Научная статья на тему 'ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИГА МЎЛЖАЛЛАНГАН ЕРЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ ВА УЛАРНИ МУҲОФАЗА ҚИЛИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ'

ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИГА МЎЛЖАЛЛАНГАН ЕРЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ ВА УЛАРНИ МУҲОФАЗА ҚИЛИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
269
40
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ер / ерлардан оқилона фойдаланиш / қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлар. / land / rational use of land / agricultural land.

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Рустам Кенжаев

Ушбу мақолада Ўзбекистон Республикасида қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлардан оқилона фойдаланиш ва уларни муҳофаза қилиш муаммолари муҳокама қилинади. Ўзбекистонда қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерларнинг асосий роли кўрсатилган. Қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерларнинг ҳолатини тавсифи берилган. Амалдаги қонунчилик таҳлили ўтказилди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article discusses the problems of rational use of agricultural lands and their protection in the Republic of Uzbekistan. The main role of agricultural land in Uzbekistan is shown. The description of the state of agricultural land is given. The analysis of the current legislation is carried out.

Текст научной работы на тему «ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИГА МЎЛЖАЛЛАНГАН ЕРЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ ВА УЛАРНИ МУҲОФАЗА ҚИЛИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ»

Wondershare PDFelement

УДК 349.414(045)(575.1)

КИШЛОК ХУЖАЛИГИГА МУЛЖАЛЛАНГАН ЕРЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ ВА УЛАРНИ МУХ.ОФАЗА КДЛИШНИНГ

УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

Рустам Кенжаев,

Тошкент давлат юридикуниверситеты Экология хукуци кафедраси профессори в.б.

Аннотация. Ушбу мацолада Узбекистон Республикасида цишлоц хужалигига мулжалланган ерлардан оцилона фойдаланиш ва уларни мухофаза цилиш муаммолари муцокама цилинади. Узбекистонда цишлоц хужалигига мулжалланган ерларнинг асосий роли курсатилган. Цишлоц хужалигига мулжалланган ерларнинг цолатини тавсифи берилган. Амалдаги цонунчилик тацлилиутказилди.

Таянч сузлар: ер, ерлардан оцилона фойдаланиш, цишлоц хужалигига мулжалланган ерлар.

Аннотация.Вданнойстатьерассматриваютсяпроблемырациональногоиспользования земель сельскохозяйственного назначения и их охраны в Республике Узбекистан. Показана основная роль земель сельскохозяйственного назначения в Узбекистане. Дано описание состояния сельскохозяйственных угодий. Проведен анализ действующего законодательства.

Ключевые слова: земля, рациональное использование земли, земли сельскохозяйственного назначения.

Annotation. This article discusses the problems of rational use of agricultural lands and their protection in the Republic of Uzbekistan. The main role of agricultural land in Uzbekistan is shown. The description of the state of agricultural land is given. The analysis of the current legislation is carried out.

Key words: land, rational use of land, agricultural land.

Хрзирги кунда кишлок хужалигига мулжалланган ерлардан фойдаланиш ва уларни мухофаза килиш мамлакатимиз олдида турган долзарб вазифалардан биридир. Шу уринда биринчи Президентимиз И.А.Каримовнинг куйидаги гапларини келтириб утиш максадга мувофикдир: "Агар биз ернинг хосил беришини хохласак, уни асраб-авайлашимиз шарт. Ерни ;анча эъзозласанг, у сенга шунча куп ризку насиба бераверади".

Ернинг табиий ресурс сифатида шундай алохида хусусияти борки, унга тугри муносабатда булинса, уни мухофаза килиш тугрисида гамхурлик килинса хосилдорлиги доимо ошиб боради. Аксинча булса унинг холати ёмонлашиб, фойдаланиш учун яроксиз ахволга тушиб колиши мумкин. Шунинг учун ер эгалари, мул-кдорлари, фойдаланувчилари доимо тупро; унумдорлиги тугрисида гамхурлик килишлари, ернинг сифатини яхши са;лашга асосий эътибор каратишлари лозим.

