Научная статья на тему 'Миллий иқтисодиётни ривожлантиришда мева- сабзавотчиликнинг иқтисодий ўрни (фарғона вилояти мисолида)'

Миллий иқтисодиётни ривожлантиришда мева- сабзавотчиликнинг иқтисодий ўрни (фарғона вилояти мисолида) Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
175
50
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ихтисослашув / концентрациялашиш / қишлоқ хўжалиги тармоқлари / маҳсулот реализацияси / фермер хўжаликлар. / specialization / concentration / agriculture / product realization / farming.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Исраилова Хикоят Мусақуловна

Мақолада аграр соҳадаги ижтимоий­иқтисодий ислоҳотлар, шу жумладан, қишлоқ хўжалигининг асосий тармоқларини самарали ташкил этиш масалалари ёритилган. шунингдек, Фарғона вилояти мисолида қишлоқ хўжалиги корхоналарининг ихтисослаштириш даражаси ва концентрациялашни такомиллаштириш масалалари келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ECONOMIC ROLE OF FRUIT AND VEGETABLE INDUSTRY IS IN DEVELOPMENT OF NATIONAL ECONOMY (ON EXAMPLE OF FERGANA AREA)

This article outlines the socio­economic reforms in the agrarian sphere, including the main branches of agriculture and their effective organization. Also, specialization of agricultural enterprises and matters of improvement of concentration are presented from Fergana region.

Текст научной работы на тему «Миллий иқтисодиётни ривожлантиришда мева- сабзавотчиликнинг иқтисодий ўрни (фарғона вилояти мисолида)»

Исраилова Хикоят Мусацуловна,

Ислом Каримов номидаги Тошкент давлат техника университети Олмалик филиали «Умумкасбий ва иктисодий фанлар» кафедраси катта укитувчиси

МИЛЛИЙ ИКТИСОДИЁТНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА МЕВА-САБЗАВОТЧИЛИКНИНГ ИКТИСОДИЙ УРНИ (ФАРГОНА ВИЛОЯТИ МИСОЛИДА)

УДК: 332.365

ИСРАИЛОВА Х.М. МИЛЛИЙ ИЦТИСОДИЁТНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА МЕВА-САБЗАВОТЧИЛИКНИНГ ИКТИСОДИЙ УРНИ (ФАРfОНА ВИЛОЯТИ МИСОЛИДА)

Маколада аграр сохддаги ижтимоий-иктисодий ислох,отлар, шу жумладан, кишлок хужалигининг асосий тармокларини самарали ташкил этиш масалалари ёритилган. Шунингдек, ФарFона вилояти мисолида кишлок хужалиги корхоналарининг ихтисослаштириш даражаси ва концентрациялашни такомиллаштириш масалалари келтирилган.

Таянч иборалар: ихтисослашув, концентрациялашиш, кишлок хужалиги тармоклари, мах,сулот реализацияси, фермер хужаликлар.

ИСРАИЛОВА Х.М. ЭКОНОМИЧЕСКАЯ РОЛЬ ПЛОДООВОЩНОЙ ОТРАСЛИ В РАЗВИТИИ НАЦИОНАЛЬНОЙ ЭКОНОМИКИ (НА ПРИМЕРЕ ФЕРГАНСКОЙ ОБЛАСТИ)

В статье изложены социально-экономические реформы в аграрной сфере, в том числе, раскрыты вопросы эффективной организации основных отраслей сельского хозяйства. Также на примере Ферганской области освещены вопросы совершенствования уровня специализации и концентрации сельскохозяйственных предприятий.

Ключевые слова: специализация, концентрация, сельское хозяйство, реализация продукции, сельское хозяйство.

ISRAILOVA H.M. ECONOMIC ROLE OF FRUIT AND VEGETABLE INDUSTRY IS IN DEVELOPMENT OF NATIONAL ECONOMY (ON EXAMPLE OF FERGANA AREA)

This article outlines the socio-economic reforms in the agrarian sphere, including the main branches of agriculture and their effective organization. Also, specialization of agricultural enterprises and matters of improvement of concentration are presented from Fergana region.

Keywords: specialization, concentration, agriculture, product realization, farming.

Кириш.

