Научная статья на тему 'ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ ЭКИН ЕРЛАРИНИ МОНИТОРИНГ ҚИЛИШДА ЕРНИ МАСОФАДАН ЗОНДЛАШ МАТЕРИАЛЛАРИНИ ҚЎЛЛАШ'

ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ ЭКИН ЕРЛАРИНИ МОНИТОРИНГ ҚИЛИШДА ЕРНИ МАСОФАДАН ЗОНДЛАШ МАТЕРИАЛЛАРИНИ ҚЎЛЛАШ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
108
22
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
қишлоқ хўжалиги / масофавий зондлаш / сунъий йўлдош / картографик. / agriculture / remote sensing / satellite / cartography.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Абдулло Юсупович Жўраев, Нодиржон Носир Ўғли Тўйчиев, Нуриддин Тўлқин Ўғли Миржалолов

Ушбу мақолада қишлоқ хўжалиги соҳасидаги бир қатор тадбирларда масофавий зондлашнинг самарали аҳамияти ва бутун дунѐ бўйлаб маҳсулот сифати ҳақидаги маълумотлар таҳлил қилинади. Сунъий йўлдош тасвирлари қишлоқ хўжалиги экинларини таснифлаш, уларнинг ҳосилдорлиги ва барқарорлигини текшириш ва қишлоқ хўжалиги фаолиятини кузатиш учун картографик восита сифатида ишлатилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Абдулло Юсупович Жўраев, Нодиржон Носир Ўғли Тўйчиев, Нуриддин Тўлқин Ўғли Миржалолов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

USE OF REMOTE SENSING MATERIALS IN MONITORING OF AGRICULTURAL LANDS

In this article establishing effective importance of remote sensing in a number of activities in the field of agriculture and analyzing information about the quality of the products around the world. Satellite images are used as a cartographic tool for classifying agricultural crops, examining their yield and stability and monitoring agricultural activities.

Текст научной работы на тему «ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ ЭКИН ЕРЛАРИНИ МОНИТОРИНГ ҚИЛИШДА ЕРНИ МАСОФАДАН ЗОНДЛАШ МАТЕРИАЛЛАРИНИ ҚЎЛЛАШ»

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-550-556

КИШЛОК ХУЖАЛИГИ ЭКИН ЕРЛАРИНИ МОНИТОРИНГ КИЛИШДА ЕРНИ МАСОФАДАН ЗОНДЛАШ МАТЕРИАЛЛАРИНИ КУЛЛАШ

Абдулло Юсупович Жураев

Тошкент Ирригация ва кишлок хужалигини механизациялаш мухандислари институти Миллий тадкикот университети, 1-курс докторант,

Нодиржон Носир уFли Туйчиев

Тошкент Ирригация ва кишлок хужалигини механизациялаш мухандислари институти Миллий тадкикот университети, 2-курс магистранти

Нуриддин Тулкин уFли Миржалолов

Узбекистон миллий университети, 1-курс докторант

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада кишлок хужалиги сохасидаги бир катор тадбирларда масофавий зондлашнинг самарали ахамияти ва бутун дунё буйлаб махсулот сифати хакидаги маълумотлар тахлил килинади. Сунъий йулдош тасвирлари кишлок хужалиги экинларини таснифлаш, уларнинг хосилдорлиги ва баркарорлигини текшириш ва кишлок хужалиги фаолиятини кузатиш учун картографик восита сифатида ишлатилади.

Калит сузлар: кишлок хужалиги,масофавий зондлаш, сунъий йулдош, картографик.

USE OF REMOTE SENSING MATERIALS IN MONITORING OF

AGRICULTURAL LANDS

ABSTRACT

In this article establishing effective importance of remote sensing in a number of activities in the field of agriculture and analyzing information about the quality of the products around the world. Satellite images are used as a cartographic tool for classifying agricultural crops, examining their yield and stability and monitoring agricultural activities.

Keywords: agriculture, remote sensing, satellite, cartography.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-550-556

КИРИШ

Масофадан зондлаш техникаси жуда куп сохаларда фойдаланилади. Бу соха тез ривожланмокда, шунингдек жуда куп сохаларда синалиб ижобий натижага эришилган ва долзарблигича колмокда. Масофадан зондлаш техникаси ер ва сув ресурсларини бошкариш хамда атмосферик жараёнлардаги муаммоларни хал этишда кенг фойдаланилади. Шу билан бир каторда, кишлок хужалигида хам уз самарасини бермокда.