Мамлакатимизда аграр сохани хар томонлама ривожлантиришга, кишлок хужалигига мулжалланган ерларни мухофаза килиш ва улардан окилона фойдаланишга

каратилган кенг куламли ислохотлар амалга оширилмокда. Бу бевосита кишлок хужалигига мулжалланган ерларнинг давлатимиз учун иктисодий, ижтимоий, экологик ахамиятидан келиб чикиб амалга оширилмокда. Кишлок хужалиги ерларида етиштирилаётган махсулотлар ахоли моддий турмуш тарзини яхшилаш, кундалик эхтиёжларини кондириш билан биргаликда давлат иктисодиётининг юксалишига замин булмокда.

Узбекистон Республикаси Президен-тининг "2022 — 2026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси тугрисида"ги фармонида кишлок хужалигини илмий асосда интенсив ривожлантириш оркали дехкон ва фермерлар даромадини камида 2 баравар ошириш, кишлок хужалигининг йиллик усишини камида 5 фоизга етказиш, кишлок хужалигида давлат томонидан куллаб-кувватлаш куламини кенгайтириш ва сугурталашнинг янги механизмларини амалга ошириш хамда тупрок унумдорлигини ошириш ва мухофаза килиш масалалари белгилаб утилган.

Узбекистон Республикасининг

92

Agro Inform N2 [4] 2022

маъмурий-худуди буйича умумий ер майдони

44892.4 минг гектарни ташкил этмокда. 2022 йилнинг 1 январь холатига республикада фаолият юритаётган кишлок хужалиги корхоналари ва бошка ташкилотлар хамда фукароларнинг фойдаланишидаги ерлар

27148.5 минг гектарни, кишлок хужалиги ерлари майдони 22116,1 минг гектарни, шундан сугоришга мулжалланган ерлар 3694,9 минг гектарни ташкил килади 4.

Узбекистон Республикасида мавжуд булган ер тоифалари орасидан кишлок хужалиги максадлари учун мулжалланган ерларга хам худуди, хам ахамияти жихатидан катта устунлик берилган. 2022 йил 1 январь холатига кура, Узбекистон Республикасида кишлок хужалигига мулжалланган ерлар умумий худуднинг 60.48 фоизини эгаллаган5 ва доимий фойдаланишда булиб келмокда.

К^ишлок хужалигига мулжалланган ерлардан фойдаланиш жараёнида уз-узидан ушбу ерларни мухофаза килиш талаб этилади. К^ишлок хужалигига мулжалланган ерлардан доимий равишда фойдаланилиш хамда улардан ноо;илона фойдаланилиш ерларга жиддий таъсир килиб, уларнинг холати ёмонлашишига олиб келади.

К^ишлок хужалиги ишлаб чикаришининг асосида ер ётади. Унинг чегараланганлиги ва ;айта тиклаш ;ийинлиги сабабли ердан фойдаланишда тежамли ва унумли фойдаланиш энг мухим ва долзарб масаладир.

Б.В. Ерофеевнинг фикрига кура эса "ерларни мухофаза килиш улардан о;илона фойдаланишни, кишлок хужалиги оборотидан асоссиз равишда олиб куйилишини олдини олишни, зарарли таъсирлардан химоялашни хамда ерларни хосилдорлигини, шу жумладан урмон фондини хам кайта тиклашни, ишлаб чи;ариш ва тупрок хосилдорлигини оширишга каратилган хукукий, ташкилий, иктисодий ва бошка чора-тадбирлар тизимини уз ичига олади. Ерларни мухофаза килиш комплекс ёндашув асосида, ернинг табиий жойлашуви,

худуднинг узига хослигини инобатга олган холда амалга оширилади хамда уз олдига куйидаги максадларни куяди.