Республика кишлок хужалигида модерниза-циялаш жараёни хамда инновацион техника ва технологияларни жорий этиш иктисодиётни ривожлантиришдаги асосий максадлардан бири-дир. Ушбу максадни амалга ошириш малакали ишчи ва мутахассисларга булган талабнинг юкорилиги, хизмат курсатиш сохасининг етарли даражада ривожлантирилишини такозо этади. Мазкур холатлар кишлок хужалиги, шу жумладан, мева-сабзавот етиштириш ва уни кайта ишлаш-нинг иктисодий махсулдорлиги ва самарадорли-гини оширишда асосий мезонлардан биридир.

Ушбу муаммоларни хал этишда интеграция жараёнларини чукурлаштиришнинг ахамияти усиб бормокда. Мева-сабзавот етиштиришда агроиклим шароити, ахоли ва мехнат ресурсла-рининг мавжудлигидан келиб чикиш зарур. Республикамизда мева-сабзавот махсулотларини ишлаб чикариш учун катта имкониятлар мавжуд булиб, бу соха катта экспорт салохиятини узида мужассамлаштиради. Шу боис, мева-сабзавот махсулотларини юкори тиббий меъёрлар дара-жасида етиштириш, уларни саклаш ва кайта ишлашни ривожлантириш республика иктисо-диёти учун истикболли йуналишлардан хисоб-ланади.

Бинобарин, мамлакат ва унинг худудий хусу-сиятларини тадкик ва тахлил этиш асосида мазкур сохани ривожлантиришнинг устувор йуналиш-ларини белгилаш, мева-сабзавот мажмуини худудий бозор конъюнктураси узгаришларини хисобга олган холда ташкил этиш, унинг иктисодий самарадорлигини оширишга каратилган чора-тадбирларни илмий нуктаи назардан ишлаб чикиш мухим ахамият касб этмокда.

Мавзунинг долзарблиги.

Хозирги вактда республика кишлок хужалигини модернизация килиш хамда инновацион техника ва технологияларни жорий этиш иктисодиётни ривожлантиришдаги асосий максадлардан биридир. Ушбу максадни амалга ошириш малакали ишчи ва мутахассисларга булган талабнинг юкори-лигини, хизмат курсатиш сохасининг етарли даражада ривожлантирилишини такозо этади. Мазкур холатлар кишлок хужалиги, шу жумладан, мева-сабзавот етиштириш ва уни кайта ишлашнинг иктисодий самарадорлигини оширишда асосий мезонлардан бири хисобланади.

Илмий муаммонинг цуйилиши.

Сохадаги муаммоларни хал этишда интеграция жараёнларини чукурлаштиришнинг ахамияти усиб бормокда. Мева-сабзавот етиштиришни ихтисослаштиришда худудларнинг агроиклимий шароитидан, ахоли ва мехнат ресурсларининг мавжудлигидан келиб чикиш зарур. Республикамизда мева-сабзавот махсулотларини ишлаб чикариш учун катта имкониятлар мавжуд булиб, бу соха катта экспорт салохиятини узида мужассамлаштиради. Шу боис, сифатли мева-сабзавот махсулотларини юкори тиббий меъёрлар дара-жасида етиштириш, уларни саклаш ва кайта ишлашни ташкил этиш миллий ва минтакавий иктисодиёт учун истикболли йуналишлардан биридир.

Тадцицотнинг мацсади.

Иктисодиётни модернизациялаш шароитида мева-сабзавотчиликдаги минтакавий муаммоларни тахлил килиш асосида уни такомиллашти-риш ва худудий ташкил этиш юзасидан илмий таклиф ва амалий тавсиялар ишлаб чикишдан иборат.

Илмий мо^ияти.

Агросаноат ишлаб чикаришининг минтакавий мева-сабзавотчилик сохасига хос хусусиятларини урганиш; Узбекистан Республикаси минтакаларида мева-сабзавотчилик ишлаб чикаришини худудий ташкил этиш тамойиллари ва иктисодий асосла-рини бахолаш; мева-сабзавотчилик ривожлани-шининг минтакалардаги мавжуд холатини тахлил килиш ва унга таъсир этувчи омилларни белги-лаш.

