Научная статья на тему 'ИСЛОМ БАНК ХИЗМАТЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ: ТИЖОРАТ БАНКЛАРИ УЧУН МУАММОЛАР ВА ИМКОНИЯТЛАР'

ИСЛОМ БАНК ХИЗМАТЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ: ТИЖОРАТ БАНКЛАРИ УЧУН МУАММОЛАР ВА ИМКОНИЯТЛАР Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
7
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ислом молияси / шариат / ислом дарчаси / ҳалол / муробаҳа / закот / вақф / садақа / қонунчилик.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Ғоппорова Н.У.

Мақолада ислом молия хизматлари моҳияти ва улардан Ўзбекистон банк тизимида фойдаланиш истиқболлари ва имкониятлари тўғрисида мулоҳаза юритилган. Ислом банк хизматларининг тижорат банкларида ривожлантириш бўйича таклифлар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ИСЛОМ БАНК ХИЗМАТЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ: ТИЖОРАТ БАНКЛАРИ УЧУН МУАММОЛАР ВА ИМКОНИЯТЛАР»

УДК 336.719

Гоппорова Н.У.

Банк молия Академияси магистранти

Узбекистон

ИСЛОМ БАНК ХИЗМАТЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ: ТИЖОРАТ БАНКЛАРИ УЧУН МУАММОЛАР ВА ИМКОНИЯТЛАР

Аннотация. Мацолада ислом молия хизматлари моуияти ва улардан Узбекистон банк тизимида фойдаланиш истицболлари ва имкониятлари тугрисида мулоуаза юритилган. Ислом банк хизматларининг тижорат банкларида ривожлантириш буйича таклифлар берилган.

Калит сузлар: Ислом молияси, шариат, ислом дарчаси, уалол, муробауа, закот, вацф, садаца, цонунчилик.

Gopporova N. U. master's student Banking and Finance Academy

Uzbekistan

IMPROVING ISLAMIC BANKING SERVICES: CHALLENGES AND OPPORTUNITIES FOR COMMERCIAL BANKS

Abstract. The article examines the essence of Islamic financial services, as well as the prospects and possibilities of their use in the banking system of Uzbekistan. Proposals are given for the development of Islamic banking services in commercial banks.

Key words: Islamic finance, Sharia, Islamic window, halal, murabaha, zakat, waqf, charity, legislation.

Кириш. Исломий банкинг дунё буйлаб мусулмон жамоалари орасида тобора оммалашиб бормокда ва талабга эга булиб бормокда. Ушбу турдаги молиявий хизмат Куръон томонидан такикланган фоиз ставкаларидан кочади ва мукобил сармоя ва молиялаштириш усулларини таклиф этади [3]. Исломий банк хизматларига талаб ортиб бораётганлиги сабабли куплаб тижорат банклари мижозлар э^тиёжларини кондириш максадида уз таклифларини кенгайтиришга интилмокда. Бирок, ислом банки хизматларини такомиллаштириш банклардан ушбу фаолият турининг хусусиятларини тушунишни ва уз мах,сулоти ва жараёнларини мослаштиришга тайёр булишни талаб килади.

Та^лил ва натижалар. Ислом банк фаолиятини такомиллаштиришда тижорат банклари олдида бугунги кунда катор муаммолар мавжуд булиб, улар куйидагилардир:

1. Ислом банк хизматларининг узига хос хусусиятларини тушуниш. Тижорат банклари ислом банкининг анъанавий банк фаолиятидан ажралиб турадиган узига хос хусусиятларига эга булишига хисобга олишлари ва бунга тайёр булишлари керак. Бу, масалан, фоиз ставкаларининг йуклиги ва муайян молиявий воситаларнинг мавжудлигини назарда тутади. Банклар уз ходимларини укитишлари, уларга ислом банки махсулотлари билан ишлаш буйича зарур билим ва куникмалар беришлари керак.

2. Янги махсулот ва хизматларни ишлаб чикиш. Ислом банк фаолиятини такомиллаштириш шариат талабларига жавоб берадиган янги махсулотларни яратишни назарда тутади. Банклар уз мижозларининг эхтиёжларини хисобга олишлари ва уларга энг мос ечимларни таклиф килишлари керак.

3. Бошка молия институтлари билан хамкорлик килиш. Ислом банкининг муваффакиятли ривожланиши учун тижорат банклари бошка молия институтлари, масалан, ислом молия институтлари ёки валюта хизматларини курсатувчи компаниялар билан хамкорлик килишлари керак. Бундай хамкорлик таклиф этилаётган хизматлар доирасини кенгайтириш ва мижозларга хизмат курсатиш сифатини оширишга ёрдам беради.

4. Янги мижозларни жалб килиш. Ислом банки махсулотлари таклифини кенгайтириш аввал банк хизматларидан фойдаланмаган янги мижозларни жалб килиши мумкин

5. Шариат талабларига риоя килиш. Мухим жихат - исломий банк хизматларини курсатишда шариат талабларига риоя килишдир. Тижорат банклари уз фаолиятида мунтазам аудит утказиши, курсатилаётган хизматларнинг ислом нормаларига мувофиклигини назорат килиши шарт.

Ислом банкининг асосий тамойиллари:

1. Фоиз ставкалари йуклиги: Исломий банк иши берилган кредитлар буйича фоиз ундиришни уз ичига олмайди, чунки бу Ислом тамойилларига зиддир. Бунинг урнига банклар фойда олиш учун бошка усуллардан фойдаланадилар, масалан, хизмат хаки ёки фойдада шерикчилик.

2. Чайковчилик операцияларини такиклаш: Ислом банклари валюта ёки кимматли коFOЗлар билан савдо килиш каби операцияларни амалга оширмайдилар, чунки улар спекулятив хисобланиб, шариат тамойилларига зиддир.