Ерларни мухофаза килиш деганда -ерлардан белгиланган максадда, окилона фойдаланиш, тупрок унумдорлигини, урмон фонди ерларининг самарадорлигини тиклаш ва ошириш, кишлок хужалик оборотидан ва мухофаза этиладиган худудларнинг ерлари таркибидан ерларнинг асоссиз равишда олиб куйилишини олдини олиш, уларни зарарли антропоген таъсирдан химоя килишга каратил'ан хукукий, ташкилий, иктисодий, технологик ва бошка чора-тадбирлар тизимини камр аб олув -и хамда ерларга мураккаб табиий х осилалат (экотизимлар) тарикасида, уларнинг зона ъ< минтака хусусиятларини эътиборга олган холда атрофлича ёндашиш асосида амалга оширилиши тушунилади.

Ерларни мухофаза килиш хукуки ерлардан фойдаланиш билан боглик булиб, уз навбатида хусусиятларга эгадир. Ерлардан фойдаланиш хукуки хакида гапиришдан олдин ерлардан фойдаланиш тушунчасининг мохиятини ёритиш лозимдир.

Н.Ф. Реймерс ерлардан фойдаланиш -жамиятни моддий ва маънавий эхтиёжларини кондиришга каратилган ижтимоий ишлаб чикариш жараёнидаги фойдаланиш деб, таъкидлайди.

Ерларни мухофаза килиш, улардан унумли фойдаланиш билан чамбарчас боглик булиб, уз навбатида хусусиятларга хам эгадир. Шунинг учун, ерлардан фойдаланиш деганда ер ресурсларининг фойдали элементлари хоссаларидан жамият аъзоларининг турли ижтимоий-иктисодий эхтиёжларини кондириш максадида амалга оширилган чора-тадбирлар тизимидир. Ерлардан фойдаланиш хукуки -юридик ва жисмоний шахсларнинг иктисодий ва маданий эхтиёжларини кондириш максадида ерга таъсир курсатиш асосида амалга ошириладиган фаолиятни хукукий тартибга солиш тизимидир.

N2 [4] 2022 Agro Шогт

93

УУопЬегеЬаге РОРе1етегЛ

Ерлардан фойдаланиш асосида уларнинг органик тизими емирилиши, ёмонлашиши, минерал моддаларининг камайиши сифат курсаткичларига зарарли таъсир этади.

Узбекистан Республикасида мавжуд булган ер тоифалари орасидан ;ишло; хужалигига мулжалланган ерларга катта устунлик берилган. Чунки ;ишло; хужалиги ишлаб чи;ариши исти;болимизнинг асосий йуналишларини белгилаб беради.

Узбекистон Республикаси Ер кодексининг 43-моддасига мувофи; : "цишлок; хужалиги эхтиёжлари учун бериб куйилган ёки ана шу ма;садлар учун белгиланган ерлар ;ишло; хужалигига мулжалланган ерлар хисобланади. Ушбу тоифадаги ерлар ;ишло; хужалигини юритиш учун зарур булган ;ишло; хужалиги ерлари ва дарахтзорлар ички хужалик йуллари, коммуникациялар, урмонлар, ёпи; сув хавзалари, бинолар, иморатлар ва иншоотлар эгаллаган ерларга ажралади. Х,айдаладиган ерлар, пичанзорлар, яйловлар, ташланди; ерлар, куп йиллик дов-дарахтлар (боглар, токзорлар, тутзорлар, мевали дарахт кучатзорлари, мевазорлар ва бошцал^р! эгалланган ерлар ;ишло; хужалиги ер лари жумласига киради. Кишло; хужалиги ерларини ирригация ва сувдан фойдаланиш тизимига асосланган сунъий сугориш ;ишло; хужалиги ишлаб чи;аришни ташкил этишнинг асоси ва ерлардан самарали фойдаланиши хамда уларнинг унумдорлигини ошириш шартидир.

