Научная статья на тему 'ИСЛОМ ҚАДРИЯТЛАРИ ВА МИЛЛИЙ МАДАНИЯТ АЛОҚАДОРЛИГИ'

ИСЛОМ ҚАДРИЯТЛАРИ ВА МИЛЛИЙ МАДАНИЯТ АЛОҚАДОРЛИГИ Текст научной статьи по специальности «Прочие социальные науки»

315
25
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ИСЛОМ ҚАДРИЯТЛАРИ ВА МИЛЛИЙ МАДАНИЯТ АЛОҚАДОРЛИГИ»

ИСЛОМ КАДРИЯТЛАРИ ВА МИЛЛИЙ МАДАНИЯТ АЛОКАДОРЛИГИ

Б. А. Фарфиев

Узбекистан халкаро ислом академияси социология фанлари доктори, доцент.

farfiev_b@mail .ги

Менталитет ходисасини тахлил этиш натижасида хар кандай миллатнинг дунёкараши структурасида диний элемент иштирокини кузатиш мумкин. Бинобарин, миллий менталитетни шакллантирувчи асосий институтлардан бири маданият хам дин институти билан чамбарчас богликдир. Айрим мутафаккирлар дин маданиятнинг таркибий элементидир, деган позицияда турадилар. Натижада ижтимоий тафаккурда дин маданият тизимининг бир булаги, деган карашлар шакллана бошланди. Бирок, баъзи тадкикотчилар бундай ёндашувларга карши булиб, дин маданият тизимининг элементи эмас, балки аксинча, яъни дин маданиятдан юкори туради ва унинг узи маданиятнинг шакллантиради, деган фикрни химоя килишади.

Масалага шу нуктаи назардан ёндашган инглиз мутафаккири Кристофер Доусон динни бежиз «тарихнинг калити», деб айтмаган. Унинг таъкидлашича, диний гояларни тафаккур ёрдамида англамасдан туриб, маданият ходисасини тушуниб булмайди. Доусон диннинг маданиятга салохиятли таъсирини намойиш килиш максадида ислом динининг вужудга келиши сабабларини тадкик килади. Унинг фикрича, янги дин янги маданиятни шакллантиради. «Овлок маданий жойда яшовчи бир киши (фикримизча, у Мухаммад с.а.в.ни назарда тутмокда) маълум бир ижтимоий харакатни пайдо булишига сабабчи булади. Бу харакат нисбатан жуда киска вакт ичида тарихий империяларни яксон этиб, Сенегалдан то Борнеогача булган масофада истикомат килувчи миллионлаб кишиларнинг хулк-атворини акс эттирадиган янги турмуш тарзини шакллантиради... Бадавий араб, гарбий африкалик кора танли, малайлик карокчи, форсий файласуф, турк аскари, хинд савдогари каби барча кишилар ягона диний тилда гапиришади, ягона теологик арконга эътикод килишади, ягона ахлокий кадриятларга эга булишади, ягона ижтимоий келишувга буйсинишади. Бинобарин, мусулмон архитектураси хар бир мамлакатда узгачадир, лекин унда худди адабиёт, нутк ва хулк-атворда булганидек кандайдир умумий мусулмончилик барк уриб туради. Шундай килиб, ислом хаётга янгича караш ва янги

МауТГ

диний таълимотлар туфайли маданиятда трансформация содир булиши натижасида асрлар давомида консерватив хисобланган, иркий ва географик доирадан чикиб кетган янги шаклдаги социал институтлар пайдо булганлигининг ёркин намунасини курсатиб бера олди»1.

Мамлакатимизнинг биринчи Президенти И. Каримов инглиз мутафаккирининг юкоридаги фикрига мос мулохазаларини илгари сургани диккатга сазовор: «Менга Узбекистонда нима учун маданият кадимий, деб савол берса шундай дердим: Авваламбор динимиз туфайли. Ислом дини булмаса агар, бизлар хеч канака бундай маданиятга эга булмасдик»2.

Дархакикат, ислом динининг миллий маданият билан бевосита ва билвосита алокалари менталитетимизда мухим урин тутади. Шу боис, узбек миллий урф-одатларини ислом динининг кадриятларидан сира ажратиб булмайди. Бу холат эса миллий менталитетимизнинг салохиятини янада юкори савияга кутариб, миллий узлигимизнинг негизини ташкил этади.

Шу нуктаи назардан диний мазмундаги адабиётлар миллий-маданий савиямизнинг юксалишига хизмат килади. Бунинг учун эса ахолимиз, жумладан, ота-оналар албатта диний кадриятларни тараннум этувчи бундай адабиётлар билан мунтазам танишиб бориши лозим. Акс холда, фарзанд тарбиясида жиддий муаммолар юзага келади. Олиб борилган эмпирик социологик тадкикотимиз натижалари эса ушбу фикримизга асос булади. Тадкикот 2018 йилнинг май-июнь ойларида «Ижтимоий тараккиёт ва унинг омиллари» мавзуида репрезентатив танлов асосида утказилди ва унда 1147 нафар респондент катнашди. Кишиларда диний тафаккур шаклланиши ва ривожланишига хизмат киладиган омил - диний саводхонлик холатини аниклаш максадида респондентлар эътиборига «Узбекистонда чикадиган динга тааллукли, давлат томонидан рухсат этилган китоб ва журналларни укиб турасизми?» деган саволни хавола килдик.

1 Доусон К. Религия и культура. // Пер. с англ. - СПб: «Алетейя». 2000. -С.95.