Тадк,ик,от методлари.

Тадкикот жараёнида илмий абстракция, индукция ва дедукция, мантикий ва киёсий тахлил, тизимли ёндашув, статистик гурухлаш, картогра-фик, график усуллари кулланилди.

Асосий натижалар.

Илмий изланишларни амалга ошириш жараёнида ишлаб чикилган таклиф ва тавсиялар ФарFона вилояти кишлок ва сув хужалиги бош-кармаси томонидан амалиётда фойдаланиш учун кабул килинган.

Хулоса ва таклифлар.

Мева-сабзавот махсулотларини етиштирувчи-ларга хизмат курсатиш буйича куйидаги таклифлар ишлаб чикилди:

• фермерларнинг агротехнологик, иктисодий, хукукий билимларини мунтазам ошириб бориш;

• кишлок хужалиги корхоналари ва хизмат курсатувчи корхоналар уртасидаги шартномалар имзоланаётганда ва руйхатдан утказилаётганда фермер хужалигининг моддий-техник базаси имкониятларини хисобга олиш.

Мева-сабзавотчилик ишлаб чикариши сама-радорлигини устириш максадида куйидаги йуна-лишлардаги тадбирларни амалга ошириш зарур:

• мева-сабзавот махсулотлари етиштиришда мехнат харажатларини кискартириш;

• мева-сабзавот махсулотларини тайёрлаш ва сотиш усулларини такомиллаштириш.

Хул мева-сабзавотлар экспорти хажмини купайтириш ва махсулот сифатини яхшилаш учун:

• экспортбоп ва ракобатбардош, жахон талаб-ларига жавоб берадиган махсулотлар етиштириш учун уруF навларининг селекциясини яхшилаш;

• замонавий к,адок,лаш усулларини куллаш;

• махсулотларни маълум муддат сак,лаш учун махсус бино ва иншоотларни жорий этиш;

• мева-сабзавотлар экспортини давлат томо-нидан куллаб-кувватлашни такомиллаштириш талаб этилади.

Ик,тисодиёт ривожланиш жараёнида кишлок хужалиги х,амма вакт саноат, савдо ва бошк,а тармок,лар билан мустахкам боFлик булиб кел-ганлигини хисобга олмоFи зарур. Чунки мамла-катнинг озик-овкат махсулотларига ва кишлок хужалик хом ашёсидан тайёрланган товарларга булган эхтиёжларини кондириш фак,ат кишлок хужалигининг холатига эмас, балки саноат тармок,лари билан уЙFун ривожланишига хам боFликl. Шу уринда айтиш жоизки, «... к,ишлок,да саноат ишлаб чикариш ва курилишни жадал ривожлантириш, мева-сабзавот ва чорва махсу-лотларини к,айта ишлаш буйича замонавий техника хамда технологиялар билан жихозланган ихчам корхоналарни ташкил этиш чора-тадбир-ларини амалга оширишдан иборат"1 этиб белги-ланганлиги хам жахон молиявий инк,ирозининг Узбекистон ик,тисодиётига таъсири ок,ибатларини бартараф этишда мухимдир.

Ишлаб чик,аришни жойлаштириш ижтимоий мехнат так,симотининг асосий шакли хисобланади. Ижтимоий мехнат так,симоти жараёни иктисо-диётнинг барча тармокларига, шу жумладан, кишлок хужалигига хам тегишлидир. Бирок,

Каримов И.А. Жах,он молиявий-иктисодий инкирози, Узбекистон шароитида уни бартараф этишнинг йуллари ва чоралари. - Т.: «Узбекистон», 2009. -25-26-б.

кишлок хужалиги такрор ишлаб чик,аришнинг ик,тисодий ва табиий жараёнлари конуниятларини акс эттирадиган узининг фаркловчи белгиларига эга булиб, тармокда ижтимоий мехнатни жойлаштириш даражасига маълум даражада таъсир курсатади.

