Научная статья на тему 'ОҚҚАНОТГА ҚАРШИ УЙҒУНЛАШГАН ҲИМОЯ ҚИЛИШ ТИЗИМИ ИНТЕГРТРОВАННАЯ СИСТЕМА ПРОТИВ БОРЬБЫ ОТ БЕЛОКРЫЛКА'

ОҚҚАНОТГА ҚАРШИ УЙҒУНЛАШГАН ҲИМОЯ ҚИЛИШ ТИЗИМИ ИНТЕГРТРОВАННАЯ СИСТЕМА ПРОТИВ БОРЬБЫ ОТ БЕЛОКРЫЛКА Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
134
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Вестник науки
Область наук
Ключевые слова
ИССИқХОНА / ғЎЗА / ЛИЧИНКА / НИМФА / ИМАГО / БЎғИН

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Азамов А.А., Мусаев А.А.

Оққанот - тенг қанотлилар туркумининг Aleyrodid ёки оққанотлар оиласига мансуб. Уларнинг қарийб 1200 тури аниқланган. Ўзбекистонда 4 та тури аниқланган. Ғўзага асосан 2 тури зарар келтиради: иссиқхона (Trialeurodes vaporariorum Westw.) ва ғўза (тамаки) ( Bemisia tabaci Genn.) оққанотлари, цитрус дарахтларини цитрус оққаноти ( Dialeurodes citri), карамни карам оққаноти ( Aleyrodes proletella) зарарлайди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ИНТЕГРТРОВАННАЯ СИСТЕМА ПРОТИВ БОРЬБЫ ОТ БЕЛОКРЫЛКА

Оққанот - тенг қанотлилар туркумининг Aleyrodid ёки оққанотлар оиласига мансуб. Уларнинг қарийб 1200 тури аниқланган. Ўзбекистонда 4 та тури аниқланган. Ғўзага асосан 2 тури зарар келтиради: иссиқхона (Trialeurodes vaporariorum Westw.) ва ғўза (тамаки) ( Bemisia tabaci Genn.) оққанотлари, цитрус дарахтларини цитрус оққаноти ( Dialeurodes citri), карамни карам оққаноти ( Aleyrodes proletella) зарарлайди.

Текст научной работы на тему «ОҚҚАНОТГА ҚАРШИ УЙҒУНЛАШГАН ҲИМОЯ ҚИЛИШ ТИЗИМИ ИНТЕГРТРОВАННАЯ СИСТЕМА ПРОТИВ БОРЬБЫ ОТ БЕЛОКРЫЛКА»

СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННЫЕ НАУКИ (AGRICULTURAL SCIENCES) УДК 632.7.253

Азамов А.А.

Тошкент давлат аграр университети Андижон филиали Узбекистан, Андижон ш

Мусаев А.А.

Тошкент давлат аграр университети Андижон филиали Узбекистон, Андижон ш

окканотга карши УЙГУНЛАШГАН ^ИМОЯ килиш ТИЗИМИ ИНТЕГРТРОВАННАЯ СИСТЕМА ПРОТИВ БОРЬБЫ ОТ БЕЛОКРЫЛКА

Аннотация: Оццанот - тенг цанотлилар туркумининг Aleyrodid ёки оццанотлар оиласига мансуб. Уларнинг царийб 1200 тури аницланган. Узбекистонда 4 та тури аницланган. Fyзага асосан 2 тури зарар келтиради: иссицхона (Trialeurodes vaporariorum Westw.) ва гуза (тамаки) ( Bemisia tabaci Genn.) оццанотлари, цитрус дарахтларини цитрус оццаноти (Dialeurodes citri), карамни карам оццаноти (Aleyrodes proletella) зарарлайди.

Калит сузлар: иссицхона, гуза, личинка, нимфа, имаго, бугин

Окканот гузага 1970 - йиллардан бошлаб мослаша бошлаган. Бу заракунаданинг кенг таркалиши Республикамизда иссикхона хужаликлари кескин купайиб кетиши билан узвий богликдир. Маълумки окканотнинг очик шароитда 4 фоизгача сакланиб колиши ва колганлари кирилиб кетиши аникланган. Зараркунанда куз бахор даврида исикхоналарда ривожланади ва купаяди. Бахорнинг иссик кунлари бошланиши билан улар очик шароитга куплаб учиб чикади ва турли экинлар жумладан, гузани хам зарарлай бошлайди. Окканот туликсиз ривожланадиган хашаротдир. У тухум, учта ёш личинка, нимфа хамда етук (имаго) даврларини бошдан кечиради. Окканотга бир катор

