркиби, биоэкологияси хамда усимликга келтирадиган зарари билан биргаликда зараркунандаларнинг зарарлилик коэффициенти ва иктисодий хавфли микдор мезонини урганиш буйича тажрибалар олиб борилган. Шираларга карши микробиологик препаратлардан Биослип БТ кук. препаратидан 1,0-1,5 кг/га меъёрда ва Биослип ПВ суюк. 2,5- 3,0 л/га билан ишлов берилганда 81,4 % биологик самарадорликга эришилган ва ишлаб чикаришга куллаш тавсия этилди.

Калит сузлар: Иссикхона, зараркунанда, иссикхона окканоти, ширалар, тамаки трипси, усимлик, бодринг, биологик, самардорлик, микробиологик препарат.

ABSTRACT

In this article, article, experiments were conducted to study the species composition, bioecology, and harm to the plant of grenn house mite, whitefly, and tobacco thrips, which are sucking insects found in cucumber plants in green houses and the criterion of the drug at the rate of 1.0-1.5 kg/ha and Bioslip PV liquid. When treated with 2.5-3.0 l/ha, 81,4% biological efficiency was achieved and recommended for production.

Keywords: Greenhouse, pest, greenhouse aphid, aphids, tobacco thrips, plant, cucumber, biological, productivity, microbiological preparation.

КИРИШ

Ахолини озик-овкат махсулотлари билан баркарор таъминлашда сабзавот-полиз экинлари мухим ахамиятга эга. Бугунги кунда сабзавот-полиз экинларидан экологик соф махсулот етиштириш, хосилдорликни ошириш, махсулот тан-

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-395-405

нархини пасайтириш ва экспорт салохиятини оширишга катта эътибор каратилган.

Сурувчи зараркунандалар барча экин турлари хосилдорлигига жиддий зарар келтиради. Купчилик экин турларида сурувчи зараркунандаларнинг зарари, таркалиши, биоэкологияси, фенологияси ва уларга карши уйгунлашган кураш чоралари маълум даражада урганилган. Махаллий ва замонавий иссикхона шароитида етиштирилаётган бодринг экинида бир неча турдаги систематик оилага мансуб булган зараркунандалар зарарлаб, хосил микдорини камайтириб, унинг сифатини бузмокда.

Дунё тадкикотчиларнинг фикрларига кура, сабзавот экинларида иссикхона окканоти (Trialeurodes vaporariorum West.) усимлик ширалари (Aphididae), тамаки трипси (Thrips tabaci Lind.) ургимчаккана (Tetranychus urticae Koch.), кузги тунлам (Agrotis segetum Den. et Schiff.), сим курти (Agriotes meticulosus Cond.) говак хосил килувчи пашшалар (Agromyzidae), нематодалар ва бошка оила турлари билан кучли зарарланган усимликларнинг хосилдорлиги 40-50% гача, айрим иссикхоналарда эса, хатто 50-60% гача нобуд булиши мумкинлиги кайт этилган. Кейинги йилларда иссикхоналарнинг сони купайиши натижасида зараркунандаларнинг зарарлилик даражаси юкори булмокда натижада хосилдорлик пасайиши ва сифатини бузилишига олиб келмокда. Шу боисдан иссикхоналарда бодринг етиштиришда иссикхоналарда учрайдиган сурувчи зараркунандаларнинг биологик хусусиятлари, ривожланиши, популяциясининг шаклланиши, энтомафаг турлари урганган холда зараркунандаларнинг салбий таъсирини бартараф этишда, уларга карши курашда замонавий тежамкор усул ва воситаларидан фойдаланишга алохида эътибор каратилмокда.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДАЛОГИЯ

Республикамизнинг турли хилдаги тупрок иклим шароитида сабзавот экинлари иссикхона хамда очик майдонларда сурувчи ва кемирувчи зараркунандаларнинг бир неча турлари хосилнинг ташки ва ички куриниш сифати ва унинг микдорига сезиларли куринишда зарар етказади ва зараркунанда томонидан келтирадиган зарари иссикхоналарда бир хил эмас. Айрим жойлардаги иссикхоналарда занг канаси (Aculops lycopersici Mаssee) таркалган булса, аксинча бошка ерларда окканот (Aleyrodidae), шира (Aphididae), трипс (Thripidae), ургимчаккана (Acariphormes) ва бошка зараркунандалар ривожланади. Ушбу заракунандалар экинларга зарар

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-395-405

етказмаслигини олдини олиш учун зараркунандаларнинг тур таркибини урганиб, илмий асосланган кураш чораларини олиб борилганда юкори биологик самарадорликка эришилгани таъкидланган [5; 1-35-б.].

