Научная статья на тему 'Мустақиллик йилларида мева-сабзавотчилик соҳасининг ривожланиш суръатлари (Фарғона вилояти мисолида)'

Мустақиллик йилларида мева-сабзавотчилик соҳасининг ривожланиш суръатлари (Фарғона вилояти мисолида) Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
22
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and Education
Область наук
Ключевые слова
иқтисодиёт / макроиқтисодиёт / қишлоқ хўжалиги иқтисодиёти / мулк / мулк муносабатлари / мева-сабзавотчилик

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Хикоят Мусакуловна Исраилова

Мазкур мақолада пандемия шароитида Фарғона вилояти қишлоқ хўжалигидаги, хусусан, мева-сабзавотчилик соҳасидаги иқтисодий ўзгаришлар, Фарғона вилояти аҳолиси учун муносиб турмуш, меҳнат шароитларини яратиш, ижтимоий муҳофазасини таъминлаш, камбағаллар ва ишсизлар билан ишлаш, ёшлар ва хотин-қизларнинг бандлигини таъминлаш энг устувор вазифа эканлиги тўғрисида маълумотлар берилган. Мавзуни ёритишда амалга оширилаётган ўзгаришлар статистик рақамлар билан келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Мустақиллик йилларида мева-сабзавотчилик соҳасининг ривожланиш суръатлари (Фарғона вилояти мисолида)»

Мустакиллик йилларида мева-сабзавотчилик сохасининг ривожланиш суръатлари (ФарFOна вилояти мисолида)

Хикоят Мусакуловна Исраилова

Ислом Каримов номидаги Тошкент давлат университети Олмалик филиали

Аннотация: Мазкур маколада пандемия шароитида Фаргона вилояти кишлок хужалигидаги, хусусан, мева-сабзавотчилик сохдсидаги иктисодий узгаришлар, Фаргона вилояти ахрлиси учун муносиб турмуш, мехдат шароитларини яратиш, ижтимоий мухрфазасини таъминлаш, камбагаллар ва ишсизлар билан ишлаш, ёшлар ва хотин-кизларнинг бандлигини таъминлаш энг устувор вазифа эканлиги тугрисида маълумотлар берилган. Мавзуни ёритишда амалга оширилаётган узгаришлар статистик ракамлар билан келтирилган.

Калит сузлар: иктисодиёт, макроиктисодиёт, кишлок хужалиги иктисодиёти, мулк, мулк муносабатлари, мева-сабзавотчилик

Rate of development of the fruit and vegetable sector in the years of independence (example of Fergana region)

Hikoyat Musakulovna Israilova Almalik branch of Islam Karimov Tashkent State University

Abstract: In this article, economic changes in the agriculture of Fergana region, in particular in the field of fruit and vegetables, creating decent living and working conditions for the residents of Fergana region, ensuring social protection, working with the poor and unemployed, and ensuring the employment of young people and women are the highest priority in this article. information is given that it is a task. Changes in coverage of the topic are presented with statistical numbers.

Keywords: economy, macroeconomics, agricultural economy, property, property relations, fruit and vegetable farming

Республикадаги аграр ислохртлар биринчи навбатда кишлок хужалигида мулк шаклининг узгартирилиши билан боглик булди.

Узбекистон Республикаси Президенти Фармони1 Узбекистон Республикаси кишлок хужалигини ривожлантиришнинг 2020-2030 йилларга мулжалланган

1 Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 23 октябрдаги "Узбекистон Республикаси кишлок хужалигини ривожлантиришнинг 2020-2030 йилларга мулжалланган стратегиясини тасдиклаш тугрисида"ги ПФ-5853-сонли Фармонлари.

стратегияси хамда уни амалга ошириш буйича «Йул харитаси» тасдикланган.2 Шу билан бирга Президентимиз Ш.Мирзиёев Олий Мажлисга мурожжатномасида "...камбагалликни кискартириш ва кишлок ахолиси даромадларини купайтиришда энг тез натижа берадиган омил бу - кишлок хужалигида хосилдорлик ва самарадорликни кескин оширишдир. ... Бунда хар гектар ердан олинадиган даромадни хозирги уртача 2 минг доллардан камида 5 минг долларгача етказиш устувор вазифа килиб куйилади. Бунинг учун кишлок хужалигига энг илгор технологиялар, сувни тежайдиган ва биотехнологияларни, уругчилик, илм-фан ва инновациялар сохасидаги ютукларни кенг жорий этишимиз лозим.... Аввало, фермер ва дехконларнинг ердан манфаатдорлигини ошириш керак. Манфаатдорлик ва адолат булган жойда, албатта, узгариш ва усиш булади. Бу борада ердан фойдаланиш хукукларини кафолатлаш ва ерларни бозор активларига айлантириш масаласини куриб чикиш вакти келди"3 деб алохида таъкидлаб утди.