3. Адолатлилик ва ошкоралик: Ислом банклари транзакциянинг барча томонлари уртасида хатар ва фойданинг адолатли таксимланишига интилади. Шунингдек, улар уз операцияларида шаффофликни таъминлайдилар, шунда мижозлар уз маблаFлари кандай фойдаланилаётгани ва банк фойдаси кандай яратилганини куришлари мумкин.

4. Ижтимоий йуналтирилган инвестициялар: Ислом банклари таълим, соFликни саклаш ва инфратузилмани ривожлантириш каби ижтимоий ахамиятга эга лойихаларга сармоя киритишга катта эътибор беради.

5. Хайрия ва закот: Ислом банклари уз мижозларини хайрия лойихаларида иштирок этишга ва закот (даромаднинг бир кисмини хайрия максадларига мажбурий тулаш) тулашга ундайди [4].

6. Айрим фаолиятни молиялаштиришни чеклаш: Ислом банклари одатда алкогол, чучка гушти, кимор уйинлари ва Исломга зид деб хисобланган бошка айрим фаолият турларини ишлаб чикариш ва сотишни молиялаштирмайди.

Mordor Intelligence маълумотларига кура, сунгги йилларда исломий молия хизматлари ривожланиб, шариатга мувофик молиявий институтлар томонидан бошкариладиган активлар 2022 йилда 4,2 триллион доллардан ошган (2015 йилга нисбатан 93 фоизга куп). S & P Global Ratings 2023 йилда тахминан 10 фоиз усишни прогноз килган, активлар 2026 йилга келиб 6 триллион АК,Ш долларига етиши кутилмокда [1].

Узбекистонда исломий молияга талаб катта. БМТТД томонидан 2020 -йилда утказилган тадкикот шуни курсатдики, Узбекистонда суровда катнашган жисмоний шахсларнинг 56 фоизи ва тадбиркорлик субъектларининг 38 фоизи диний эътикодлари туфайли кредит олмайдилар. Бирок, худди шу суров натижаларига кура, жисмоний шахслар ва корхоналарнинг 60 фоиздан ортоти исломий молия махсулотлари кандай ишлаши хакида тулик тушунчага эга эмаслиги аникланган [1].

Ислом молиясини ривожлантириш максадида "Ипак Йули Банк", "Алокабанк", "Трастбанк", "Инвест Финанс Банк", "Капиталбанк", "Асакабанк", "Туронбанк", "Узсаноаткурилишбанк", "Хдмкорбанк" ва "Азия Аллианс банк" Хусусий секторни ривожлантириш Ислом корпорацияси билан хамкорлик шартномасини имзолади.

Молиялаштириш асосан банкларга мурабаха тамойиллари буйича кафолатлар бериш шаклида амалга оширилади. Мурабаха, харажат-плюс молиялаштириш деб аталади, бу исломий молиявий тузилма булиб, унда сотувчи ва харидор активнинг киймати буйича келишиб оладилар. Исломий банкинг фаолиятидаги ижобий узгаришлардан бири камида учта тижорат банкида исломий молиялаштириш мезонлари ва тартибларини жорий этишни назарда тутувчи "Узбекистон -2030" стратегияси кабул килинишидир.

Бирок, Исломий молиявий махсулотлар ва хизматларни тартибга солувчи конунчиликнинг йуклиги хозирги кундаги катта тусикдир.

Шуни таъкидлаш керакки, Исломий молия бухгалтерия хисобига анъанавий банк амалиётидан алохида ёндашувни талаб килади. Ислом молиясига асосланган кредитлардан фойдаланиш учун шариат тамойилларига мувофик такдим этиладиган ресурсларни жалб килиш керак; депозитлар буйича фоизли кредитлар ушбу тамойилларга мос келмайди [2].

Исломий молия тизими фойдага асосланган махсулотлардан ташкари, кашшоклик ва ташки карзни камайтириш учун садака (ихтиёрий хайрия), закот (мусулмонлардан олинадиган мажбурий солик) ва вакф (эхсон) каби хизматларни хам таклиф килиши мумкин.

Хулоса. Жахон иктисодиётининг усиб бораётган бекарорлиги ва молиявий ресурслар учун ракобат кучайиб бораётган шроитларда, ислом молияси инвестицияларни жалб килиш, ишбилармонлик фаоллигини раFбатлантириш, халкаро савдони осонлаштириш ва кашшоклик муаммосини

хал килиш учун зарур имконият хисобланади. Бирок, Узбекистон ислом молиясининг имкониятларидан тулик фойдаланиши учун уни амалга оширишга кумаклашувчи конунчиликка узгартиришлар киритиш зарур. Шу билан бирга, ушбу сохани чукур урганишни назарда тутувчи таълим дастурларини жорий килиш мухимдир.

Адабиётлар:

1. Шохруххуджа Фахриддинхуджаев Могут ли исламские финансы стимулировать развитие банковского сектора в Узбекистане? https/thediplomat.com/2023/08/can-islamic-finance-drive-banking-sector-development-in-Uzbekistan/

2. Иброхимова, Нодира Перспективы внедрения исламского банкинга в финансовую систему Узбекистана // ORIENSS. 2021. №7. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/perspektivy-vnedreniya-islamskogo-bankinga-v-finansovuyu-sistemu-uzbekistana.

3. Турсунов А.С. Тижорат банкларида исломий банк хизматларини ривожлантириш йуналишлари. Иктисодиёт фанлари буйича фалсафа доктори (PhD) диссертацияси, Тошкент, 2021 йил

4. Sattarova Maftuna Khakimzhanovna. Prospects for islamic banking products in commercial banks of Uzbekistan. Journal of innovations in economy. 2022. Vol. 5, Issue 6. pp.61-67

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.