Научная статья на тему 'ГОСУДАРСТВЕННАЯ АГРАРНАЯ ПОЛИТИКА И МЕЛИОРАЦИЯ ЗЕМЕЛЬ, ПРОВОДИМЫЕ НА ОСНОВЕ КОНСТИТУЦИИ РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН'

ГОСУДАРСТВЕННАЯ АГРАРНАЯ ПОЛИТИКА И МЕЛИОРАЦИЯ ЗЕМЕЛЬ, ПРОВОДИМЫЕ НА ОСНОВЕ КОНСТИТУЦИИ РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
64
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Review of law sciences
Область наук
Ключевые слова
Конституция / аграрная политика / природные ресурсы / земля / земли сельскохозяйственного назначения / мелиорация земель / мелиоративные мероприятия / мелиорация земель сельскохозяйственного назначения / государственная программа / фермерское хозяйство. / Constitution / agrarian policy / natural resources / land / agricultural land / land reclamation / reclamation measures / agricultural land reclamation / state program / farm.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Курбонов Элдор

В статье описывается сущность аграрной политики, проводимой на основе Конституции Республики Узбекистан, описана роль Конституции в охране природных ресурсов, проанализирована сущность государственной аграрной политики, а также направления, которые необходимо учитывать при реализации аграрной политики, проводимой на основе Конституции, представлены тенденции аграрной политики, анализируются роль и значение мелиорации земель в государственной аграрной политике, приведены существующие проблемы, связанные с мелиорацией земель сельскохозяйственного назначения, а также научно-теоретические взгляды ученых в этой области, представлены сведения о необходимости мелиорации земель государством, раскрыта государственная поддержка мелиорации земель и ее составляющие, приведен статистический анализ мелиорации земель, раскрывается роль государственной аграрной политики в области мелиорации земель, проанализировано правовое положение финансирования, предоставляемых поощрений и налоговых льгот, проведен анализ правового регулирования мелиорации земель в странах СНГ, сущность и значение государственных и региональных программ в правовом регулировании мелиорации земель, описываются правовые основы аграрной политики и даны предложения по совершенствованию законодательства в этой сфере.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

STATE AGRARIAN POLICY AND LAND RECLAMATION CARRIED OUT ON THE BASIS OF THE CONSTITUTION OF THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN

This article discusses the essence of agrarian policy based on the Constitution of the Republic of Uzbekistan, the role of the Constitution in the protection of natural resources is described, the essence of the state agrarian policy, as well as the directions that must be taken into account when implementing the agrarian policy pursued on the basis of the Constitution, are analyzed. It also describes patterns in agrarian policy and examines the role and importance of land reclamation in state agrarian policy. Moreover, the existing problems associated with land reclamation for agricultural purposes, as well as the scientific and theoretical views of scientists in this area, are presented, information about the need for land reclamation by the state is considered, state support for land reclamation and its components are disclosed, a statistical analysis of land reclamation is presented, the manifestation of state agrarian policy in the field of land reclamation, the legal status of financing, incentives and tax benefits, the legal regulation of land reclamation in the CIS countries and the essence and importance of state and regional programs in the legal regulation of land reclamation are analyzed. In addition, the article presents the legal framework of agrarian policy in land reclamation and offers proposals for improving enactment.

Текст научной работы на тему «ГОСУДАРСТВЕННАЯ АГРАРНАЯ ПОЛИТИКА И МЕЛИОРАЦИЯ ЗЕМЕЛЬ, ПРОВОДИМЫЕ НА ОСНОВЕ КОНСТИТУЦИИ РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН»

UDC: 342.4 (042)(575.1)

Курбонов Элдор

Судьялар олий мактаби бош мутахассиси, Тошкент давлат юридик университети мустакил изланувчиси E-mail: eldor.qurbonov@mail.ru

УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ КОНСТИТУЦИЯСИ АСОСИДА АМАЛГА ОШИРИЛАЁТГАН ДАВЛАТ АГРАР СИЁСАТИ ВА ЕР МЕЛИОРАЦИЯСИ

