Научная статья на тему 'ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИНИ СУҒУРТАЛАШ ХИЗМАТЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ХИЗМАТИ'

ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИНИ СУҒУРТАЛАШ ХИЗМАТЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ХИЗМАТИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
227
75
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
қишлоқ хўжалиги суғуртаси / қишлоқ хўжалиги рисклари / суғурта полиси воситалари.

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Абдурасул Миржалил Ўғли Искандаров

Қишлоқ хўжалиги суғуртасини такомиллаштириш бўйича қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқарувчиларининг кенг доирасини уларнинг фаолияти натижаларини суғурталаш тизимига жалб этишга қаратилган йўналишлар таклиф этилмоқда. Ишлаб чиқилган тавсияларнинг ҳаётга татбиқ этилиши қишлоқ хўжалиги суғуртаси тизимини ривожлантиришга хизмат қилади ҳамда қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришининг барқарорлиги ва самарадорлигини оширади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИНИ СУҒУРТАЛАШ ХИЗМАТЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ХИЗМАТИ»

КИШЛОК ХУЖАЛИГИНИ СУГУРТАЛАШ ХИЗМАТЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ХИЗМАТИ

Абдурасул Миржалил ^ли Искандаров

КарМИИ Молия кафедраси катта укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Кишлок хужалиги сугуртасини такомиллаштириш буйича кишлок хужалиги ишлаб чикарувчиларининг кенг доирасини уларнинг фаолияти натижаларини сугурталаш тизимига жалб этишга каратилган йуналишлар таклиф этилмокда. Ишлаб чикилган тавсияларнинг хаётга татбик этилиши кишлок хужалиги сугуртаси тизимини ривожлантиришга хизмат килади хамда кишлок хужалиги ишлаб чикаришининг баркарорлиги ва самарадорлигини оширади.

Калит сузлар: кишлок хужалиги сугуртаси, кишлок хужалиги рисклари, сугурта полиси воситалари.

Экинларни сугурталаш бир катор сабабларга кура кишлок хужалиги ишлаб чикарувчилари томонидан энг куп талаб килинади. Биринчидан, табиий офатлардан етказилган зарар микдори сезиларли булиши мумкин ва айрим холларда ишлаб чикарувчининг мулкининг тулик капитал кийматига етиши мумкин. Бу, уз навбатида, кишлок хужалиги субъекти фаолиятини кисман ёки тулик тухтатишга олиб келиши мумкин. Иккинчидан, сугуртанинг бу тури узининг кимматлиги ва кишлок хужалиги ишлаб чикарувчилари учун мутлак зарурияти туфайли давлат томонидан куллаб-кувватланади. Шунинг учун экинларни сугурта килишнинг асосий шартлари давлат томонидан белгиланади ва тартибга солинади.

Вазиятни факат ушбу жараённи макроиктисодий тартибга солиш оркали хал килиш мумкин. Кишлок хужалигини ривожлантиришни бошкаришнинг барча даражаларида барча манфаатдор томонлар - кишлок хужалиги ишлаб чикарувчилари, сугурта ташкилотлари ва давлатнинг барча даражадаги хокимият органлари томонидан такдим этилган давлат манфаатларини максимал даражада хисобга олган холда кишлок хужалиги сугуртаси тизимини яратиш буйича саъй-харакатларни амалга ошириш зарур.

Кишлок хужалиги сугуртасининг замонавий узбек моделини жорий этиш тажрибаси давлат ва сугурта компаниялари уртасидаги муносабатларни ривожлантиришнинг янги боскичини курсатади: ижтимоий ахамиятга эга давлат вазифаларини хал килиш учун кушма тузилмалар ва тизимлар яратилмокда.

Узбекистон Республикасининг Фармони билан Кишлок хужалиги вазирлиги хузурида давлат муассасаси - Агросаноат ишлаб чикариши сохасида сугуртани

давлат томонидан куллаб-кувватлаш агентлиги ташкил этилди1, унга кура: агросаноат ишлаб чикариши сохасидаги сугурта фаолиятини ахборот билан таъминлаш; агросаноат ишлаб чикариши сохасида сугурта тажрибасини умумлаштириш, ушбу фаолиятни такомиллаштириш буйича таклифлар ишлаб чикиш ва агросаноат ишлаб чикариши сохасида сугуртани давлат томонидан куллаб-кувватлашнинг янги механизмлари ва шаклларидан фойдаланиш2.