Иссикхона окканоти. Олиб борилган тадкикот натижаларига кура, окканотлар полифаг хашаротлар хисобланиб, Homoptera туркумининг Aleyrodidae оиласига мансуб булган хашарот эканлиги айтиб утилган. Узбекистон шароитида Aleyrodidae оиласига мансуб булган: иссикхона окканоти (Trialeurodes vaporariorumWest.), гуза окканоти (Bemisia tabaci Genn) хамда цитрус окканоти (Dialeurodes citri A.) турлари иссикхоналарда кенг таркалган. Окканот кишлок хужалиги экинларининг 200 дан ортик турига, сабзавот ва полиз экинларида 30 дан ортик тури, дуккакли ва мойли экинларда 20 га якин турлари учрашлиги адабиётларда таъкидланган [7; 33-35-б.].

Иссикхона шароитида тухтовсиз йил давомида авлод беради. Совукка чидамсиз хисобланади. У бу пайтда иссикхона ва хонадонларда жон саклайди. Иссикхона окканоти бошка окканотлардан биологик фарки пуштдорлиги ва усимлик турларини танламаслиги ривожланиши илмий исботланган.

Иссикхона окканотлари дала шароитида ва иссикхоналарда сабзавот экинларига катта зарар етказмокда. Окканотларнинг зарари усимликни суриб, ундаги озука моддаларини камайишига олиб келади, шунингдек зараркунанданинг озикланаётган вактда чикарган суюкликда сапрофит замбуруглар ривожланиб, барг сатхини коплаб колади, натижада усимликда меъёрий биокимёвий жараён кечиши бузилади, усимлик заифлашади, хосилга путур етади, айникса, вегетация даври бошларидаги зарарланиш туфайли усимлик бутунлай нобуд булиши аникланган [ 4;3-18-б.].

Ширалар. Кишлок хужалигида асосан барча экинларига ва хосилига зарар келтирадиган ширалар юмшок, ташки куриниши кичик хашаротлар булиб, етук зотининг катталиги 2,5-4 мм га тенг булади. Ширалар икки хил канотсиз ва канотли куринишда булиб. Канотли ширалар икки жуфт тенг канотли, биринчи жуфт канотлари икки жуфт канотларига караганда узунрок эканлиги хамда хаётий ривожланиши туликсиз холатда булиб тирик тугганлиги учун шираларда гумбаклик даври булмайди. Мавсум давомида 15-24 мартагача авлод бериши илмий асосланган [8; 54-б.].

Ширалар иссикхоналарда сабзавот экинларининг асосий зараркунандаларидан бири хисобланади. Иссикхоналарда шираларнинг 4 тури учраши адабиётларда келтириб утилган булиб, булар беда ёки акация шираси -

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-395-405

Aphis (medicaginis) craccivora Koch., полиз шираси (Aphis gossypii Glov.)., катта гуза шираси (Acyrthosiphon gossypii МоМу)хамда иссикхона шираси ёки тамаки (шафтоли шираси деб хам юритилган)-(Myzodes persicae Suis). Шираларнинг бошка турлари Плотников шираси (Xerophilaphis Plotnicovi Neo.), холдор шира (Therioaphis maculate Backt), илдиз шираси (Trifidaphis phassol Pass)., кишлок хужалиги экинларида учрасада хосилдорликга иктисодий жихатдан жиддий зиён етказмаслиги таъкидланган[10;-203-208-б.].

Олиб борилган бир канча тадкикот кузатувларига кура, агробиоценозда куплаб ширалар усимликнинг дастлабки усув даврида усимлик барглари чиккандан бошлаб, вегетация даврининг охиригача барг, поя, меваларида тупланиб, суриб озикланиши натижасида усимликларни ривожланишини оркада колдиради ва айрим холларда усимликнинг хосилдорлигига салбий таьсир этиши колаверса озикланиш окибатида баргларнинг юзасида ёпишкок шира билан ифлослангани туфайли усимликларда фотосентиз ва моддалар алмашиниш жараёнида усимликнинг хосилдорлиги пасайиб, сифати бузилиши хакида адабиётларда илмий асосланган.