Аннотация. Мазкур мацолада Узбекистон Республикаси Конституцияси асосида амалга оширилаётган аграр сиёсатнинг моуияти ёритилган, Конституциянинг табиий ресурсларни мууофазаси цилишдаги урни баён цилинган, Конституция асосида амалга оширилаётган давлат аграр сиёсатининг моуияти, аграр сиёсатни амалга оширишда эътибор царатилиши лозим булган йуналишлар тащил цилинган, аграр сиёсат тенденциялари келтирилган, давлат аграр сиёсатида ер мелиорациясининг урни ва ауамияти таулил цилинган, цишлоц хужалиги ерларининг мелиорацияси билан боглиц булган мавжуд муаммолар келтирилган ва бу борадаги олимларнинг илмий-назарий царашлари таулили берилган, ер мелиорациясини давлат томонидан амалга ошириш зарурлигига доир маълумотлар келтирилган, ер мелиорациясининг давлат томонидан цуллаб-цувватланиши ва унинг таркибий цисмлари очиб берилган, ер мелиорациясини амалга ошириш билан боглиц статистик таулиллар баён цилинган, ер мелиорациясини амалга оширишда давлат аграр сиёсатининг намоён булиши, ер мелиорациясини молиялаш, мазкур фаолиятни рагбатлантириш ва солиц имтиёзлари билан боглиц ууцуций уолат, МДХ, давлатларида ер мелиорациясининг ууцуций тартибга солиниши, ер мелиорациясини ууцуций тартибга солишда давлат ва уудудий дастурларнинг моуияти ва ауамияти таулил цилинган, ер мелиорацияси билан боглиц амалга оширилаётган аграр сиёсатнинг ууцуций асослари уамда бу борадаги цонунчиликни такомиллаштириш буйича таклифлар баён цилинган.

Калит сузлар: Конституция, аграр сиёсат, табиий ресурслар, ер, цишлоц хужалиги ерлари, ер мелиорацияси, мелиорация тадбирлари, цишлоц хужалиги ерлари мелиорацияси, давлат дастури, фермер хужалиги.

Курбонов Элдор

главный специалист Высшей школы судей, соискатель Ташкентского государственного юридического университета

ГОСУДАРСТВЕННАЯ АГРАРНАЯ ПОЛИТИКА И МЕЛИОРАЦИЯ ЗЕМЕЛЬ, ПРОВОДИМЫЕ НА ОСНОВЕ КОНСТИТУЦИИ РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН

Аннотация. В статье описывается сущность аграрной политики, проводимой на основе Конституции Республики Узбекистан, описана роль Конституции в охране природных ресурсов, проанализирована сущность государственной аграрной политики, а также направления, которые необходимо учитывать при реализации аграрной политики, проводимой на основе Конституции, представлены тенденции аграрной политики, анализируются роль и значение мелиорации земель в государственной аграрной политике, приведены существующие проблемы, связанные с мелиорацией земель сельскохозяйственного назначения, а также научно-теоретические взгляды ученых в этой области, представлены сведения о необходимости мелиорации земель государством, раскрыта

государственная поддержка мелиорации земель и ее составляющие, приведен статистический анализ мелиорации земель, раскрывается роль государственной аграрной политики в области мелиорации земель, проанализировано правовое положение финансирования, предоставляемых поощрений и налоговых льгот, проведен анализ правового регулирования мелиорации земель в странах СНГ, сущность и значение государственных и региональных программ в правовом регулировании мелиорации земель, описываются правовые основы аграрной политики и даны предложения по совершенствованию законодательства в этой сфере.

Ключевые слова: Конституция, аграрная политика, природные ресурсы, земля, земли сельскохозяйственного назначения, мелиорация земель, мелиоративные мероприятия, мелиорация земель сельскохозяйственного назначения, государственная программа, фермерское хозяйство.