2 https://kun.uz/news/2018/08/21/video-islom-karimov-islom-dini-akida

О • О

® ©

ф

May 211 ©

©

21

40,5 42,2

n ■ n

■ X,a, yKuö TypaMaH, nyHKH KHmHHHHr ahhhh H.nMra эга öy^Hmu 3apyp

■ HyK yKHMaÖMaH Ba öyHra x,o:®aT MyK, geö x,Hcoö.naHMaH

PacM. ^HHHH Ma3MyHgaru agaSueT^apHH y^umra MyHOcaßaT

MatnyM öynaanTHKH, aKcapH^T pecnoHgeHTnap öyHgaö Ma3MyHgarH khtoö Ba ^ypHannapHH yKHmra mohhh 3KaHnap. BHHoSapHH, hchom gHHHga x,ap 6np MycnHM Ba MycnHMaHHHr hhm onnmn $ap3 gapa^acnga KyTapnnraH. Ymöy MaHTHKKa acocnaHHÖ, TagKHKoTga HmTHpoK 3TraH 3pKaKnap Ba aennapHHHr ^HKpnapH ÖH^aH X£M KH3HKgHK.

^HHC^ap ypTacugaru giiHHH Ma3MyHgaru agaSueTiapHH y^umra MyHOcaöaT ^apK^apu.% xucoSuga

№ ^aBoß^ap Эpкaк Ae^

1 X,a, yKHÖ TypaMaH, nyHKH KHmHHHHr guHHH unMra 3ra öynHmH 3apyp. 39,4 41,6

2 HyK, yKHMaÖMaH Ba öyHra xo®äT öyK, geö xHcoönaHMaH. 19,2 15,6

3 ^H3HKaMaH, neKHH KacöHM öHnaH myrynnaHHm Ty^afinH BaKT TononMaÖMaH. 41,4 42,8

3pKaKnap Ba aennap ypTacHga öy Macanaga $apK KaTTa öynMaca-ga, neKHH aennapga 3pKaKnapra HHcöaTaH gHHHÖ agaöneTnapHH yKHmra KH3HKHm gapa^acH ÖHpo3 WKopnnHrH aHHKgaHgn. 3epo, ropTHMH3ga TaHHKgn onHManap Kynnaö eTHmHÖ HHKKaHH aÖHaH hchom gHHHga aennapHHHr 3pKaKnap önnaH TeHr gapa^aga hhm onnmra xaKra öynnm HMKoHH^raapH acocHga cognp öynraH. ffly epga ÖHp ^Hx,aTra 3tTHöopHH

May 21

22

каратиш жоиз. Тадкикотда иштирок этганларнинг 60% га якини бундай адабиётлар билан танишмаслигини маълум килган экан, демак, ёшлар тарбияси билан боглик айрим жиддий муаммолар айнан ота-онанинг ислом дини таълимотидан етарлича маълумотга эга булмаганлиги боис содир булмокда. Айрим ёшлар диний билим сохасида узини билагон хисоблаб, ота-онаси хохиш-истагига карши борадиган, узини улардан аклли хисоблайдиган булиб колди. Фикримизча, бунга ота-она узи айбдор. Чунки хар бир ота-она фарзандининг биринчи устоз булиши керак. Агар ота-она фарзандига гудаклидан ислом дини хакида маълумотни берса, унда у ота-онасига мехрли булиб вояга етади. Бунинг учун ота-онанинг узи ислом дини буйича етарли саводхон булиши лозим. Натижада болалар катъий назоратда булади ва уларни бегона кишиларнинг ислом дини хукм ва курсатмаларини сохталаштиришга йуналтирилган ташвикотининг таъсирига тушиш хавф-хатари бархам топади. Бу борада мамлакатимиз рахбари Ш. Мирзиёевнинг куйидаги фикри ахамиятлидир:

«Бугунги тез узгараётган дунё инсоният олдида, ёшлар олдида янги-янги, буюк имкониятлар очмокда. Шу билан бирга, уларни илгари курилмаган турли ёвуз хавф-хатарларга хам дучор килмокда. Гаразли кучлар содда, гур болаларни уз ота-онасига, уз юртига карши кайраб, уларнинг хаётига, умрига зомин булмокда. Бундай кескин ва тахликали шароитда биз, ота-оналар, устоз-мураббийлар, жамоатчилик, махалла-куй бу масалада хушёрлик ва огохликни янада оширишимиз керак. Болаларимизни бировларнинг кулига бериб куймасдан, уларни узимиз тарбиялашимиз лозим»3.

REFERENCES

1. Мирзиёев Ш.М. ^онун устуворлиги ва инсон манфаатларини таъминлаш -юрт тараккиёти ва халк фаровонлигининг гарови. //Миллий тараккиёт йулимизни катъият билан давом эттириб, янги боскичга кутарамиз. 1 -жилд. -Тошкент: «Узбекистон». 2018. -Б.125.

2. Доусон К. Религия и культура. // Пер. с англ. - СПб: «Алетейя». 2000.

3. https://kun.uz/news/2018/08/21/video-islom-karimov-islom-dini-akida

3 Мирзиёев Ш.М. Конун устуворлиги ва инсон манфаатларини таъминлаш - юрт фаровонлигининг гарови. //Миллий тараккиёт йулимизни катъият билан давом этти кутарамиз. 1-жилд. -Тошкент: «Узбекистон». 2018. -Б.125.

® ©

янги б

оски

May 211 ©

©

а

23

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.