Трипслар. Хдшаротлар систематикасида хошия канотлилар ёки трипслар туркумининг флеотрипидлар (Pleothripidae) оиласига мансуб булиб, агробиоценозларда бир нечта турлари кенг таркалган. Трипслар кишлок хужалик экинларининг бир канча усимликларини суриб озикланадиган, тана куриниши кичик, тез харакатчан булган хашорат, ривожланиши бошка хашаротларга караганда узига хос хусусиятларга эга, усимликларни маълум бир муддатда жиддий зарар етказадиган трипсларнинг бир канча турлари мавжудлиги илмий

Трипслар 1744 йилда Карл де Геер томонидан Physapus сифатида таърифланган. 1758 йил швед табиатшуноси Карл Линней Thrips тури деб кайта номлаган. 1836 йили инглиз энтомологи Александр Холидей уни туркум даражасига кутариб, Thysanoptera (трипслар) деб кайта номлаганлиги исботланган [2; 12-14-б.].

Тамаки трипси озикланишига кура хаммахур зараркунанда булиб, кишлок хужалик экинларининг хамма турида (асосан сабзавот-полиз экинларида) учраб уларни жиддий даражада зарарлайди. Зараркунанда усимликларнинг янги майса ёш баргларига тупланиб, усимлик ширасини суриб, усимлик ривожланишига салбий таъсир курсатади. Натижада, хашарот томонидан зарарлаган усимликнинг усув нуктаси нобуд булгач усимликнинг ривожланиши

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-395-405

сусайиб издан чикади, баъзан ёш усимликларни нобуд булиши илмий асосланган [9; 190-228-б.].

Тамаки трипси усимлик баргининг ширасини суриб, зарар етказади. Зарарланган барглар заифлашиб кетади. Танаси чузинчок булиб, тук саргиш рангда булади. Личинкалари оч саргиш рангда булади. Зараркунанда асосан усимликларнинг учидаги ёш баргларига тухум куяди. 1 та ургочи трипс ривожланиш даврида 100 тагача тухум куяди. Бутун ёзи буйи 7 мартагача авлод бериши аникланган [8; 54-б.].

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Иссикхонада етиштириладиган бодринг усимлигида иссикхона окканотини хосилга кирган вактидаги зарарига карши кураш чоралари буйича тадкикотлар олиб бордик. Иссикхона окканотининг зарарлилик коэффициенти ва иктисодий хавфли микдор мезонини урганиш буйича тажрибалар Тошкент вилояти Кибрай туманидаги "Шомурод угли" МЧЖ хужалигида «Мультистар F1» дурагай шаклидаги навда утказилди. Тажриба натижалари жадвалда келтирилган (1-жадвал).

1-жадвал

Бодринг усимлигининг иссикхона окканоти билан зарарланиши ва

зарарланишнинг иктисодий чегара мезони (ИХЧМ), (n=5, M±m)

(Тошкент вилояти,К,ибрай тумани ".Шомурод угли " МЧЖ иссицхонасида

«Мультистар F1» дурагай нави 2019 йил).

Окканотни нг барг юзасидаги зичлиги, балл 1 туп усимликдаги хосил, г. 1 туп усимликда гимевалар сони, дона. Назоратга нисбатан хосилнинг камайиши, г. Зарарланиш коэффициент и, % ИХЧМ балл хисобид а

1 3022,3±0,84 27,2±0,94 192,5±0,70 5,9±0,59

P< 0,001 0,001 - -

2 2701,4±0,73 19,1±0,83 513,4±0,92 16,0±0,45

P< 0,001 0,001 - - 0,30

3 2031,2±0,70 15,4±0,71 1183,6±0,97 36,8±0,59

P< 0,001 0,05 - -

4 1501,9±0,70 10,3±0,70 1712,9±0,70 53,7±0,43

P< 0,001 0,05 - -

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-395-405

5 949,1±0,70 5,9±0,87 2265,7±0,70 70,4±0,50

P< 0,001 0,05 - -

Назорат 3214,8±0,86 23±0,70 - -

Кузатув учун 20 туп усимлик олинди, окканотнинг барг юзасидаги зичлиги, баллик тизим асосида тажриба ишлари олиб борилди. Назорат вариантидаги бодринг усимлигидаги окканот зараркунандалари зараркунанданинг учраш холатига караб 3-4 марта кимёвий препаратлар сепилди ва зараркунандадан бартараф этилди.