01.04.2021 йилдаги УР^-680-сонли "Дехкон хужалиги тугрисида" Узбекистон Республикасининг Конуни ва Узбекистон Республикаси Президентининг Фармони, 23.10.2019 йилдаги ПФ-5853-сон "Узбекистон Республикаси кишлок хужалигини ривожлантиришнинг 2020 - 2030-йилларга мулжалланган стратегиясини тасдиклаш тугрисида" асосида, амалга оширилиши, кишлок хужалигини сугурталашнинг принципиал янги тизимини барпо этиш, кишлок хужалиги ишлаб чикарувчилари огирлигини осон килиш

имконини беради, улар янги схема буйича амалда жами сугуртанинг атиги 50 фоизини тулайдилар. Давлат томонидан куллаб-кувватлаш сифатида сугуртанинг колган 50 фоизини кишлок хужалиги ишлаб чикарувчисининг аризасига кура сугурталовчининг манзилига утказиш йули билан амалга оширилади. Узбекистон Республикаси Кишлок хужалиги вазирлигининг прогнозларига кура, ушбу конуннинг кабул килиниши сугурталанган экин майдонларининг улушини янада 80 фоизга оширади, банкротлик холатида кишлок хужалиги ишлаб чикарувчиларига сугурта товонини туламаслик хавфини камайтиради, шунингдек алохида сугурта компаниялари ва фавкулодда вазиятларда давлат бюджет маблагларини тежашга ёрдамлашади.

Сугурта бозори тахлилчиларининг фикрига кура, тубдан янгилик куйидагилардир:

1. Факат аъзо булган сугурта ташкилотлари таваккалчиликлар буйича юзага келадиган йукотишларни коплаш учун етарли консолидацияланган ресурсларни, шунингдек, айрим сугурта компаниялари молиявий ночор булган такдирда мажбуриятлар буйича жамоавий жавобгарликни шакллантириш максадида ташкил этилиши ушбу конунда назарда тутилган сугурталовчиларнинг профессионал уюшмасига. Уюшма узининг барча аъзолари учун ягона коидаларни ишлаб чикади ва тасдиклайди.

2. Сугурталовчиларнинг касбий бирлашмаси зиммасига аъзолардан бири банкрот булган такдирда бутун тизимнинг тулов кобилиятининг кафиллиги функциялари юкланади. Ушбу максадлар учун сугуртачилар томонидан олинган сугурта мукофотининг бир кисмини утказиш йули билан тулдириладиган компенсация туловлари фонди шакллантирилади. Чегирмаларнинг микдори

1 https://lex.uz/docs/-5260791

2 https://lex.uz/docs/-4410875

cyrypTanoBnunap yromMacu TOMoHugaH SenrunaHagu, neKHH onuHraH cyrypTa MyKO^OTnapHHHHr 5 ^orougaH KaM SynMacnuru KepaK. EyHgaH TamKapu, KoHyH cyrypTanoBHH onuHraH MyKO^OTHHHr araru 20 ^oh3hhh y3 6u3HecHHH ropuram ynyH cap^namu MyMKHHnuru, KpnraH 80 ^orou cyrypTa tobohhhh Tynarn ynyH 3axupanapHH maKMaHTupumra HyHanTHpunumH SenrunaHgu.

3. ^Hru KOHyHra Kypa, KumnoK xy^anuru umnaS Hu^apyBHucu xucoSnaHraH cyrypTa MyKO^OTuHuHr araru 50 ^orouHu Tynafigu. Ko^raH 50% cyrypTa TamKunoraHuHr xucoS pa^aMura YsSeKucTOH PecnySnuKacuHuHr Tatcuc cySteKTuHuHr arpocaHoaT KOMnneKcuHuHr SomKapyB opraHu TOMoHugaH yTKasunagu.

4. KumnoK xy^anuruHu cyrypTanam pe^acu xap fiunu YsSeKucTOH PecnySnuKacuHuHr Tatcuc cySteKraapu Ba cyrypTanoBnunap accoцнaцнacннннг TaKnu^napu acocuga umnaS nu^unagu. YmSy pe^a Mactyn gaBnar BasupnuKnap Ba ugopanap SunaH Ma^Sypufi MyBo^uKgamTupunumu KepaK Ba cyrypTa oSteKraapu pyfixaraHu Ba cyScuguanap MuKgopuHu xucoSnam ynyH Map^uHan CTaBKanapHu y3 unura onagu.

