Научная статья на тему 'ҚИШЛОҚ ҲУДУДЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ВА ЁШЛАР БАНДЛИГИ: ХОРИЖИЙ ТАЖРИБА ВА ИЖОБИЙ ЖИҲАТЛАР'

ҚИШЛОҚ ҲУДУДЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ВА ЁШЛАР БАНДЛИГИ: ХОРИЖИЙ ТАЖРИБА ВА ИЖОБИЙ ЖИҲАТЛАР Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
9
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
Қишлоқ ҳудудлари / ҳудудларни ривожлантириш / қишлоқ ҳудудлари ёшлари бандлиги / қишлоқни ривожлантириш ва бандликни таъминлашнинг ҳуқуқий-меъёрий асослари.

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Абдухолик Мухторов, Абдурауф Облоқулов

Мақолада қишлоқ ҳудудларини ривожлантириш бўйича Япония тажрибасининг ўзига хос жиҳатлари ҳамда ёшлар бандлиги масаласи қараб чиқилган, таклиф ва тавсиялар шакллантирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ҚИШЛОҚ ҲУДУДЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ВА ЁШЛАР БАНДЛИГИ: ХОРИЖИЙ ТАЖРИБА ВА ИЖОБИЙ ЖИҲАТЛАР»

^ИШЛОК ХУДУДЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ВА ЁШЛАР БАНДЛИГИ: ХОРИЖИЙ ТАЖРИБА ВА ИЖОБИЙ ЖИ^АТЛАР 1Абдухолик Мухторов, 2Абдурауф Облокулов

1ISCAD "Аграр сохада молиявий масалалар ва кишлок худудларини ривожлантириш"

булими бошлиги, и.ф.н., кат.и.х.

2ISCAD "Аграр сохада молиявий масалалар ва кишлок худудларини ривожлантириш"

булими катта илмий ходими, и.ф.ф.д.(PhD) https://doi.org/10.5281/zenodo.10874930

Аннотация. Мацолада цишлоц %удудларини ривожлантириш буйича Япония тажрибасининг узига хос жщатлари %амда ёшлар бандлиги масаласи цараб чицилган, таклиф ва тавсиялар шакллантирилган.

Калит сузлар: Кишлоц %удудлари, %удудларни ривожлантириш, цишлоц %удудлари ёшлари бандлиги, цишлоцни ривожлантириш ва бандликни таъминлашнинг ууцуций-меъёрий асослари.

Аннотация. В статье рассмотрены аспекты опыта Японии в развитии сельских территорий и проблеме занятости молодежи, сформулированы предложения и рекомендации.

Abstract. The article examines aspects of Japan's experience in the development of rural areas and the problem of youth employment, and formulates proposals and recommendations.

^ишлок худудлари ижтимоий-иктисодий холати хар бир мамлакатнинг иктисодий салохиятини бахоловчи индикатор сифатида утган асрнинг бошларида, айникса XX-асрнинг иккинчи ярмидан бошлаб давлат арбоблари, сиёсатчилар, реформатор хамда олим ва амалиётчилар томонидан кенг мухокама килина бошланди.

Мустакиллик йилларида Узбекистонда хам бу йуналишда концептуал характерга эга булган катор меъёрий-хукукий хужжатлар кабул килиниб, миллий даражадаги стратегия, концепция, дастур ишлаб чикилди, худудий куламдаги чора-тадбирлар белгиланиб, амалга оширилмокда. Жумладан, Узбекистон Республикаси кишлок хужалигини ривожлантиришнинг 2020-2030 йилларга мулжалланган стратегиясида [1] 8-стратегик устувор йуналиш сифатида кишлок худудларини ривожлантириш белгиланган.

Дархакикат, Узбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёев узининг 2022 йил 20 декабрдаги Олий Мажлис ва Узбекистон халкига Мурожаатномасида "Худудлар уртасидаги иктисодий тенгсизликни кискартириш, барча туман ва шахарларни бир маромда ривожлантириш буйича янгича ёндашувлар жорий этилади"[2], деб таъкидлаб, бу борадаги чора-тадбирлар кишлокда куплаб ижтимоий-иктисодий муаммолар, аввало, ишсизлик ва камбагаллик масаласини ечишга имкон беришини алохида таъкидлаб утгани бежиз эмас, албатта.