Х,озирги кишлок хужалигида утказилаётган изчил иктисодий ислохотлар ахолини сифатли озик-овкат махсулотларига талабни туларок кондириши ва бу сохадаги таъминотни тубдан яхшилаб жахон андозаларига тенглаштириш долзарб масалалардан бири хисобланади. Узбекистоннинг аграр сохасида амалга оширилаётган иктисодий ислохотларнинг хозирги боскичида фермер хужаликларининг баркарор ривожланишини таъминлашда ракобат мухитини шакллантириш оркали уларни ракобатбардошлигини ошириш, махсулот етиштиришда талаб ва таклиф мувозанатига эришиш, ички ва ташки бозорда самарали фаолият юритувчи механизмларни кенг куламда жорий килиниши долзарб вазифалардан хисобланади.

Кишлок хужалигида иктисодий ислохотларнинг асосий мохияти куйидагиларда акс этади:

- кишлокда мулкий муносабатларни такомиллаштириш асосида ер участкаси, махсулот ва мулкнинг хакикий эгаларини шакллантириш;

- фермер хужаликлари ва ахолига хизмат курсатувчи тизим - ишлаб чикариш ва бозор инфратузилма субъектларини шакллантириш ва ривожлантириш;

- шартнома муносабатларини такомиллаштириш, хужалик юритувчи субъектларнинг манфаатдорлигини таъминлаш ва жавобгарлигини кучайтириш;

- саноатни хом ашёга, ахолини эса республикамизда етиштирилган кишлок хужалиги махсулотларига булган талабини баркарор таъминлаш.

2 Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 23 октябрдаги "Узбекистон Республикаси кишлок хужалигини ривожлантиришнинг 2020-2030 йилларга мулжалланган стратегиясини тасдиклаш тугрисида"ги ПФ-5853-сонли Фармонлари.

3 Узбекистон Республикаси Президента Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. 2020 йил 25 январ - http://uza.uz/oz/politics/zbekiston-respublikasi-prezidenti-shavkat-mirziyeevning-oliy-25-01-2020

Шу уринда айтиш жоизки, пандемия шароитида мева-сабзавотчилик сохасида иктисодий-статистик тахлил ялпи хосилнинг узгаришини аникдашни хисоблашда мухим ахамият касб этади. Х,исобот йилида етиштирилган ялпи хосил микдорини базис йилидаги (ёки шартнома режаси) ялпи хосил микдорига таккослаб, узгариши (купайганлиги ёки камайганлиги) хисоблаб чикиш мумкин. Сунгра ушбу узгаришнинг сабаблари аникланиб, мева-сабзавотчилик махсулотларини етиштириш ахволига илмий бахо бериш мумкин. Таъкидланганидек, бугунги кунда бутун дунё хамжамиятини хавотирга солиб, ривожланган давлатларнинг хам иктисодиётига жиддий зарба бераётган коронавирус пандемияси барча даражадаги рахбарларнинг масъулияти ва жавобгарлигини янада оширишни талаб этмокда. Йил огир келган булсада, иктисодиётни мустахкамлаш, ахолини ижтимоий химоя килиш ишлари тизимли олиб борилмокда. 3,8 миллион нафар ахолига эга булган Фаргона вилояти ахолиси учун муносиб турмуш, мехнат шароитларини яратиш, ижтимоий мухофазасини таъминлаш, камбагаллар ва ишсизлар билан ишлаш, ёшлар ва хотин-кизларнинг бандлигини таъминлаш энг устувор вазифадир. Кайд этилганидек, вилоятда 2020 йилнинг 9 ой якуни билан деярли барча сохаларда иктисодий усишга эришилди. Вилоятда ялпи худудий махсулот хажми утган йилнинг мос даврига нисбатан 101,4 фоизга, саноат махсулотлари ишлаб чикариш 100,4 фоизга, хизматлар курсатиш хажми 103,1 фоизга, курилиш ишлари 100,4 фоизга усди.

Х,исоб-китобларга кура, 2020 йил якунлари буйича макроиктисодий курсаткичлар прогнози барча йуналишлар буйича ортиги билан бажарилиши кутилмокда. Хусусан, ялпи худудий махсулот хажми 37,4 триллион сумга етиб, усиш курсаткичи 102,2 фоизни ташкил этади4.