Кишлок хужалиги ва саноат уртасида саноат-нинг етакчилик роли шароитида окилона нисбат-ларни урнатиш кишлок хужалиги ишлаб чик,а-ришини жойлаштиришнинг мухим тамойили хисобланади. Кишлок, хужалигининг техник жихоз-ланиши хамда дехкончилик ва чорвачилик тармок,ларини кенгайтириш суръатлари маълум маънода саноатни жойлаштириш ва ривожлантириш даражасига безлик,. Мамлакатнинг тегишли худудларида саноатни жойлаштириш ах,олини озик-овкат билан таъминлаш учун ишлаб чик,ариш концентрациясининг ошиши ва бунинг ок,ибатида кишлок хужалиги махсулотлари ва айникса, тез бузиладиган, камтранспортабелли (мева, сабзавот) ишлаб чикаришнинг ривожланишига ёрдам беради.

Кишлок хужалигини жойлаштиришда транс-портнинг барча турлари, воситалари, шу жумладан, йул тармоFини ривожлантириш даражасини хисобга олиш зарур. Минтака худудида шоссе, темир йул ва сув йулларининг мавжудлиги, транспорт воситаларининг яхширок ривожланганлиги кишлок хужалиги ишлаб чикаришини окилона жойлаштириш, корхоналар ихтисослашувини чукурлаштириш, кишлок хужалиги махсулотини ва саноат товарларини истеъмолчиларга етказиш муддатларини кискартириш хамда шу оркали юк ташишга ишлаб чикариш харажатларини анча камайтириш имкониятини беради. Шу билан боFлик равишда кишлок хужалигини жойлаштиришда кишлок хужалиги махсулотлари ва моддий-техника воситаларини жунатишга моддий пул воситалари сарфи аникланади. Ушбу максадлар учун куйидаги формула буйича келтирилган хара-жатлар курсаткичларидан фойдаланиш мумкин:

Тм + Ем х Кс = Тх бу ерда: Тм - кишлок хужалиги махсулоти бирли-гининг таннархи, сум;

Ем - капитал куйилмалар самарадорлигининг меъёрий коэффициенти;

Кс - махсулот бирлигига туFри келадиган капитал куйилмалар, сум;

Тх - махсулот бирлигини истеъмолчига етказиш буйича харажатлар, сум.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 10(130)

Минтака иктисодиёти максадининг аник ифода килинишига, шунингдек, ички ва ташки бозор-лардаги талаблар ва улар билан ботлик ик,тисодиёт тармокларининг худудий ихтисослашуви ва мехнат таксимоти хам таъсир курсатади. Шундан келиб чикиб, саноати ривожланган минтака, табиий ресурсли минтака, саноати шаклланган минтака, тоFолди минтака, кишлок хужалиги минтакаси кабилар вужудга келади. Масалан, ФарFона вилояти саноати ривожланган булса-да, унда нефтни кайта ишлаш учун кимёвий ашёлар ва бошка минерал-табиий ресурслар чекланганлиги хамда уларнинг четдан келтирилаётганлигини, улар вилоятнинг узида етишмаганлигини курсатиб утиш мумкин.

Мамлакатимизда мева-сабзавот ва узум етиш-тириш, кайта ишлашга алохида эътибор кара-тилмокда. Узбекистан Республикаси Президен-тининг 2006 йил 11 январдаги «Мева-сабзавот-чилик ва узумчилик сщасини ислох, килиш буйича ташкилий чора-тадбирлар туFрисида»ги ПК.-255-сон карори бунда дастуриламал булмокда. Бугунги кунда худудларда мева-сабзавотнинг янги, сер-хосил навларини яратиш сохага илFор техноло-гияларни жалб килиш, экспорт хажмини ошириш борасида хам изчил ишлар амалга оширилмокда. 2016 йилда ФарFона вилоятида 414 минг тонна мева, 783 минг тонна сабзавот, 277 минг тонна картошка, 71 минг тонна полиз махсулотлари, 113 минг тонна узум етиштирилди. Вилоят эхтиёжидан ортган 120 млн. долларлик махсулот экспорт килинди.