^ишлок худудларини ривожлантириш воситасида ёшлар бандлигини хал этиш, мухим ва долзарб вазифалардан хисобланади. Бу борада ривожланган хорижий давлатлар, жумладан Япония тажрибасини урганиш асосида унинг республикамиз минтакавий хусусиятларига мос келадиган жихатларини узимизда жорий этиш, хам амалий хам услубий жихатдан фойдали, деб хисоблаймиз.

"^ишлок худудларини ривожлантириш" буйича катор давлатларнинг узига хос булган услублари мавжуд булиб, ушбу услублар ичида "Шарк мамлакатлари услуби"

гурухига кирувчи "Япония услуби" узгача маъно ва ахамият касб этади. Чунки, Япония давлати бугунги кунда дунёнинг етакчи 5 та мамлакатларидан бири булиб, кишлок худудларини ривожлантириш борасидаги ислохотлар мохияти ва ахамияти ривожланиб келаётган давлатлар, жумладан республикамиз учун ахамиятли хисобланади.

Мамлакатда ислохотлар доирасида кишлок худудлари муаммолари ечимига йуналтирилган 60 дан ортик конун ва меъёрий хужжатлар ишлаб чикилди ва жорий этилди.

Жумладан, "Тогли кишлокларни ривожлантириш тугрисида"ги, "Комплекс хизмат курсатиш худудини тайёрлаш тугрисида"ги, "^ишлок хужалиги тугрисида"ги, "Муайян кишлок худудларини ободонлаштириш тугрисида"ги, "^ишлок уйлари курилишини рагбатлантириш тугрисида"ги ва "^ишлок хужалиги, саноат ва савдода кооперацияни рагбатлантириш тугрисида"ги каби конун кишлок худудларини ривожлантириш, шу жумладан ахоли бандлигини таъминлашнинг меъёрий-хукукий асоси хисобланади. Шунингдек, "Мехнат стандартлари тугрисида"ги, "Касаба уюшмалари тугрисида"ги, "Мехнат шартномалари тугрисида"ги каби катор конунлар кабул килинган булиб, нафакат шахар, балки кишлок худудларида хам бандлик, жумладан ёшлар бандлигини таъминлашга хизмат килмокда. Шунга карамасдан, "бандлик" ханузгача ижтимоий муаммоларни келтириб чикмокда. Япония хукумати хисоботларига кура ишчиларнинг 20 фоизга якини мунтазам равишда кушимча ишлаб келмокдалар.

Юкорида кайд этиб утилган меъёрий-хукукий хужжатлар асосан кишлок хужалиги хамда кишлок инфратузилмасини ривожлантириш, кишлокда ахоли бандлигини, айникса ёшлар бандлигини таъминлаш, кишлокда ер-сувдан фойдаланиш тизимини ислох килиш, кишлок худудлари ресурсларидан окилона ва самарали фойдаланиш, кишлокда тадбиркорликни, айникса ёшлар, жумладан ёш-хотин кизлар тадбиркорлигини куллаб-кувватлашга йуналтирилган [3].

Япония хукумати кишлок худудларни ривожлантиришга йуналтирилган ислохотларни амалга оширишдан кузланган максад, куйидаги бир канча жиддий муаммоларни бартараф этишга каратилган:

- кишлок хужалигида мехнат ресурсларининг камайиши, тармокда ишлашни истовчиларнинг камайиши;

- кишлокларда ташландик ва каровсиз ерларнинг купайиши;

- кишлок ахолиси таркибида катта ёшдаги ахоли сони ва улушининг ортиши, "ахолининг аста секин кариб бориши";

- кишлок худудлари демографик таркибининг деформацияланиши ва унинг окибатида тармоклар мехнат ресурслари таркибидаги узгаришлар;

- кишлок худудларида "мехнат ресурслари юкламаси"нинг кутарилиши;

- кишлокларнинг вайронагарчилиги ва каровсиз колиши;

- кишлок худудлари экологик мухитининг салбий томонга узгариши, ифлосланиши;

- кишлокда ишлаб чикариш ва ижтимоий инфратузилма тузилмасининг ёшлар талабига мос келмаслиги, бандлик структурасининг узгариши;

- кишлокдан ёшларнинг кетиб колиши;

- кишлокда ишсизлар таркибида ёшлар улушининг ортиб бориши ва бошкалар

Японияда юкорида таъкидлаб утилган муаммоларни хал этиш максадида хукумат

томонидан "^ишлок худудларини ривожлантириш стратегияси" кабул килинган булиб, унинг узига хос хусусияти - кишлок худудларини куйидаги устувор йуналишлар буйича