Х,ар бир тажриба вариантдаги хосил тортиб куриш оркали аникланди ва хар бир туп усимликдаги мевалар сони санаб чикилиб, назоратга нисбатан тахлил килинди. Жадвалдан куриниб турибдики, бодрингни иссикхона окканоти билан зарарланганда хосилнинг камайиши 1 баллни ташкил этганда 1 туп усимликдан 192,5 грамм, 2 балл даражасида зарарланганда 513,4 грамм, 4 ва 5 балл зарарланганда эса мос равишда 1712,9-2265,7 грамм хосил камайиши кузатилиб зарарлилик коэффицент 1 балл билан барг зарарланганда 5,9-% ни, 2 балл даражасида булганида 16,0-%ни, 3 балл булганида 36,8-% ни 4-5 балл билан зарарланганда эса 53,7-70,4-% зарарлилик коэффицентини ташкил этди.

Тажриба натижаларига асосланиб шуни таъкидлаш жоизки, иссикхона окканотини бодринг усимлигини битта баргидаги иктисодий хавфлилик микдор мезони 0,30 баллни ташкил этиб, бу холатда зараркунандага карши кимёвий усулда кураш чора тадбирларини белгилаш зарур булади.

Полиз шираси (Aphis gossypii Glov). Бугунги кунда ширалар дунёнинг купгина давлатларида етиштирилаётган сабзавот, полиз ва картошка хамда бошка кишлок хужалик экинларининг усув даврида сезиларли даражада зарар етказиши кузатилган.

Тадкикот натижаларимизга кура иссикхонада бодринг усимлигидаги шира зараркунандаси усимлик ширасини суриши натижасида поя ва илдизлардаги углеводлар микдори кескин камайиб, баргда буладиган фотосинтез жараёни хамда модда алмашинуви бузилиши хамда шира билан зарарланган баргларнинг шакли узгариб ва буралиб колиш холатлари кузатилди. Бундай зарарланиш холатларда усимлик хосилга кирмасдан нобуд булиши хам мумкинлиги тажрибаларда исботланди.

Иссикхона шароитида бодринг усимлигида полиз ширасининг зарарлилик коэффиценти ва иктисодий хавфлилик микдор мезонини 2019 йилда "Шомурод

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-395-405

угли" МЧЖ хужалигида бодрингнинг «Суперделта F1» дурагайи шаклида урганилди. Назорат учун 20 туп бодринг усимлиги олинди. Полиз ширасининг зичлиги унинг усимлик барг юзасида жойлашуви 5 балли шкала асосида хисоб этилди. Назорат вариантида усимликлардаги полиз шираси кимёвий усулда тозалаб турилди. Х,ар бир вариантдаги хосил тортиб куриш оркали аникланди ва хар бир туп усимликдаги мевалар сони санаб чикилди (2-жадвал).

2-жадвал

Бодринг усимлигида полиз ширасининг иктисодий химоя чегара мезони

(ИХЧМ), (n=5, M±m)

("Шомурод угли " МЧЖ иссицхонаси бодринг «Суперделта F1»

дурагайи 2019 й).

Ширанинг барг юзасидаги зичлиги балл 1 туп усимликдаги хосил, г 1 туп усимликдаги мевалар сони, дона Назоратга нисбатан хосилнинг камайиши, г ИХЧМ

1 2900±0,82 22,6±0,90 93,6±54 3,12±

P< 0,002 0,001 0,001 -

2 2311,2±0,76 18,2±0,85 682,4±91 22,7±0,4 5

P< 0,001 0,02 0,04 -

3 1553,6±0,46 12,1±0,62 1440±0,94 48,1±0,5 9

P< 0,002 0,001 0,001 -

4 1046,4±0,68 8,9±0,43 1947,2±0,78 65,0±0,4 3

P< 0,002 0,003 0,001 -

5 759,0±0,56 6,1±0,21 2234,6±0,70 74,6±0,5 0

P< 0,001 0,001 0,002 -

Назорат 2993,6±0,81 23,2± - -

Жадвалдан куриниб турганидек, бодрингни полиз шираси билан зарарланиши 1 баллни ташкил этганида 1 туп усимликдан 93,6 грамм, зарарлаш даражаси 2 баллга етганда 682,4 грамм, 3 балл билан зарарланганда 1440 гр хосил ва 4-5 балл даражасида зарарланганида эса, мутоносиб равишда 1947,2-

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-395-405

2234,6 грамм хосил камайган. Бодринг барглари 1 балл билан зарарланганида зарарлилик коэффицент 3,12 % ни, 2 балл даражасида булганида 22,7%ни, 3 балл булганида 48,1% ни ташкил этиб, 4ва 5 баллда эса зарарланиш коэффиценти юкори булиб, 65,0-74,6 % га етганлиги аникланди.