Жорий йилда вилоятда 1 млн. 800 минг тон-надан ортик мева-сабзавот етиштириш режалаш-тирилган, унинг карийб 300 минг тоннаси экспорт килинади. Бу жараёнда кишлок хужалиги махсулотлари экспорти географияси хам кенгайиб бормокда. Бугунги кунда юртимизда етиштири-лаётган сархил мева-сабзавотлар куплаб давлат-ларга экспорт килинмокда. Кишлок хужалигига замонавий агротехнологияларни жорий этиш, бу борада ривожланган давлатлар тажрибасини урганиш, серхосил, эртапишар ва касалликларга чидамли навларни яратиш буйича улкан натижа-ларга эришилмокда.

Маълумки, ФарFона вилоятининг табиий-иклим шароити мева-сабзавот махсулотларининг купгина турларини ишлаб чикариш учун кулайдир. Таъм сифатлари буйича ва хилма-хиллигининг кенгли-гига кура, ушбу вилоятда етиштирилаётган мева-сабзавот махсулоти жахонда ракобатбардош

махсулотлардан бири хисобланади. Шу билан бирга мева ва сабзавотларни янада сифатли етиштириш учун зарурий мева-сабзавот махсулотлари навлари ва гибридлари етарли микдорда мавжуд булгандагина муваффакиятли амалга оширилади (1-жадвал).

1-жадвал маълумотлари асосида махсулот тур-лари буйича юкори курсаткичга эга булган туман-ларни тахлил киладиган булсак, картошка етиштириш Сух туманида (ихтисослашиш коэффици-енти 4,25); сабзавот ишлаб чикариш Олтиарик туманида (ихтисослашиш коэффициенти 2,27), Риштон туманида (ихтисослашиш коэффициенти 1,52); полиз махсулотлари етиштириш ДанFара туманида (ихтисослашиш коэффициенти 5,33); мевалар етиштириш Кувасой шахрида (ихтисослашиш коэффициенти 3,35), узум етиштириш Олтиарик туманида (ихтисослашиш коэффициенти 2,76) хосилдорлик юкори. Демак, бу туманлар, яъни Сух туманининг картошка, Олтиарик ва Риштон туманлари сабзавот, ДанFара тумани полиз, Кувасой шахри мевалар, Олтиарик тумани узум-чиликка ихтисослаштирилганлиги самарали булмокда. Колган туманларнинг мева-сабзавот ишлаб чикаришга ихтисослашиш коэффициенти 1 дан катта эканлигини куришимиз мумкин.

Вилоят кишлок хужалиги сохасини ривожлан-тиришда тежамкор технологиялардан фойдала-нишда куйидаги устувор йуналишлар максадга мувофик, деб хисоблаш мумкин:

• ички ва ташки бозорларда тизимли маркетинг тадкикотларини утказиш, кишлок хужалиги учун талаб этиладиган, тежамкор агротехнологияларни жорий этишни таъминловчи, шу жум-ладан боFдорчилик, узумчилик, сабзавотчилик, полизчилик ва чорвачиликда кулланиладиган турли хил замонавий техника ва механизация воситаларини ишлаб чикариш ва етказиб беришни мувофиклаштириш;

• ишлаб чикарилаётган кишлок хужалиги тех-никалари ракобатбардошлигини ошириш, экспорт махсулотлари турлари ва етказиш хажмини кен-гайтириш;

• ишлаб чикариш ва кишлок хужалиги маши-насозлиги учун зарур моддий техник ресурслар хамда эхтиёт кисмлар билан таъминлашни ташкил этиш;

• кишлок хужалиги машинасозлиги сохасида замонавий энергия ва металларни тежовчи тех-нологияларни жорий этиш хисобига замонавий юкори унумдор кишлок хужалиги техникалари

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 10(130)

1-жадвал. Фаргона вилояти туманларининг мева-сабзавот ишлаб чикаришга ихтисослашиши ва

ах,оли жон бошига ишлаб чикариш коэффициенти буйича гуру^ланиши1.