Кишло; хужалиги ерларининг асосини сугориладиган ерлар ташкил этади. Кишло; хужалигида фойдаланиш ва сугориш учун яро;ли булган, сув ресурслари шу ерларни сугоришни таъминлай оладиган сугориш манбаи билан богланган доимий ёки мувозанат сугориш тармогига эга булган ерлар сугориладиган ерлардир. Сув хужалиги органлари сугориладиган ери булган ер эгалари ва ердан фойдаланувчиларни сугориш ишлари учун манбаларнинг серсувлигини хисобга олган холда жорий этилган лимитлар буйича сув тугрисидаги ;онунчилик билан белгиланадиган тартибда сув билан таъминлашлари шарт. Сугориладиган ерлардан фа;ат ;ишло; хужалиги экинларини етиштириш, шунингдек богдорчилик, узумчилик ва куп йиллик дов-дарахтлар етиштириш учун фойдаланилиши мумкин. Сугориладиган ерлар махсус мухофаза ;илиниши лозим. Бундай ерларни

сугорилмайдиган ерлар сирасига утказиш алохида холларда, тупро;-мелиоратив ва и;тисодий шароитлар, ерларнинг сув билан таъминланганлиги, улардаги мавжуд сув ресурслари хамда бу сувларга белгиланган лимитлар инобатга олинган холда, Узбекистон Республикаси Кишло; хужалиги вазирлигининг, Узбекистон Республикаси Сув хужалиги вазирлигининг хулосасига мувофи; Узбекистон Республикаси Президентининг ;арори билан амалга оширилади".

В.Х. Улюкаевнинг фикрига кура, ;ишло; хужалиги ерларидан о;илона фойдаланиш ернинг фойдали хусусиятларини бир ва;тнинг узида са;лаб ;олиш ва яхшилаш билан минимал харажатлар эвазига максимал ердан фойдаланиш самарадорлигига эришишдир.

МДХ, давлатларининг ер ;онунчилигини тахлил ;^1адиган булсак, уларда ;ишло; хужалигига мулжалланган ерлардан фойГалниш ва уларни мухофаза ;илиш тушунчал'ри ;уйидагича тахлил ;илинган. Жумладан, Козогистон Республикаси ер кодексининг 97-моддасида: "Кишло; хужалигига мулжалланган ерлар тушунчаси ва таркиби ха;ида суз юритилган. Кишло; хужалиги ерлари ;ишло; хужалиги эхтиёжлари учун берилган ёки шу ма;садлар учун мулжалланган ерлар киради. Кишло; хужалиги ерлари таркибига хужалик ичидаги йуллар, коммуникациялар, берк сув омборлари, мелиоратив тармо;лар, ;ишло; хужалигининг фаолият юритиши учун зарур булган бино ва иншоотлар эгаллаб турган ерлар, шунингдек, бош;а ерлар кириши белгилаб утилган"

Шунингдек, Россия Федерацияси Ер кодексининг 77 - моддасида ;ишло; хужалиги ерларининг тушунчаси ва таркиби берилган. Унга кура ";ишло; хужалиги ерлари ахоли пункти чегарасидан таш;арида жойлашган ва ;ишло; хужалиги эхтиёжлари учун берилган, шунингдек, ушбу ма;садлар учун мулжалланган ерлар деб тан олинади", дейилган. Кишло; хужалиги ерлари, хужалик ичидаги йуллар, коммуникациялар, ерларни салбий таъсирлардан химоя ;илишни таъминлашга мулжалланган урмон плантациялари, сув хавзалари (шу жумладан, сув о;имларида сув са;ловчи иншоотлардан хосил булган ва кулмак сувини утказиш ма;садида фойдаланиладиган ховузлар), шунингдек, ;ишло; хужалиги махсулотларини ишлаб чи;ариш, са;лаш ва

94

Agro ТпЮгт N2 [4] 2022

УУопЬегеЬаге РОРе1етегЛ

бирламчи ;айта ишлаш учун фойдаланиладиган бино ва иншоотлар.