Kurbonov Eldor

Chief Special^ at Supreme School of Judges, Independent Researcher, Tashkent State University of Law

STATE AGRARIAN POLICY AND LAND RECLAMATION CARRIED OUT ON THE BASIS OF THE CONSTITUTION OF THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN

Ab&ract. This article discusses the essence of agrarian policy based on the Contfitution of the Republic of Uzbekitfan, the role of the Contfitution in the protection of natural resources is described, the essence of the State agrarian policy, as well as the directions that mutf be taken into account when implementing the agrarian policy pursued on the basis of the Contfitution, are analyzed. It also describes patterns in agrarian policy and examines the role and importance of land reclamation in State agrarian policy. Moreover, the exitfing problems associated with land reclamation for agricultural purposes, as well as the scientific and theoretical views of scientists in this area, are presented, information about the need for land reclamation by the State is considered, State support for land reclamation and its components are disclosed, a tfatitfical analysis of land reclamation is presented, the manifetfation of State agrarian policy in the field of land reclamation, the legal Status offinancing, incentives and tax benefits, the legal regulation of land reclamation in the CIS countries and the essence and importance of State and regional programs in the legal regulation of land reclamation are analyzed. In addition, the article presents the legal framework of agrarian policy in land reclamation and offers proposals for improving enactment.

Keywords: Contfitution, agrarian policy, natural resources, land, agricultural land, land reclamation, reclamation measures, agricultural land reclamation, State program, farm.

Узбекистан Республикаси Конституцияси барча сохалардаги ху^у^ий ислохотларнинг асоси, давлат сиёсий фаолиятининг мухим пой-деворидир. Янги Узбекистонда таълим, фан, тиббиёт, щтисод, аграр ва ху^у^ий йуналиш-ларда янгиланишлар, узгаришлар айнан Бош ^онунимиз - Конституциямизда белгиланган асосий нормаларга таянган холда амалга оши-рилмовда.

Конституцияда табиий ресурслар ва атроф-мухит мухофазасига хам алохида эътибор ^ара-тилганки, бунинг натижасида табиий ресурслар мухофазасини таъминлаш борасидаги ху^у^ий такомиллашув ривожланмовда.

Конституциянинг 55-моддасида "ер, ер ости бойликлари, сув, усимлик ва хайвонот дунёси хамда бош^а табиий захиралар умуммиллий бойликдир, улардан о^илона фойдаланиш зарур ва улар давлат мухофазасидадир" [1], деб белгиланган.

Конституцияда мухофазаси белгиланган таби-ий ресурслар орасида, табиатнинг бош^а бойли-кларидан фар^ли уларов, ер о^илона муносабатда булишни, унумдорлик, ^айта тикланиш хусуси-ятларини юзага келтириш учун доимий тарзда ишлов беришни, гамхурлик ^илишни талаб ^и-лади. Айни^са, ^ишло^ хужалигига мулжаллан-ган ерларга бундай муносабат хар доим зарур ва шарт.

Узбекистон Президенти Ш. Мирзиёев хам бу масалага алохида эътибор каратиб келмокда. Давлат рахбари: "Ерни боксанг, ер хам сени бока-ди", деган макол бежиз айтилмаган. Сохада катта натижага эришмокчи булсак, биринчи навбатда, ризк-рузимиз манбаи булган ерни бокишимиз, туп-рок унумдорлигини оширишимиз керак.

Мамлакатимизда ирригация ва мелиорация тадбирларининг барча харажатлари тулик давлат бюджети хисобидан копланмокда. Бу кишлок хужалиги экинларидан мул хосил олишда мухим омил булмокда" [2], деб таъкидлаган.

Узбекистонда аграр сиёсат куйидаги тенденция буйича ривожланиб борди.