^ишлок хужалиги ишлаб чикаришини ривожлантиришни янги боскичга кутариш Хукумат фаолиятининг энг мухим йуналишларидан бири хисобланади. Хрзирги вактда бу борадаги таркибий кайта узгартиришларни давом эттиришга, илгор агротехнологияларни жорий этишга, сохани комплекс механизациялаш хамда хомашё ресурсларини кайта ишлашни чукурлаштиришга каратилган хужжатлар лойихаси тайёрланмокда. Республикамиз фермерлари билан жойларда булиб утган учрашувларда ва Узбекистонда озик-овкат дастурини амалга ошириш масалалари буйича халкаро конференцияда давлатимиз Президенти томонидан белгилаб берилган вазифаларга мувофик 2015-2019 йилларда кишлок хужалигини ривожлантириш дастури ишлаб чикилмокда. Дастур хосилдорлиги паст булган гуза майдонларини кискартириш, бушайдиган ерларга мева- сабзавот, полиз, картошка ва бошка озик-овкат экинларини жойлаштириш, интенсив боглар барпо этиш хисобига экин майдонларини боскичма-боскич оптималлаштиришни назарда тутади.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Кишлок хужалиги ривожланган ва ривожланаётган давлатларнинг иктисодиётида асосий рол уйнайди. Кишлок хужалиги иктисодий томондан кучли мамлакатларнинг мустахкам ишлаб чикариш воситаси ёки колок ва куп ахолига эга мамлакатларнинг яшаш воситасидир, у деярли барча миллатларнинг иктисодиётида жуда катта рол уйнайди. Озик-овкат махсулотларини ишлаб чикариш хамма учун мухим ахамиятга эга хамда озик овкат махсулотларини иктисодий тежамкорлик билан ишлаб чикариш хар бир фермер, фермерлар уюшмаси раиси ва худудий кишлок хужалик агентликларининг максадидир. Фермер хужалигининг самарадорлиги хамда махсулот тугрисида билим ва маълумотга эга булиши фермерлик фаолиятининг стратегиясидир. Масофадан зондлаш технологияси экинларнинг хосилдорлик

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-550-556

имкониятлари, паразитларнинг таркалиши, зарарнинг купайиши, ва тупрок шароитларини аниклашда катта ёрдам беради.

Сунъий йулдош тасвирлари ва аэросуратлар экинларни синфлаштириш, уларнинг хосилдорлиги ва яроклилигини текширишда хамда фермерлик фаолиятни мониторинг килишда карталаштириш куроли сифатида фойдаланилмокда. Кишлок хужалигида масофадан зондлаш куйидаги ишларни амалга оширишда кулланилмокда:

• Экин турини синфлаш;

• Экин холатини бахолаш;

• Экин хосилини бахолаш;

• Тупрок хусусиятларини карталаштириш;

• Тупрокларни бошкариш амалиётларини карталаштириш;

• Мувофикликни мониторинг килиш (фермер хужалиги ишларида).

Маълумки, экин турларини аниклаш ва карталаштириш бир нечта

сабабларга кура мухим саналади. Экин турларининг картаси давлат кишлок хужалик корхоналари томонидан яратилади. Бундан максад, маълум бир ер майдонида качон нима етиштирилганлигининг руйхатини тузишдан иборат. Бу уз навбатида хосилни башорат килиш, алмашлаб экишни ташкил этиш, тупрок унумдорлигини карталаштириш, экинларнинг зарарланишига таъсир этувчи омилларни аниклаш, экинларнинг кургокчилик ёки кучли ёгингарчиликдан курган зарарини бахолаш ва фермерлик фаолиятларини мониторинг килишда хизмат килади.

Экин турларини аниклаш ва майдонларини чегаралаш асосий вазифалардан бири хисобланади. Бу маълумотларни олишнинг анъанавий усуллари маълумот йигиш ва жойда кузатиш хисобланади. Шунингдек, масофадан зондлаш улчамларни стандартлаштириш максадида, айникса умумий маълумот йигиш ва маълумот ажратиб олиш стратегиялари билан таъминлайди. Масофадан зондлаш экин тури ва майдонини карталаштириш учун талаб килинадиган маълумотни йигишда самарали ва ишончли воситадир. Масофадан зондлаш ернинг катта майдонини кичик тасвирда куриниши ва вегетация хакидаги маълумот билан таъминлайди. Даладаги усимликларнинг усиши, тури ва уларнинг холатининг узгариши билан уларнинг спектрли кайтарувчанлиги хам узгаради ва узгариш куп спектрли сенсорлар ёрдамида улчанади ва кузатилади. Радар усимликнинг тузилмаси ва таркибидаги намликни сезишга кодир, шунингдек у оптик ахборот учун фойдали маълумот