ривожлантиришни давлат томонидан куллаб-кувватлаш ва рагбатлантириш воситасида амалга ошириш хисобланади:

-кишлок хужалиги махсулотлари сотиб олиш ва сотиш тизими ва механизмини такомиллаштириш, куламини кенгайтириш, географиясини диверсификациялаш; -кишлок хужалигини саноатлаштириш; -ресурслардан самарали фойдаланиш;

-кишлок хужалиги махсулотлари ишлаб чикаришда инновацион технологияларни жорий этишни рагбатлантириш;

-кишлок ахолиси, айникса ёшларни, шу жумладан хотин-кизлар бандлигини таъминлаш;

-кишлокда тадбиркорлик, ёшлар тадбиркорлигини куллаб-кувватлаш ва бошкалар. Стратегия максади - кишлок иктисодиётини баркарорлаштириш, фермер ва дехконлар даромадларини ошириш, шахар ва кишлокларни муштарак хамда интеграциялашган холда ривожланишини таъминлашдан иборат.

^ишлок худудларини ривожлантириш Япония кишлок, урмон ва балик хужалиги вазирлиги тизимидаги "^ишлокни ривожлантириш бюроси"га юклатилган.

"^ишлокни ривожлантириш бюроси"нинг асосий максади - кишлок хужалиги ерларидан самарали фойдаланиш, кишлок хужалигини хар томонлама куллаб-кувватлаш, тадбиркорликни куллаб-кувватлаш ва тадбиркорлик субъектларини, айникса ёшлар тадбиркорлигини ривожлантириш, шахар ва кишлок алокаларини тараккий эттириш, кишлокда табиий ресурслар ва экологик мухитни мухофаза килишдан иборат.

Японияда ^ишлок худудларини ривожлантириш асосида кишлок хужалигини ривожлантириш ва ахоли бандлигини, жумладан ёшлар бандлигини таъминлаш дастурий ёндашув асосида, хукумат томонидан молиялаштирилган манзилли дастурлар воситасида амалга оширилади.

Шундай ёндашув ва моделлар сирасига куйидагилар киради:

1."Бир худуд - бир махсулот" модели асосида кишлок худудларини ривожлантириш. Ушбу модель утган асрнинг 80-йилларидан бошлаб фаол тадкик килиниб келинмокда ва худуднинг махаллий ресурслар хамда афзалликларига асосланган кишлок худудларини кишлок хужалигини уйгунлашган холда ривожлантиришнинг узига хос моделини ифодалайди.[4]

"Бир худуд - бир махсулот" моделини жорий этишнинг мохияти ва амалий ахамияти куйидагиларда уз аксини топмокда:

Биринчидан, модель бозор конъюнктурасидан келиб чикиб, кишлокларда инфратузилмани яратиш ва етакчи тармокларни фаол ривожлантириш оркали кишлок худудидаги махсулотларни ички ва халкаро бозорларга чикаришга каратилган. Шу асосда махсулотларнинг кушимча кийматини ошириш ва миллий брендлар, хатто жахонга машхур брендларни яратиш максадида кайта ишлаш саноати яратилди.

Иккинчидан, хар бир худудда кайси турдаги кишлок хужалиги махсулотини ишлаб чикаришни махаллий ахолининг узи хал килиши ушбу моделнинг мухим тамойилларидан бири хисобланади. Бунда махаллий ахоли бандлигини таъминлаш устувор вазифалардан хисобланади. Давлат бу жараёнда техник курсатмалар бериш ва ресурслар билан таъминлаш каби функциялар воситасида фермерларни ишлаб чикаришни ривожлантиришга фаол равишда рагбатлантиради ва йуналтиради.

2Дишлок худудларини ривожлантиришнинг кейинги бир самарали йуналиш хамда ёндашувларидан бири "Яшил туризмни ривожлантириш" дастури доирасида кишлок худудлари ижтимоий нуфузини ошириш, худуд иктисодий баркарорлигини таъминлаш хисобланади. Бунда бандлик кичик дастурлари асосида кишлокда тадбиркорлик йуналишларини ривожлантириш устувор вазифалардан хисобланади. Ушбу дастур доирасидаги чора-тадбирларни давлат томонидан куллаб-кувватланиши ва молиялаштирилиши натижасида барча атрофдаги кишлок худудларида ресторанлар, сайёхлик агентликлари, четдан келган мехмонларга сервис хизмат курсатадиган куникмалар ташкил этилди.