Махсулот тури Ихтисослашиш коэффициенти, 1 дан катта булганлар Ахоли жон бошига ишлаб чикариш

Картошка МарFилон ш. (1,06) Кувасой ш. (1,62) Бешарик т. (1,30) Бувайда т. (1,14) Ёзёвон т. (1,03) Сух (4,25) Тошлок (1,60) ФарFона т. (1,46) Фуркат (1,24) Кувасой ш. (3,12) БоFДOД (1,07) Бешарик (1,45) Бувайда (1,08) ДанFара (1,21) Ёзёвон (1,62) Сух (5,25) Тошлок (1,60) ФарFOна т. (1,02) Фуркат (1,64)

Сабзавотлар ФарFона ш. (1,30) Кувасой ш .(1,17) Олтиарик т. (2,27) Риштон (1,52) Тошлок (1,17) ФарFона т. (1,58) Кувасой ш. (2,24) Ёзёвон (1,41) Олтиарик (3,21) Куштепа (1,90) Риштон (1,75) Тошлок (1,17) ФарFOна (1,10) Кува (1,00)

Полиз БоFдод т. (1,08) Бувайда т. (1,54) ДанFара т. (5,33) Тошлок т. (1,45) ФарFона т. (1,12) Узбекистан т. (1,87) Кува (1,08) Кувасой ш. (1,00) БоFДOД (1,27) Бувайда (1,47) ДанFара (1,15) Тошлок (1,45) Фуркат (1,00) Узбекистан т. (1,84) Кува (1,13)

Мевалар Кувасой ш. (3,35) БоFдод т. (1,03) Бешарик т. (1,04) Риштон т. (1,32) Сух т. (1,08) ФарFона т. (3,22) Узбекистан т. (1,18) Кува (1,08) Кувасой ш. (6,44) БоFДOД (1,27) Бешарик т. (1,17) Риштон т. (1,53) Сух т. (1,35) ФарFOна т. (2,24) Узбекистан т. (1,16) Кува т. (2,16)

Узум МарFилон ш. (1,65) Бувайда т. (1,15) Олтиарик т. (2,76) Куштепа т. (2,66) ФарFона т. (2,34) Узбекистонт. (1,92) Кувасой ш. (1,24) БоFДOД (1,07) Бувайда (1,10) ДанFара (1,06) Ёзёвон (1,00) Олтиарик (3,63) Куштепа (3,46) ФарFOна т. (1,63) Узбекистан т. (1,89)

1 ФарFона вилоятининг мева-сабзавот ишлаб чикариш буйича туманларининг вилоят иктисодий бош бошкармаси маълумотларини хисоблаш асосида амалга оширилган.

ва механизация воситаларини чик,ариш буйича янги ишлаб чик,аришни яратиш ва амалдагиларни модернизация к,илишга к,аратилган илмий техни-кавий ва инвестициявий фаолиятни амалга оши-риш.

Бизнингча, юк,оридагилардан келиб чик,иб, мева-сабзавотчиликнинг хозирги пайтдаги вази-фалари:

• биринчидан, мева-сабзавот экинлари хосилдорлигини ошириш ва таннархини арзон-лаштириш;

• иккинчидан, ахолини мева-сабзавот билан таъминлашда мавсумийликни бартараф этиш;

• учинчидан, мева-сабзавотлар турини кен-гайтириш ва сифатини ошириш.

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистан Республикаси Президентининг 2006 йил 11 январдаги «Мева-сабзавотчилик ва узумчилик сохасини ислох к,илиш буйича ташкилий чора-тадбирлар туFрисида»ги ПК.-255-сон карори.

2. Узбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёевнинг к,ишлок, хужалиги ходимлари кунига баFишланган тантанали маросимдаги нутк,и. 10 декабрь 2017 йил.

3. Клочно Л.Н. Сельскохозяйственная кооперация. - М.: «Дашновико», 2013.

4. АбдуFаниев А., АбдуFаниев А.А. Кишлок хужалиги ик,тисодиёти. - Т.: «Узбекистон Ёзув-чилар уюшмаси Адабиёт ЖамFармаси», 2004.

5. Беркинов Б.Б., Ташматов Р.Х. Узбекистонда фермер хужаликларига хизмат курсатувчи инфратузилмаларни ривожлантириш йуналишлари. // Укув кулланма. - Т.: ТДИУ, 2007. -44- б.

6. Гренберг А.Г.Основы региональной экономики. Учебник. 4-е изд. - М.: Издательский дом ГУ ВШЭ, 2004.

7. Узбекистон Республикаси Кишлок, ва сув хужалиги вазирлиги расмий сайти: Ы:1р:// www.fgro.uz.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.