Демак, полиз ширасининг бодринг усимлигида иктисодий химоя чегара мезони ширанинг барг юзасидаги зичлиги балл даражасига караб зараркунандалар усимликда учраши маълум булди ва 4-5 балл буйича зараркунандалар купайиб кетганлиги сабабли хосили уз куринишини юкотиб сифатсиз ва яроксиз холга келди айрим усимликларда хосил нобуд булиш холатлари кузатилди.

Ширага карши микробиологик препаратлар куллашдаги биологик самарадорлик. Зараркунанда хашаротларга карши микробиологик препаратларнинг куллашнинг афзаллик томонлари микробиологик препаратларнинг таркибида замбуруглар, бактериялар ёки вируслар булиб усимлик таркибидаги зараркунандаларнинг ортиб кетиш холатларини камайтириб зараркунандалар захарланиб фалаж булади, тез касалликга чалинади ва нобуд булади. Кишлок хужалигида ишлатиш учун рухсат берилган микробиологик препаратларнинг бир неча турлари мавжуд булиб ушбу препаратлардан Биослип БТ биоинсектициди В. thuringiensis штамми таркиби хаётчан споралардан иборат. Препарат асосан зараркунанданинг овкат хазм килиш аъзоларига тушиб эрийди ва ошказонида парчаланиб зараркунандалар нобуд булади. "Биослип БВ" биологик инсектицид гуруппаси булиб, таъсир этувчи моддаси Beaveria bassiana ОРМ -09 штамми сарикдан жигаррангача булган ношаффоф суюклик булиб бу препарат олма мевахури куртидан ажратиб олинган Beaveria bassiana ОРМ -09 энтомопатоген замбуруги штаммига асосланган. Замбуруг споралари зараркунанда устига тушиши билан усиша бошлайди. Препарат хашарот мушаклари фалажлигини келтириб чикариши туфайли хашарот харакатланиш ва озикланиш хусусиятини йукотади. Биз иссикхонада бодрингни сурувчи хашаротлардан химоя килиш учун Биослип БТ, кук. препарати (1,0-1,5 кг/га) ва Биослип ПВ суюк (2,5- 3,0 л/га) микробиологик препаратларини зараркунандаларга карши синаб курдик. Тажрибалар 2019 йилда Кибрай туманидаги "Шомурод угли" МЧЖ иссикхонасида 0,5 га майдонда бодринг (Орзу Fi дурагай шаклда) усимлигида утказилди (3-жадвалга каранг).

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-395-405

3-^agBa^.

Mnpa^apra Kapwii CHHa^raH MHKpoSno^orHK npenapa^apHHHr Sno^orHK

caMapagop^Hrn

(Иссицхона тажрибаси, Цибрай тумани "Шомуродугли"МЧЖиссицхонаси

2019 й).

№ Препаратлар Таъсир этувчи моддаси Дори сарфи, кг, л.га Самарадорлик, % кунлар буйича

1 3 7 14 21

1. Биослип БТ, кук Bacillus thuriengiensis 1.1011 koe/г 1,0 30,4 39,8 48,7 61,4 73,2

2. Биослип БТ, кук 1,5 41,5 53,6 69,6 77,8 80,2

3. Биослип ПВ, суюк Beaveria bassiana OPB-09, 1х108 2,5 45,5 50,6 58,7 65,3 78,4

4. Биослип ПВ, суюк 3,0 50,1 57,7 71,9 78,0 81,4

5. Агроплан Нео 20% с.э.к. (андоза) ацетамиприд 0,3 76,2 92,3 95,6 91,3 81,2

6. Назорат (ишлов берилмаган) - - - - - -

ЭКФ 05 2,1

Бунда полиз ширасига карши Биослип БТ, кук препарати (1,0-1,5 кг/га) микдорда сепилиб самарадорлиги аникланди. Бунда, 1,0 кг/га хисобида ишлатилган вариантда 21 чи куни 73,2 % биологик самарадорликка эришилди. Микробиологик препаратни 1,5 кг/га ишлатилган вариантида эса, 21 чи куни 80,2 % самарадорликка эришилди.

Биослип ПВ нинг иккинчи (суюк) шакли ишлатилганда хам шунга якин натижалар олинди. Яъни, 2,5 л/га микдорда синалган вариантда 21-чи куни 78,4 % биологик самара олинди. Биослип ПВ суюк препарати 3,0 л/га сарф меъёрида ишлатилганда 7-чи куни 71,9 %, 21-чи куни эса 81,4 % самарадорликка эришилди. Андоза вариантидаги Агроплан Нео 20 % с.э.к (0,3 л/га) кимёвий препаратининг биологик самарадорлиги 14- чи куни эса 91,3 % ни ташкил этган булса 21-куни 81,2 % самарадорликга эришилди.