3. ^ишлок худудларини ривожлантиришнинг навбатдаги мухим ёндашув ва йуналишларидан бири, иктидорли ёшларни тарбиялаш ва уларни кишлок худудларида колишини давлат томонидан рагбатлантириш тизими ва механизми жорий этилганлиги билан бевосита богликдир. Шу боис, кишлокда "махаллий мутахассислар" жамгармаси ташкил этилди. Жамгарманинг асосий максади кишлокларда истеъдодли ёшларни олиб колиш муаммосини бартараф этишга йуналтирилган чора-тадбирларни молиялаштириш, иктидорли ёшларни куллаб-кувватлашни кучайтириш, кишлокда хотин-кизлар урни ва ролини оширишдан иборат. Ушбу дастур доирасида аёллар гурухлари ва клублари ташкил этилди. Касбга укитиш, хунар ургатиш, уз ишини бошлаш буйича семинар-тренинглар ташкил этилди. Жумладан, уйда махаллий ресурслардан турли совгалар, миллий парламентни акс эттирувчи уйинчок, кийим-кечаклар ишлаб чикаришни ташкил этиш хисобига "уз-узини банд этишга" имконият ва шароит яратилди ва бунга эришилди.

4. ^ишлок худудларини ривожлантиришнинг кейинги бир мухим ёндашув ва йуналишларидан бири, худудларни ободонлаштириш буйича кишлок ахолиси ташаббусларини махаллий хукумат органлари томонидан куллаб-кувватлаш тизимининг жорий этилиши хисобланади.

5.Тадкикотлар ва тахлиллар курсатишича "Япония кишлок худудларини ривожлантириш" моделининг узагини "кишлок худудларида таълим ва кадрлар тайёрлаш тизимини ислох килиш, истеъдодли ва иктидорли кадрлар, айникса ёш кадрларни кишлок худудларида саклаб колиш учун кулай шарт-шароитларни яратиш тизими ташкил этади.

Масалан, кишлок худудлари мактаблари учун янги ошхоналар, электр энергияси, ичимлик суви ва бошка объектлар куриш, шунингдек, тиббий ёрдам, укитувчилар иш хаки ва болалари учун транспорт харажатларини коплаш учун субсидиялар (харажатлар умумий микдорининг учун 33-55% микдорида) ажратилди. Ушбу дастур кишлок худудлари кадрлар салохиятини янада оширишга хизмат килди.

^ишлок худудларини ривожлантириш асосида ахоли бандлиги, жумладан ёшлар бандлигини таъминлаш буйича Япония тажрибасининг республикамиз шароитида кулланиши мумкин булган айрим жихатлари куйидагилардан иборат:

- ^ишлок худудларини ривожлантиришни тизимини, миллий иктисодиёт куламида олиб боришни таъминлаш максадида "^ишлок худудларини ривожлантириш стратегияси", уни амалга ошириш чора-тадбирларини ишлаб чикиш максадга мувофик;

- ^ишлокларни жахон андозаларидек, категорияларга булган холда ривожланганлик даражасини бахолаш ва рейтингини аниклаш;

- ^ишлокда бандликни ва тадбиркорликни ривожлантиришни давлат томонидан молиявий куллаб-кувватлашни кишлоклар рейтингини инобатга олган холда табакалашган холда жорий этиш максадга мувофик;

- ^ишлокда кооперация муносабатларини ривожлантириш асосида ахоли бандлигини таъминлашга йуналтирилган дастур ва лойихаларни молиялаштиришда устуворлик бериш.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 23 октябрдаги "Узбекистон Республикаси кишлок хужалигини ривожлантиришнинг 2020-2030 йилларга мулжалланган стратегиясини тасдиклаш" тугрисидаги ПФ-5853-сон Фармони.

2. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлис ва Узбекистон халкига Мурожаатномаси. 2022 йил 20 декабрь, 1.https://president.uz/uz/lists/ view/5774

3. Wang Yongchun, Wang Xiudong. Development history and trend prospects of agricultural cooperation between China and ASEAN [J]. Economic Perspectives, 2018(12):

4. Zhang Hongyu. Rural revitalization and institutional innovation[J]. Rural Economy, 2018(03):

5. Katsuhiko, YAMAUCHI. Revitalizing Rural Areas in Japan(2015). Ministry of Agriculture, Forestry&Fisheries (MAFF)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.