Мамлакатимизда инкирозга карши курашиш буйича уз вактида кабул килинган Фармон ва карорлар пандемия даврида ахолини кучли ижтимоий химоясини таъминлаш билан биргаликда тадбиркорликни ривожлантириш ва уларни хар томонлама куллаб-кувватлашда мухим ахамият касб этмокда.

Хусусан, вилоятда фаолият курсатаётган 20 мингдан ортик тадбиркорларга карийб 400 миллиард сум солик имтиёзлари берилганлиги, 7,2 мингта тадбиркорларнинг 1,3 триллион сум кредит карздорлиги 6 ой муддатга узайтирилганлиги тадбиркор ва ишлаб чикарувчилар учун жуда катта кумак булди. Жорий йилнинг утган даврда тижорат банклари томонидан кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш максадида 12 минг 271 та субъектга карийб 5 триллион сум кредитлар ажратиб берилди. Шундан, тадбиркорларни куллаб-кувватлаш максадида карийб 7 мингта субъектларга хомашё ва айланма маблаглар учун 1,7 триллион сум кредит маблаглари йуналтирилди.

4 Фаргона килояти статистика бошкармаси маълумотлари асосида тузилди.

Ахолининг бандлигини таъминлаш ва оилавий тадбиркорликни ривожлантиришга каратилган ижтимоий дастурлар доирасида жорий йил бошидан вилоятда 19 минг 63 та оилага 513 миллиард сум имтиёзли кредитлар ажратилди. Уз вактида курилган чора-тадбирлар натижасида пандемия даврида вилоятдаги 51 та йирик корхона фаолияти узлуксиз давом этди, вактинчалик уз фаолиятини тухтатган 1 минг 720 та саноат корхонаси хамда 3 минг 173 та кичик бизнес субъекти фаолиятини кайта тиклашга эришилди. Бугунги кунда вилоятда тадбиркорлик ривожи учун барча шароитлар яратиб берилмокда. Шахар ва туманларда, вилоят марказида тадбиркорлар уйи ташкил этилди. Фаргона вилоятида инвестиция дастурига мувофик, жорий йилда киймати 7 триллион сум булган 737 та лойихани амалга ошириш хисобига 20 мингдан ортик янги иш уринлари яратилиши кузда тутилган. Утган давр мобайнида 4,1 триллион сумлик 552 та лойиха ишга туширилди. Жумладан биргина "Кукон" эркин иктисодий зонасида 41 та инвестиция лойихаси амалга оширилиши натижасида 1,3 триллион сумлик ёки 136,4 миллион долларлик импорт урнини босувчи экспортбоп махсулотлар ишлаб чикарилди. Бунинг натижасида ушбу лойихалар хисобига 2 минг 500 дан ортик иш уринлари яратилди. Шу билан бирга, мазкур корханалар томонидан 25,5 миллион долларлик махсулот экспортга йуналтирилди.

Шунингдек, 44 та янги хорижий сармоя иштирокидаги кушма корхона уз фаолиятини бошлади. 423,4 миллион долларлик тугридан-тугри хорижий инвестиция ва кредитлар узлаштирилиши кутилмокда. Мазкур дастур доирасида Куштепа туманидаги "Global textile solutions" МЧЖ томонидан пахта тозалаш ва пахтани кайта ишлаш, Кува туманидаги "Yingtai International Rent Service" МЧЖ томонидан интенсив бог ва музлатгичли омборхона, Фаргона туманидаги "EKOKERAMA" МЧЖда сантехник буюмлар ишлаб чикариш лойихалари ишга туширилди.

Бозор иктисодиётига утиш ва иктисодий ислохотларни чукурлаштириш шароитида мева-сабзавотчилик тармогида ишлаб чикариш самарадорлигини юксалтириш бевосита ушбу тармок тараккиётини тизимли тарзда комплекс амалга ошириш услубиёт ва усулларини такомиллаштириш билан бевосита богликдир. Республикамиз мустакилликка эришгандан сунгги даврда мева-сабзавотчилик тармогида бозор муносабатларини жорий этиш борасида боскдчма-боскдч иктисодий ислохотлар амалга оширилди. Хусусан, сунгги йиллар давомида мева-сабзавотчилик тармогида юз бераётган узгаришлар асосан куйидагилардан иборат хисобланади:

- мева-сабзавотчиликни ривожлантиришни аграр иктисодиётни модернизациялашнинг устувор йуналишлардан бири сифатида тан олиниши;

ISSN 2181-0842 / Impact Factor 3.848

897

- мева-сабзавотчиликни ривожлантиришга ажратилаётган ерларнинг кенгайиб бораётганлиги;

- мева-сабзавот махсулотларини етиштиришда илгор технологияларни жорий этиш куламининг ортиб бораётгани;

- мева-сабзавот махсулотларини саклаш ва кайта ишлаш борасида йирик давлат дастурларининг амалга оширилаётгани ва хоказо.