1920 йилларгача булган даврда кишлок хужалиги таркок холда булган, кишлок хужалиги, асо-сан, озик-овкат муаммосини хал килиш ва кисман хорижий бозорларга мухим товарларни айирбош-лаш воситаси булиб хизмат килган. Ерга, асосан, муайян бир гурух эгалик килган ва уларнинг шах-сий манфаатлари аграр сиёсатнинг мохиятини ташкил килган. Аграр сиёсат соликлар ва тулов-лар оркали амалга оширилган булса, 1920-1991 йиллар оралигида мамлакат аграр сиёсати, асосан, пахта яккахокимлигига каратилган, ерга эга-лик давлат кулида, ишлаб чикариш ва мулк муно-сабатлари умумийликка асосланган. Аграр сиёсат давлат томонидан, асосан, саноат манфаатларига асосланган холда амалга оширилган.

1991-1997 йиллардаги кишлок хужалигида хам иктисодий ислохотларни амалга оширишга харакат килинди.

1998 йилдан хозирги кунгача булган даврда аграр сиёсатни кескин чукурлаштиришга кара-тилган катор норматив-хукукий хужжатлар кабул килинди, кишлок хужалигини ривожлантиришга каратилган катор дастурлар ишлаб чикилди ва улар доимий равишда такомиллаштирилиб бо-рилмокда. Аграр сиёсатнинг асосий хусусиятла-ри ерга муносабатнинг кескин узгартирилиши, фермер ва дехкон хужаликлари фаолияти давлат томонидан доимий куллаб-кувватланиши, агро-класстерлар ташкил килиниши кабиларда курин-ди. Бугунги кунда фермер хужаликлари кишлок хужалиги ишлаб чикаришининг асосий шаклига, сохани баркарор ва самарали ривожлантиришни таъминлайдиган етакчи кучга айланди, ернинг хакикий эгаси сифатида намоён булди. Фермер хужаликларининг ер участкаларидан самарали

фойдаланиши аник максадларга йуналтирилган булиб, фермерлар фаолияти самарадорлиги оши-рилишининг мухим омили булди.

2020 йил 1 январь холатига кура, фермер ху-жаликларининг умумий сони 84222 тани, жум-ладан, ихтисослиги пахта-галлачилик 25597 та, галлачилик 6436 та, чорвачилик 10133 та, богдор-чилик 21030 та, узумчилик 4864 та, сабзавотчи-лик-полизчилик 4773 та, тутчилик 743 та хамда бошка йуналишда 10646 тани ташкил килади [3].

Юритилаётган аграр сиёсат Конституцияда мустахкамланган хокимиятлар булиниши прин-ципи натижасида давлат органларининг хар бир сохадаги узаро хамкорлигининг ижобий самара-сидир, деб эътироф этиш мумкин.

Республикамизда юритилаётган аграр сиёсат натижасида мамлакат ахолисини экологик тоза ва сифатли кишлок хужалиги махсулотлари билан таъминланиш, кишлок жойларда ахоли даромади-нинг ошиши, кишлок хужалиги ишлаб чикарув-чиларининг молиявий ахволини мустахкамлаш, ерлардан самарали фойдаланишни рагбатланти-риш ва кишлок хужалиги махсулотларини диверсификация килиш, самарали ташки савдо хамда инвестиция жараёнларини кучайтириш, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни баркарор ри-вожлантириш, банк-молия тизими, пахта бозори фаолиятини мустахкамлашда ахамиятли ютуклар кулга киритилди. Бу, уз навбатида, кишлок ху-жалиги ишлаб чикаришининг умумий хажмини хамда аграр секторнинг экспорт салохиятини оширишга имкон беради.

Кишлок хужалиги ривожланиши нафакат мам-лакатимиз, балки барча давлатлар эътиборидаги масала булиб колмокда. Кишлок хужалигининг дунё давлатларидаги урни хакида Ш. Рузиназаров бундай ёзади: "Дунёнинг аксарият давлатларида кишлок хужалиги давлат иктисодиётининг асоси-ни ташкил килади. Жахон савдо ташкилоти маъ-лумотига кура, ривожланаётган 50 дан ортик дав-лат экспортининг 1/3 кисмини кишлок хужалиги махсулотлари ташкил килади. Ундан ташкари, ривожланаётган яна 40 та давлатнинг экспортдан келадиган даромадининг тенг ярми айнан кишлок хужалигидан келадиган даромаддан иборатдир. Нафакат ривожланаётган давлатлар, балки бир катор ривожланган давлатларда хам кишлок ху-жалиги иктисодий усишнинг асосини ташкил ки-лади" [4].