5. 2021 fiun 1-aHBapgaH SomnaS mapraoMa Ty3um Ba cyrypTa tobohuhu iynam TapTuS-TaoMunnapuHu cogganamrapum MaKcaguga aroHa cyrypTa CTaHgapraapu ypHarangu: HaMyHaBufi cyrypTa Kouganapu, cTaHgapT HaMyHaBufi cyrypTa mapTHoMacu, 3apapHu Kpnnam, cyrypTa xy^^araapu cTaHgapra (TeKmupyB xucoSoraapu, cepra^uKaraap Ba SomKanap).

6. 3apapHu SaxonamHuHr aroHa CTaHgapraapu ^opufi эramмoкga: cyrypTanoBHu Ba cyrypTanaHraH maxc ypTacugaru HroonapHu xan Ku^um ynyH KoHyHga aгpoэкcпepтнзa TapTuSu Ky3ga TyranraH SynuS, энgн Sy cyrypTa KoMnaHuacu TOMoHugaH TynaHagu.

Ma3Kyp KoHyHHuHr KaSyn Ku^uHumu Ba xaëTra MyBa^aKuarau TarSuK этнпнmн gaBnar KyMaruga aManra omupunaëTraH KumnoK xy^anuruHu cyrypTanamHuHr caMapanu tusumuhu maKnnaHTupumra, KumnoK xy^anuru umnaS HuKapyBHunapuHuHr MonuaBufi SapKapopnuruHu omupumra, my opK&nu MaMnaKaraMro o3uK-oBKaT xaB^cronuraHu TatMuHnamra xu3Mar Ku^agu.

^Hru KoHyHHuHr neKnoBu myHgaH uSopaTKu, gaBnar TOMoHugaH KynnaS-KyBBaraaHaguraH cyrypTa $aKar KumnoK xy^anuru экннпapн, Kyn fiunnuK экннпap Ba KumnoK xy^anuru xafiBoHnapuHuHr HoSyg Synumu (ynumu) xaB^u ynyH aManra omupunagu. HyKpTum (ynuM) geraHga, xaKuKufi xocunHuHr pe^anamTupunraHura HucSaTaH 30% Ba yHgaH KynpoK nacafiumu TymyHunagu, Kyn fiunnuK nnarn^uanap ynyH эca ynapHuHr amoBnaHnuruHu экнm MafigoHnapuHuHr 40% gaH Kynporura fiyKoTum.

EyHgaH TamKapu, aHru KoHyH maxcufi ëpgaMnu xy^anuKnapu Ba KumnoK xy^anuru ucTetMon KoonepaTuBnapuHuHr "cyrypTanoBnu - cyrypTanaHoBnu"

муносабатлари тизимида иштирок этишни назарда тутмайди. Кишлок хужалиги сугуртаси тизимини ривожлантириш йулидаги асосий тусиклардан бири купчилик потенциал сугурталовчиларнинг огир молиявий-иктисодий ахволи булганлиги сабабли, бугунги кунда давлатнинг энг мухим вазифаси кишлок хужалигида хавф мавжудлигини таъминлашга каратилган чора-тадбирларни ишлаб чикиш ва амалга ошириш хисобланади.

Ушбу чора кушимча равишда экин экиладиган майдонларни сугурта копламасини оширишга ёрдам беради, будавлат конунни ишлаб чикиш ва кабул килишнинг асосий вазифасини хал килади, яъни давлатнинг окибатларини бартараф этиш, фавкулодда вазиятларни этиборга олиб, харажатларини коплаш нуктаи назаридан, давлатнинг молиявий юкини камайтиришдир.

Айни пайтда фермерларга кишлок хужалиги экинларини сугурта килиш харажатларининг бир кисми - сугурта пулининг 50 фоизигача компенсация туланади. Ушбу максадлар учун субсидиялар бериш тартиби хар йили Узбекистан Республикаси Кишлок хужалиги вазирлигининг буйруги билан тасдикланади. Шунингдек, у келажакдаги хосилнинг сугурта кийматини хисоблаш методологиясини белгилайди. Бундан ташкари, факат асосий кишлок хужалиги экинлари давлат томонидан сугурталанади. Аксарият худудларда факат дон, дуккакли ва ёгли экинлар сугурта килинади. Кишлок жойларда кишлок хужалиги ишлаб чикарувчиларининг маблаглари, хусусан, кредит ва бошка турдаги карзларни тулаш учун маблаг етишмаслиги сабабли кишлок хужалиги сугуртасининг бошка турлари бугунга кадар мавжуд эмас.