Бугунги кунда мева-сабзавот махсулотлари етиштиришга республикамизда давлат тамонидан алохида эътибор берилиб, мева-сабзавотчилик тармогидаги иктисодий муносабатларга давлатнинг урни сезилиб турмокда. Бозор мунсабатлари шаклланиши шароитида мева-сабзавотчилик тармогидаги иктисодий муносабатларнинг маркази ва унинг харакатлантирувчи кучи асосини дехкон ва фермер хужаликлари эгаллайди.. Бундан хулоса киладиган булсак, мева-сабзавотчилик тармогининг бозор шароитидаги баркарор ривожланиши, мева-сабзавот етиштирувчи дехконнинг манфаатини тулик хисобга олиш бевосита богликдир. Чунки барча шароитлар тенглиги шароитида, етиштирилган мевасабзавот микдори, сифат курсаткичлари, таннархи, нарх шаклланиши омиллари (истеъмол хусусиятлари), натижада жамият учун келтирилган фойда микдори айнан дастлабки бугин хисобланган махсулот етиштириш жараёнида шаклланади. Хом-ашёнинг сифатли кайта ишланиши оралик махсулотлар ва шунингдек тайёр махсулот сифатида хам аксини топади. Янги технологиялар жорий этилиши хисобига тайёр махсулотларни сифатини, истеъмол хусусиятлари узгартириш мумкин, аммо, биогенетик жараёнлар махсули булган, етиштирилган мева-сабзавот сифатини яхшилаш мумкин эмас. Республикамизда сунгги йилларда етиштирилаётган мева-сабзавот махсулотларининг сифатини оширишда, жахон бозори истеъмолчиларнинг талабларига мослашиш борасида бир катор ишлар амалга оширилмокда. Мева-сабзавотчилик тармогидаги иктисодий муносабатларнинг канчалик бозор иктисодиёти талабларига мос холда ташкил этилиши даражаси, мева-сабзавотчилик сохаси иктисодий ривожланиши ва махсулот етиштириш иктисодий самарадорлиги даражасини белгилаб беради. Бозор шароитида мева-сабзавот махсулотлари ишлаб чикариш хажми ва сифати ортиши энг аввало етиштирилаетган махсулотларга бозор талабининг мавжудлиги билан белгиланади. Шунингдек, махсулотнинг сифати, етиштиришга сарф килинган ресурслар микдори бозоридаги талаб хажми узгаришига туртки беради. Шу боисдан хам мева-сабзавотчилик хужаликларида мева-сабзавот навларининг тезпишарлиги, хосилдорлиги, истеъмол сифати юкори булган хар бир худуднинг табиий-иклим шароитларига мос келадиган ички ва ташки бозор талабига жавоб бера оладиган навларини илмий асосланган жойлаштириш зарурати тобора ортиб бормокда. Кишлок хужалиги сохаси иктисодиётини эркинлаштириш ва модернизациялаш жараёнида тармокларни

ривожлантириш мутаносиблигига эришиш, мамлакат ички бозорида кишлок хужалиги махсулотлари бозорини мустахкам ривожлантириш, кишлок хужаликлари махсулотларининг экспортини кучайтириш, пировард натижада мамлакат иктисодиётининг баркарор усишини таъминлайди. Кишлок хужалиги сохасида иктисодий ислохотлар давр талабларига мос равишда амалга оширилиб, унинг асосий максади - мамлакат ички бозори (ахолининг истеъмол озик-овкат махсулотлари, саноат корхоналари учун эса хомашё махсулотлари) ва жахон бозори талаблари (хомашё ва тайёр махсулот сифатида) асосида етиштирилишига каратилмокда. Бу тадбирлар мамлакат рахбарияти ва хукумати томонидан кабул килинаётган тадбирлар оркали иктисодий куллаб- кувватланиб, тегишли дастурлар ва чора-тадбирлар аник максадли ва тизимли булишига эришилмокда. Шу билан бирга, иктисодиётни модернизациялаш шароитида мева- сабзавот ва узум махсулотларини етиштириш, истеъмол хажми ва турларини кенгайтиришнинг ахамияти ортиб бормокда. Аммо мева-сабзавот ва узум махсулотлари бозорида хилма-хил умумий иктисодий манфаатлар ва алокаларнинг аксарияти макбул тартибга солинмаган. Шу боис, юкорида кайд этилган омиллар мева-сабзавотчилик ва узумчилик куйи мажмуасида инновацион ва замонавий технологияларни жорий килиш, диверсификациялашни кучайтиришни такозо этади.