Давлат аграр сиёсатни амалга оширишда ки-шлок хужалиги ерлари мелиорациясига алохи-да эътибор каратиши лозим. Бунинг зарурати ва шартлиги хар доим эътироф этиб келинмокда.

"Хозирги вактда юртимизда жами сугорила-диган ерларнинг карийб 49 фоизи турли дара-жада шурланган булиб, бунинг карийб 18 фои-зи кучли ва урта даражада шурланган ерлардир, 23 фоизидан ортиги эса бонитети паст ерлар тои-фасига киради [5].

Президентнинг 2020 йил 10 июлдаги "Узбекис-тон Республикаси сув хужалигини ривожланти-ришнинг 2020-2030 йилларга мулжалланган кон-цепциясини тасдиклаш тугрисида'ги фармони-да сугориладиган ерларнинг мелиоратив холати хакида батафсил маълумот берилди. Унга кура, республика буйича сугориладиган ерларнинг 45,3 фоизи турли даражада, шундан 31,1 фоизи кучсиз, 12,2 фоизи уртача, 2 фоизи эса кучли да-ражада шурланган, 24,4 фоиз майдонда эса ер ости сув сатхи 2 м ва ундан юкорида жойлашган [6].

Айрим манбаларда сунгги йилларда кишлок ер ресурсларидан максадли ва самарали фойда-ланмаслик, уларни тармок ичида ва тармоклараро таксимлаш ва кайта таксимлашнинг самарасиз-лиги, ерларнинг нокишлок хужалиги эхтиёжлари учун иктисодий ва технологик асосланмасдан бе-риб юборилиши, энг ачинарлиси, ерлар унумдор-лигининг пасайиши холатлари кузатилаётгани [7] таъкидланмокда.

Юкоридагилардан куриниб турибдики, киш-лок хужалиги ерлари, сугориладиган ерларнинг мелиоратив холати доим хавф остида булиб кол-мокда. Зеро, ер мелиорацияси сохасини давлат томонидан куллаб-кувватлашнинг асосий максади ер мелиорацияси тизимларини тиклаш ва реконструкция килиш буйича юзга келиши мумкин бул-ган муаммоларни бартараф килишдан иборатдир.

Шундай экан, давлат аграр сиёсат юритишда ер мелиорациясига алохида эътибор каратиши бу-гунги куннинг мухим вазифасидир. Давлатимиз рахбарининг "Ирригация ва мелиорация тадбир-ларининг барча харажатлари тулик давлат бюд-жети хисобидан копланаётгани дехкон ва фер-мерларимиз учун катта мадад булиб, экинлардан мул хосил олиш имконини бермокда" [8], деган сузлари бунинг исботидир.

Кишлок хужалигида ер мелиорацияси узи-нинг характерига кура икки йуналишда, яъни ер

мухофазаси ва тупрок унумдорлигини ошириш буйича амалга оширилади ва бу борада давлат то-монидан куллаб-кувватланиши хам мана шу икки йуналишга каратилган. Лекин амалдаги конунла-римизда ер мелиорациясини давлат томонидан куллаб-кувватлашнинг намоён булиши буйича аник тушунтириш берилмаган. Ер мелиорацияси-нинг давлат томонидан куллаб-кувватланиши бу борада кабул килинган турли конуности хужжат-ларда уз аксини топган.

Кишлок ва сув хужалигига оид кабул килин-ган конунлар, фармонлар хамда карорлар хукукий муносабатларни жорий этиб, куп тармокли икти-содиётни ривожлантириш билан боглик катта имкониятларни очиб берди. Бу борада, энг авва-ло, ер мелиорацияси сохасида давлат томонидан амалга оширилаётган чора-тадбирларнинг мухим кафолати сифатида норматив-хукукий асослан-ганликка эътибор каратилди.