Хусусан, Украина Ер кодексининг 22-моддасида ;ишло; хужалиги ерларини белгилаш ва улардан фойдаланиш тартиби келтириб утилган. Унга кура, ;ишло; хужалиги ерлари ;ишло; хужалиги махсулотларини етиштириш, ;ишло; хужалиги илмий-тад;и;от ва укув фаолиятини амалга ошириш, тегишли ишлаб чи;ариш инфратузилмасини, шу жумладан ;ишло; хужалиги махсулотларини улгуржи савдо бозорлари инфратузилмасини жойлаштириш учун берилган ёки шу ма;садлар учун мулжалланган ерлар деб тан олиниши белгилаб утилган. Кишло; хужалиги ерларига куйидагилар киради:

а) ;ишло; хужалиги ерлари (хайдаладиган ерлар, куп йиллик плантациялар, пичанзорлар, яйловлар ва буз ерлар)

б) ;ишло; хужалигига мулжалланмаган ерлар (хужалик йуллари ва йулаклари, бош;а тоифадаги ерлар, хужалик иншоотлари ва ховлилар остидаги ерлар, ;ишло; хужалиги махсулотлари улгуржи бозорлари инфратузилмасидаги ерлар, ва;тинчалик мухофаза ;илинадиган ерлар бундан мустаснУ1.

Ю;оридагилардан келиб чи;.б, ;уйидаги фикрларни билдириб '"'тишимиз мумкин:

Биринчидан, ;ишло; хужалигига

мулжалланган ерлардан ;атъий белгиланган ма;садда фойдаланиш;

Иккинчидан, ;ишло; хужалигига мулжалланган ерлардан фа;ат ижара ху^^ асосида фойдаланиш;

Учинчидан, ;ишло; хужалигига мулжалланган ерларнинг унумдорлигини ошириш хамда ;ишло; хужалигига мулжалланган ерларни мухофаза ;илиш чора-тадбирларини давлат томонидан ;уллаб-;увватлаш;

Туртинчидан, ;ишло; хужалигига мулжалланган ерларнинг холати ха;идаги маълумотларни эркин олишни таъминлаш;

Бешинчидан, ;ишло; хужалигига мулжалланган ерлардан фойдаланиш ва уларни мухофаза ;илиш билан богли; норматив-ху^^й хужжатлар ;абул ;илиш.

Хулоса ;илиб шуни айтишимиз мумкинки, ;ишло; хужалигига мулжалланган ерлар давлатимиз учун жуда катта ахамият касб этади. Шундай экан, ;ишло; хужалигига мулжалланган ерларни хозирги ва келажак авлодлар манфаатларини кузлаган холда ;олиш хамда унумдорлигини оширишга ;?раилган ;онунчилик нормаларини ишлаб чи;иш ва ;абул ;илиш, унинг самарали ижросини таъминлашга ;аратилган чора-тадбирларни амалга ошириш зарур.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Каримов И.А. Фарзандларимиз биздан кура кучли, билимли, доно ва албатта, бахтли булиши шарт. / Биз келажагимизни уз ;улимиз билан ;урамиз.Т7. -Т.: Узбекистан, 1999. -Б. 289.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 28 январдаги ПФ-60-сон "2022-2026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг тара;;иёт стратегиясида тугрисида"ги фармони // www.lex.uz

3. Узбекистон Республикаси Ер ресурсларининг холати тугрисида Миллий хисобот. Тошкент. 2022 йил. http://kadastr.uz/uz/yer-hisobi-yo'nalishi.

4. Ер ресурсларининг холати тугрисида Миллий хисобот.-Тошкент. 2022. http://kadastr.uz/ uz/yer-hisobi-yo'nalishi.

5. Ер ху^;^ / Масъул мухаррир Холмуминов Ж.Т.. -Тошкент: ТДЮУ 2019. - Б.251.

6. Узбекистон Республикаси Ер кодекси. Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 1998 й., 5-6-сон, 82-модда.

7. Земельное право: Учебник / Под ред. В.Х. Улюкаева. - М.: Былина, 2002. - С.152.

8. Земельный кодекс Республики Казахстан. - Справочная система ЮРИСТ - N 442-11 - 2013.

9. Земельный кодекс Российской Федерации. Официальный текст. - М.: Издательско-книготорговый центр «Маркетинг», 2011. - С.80.

10. Ведомости Верховной Рады Украины. - 2002. - №3-4. - 27 с.

11. Реймерс Н.Ф. Природопользование. Словарь - справочник. - М.: Прогресс. 2010. - С.404-

N2 [4] 2022 Agro Шогт

95

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.