Бизнингча, иктисодиётни эркинлаштириш шароитида мева-сабзавот сохасини ривожлантириш билан бирга аграр секторда моддий-техника ресурслари бозорини ривожлантиришнинг объектив зарурлиги куйидагилар билан белгиланади:

• Биринчидан, кишлок хужалиги махсулотлари билан саноат махсулотлари нархлари номутаносиблиги хужаликларнинг молиявий фаолиятига салбий таъсир килмокда. Бундан ташкари, айрим турдаги моддий ресурслар четдан олиб келиниши ишлаб чикарилаётган махсулот таннархининг юкори булишига сабаб булмокда. Моддий ресурслар бозорида хакикий талаб ва таклифнинг вужудга келиши уларнинг арзонлашувида мухим омил булади.

• Иккинчидан, асосий моддий-техника ресурслари билан таъминловчи корхоналар узларининг монопол холатини саклаб колмокдалар. Шу боис, уларга турдош ва тенг кучли булган тармокларни ташкил этиш зарур.

• Учинчидан, хозирги моддий-техника ресурсларига булган эхтиёжни уз вактида ва сифатли кондиришга интилувчи фермерларга лизинг, ипотека муносабатларини такомиллаштириш.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Гренберг А.Г.Основы региональной экономики. Учебник. 4-е изд.-Б.М.: Издательский дом ГУ ВШЭ, 2004.

2. Узбекистан Республикасининг «Инвестиция фаолияти тугрисида»ги конуни. Узбекистан Республикаси конун хужжатлари туплами, 2006

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 2006 йил 9 январдаги ПФ-3709- сонли "Мева-сабзавотчилик ва узумчилик сохасида иктисодий ислохотларни чукурлаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги фармони.

4. Ишмухамедов А.Э. ва б. Минтакавий иктисодиёт.-Т.: ТДИУ, 2007.-359 б.

5. Ильина З.М., Мировицкая И.В., "Рынки сельскохозяйственного сырья и продовольствия", Минск. БГЭУ. 2001.

6. Узбекистон Республикаси ^ишлок ва сув хужалиги вазирлиги расмий сайти: http://www.fgro.uz.

7. Базарова, С. Д., Байчаев, Ф. Х., & Манглиева, Ж. Х. (2018). Организация учебного процесса на основе интеграции обучения с производством. Вопросы науки и образования, (11 (23)), 38-39.

8. Мамадалиева, Н. А., & Суяров, Х. У. (2023). Кончилик саноатида янги технологияни жорий этиш ва унинг иктисодий самарадорлигини бахолаш йули. Science and Education, 4(5), 789-795.

9. Mamadaliyeva, N. A. MACROECONOMIC IMPORTANCE USE AND CONSUMPTION OFPHOSPHATE FERTILIZERS. GWALIOR MANAGEMENT ACADEMY, 9.

10. Turdimovich, A. T., & Khasanovich, S. M. (2023). The study of air pollution at the present stage. Eurasian Journal of Engineering and Technology, 17, 71-75.

11. Sarikulov, M. K. (2023). Problems of Shortage of Drinking Water at the Present Stage. Web of Synergy: International Interdisciplinary Research Journal, 2(4), 873-880.

12. Сарикулов, М. Х., & Рискулов, Х. А. (2022). НЕКОТОРЫЕ ВОПРОСЫ РАСПРОСТРАНЕНИЯ РАДИАЦИИ И ЕГО ВЛИЯНИЕ НА ЗДОРОВЬЕ НАСЕЛЕНИЯ. Universum: технические науки, (2-1 (95)), 20-23.

13. Адилов, Т. Т., Сарикулов, М. Х., Маткобилов, А. К., & Шохрух, Д. У. М. (2022). Роль воспитании в формирование личности. Science and Education, 3(6), 572-580.

14. Каримкулов, К. М., Узаков, И. Э., & Сарикулов, М. Х. (2022). Роль химического состава пищевых продуктов в специальности химия товаров. Science and Education, 3(12), 309-314.

15. Uzoqqov, I. E., & Yusupov, B. B. O. G. L. (2023). Yong'oq yetishtirishda yetakchi mamlakatlarda zararkunandalarga qarshi kurashish chora tadbirlari. Science and Education, 4(5), 274-282.

ISSN 2181-0842 / Impact Factor 3.848

900

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.