Ер мелиорацияси сохаси давлат томонидан куллаб-кувватланишини учта таркибий кисмга ажратиш мумкин:

1) ер мелиорациясини куллаб-кувватлашга каратилган хукукий асослар яратиш;

2) ер мелиорацияси чора-тадбирларини молия-вий куллаб-кувватлаш;

3) иктисодий рагбатлантириш.

Вазирлар Махкамасининг 1992 йил 6 ноябр-даги "1992-1993 йилларда сугориладиган ерлар-да кечиктириб булмайдиган мелиоратив ишлар-ни бажариш учун Мелиорация ва сув хужалиги вазирлигига кредит ажратиш тугрисида"ги ка-рори мустакилликка эришган мамлакатимизда бу борадаги илк хужжат булди, дейиш мумкин. Мазкур карорда сугориладиган ерларнинг унум-дорлиги ва мелиоратив холатини саклаш буйича мухим вазифалар белгиланди.

Бу ишларнинг мантикий давоми сифатида 1996 йил 26 январда Вазирлар Махкамасининг "Ерларни мелиорациялашни давлат томонидан куллаб-кувватлаш чора-тадбирлари тугрисида"-ги, 1999 йил 20 майда "1999-2000 йилларда ирригация-мелиорация ишларини амалга ошириш тугрисида"ги карорлари кабул килинди.

"1999-2000 йилларда ирригация-мелиорация ишларини амалга ошириш тугрисида"ги карорда 1999-2000 йилларда амалга ошириладиган мелиорация ишлари хажми аник курсатилди ва илк маротоба кишлок хужалиги экинларини янги

усулда, яъни томчи ва ёмгир усулида сугориш технологияларини экспериментал синовдан утка-зиш буйича курсатмалар белгилаб берилди. Ай-тиш мумкинки, бу дарор кейинчалик мадсадли ер мелиорацияси дастурларининг дебочаси булди.

Кишлод хужалигида ер мелиорациясини давлат томонидан дуллаб-дувватлаш борасидаги мухим тадбирларнинг яна бири шу йуналишда-ги давлат дастурларининг дабул дилинганидир. Мустадиллик йилларида мана шу мадсадларда учта давлат дастури дабул дилинди. Узбекистон Президентининг "2008-2012 йиллар даврида сугориладиган ерларнинг мелиоратив холатини яхшилаш давлат дастури тугрисида"ги, "20132017 йиллар даврида сугориладиган ерларнинг мелиоратив холатини янада яхшилаш ва сув ресурсларидан одилона фойдаланиш чора-тад-бирлари тугрисида'ги [9], 2018-2019 йилларда ирригацияни ривожлантириш ва сугориладиган ерларнинг мелиоратив холатини яхшилаш давлат дастури тугрисида'ги дарорларини алохида таъ-кидлаш керак.

Узбекистон Республикасини 2017-2021 йил-ларда янада ривожлантиришнинг бешта усту-вор йуналиши буйича Хдракатлар стратегиясида белгиланган вазифаларни амалга ошириш мад-садида Президентнинг 2017 йил 27 ноябрдаги "2018-2019 йилларда ирригацияни ривожлантириш ва сугориладиган ерларнинг мелиоратив холатини яхшилаш буйича давлат дастури тугрисида'ги дарори дабул дилиниб, унга кура, 2018 йилда йирик хажмдаги ирригация-мелиорация тадбирлари, сувни тежайдиган технология-ларни жорий дилиш ишлари амалга оширилди.

Жумладан, давлат дастури асосида 2018 йил-нинг 1 декабрь холатига жами 198,411 млрд. сум маблаг доирасида 678,2 км узунликдаги очид, 216,7 км узунликдаги ёпид-ётид коллектор-дренаж тармодларини, 54 дона вертикал дренаж дудудни, 1 дона мелиоратив насос станцияни ва 74 та гидротехник иншоотни дуриш ва реконструкция дилиш ишлари бажарилди. Шунингдек, 12401,8 км узунликдаги очид, 750,9 км ёпид-ётид коллектор-дренаж тармодларини, 502 дона вертикал дренаж дудудни, 10 дона мелиоратив насос станцияни, 1232 дона назорат дудугини, 50 та гидротехник иншоотни, 873 дона дувурли утиш жойида тизимли таъмирлаш-тиклаш буйича 195,550 млрд. сумлик ишлар амалга оширилди [10].