биологик хусусиятлар хос. Улар уни нокулай ташки мухит шароитлардан химоя килади ва тез купайиб катта масофаларга таркаб кетишга имкон беради. Бахор - куз даврида окканот 7 - 8 марта, куз - бахор пайтида эса иссикхоналарда 4 -5 марта, жами йлига 1113 бугин бериши мумкин. Окканотнинг ватани тропик иклимдир. Шунинг учун хам у намсевар хашарот хисобланади, унга 22-27 С хаво харорати хамда 70-80% хаво намлиги энг кулай харорат хисобланади. Узбекистонннинг кишки совук шароитларида улар кирилиб кетади. Бахорда учиб чиккан оканотлар таъсирида йирикрок шахар ва кишлоклар атрофидаги экинлар биринчи галда зарарлана бошлайди. Окканот гузани майнинг охири июннинг бошида зарарлай бошлайди[1, 118]. Улар ёш баргларнинг орка тарафига жойлашади ва санчиб суриб озикланади. Сунгра урчиб тухум куя бошлайди. тугумлари овал шаклда, майда ипчага урнатилган булади.5 -8 кун утгач тухумлар корайиб улардан личинка очиб чикади. Дастлабки даврларда харакат килувчи личинка кулай жойга урнашгач, харакатсизлниб бир ерда озикланади ва икки марта пуст ташлаб нимфага айланади. Нимфа нисбатан каттик кобикка эга булади, у кушанда ва кимёвий препаратларга чидамлидир. Окканот усимликка асосан личинкалик даврида зарар етказади. Личинкалар тенг канотлилар туркумига кирувчи хашаротларга хос холда узгача озука хазм килиш тузилишига эга, шунинг учун сурган озуканинг бир кисми хазм булмай ташкарига чикариб юборилади. Бунинг натижасида окканот босган усимлик япрокларини шира босади, вакт утиши билан бу ширалар замбуругланиб кораяди, окибатда усимлик хосили камайиб, сифати пасаяди. Гузада окканотнинг хар бир бугини 22-25 кунда ривожланади. Жами 3-4 марта бугин бериб ривожланади. Июльнинг II - III ун кунлигидан бошлаб иссикхона окканотининг микдори гузада кескин камая бошлайди. бу ёзги кун исиши ва хаво намлигининг пасайиши билан богликдир.

Хрзирги кунда иссикхоналарда етиштирилаётган экинларга айникса помидор ва

бодрингга иссикхона окканоти жиддий зарар етказаётгани хеч кимга сир эмас.

Натижада иссикхонадан олиниши кутилаётган хосил анча камаймокда. Иссикхона

окканоти асосан иссикхоналардаги экинларни зарарлаб, очик шароитга бахордан

бошлаб учиб чикади. Очикдаги экинларда иссикхона окканоти ёзнинг жазирама иссик

кунларида ривожланмайди, гуза окканотига эса бу тегишли эмас. Окканотларнинг бу

турига хавонинг юкори иссиклиги салбий таьсир этмайди. Шунинг учун хам гуза

194

окканоти 1990-йиллардан бошлаб Хоразм, Бухоро, Сурхондарё вилоятлари хамда Коракалпогистонда доминант турга айланди. У очик дала шароитларида ва иссикхоналарда хам кучли ривожланиб, Кисман иссикхона окканотини сикиб чикарди ва энг ахамиятли булиб олди. Х,ар кандай зараркунанда сингари, окканотнинг зарари хам усимлик ривожининг кайси фазасидан бошлаб уни зарарлай бошлаганига боглик булади. Яьни усимлик канча эрта зарарланса, шунча куп хосилни йукотиш мумкин. Масалан, кучатлик давридан бошлаб зарарланган помидор экини химоя килинмаса бутунлай хосилсиз колиш мумкин. Кийгос хосилга кирган пайтдан бошлаб зарарланса учдан бир хосилни йукотиш мумкин. Картошка экини гуза окканоти билан кучли зарарланганда 60-70 % хосилни йукотиши мумкин.

Окканотга карши курашда юкори агротехника асосида соглом ва бардошли усимликларни устириш лозим. Шунингдек окканот очик шароитда оз булиши учун уни иссикхоналарда ва турли ташкилот хоналаридаги усимликларда киш ойлари давомида кириб туриш керак. Бу энг асосий талаблардан биридир.

Биологик курашда окканотга карши энтомофаглардан фойдаланиш мумкин. Окканотни энг самарали кушандаларига энкарзия ва эретмоцерусни киритиш мумкин. Булар эндопаразит булиб, энкарзия иссикхона окканотининг личинкаларини, эретмоцерус эса гуза окканотининг личинкаларини купрок зарарлайди. Окканот личинкалари зарарланиши куз ойларида энг юкори даражага етиб, умумий популяциянинг 60-70 % ини ташкил этади. Окканотнинг самарали кушандалари булган энкарзия ва эритмоцерус авлодига мансуб кушандалар ривожланиб кенг таркалиши учун мавжуд барча имкониятларни яратиб бериш лозим. Бунинг учун сентябр-октябр ойларида очик шароитдан иссикхоналарга киришга харакат килган окканот етук зотларини сарик тусли елим суртилган экранларга тутиб кириш хамда махсус сепараторларда зараркунандадан ажратиб олинган энкарзия кушандасини иссикхоналарга таркатиш лозим. Бу йул билан иссикхоналарда окканот купайишининг олди олинади, окибатда келгуси йили очик шароитга камрок зараркунанда учиб чикади. Сепаратор сифатида майда кузли тегирмон элагини ишлатиш мумкин. Яьни, элак ичига жойлаштирилган даладан йигиб келинган барглардаги окканот ичидан учиб чиккан

энкарзиянинг етук зоти майда булганлиги сабабли, элакдан ташкарига учиб чика олади, окканот эса колиб кетади.

REFERENCE:

Ш.Т.Хужаев Усимликларни зараркунандалардан уйгунлашган хдмоя килиш ва токсикология асослари 2014 й.

Saliyeva, R., Musaev, A., & Jumaeva, A. (2019). CLEARANCE OF THE EAST FRUIT BIOLOGY. Academia Open, 7(1).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.