Шундай килиб, кишлок хужалиги сугуртаси экин етиштиришдаги хатарларни камайтириш ва унинг баркарорлигини оширишнинг асосий воситаларидан бирига айланиши мумкин. Ушбу сугурта тури дастлаб юкори даромад олишга каратилмаган ва сугуртачилар учун жуда хавфли ва фермер хужаликларининг узлари учун жуда киммат. Шунинг учун бу ерда давлат хал килувчи рол уйнаши керак.

Кишлок хужалигини сугурта килиш тизимини такомиллаштириш йуналишлари сифатида куйидагилар таклиф килиниши мумкин:

1) бошокли дон экинлари етиштиришда кишлок хужалиги амалиётига риоя килинишидан келиб чиккан холда тариф ставкасини табакалаштирилган тарзда пасайтириш;

2) сугурта кийматининг бир кисмини давлат томонидан субсидиялаш тартибига узгартиришлар киритиш;

3) махаллий бюджетларни харажатларни коплашга жалб килиш;

4) узаро сугурта компанияларини ривожлантириш;

5) сугурта тизимининг ишончлилиги ва молиявий баркарорлигини таъминлаш максадида сугурта ташкилотларининг устав капиталининг энг кам микдорини ошириш;

6) кишлок хужалиги истеъмолчиларини сугурталаш кооперативлари тармогини ривожлантириш;

7) узини-узи сугурталаш ва нокулай вазиятларда йукотишларни коплашнинг истикболли йуналишларидан бири сифатида экинлар захира фондларини яратиш.

Ушбу чора-тадбирларнинг амалга оширилиши кишлок хужалиги сугуртаси тизимини ривожлантиришга хизмат килади, бу эса уз навбатида кишлок хужалиги ишлаб чикаришининг баркарорлиги ва самарадорлигини оширади.

REFERENCES

1. Алиев, Б. Х. Сугурта / Б. Х. Алиев, Ю. М. Махдиева. Бухоро: Юнити-Дана. 2021.

2. Афанасиев, В. Н. Кишлок хужалиги статистикаси / Р.М. Файзиев. Т.: Молия ва статистика, 2020.

3. Задков, А. Кишлок хужалиги сугурта тизимини ривожлантириш / А. Нурматов // АПК: Иктисодиёт, менежмент. 2021. №1.

4. Samandarova, G. (2021). IMPROVING THE TRANSPARENCY OF THE STATE BUDGET IN UZBEKISTAN. Зб1рник наукових праць SCIENTIA.

5. Samandarova, G. M. K. (2021). Analysis of the practice of transparency in budget policy in Uzbekistan. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 11(9), 317327.

6. Samandarova, G. (2021). SCIENTIFIC AND THEORETICAL TRANSPARENCY OF THE STATE BUDGET BASICS. Архив научных исследований, 2(1).

7. Самандарова, Г. (2021). O'zbekistonda byudjet ochiqligini ta'minlashni takomillashtirish. Общество и инновации, 2(5/S), 77-82.

8. Samandarova, G. M. K. (2021). Advanced experiences of budget transparency and opportunities for their application in Uzbekistan. Asian Journal of Multidimensional Research, 10(8), 190-198.

9. Самандарова, Г. М. К. (2022). ПУТИ ОБЕСПЕЧЕНИЯ ПРОЗРАЧНОСТИ В КОНТЕСТЕ УСКОРЕНИЯ ЭКОНОМИЧЕСКОГО РОСТА В УЗБЕКИСТАНЕ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(1), 1188-1196.

10. Mirzaliev, S., Sultonov, M., Khalikov, U., Samandarova, G., & Mirzajonov, K. (2021). ASPECTS OF NON-PROFIT STEM EDUCATION SYSTEM CREATION.

11. Mirzaliev, S., Sultonov, M., Khalikov, U., Samandarova, G., & Mirzajonov, K. (2021). ASPECTS OF NON-PROFIT STEM EDUCATION SYSTEM CREATION FOR INDUSTRY

4.0 IN UZBEKISTAN. (48(10).

12. Каленов, К. (2021). АГРАР СОХДДА СУГУРТА ХИЗМАТЛАРИНИ ЙУЛГА КУЙИШНИНГ ЖАХ,ОН ТАЖРИБАСИДАН ФОЙДАЛАНИШ. Щтисодиёт ва таълим, (4), 343-347.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.