Ер мелиорацияси борасидаги ишларнинг мамлакат ички сиёсатидаги ахамиятидан келиб чидиб, Олий Мажлис Крнунчилик палатасида ахборот эшитуви хам ташкил дилинди. Эшитув натижаларига кура, Олий Мажлис Крнунчилик палатасининг "Узбекистон Республикаси ди-шлод ва сув хужалиги вазирининг "2013-2017 йиллар даврида сугориладиган ерларнинг мелиоратив холатини яхшилаш хамда сув ресурсларидан одилона фойдаланиш буйича давлат дастури бажарилишининг бориши тугрисида"ги ахбороти хадида"ги дарори дабул дилинди. Сув-дан фойдаланиш сохасидаги, фермер, дехдон хужаликларини ва шахсий ёрдамчи хужаликлар-ни сувдан фойдаланувчилар уюшмаларига жалб этиш борасидаги муносабатларнинг худудий жихатдан тартибга солинишини такомиллашти-риш, тупроднинг шурланишини анидлашга доир прогноз курсаткичларни ва табиий очид сув одимларидаги гидрологик постларни модернизация дилиш, сув истеъмолчилари уюшмалари ва фермер хужаликлари сугориш сувларини бошда-риш ва хисобга олиш воситалари билан жихоз-ланишини, шунингдек, сугоришнинг сувни те-жовчи технологиялари жорий этилишини таъ-минлаш, мелиоратив тадбирларни режалашти-риш масаласи дишлод хужалиги экинларининг жойлаштирилиши хисобга олинган холда пухта ишлаб чидилишини, лойихаларнинг тасдидлан-ган тармод жадвалларига мувофид амалга оши-рилиши датъий назорат дилинишини вилоятлар ва туманлар хокимликлари билан биргаликда таъминлаш, маблагларнинг самарали сарфлани-ши, сув хужалиги, пудратчи ва фойдаланувчи корхоналарнинг моддий-техника базасини риво-жлантириш хамда шу асосда дишлод хужалиги махсулотлари хосилдорлигини ошириш буйи-ча душимча чора-тадбирларни амалга ошириш каби келгусида эътибор даратилиши [11] лозим булган тавсиялар берилди.

Ер мелиорацияси борасидаги давлат дастур-ларини амалга оширишга МДХ давлатларида хам эътибор даратилган. Масалан, Молдова хукума-тининг 2011 йил 20 августдаги "2011-2020 йилларда тупрод унумдорлигини ошириш ва садлаш буйича давлат тастурини тасдидлаш хадида"ги, Россия хукуматининг 2013 йил 12 октябрдаги "2014-2020 йилларда Россияда дишлод хужали-ги ерларининг мелиоратив холатини яхшилаш

тугрисидаги давлат максадли дастури"ни тас-диклаш тугрисида'ги карорлари кабул килинган.

Юртимизда ер мелиорацияси борасида давлат сиёсатининг яна бир ахамиятли жихати давлат дастурлари билан бир каторда алохида худуд-ларнинг мелиоратив шароитларини яхшилашга каратилган норматив-хукукий хужжатлар кабул килинганидир. Буларга Вазирлар Махкамасининг 2016 йил 31 майдаги "Гулистон шахридаги ирригация ва мелиорация иншоотларининг са-марали ишлашини таъминлаш буйича кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги, 2018 йил 4 декабр-даги "2019-2021 йилларда Тошкент вилоятининг ирригация ва мелиорация тизимини яхшилаш дастури тугрисида"ги, 2019 йил 19 августдаги "Сирдарё вилоятида кишлок хужалиги экин ерла-ридан янада самарали фойдаланиш чора-тадбир-лари тугрисида"ги карорлари хамда Узбекистон Президентининг 2020 йил 11 августдаги "Жиз-зах ва Сирдарё вилоятларида сув ресурсларидан самарали фойдаланиш ва ерларнинг мелиоратив холатини яхшилаш буйича кечиктириб булмайди-ган чора-тадбирлар тугрисида"ги карорини мисол келтириш мумкин.