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-550-556

6unaH TatMuHnangu. By hkkh Typgaru ceHcopnapgaru MatnyMoTnapHu SupnamTupum xap 6up ceHcopHuHr Myn^annaHraH cuH^napHu Ba curaaTypanapHu a^para6 onum hmkohh^tehh omupagu, myHuHr ynyH yHga aHuKpoK CHH^namTHpnmHH aManra omupum hmkohh^th KarrapoK.

3kuh TypnapHHH aHHKnam Ba KapTanamrapumga Kyn gaBpun TacBupnapgaH ^onganaHHnagH. CuH^namrapumga ycHMnHKHHHr ycumu Mo6aHHHga ynapHHHr Hyp TynKHHnapHH KaHTapyBHaHnuruHuHr y3rapnmH xucoSra onuHagu. By y3 HaB6araga ycum MaBcyMuga TaKpopun TacBupra onum ynyH Kanu6pnaHraH ceHCopnapHH Tana6 Kunagu. MacanaH, coa ycuMnuruHH rynnaraH naHTuga aHHKnam ocoHpoK, nyHKH cneKTpnu KaHTapyBHaHnuruHHHr y3rapumu rynnam naHTura Tyrpu Kenagu.

MYXOKAMA BA HATH^A^AP

KumnoK xy^anuru MacananapuHu x,an этнmga epHu Maco^agaH 3oHgnam MaTepuannapuHuHr KynnaHunumu, xaMga гeoнн$opмaцнoн TatMuHoTHuHr axaMuaTu Ba ypHu 90-nunnapga ^axoHga uhcohuat cohuhuot KecKuH KynaHumu Ba TaSuun pecypcnapgaH ^onganaHum uMKoHuaTnapu ypTacugaru TyKHamyB Hara^acuga W3ara Kengu. ^axoH uKTucogueTuHuHr puBo^naHum HyKKucu 60-nunnapra Tyrpu Kengu Ba 5,2 % hu TamKun Kungu; 70-nunnapga puBo^naHum 3,4 % rana, 80-Hunnapga 2,9 % rana KaMangu. 1990 -1994 nunnapga ®:axpH uKTucogueTuHuHr HunnuK ycumu TaxMuHaH 0,5 % hu TamKun Kungu. 1950- 1985 nunnapga ranna eramrapum Hunura 3 % ra, axonu ®;oh 6omura Tyrpu KenaguraH nopBanunuK MaxcynoTnapura 6ynraH Tana6 эca 40 % ra omgu. 1985 HungaH o3uk-oBKaT MaxcynoTnapuHuHr axonu ^oh 6omura 6ynraH Tana6u nunura 1 % ra KaManuS 6opMoKga.

PacM-1. Ep pecypc^apu MOHHTopHHrH axßopoT-Tax^H^ MapKaiii

^ao^HHTH.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-550-556

AHtaHaBHH arpap TexHonoruanap y3 HMKOHHtfraapHHH Tyrargu, xaftganMa epnap Ba annoBnap MangoHH aBBanru xonarana Kongu. Fanna, rymT, 6anuK MaxcynoTnapHHH umna6 nuKapum axonuHuHr ycum cyptarara Tyrpu KenMaHgu. MHHepan xoM-ame HCTetMonu coxacuga xaM my xonar Ky3aranMoKga. Ta6uHH pycypcnapgaH o^unoHa ^onganaHum th3hmhhh TamKun этнm 3apypara Tyrungu. Ym6y MyaMMo ^a^airum 3aMoHaBun нн$opмaцнoн TexHonoruanap Ba epHu Maco^agaH 3oHgnam Maiepuannapu epgaMuga xan этнпнmн MyMKuH (pacM 1.).

Ahhu BaKTga «Epreoge3KagacTp» gaBnar KyMuTacuga Y36eKucTOH PecnySnuKacuHuHr 6apna xygyg^apu ynyH Kyftugaru MacmTaSgaru paKaMnu KapTanap TanepnaHraH: 1:1 000 000; 1:500000; 1:200 000. 3apypun xonaraapga anpuM xygygnap ynyH nupuK MacmTa6nu paKaMnu KapTanap TanepnaHMoKga. (pacM -2).