ХУЛОСА

Тошкент вилояти шароитида Бодрингни иссикхона окканоти билан зарарланиши 1 баллни ташкил этганида 1 туп усимликдан 192,5 грамм, 2 балл даражасида зарарланганда 513,4 грамм, 4 ва 5 балл зарарланганда эса мос

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-395-405

равишда 1712,9-2265,7 грамм хосил камайиши кузатилиб зарарлилик коэффицент 1 балл билан барг зарарланганда 5,9 % ни, 2 балл даражасида булганида 16,0 % ни, 3 балл булганида 36,8 % ни 4-5 балл билан зарарланганда эса 53,7-70,4 % зарарлилик коэффицентини ташкил этди. Х,осили эса майда, сифатсиз булиши ва айрим холларда нобуд булиши аникланди.

Бодрингни полиз шираси билан зарарланиши 1 баллни ташкил этганида 1 туп усимликдан 93,6 грамм, зарарлаш даражаси 2 баллга етганда 682,4 грамм, 3 балл билан зарарланганда 1440 гр хосил ва 4-5 балл даражасида зарарланганида эса, мутоносиб равишда 1947,2-2234,6 грамм хосил камайган. Бодринг барглари 1 балл билан зарарланганида зарарлилик коэффицент 3,12 % ни, 2 балл даражасида булганида 22,7 % ни, 3 балл булганида 48,1 % ни ташкил этиб, 4 ва 5 баллда эса зарарланиш коэффиценти юкори булиб, 65,0-74,6 % га етганлиги аникланди ва хосили 30-35 % га камайганлиги кузатилди.

Иссикхоналарда бодринг усимлигига зарар келтирадиган шираларга карши таркибида бактерияли хусусиятига эга Биослип БТ кук. препаратидан 1,0-1,5 кг/га меъёрда ва Биослип ПВ суюк. 2,5- 3,0 л/га микробиологик препарати билан ишлов берилганда тадкикотнинг 21 -чи кунида 81,4 % биологик самарадорликга эришилди. Агроплан Нео 20 % с.э.к. (андоза) эса 81,2 % курсаткичга эришилди.

REFERENCES

1. Abbot W.S. A method of computing the effectiviness of an insecticide con. Entomol. - 1925. - V.18. - №3. - P. 265-267.\

2. Ахмедов С., Умурзоков Э., Хошимов Ф., Максумов А. Тамаки махсулдорлигига сурувчи зараркунандаларни таъсири (Монография) Самарканд - 2018. - Б. 12-14.

3. Jodko J.N. Badania Nad Zwalezaniem Maczlika Szklamiwego (Trialeurodes vaporariorum Westw.) // Mater. XVI sesjinaukowei & Inst. Ochr.Roslin.-1977.-P.488-491.

4. Захидов Ф.М. Белокрылка в Узбекистане // Ж. Защита и карантин растений, Санк-Петербург-Пушкин.-2001.-№1. - С. 3-18

5. Маматов К., Бойжигитов Ф ва бошк. Иссикхонада етиштириладиган сабзавот экинларини зарарли организмлардан химоя килиш (Тавсиянома) Тошкент - 2019 й. -Б. 1-35.

6. Мярцева С.Н. Тепличная белокрылка. // Защита плодовых и овощных

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 10 |October, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-10-395-405

культур от вредителей. Ашгабат, 1989. - С. 56-61.

7. Рашидов М.И. Интегрированная защита посленовых овощных культур от вредителей. (Монография). -Ташкент, 2008.С -33-35.

8. Сулаймонов Б.А., Болтаев Б.С., Комилов Ш.Г. Кишлок хужалик экинларини зараркунандалари, касалликлари ва уларга карши кураш чоралари. Кулланма -Тошкент: 2013.- 54 б.

9. Хужаев Ш.Т. Энтомология, кишлок хужалик экинларини химоя килиш ва агротоксикология асослари (II-нашр.). -Тошкент, 2010. -Б. 190-228.

10. Хужаев Ш.Т. Умумий ва кишлок хужалик энтомологияси хамда химоя килиш тизимининг асослари (IV-нашр.). -Тошкент, 2019. -Б. 203-208.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.