K^-XXAHBLTAJHrAH YCKYHA BA TEXHOJIOniHXAP PC-30 a3poKa>iepacn

CypaTra o.iHm cxeMacH KacMaH Kon.iam ycy.mja cypaTra o.mm

PacM-2. KapTa Ty3Hm ynyH Ky^aHH^aguraH ycKyHa Ba TexHO^orHH^ap.

^umgoK xy^aguru MoHuropuHruga epHu Maco^agaH 3oHggam MaTepnannapHHHHr KyggaHugumu my KyHHHHr gog3apS MyaMMogapugaH Supugup. EyHga sh3 CaMapKaHg Bugoarn HmruxoH ryMaHu KumgoK xy^aguK epgapu Mucoguga Ky3arum umgapuHu oguS SopguK. EyHga KumgoK xy^aguru экннgapннн ycum Ba erugum gaBpgapu Synuna Saxogam; ^umgoK xy^aguru экннgapн rypgapuHu aHu^nam Ba ygap эгaggaгaн MañgoHgapHu aHuKgam; XpcuggopguKHu SamopaT Kugum Ba Karra MañgoHgapgaru KumgoK xy^aguK экннgapннннг erugum

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-550-556

MyggaTuHu aHuKnam; MaBcyMun KumnoK xy^anuru umnapuHu ropuTunumuHu Ha3opaT Kunum Ba 6axonam; yruraamHuHr TynpoKKa Ba экннnap xocungopnurura TatcupuHu Saxonam umnapu ypraHungu. ByHuHr ynyH xygygHuHr a3pocypara Ba KocMocypaTnapu Taxnun KunuHgu. CypaTnap gemu^poBKa KunuHraH, xygygga myp 6ocraH epnap, ynap эгannaгaн MangoHnap aHuKnaHgu (pacM 3.). MaBcyMun KumnoK xy^anuru umnapuHu wpuTunumuHu Ha3opaT Kunum Ba 6axonam, yruTnamHuHr TynpoKKa Ba экннnap xocungopnurura Tatcupu aHuKnaHgu. ^oHHuHr y3uga ym6y Ky3aTum umnapu Taxnun KunuHgu.

Kum.ioK xyaca.iurH MOHHTopHHrma epHH Maco<J>ajaH 30Hxiam MaTepna.i.iapHHHHr k\vi*ia h h .i h m h

Дешифровка намуналари Аниклиги 1м

Ер ости сувлари юзага якии жойлашган.

_ _ Хоснлдорлнк- гектарда 3-5 а.

прлар каттик шурланган.

Расм 3. Самарканд вилояти Иштихон тумани кишлок хужалик ерларини мониторинг ишлари.

ХУЛОСА

Хулоса урнида шуни айтиш жоизки масофадан зондлаш дастури ёрдамида кишлок хужалиги сохасидаги бир кагор тадбирларни самарали йулга куйишда мухим ахамият касб этади. Кишлок хужалик махсулотларини нархлаш ва сотиш билан шугулланадиган ва далага бир марта хам кадам босмаган тадбиркорлар купчиликни ташкил этади. Уларга дунё буйлаб махсулотларнинг сифати хакида маълумот керак ва бу асосда улар махсулотга нарх куяди, ёки савдо шартномаларини тузади. Бу тадбиркорларнинг купчилиги усишни

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-550-556

таккослаш учун хосилни бахолаш индекси ёки йиллар давомидаги хосилдорликдан фойдаланади ва шу оркали кайси давлатнинг кишлок хужалиги кай даражада яхши эканлигини аниклайди. Бу каби маълумотлардан келажакда юз бериши мумкин булган муаммоларни хал этишда фойдаланилади.

Масофадан зондлаш фермерлар томонидан далада бажарилган мониторинг маълумотини урнини боса олмайди, лекин у фермерларни шошилинч эътиборни каратиши керак булган жойларга йуналтира олади.

REFERENCES

1. Ш. Шокиров, И. М. Мусаев, М.Акбаров. Масофадан зондлаш. Тошкент, Молия иктисод. Укув кулланма. 2015.-246 б.

2. В. А. Статов, П. Р. Реймов, Н. К. Мамутов. Фазовий тахлиллар Тошкент, Молия иктисод. Укув кулланма. 2015.-246 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.