Бу каби ишлар натижасида сугориладиган ерларнинг мелиоратив холатини яхшилаш да-стурларини шакллантириш ва бажаришга булган ёндашувларни тубдан узгартириш, мелиоратив тармокларни саклаб туриш механизмини сифатли такомиллаштириш, сув хужалиги ташкилотлари ва сув истеъмолчилари уюшмаларининг мод-дий-техника базасини мустахкамлаш, мелиоратив техника паркини янгилаш, молиялаштиришнинг пухта механизмини яратишга эришилди.

Ер мелиорациясини давлат томонидан кул-лаб-кувватлашнинг хукукий асослари тахлилидан куринадики, мелиоратив тадбирларни устувор худудлар хамда лойихаларни аниклаш асосида комплекс тизимли амалга ошириш тартиби му-каммал эмас, ушбу тадбирларнинг амалга оши-рилиши устидан назорат ва мониторинг йук, сув истеъмолчилари уюшмалари фаолиятини тартиб-га солувчи норматив-хукукий базада айрим муам-молар мавжуд.

Хусусан, мелиорация тадбирларини амалга ошириш буйича шакллантириладиган давлат дастурларига мелиоратив зудудларни кири-тишнинг аник тартибини белгилаш зарурати бор.

Ер мелиорацияси чора-тадбирларини моли-явий куллаб-кувватлаш хам давлат сиёсатининг мухим тарибий кисмидир. Дархакикат, бу ишлар-ни давлат томонидан ташкил килишда уларни мо-лиялаштириш масаласи жиддий ёндашувни талаб этади. Амалдаги ер эгаси булган фермер хужали-кларининг моддий-техник таъминоти ва имкони-яти кишлок хужалиги ерларининг мелиорация-сини мустакил ташкил килишда кийинчиликлар тугдиради.

Ер мелиорациясини молиялашга хорижий хорижий инвестицияларжалб этилиши ижобий самара беради. Жумладан, Халкаро тикланиш ва тараккиёт банки маблаглари хисобидан "Узбекистон дренаж" лойихаси, ОПЕК халкаро тараккиёт жамгармаси маблаглари иштирокида "Бухоро вилояти "Куйимозор" насос станциясини кайта тиклаш" лойихаси, "Бухоро вилояти "Олот" насос станциясини кайта тиклаш" лойихаси, Осиё та-раккиёт банки маблаглари иштирокида "Аму-Занг машина каналини кайта тиклаш" хамда "Фаргона ва Зарафшон водийларида сув ресурсларини бош-кариш" лойихалари амалга оширилмокда.

Ер мелиорацияси сохасини давлат томонидан куллаб-кувватлашда иштирокчилар фаолиятини рагбатлантириш кузланган максадга эришишни таъминловчи мухим омиллардан биридир.

Ер кодексининг 82-моддасида ерлардан оки-лона фойдаланишни ва уларни мухофаза килиш-ни иктисодий рагбатлантириш белгиланган.

Ерлардан окилона фойдаланишни ва уларни мухофаза килишни иктисодий рагбатлантириш ер эгалари, ердан фойдаланувчилар ва ижарачилар-нинг тупрок унумдорлиги сакланиши ва тикла-нишидан, ерларни ишлаб чикариш фаолиятининг салбий окибатларидан химоя этилишидан манфа-атдорлигини оширишга каратилган булиб, уз ичига куйидагиларни олади:

янги узлаштирилаётган ва мелиоратив хола-тини яхшилаш жараёнида турган мавжуд сугори-ладиган ерларга конун хужжатларида белгилан-ган тартибда ер солиги буйича имтиёзлар бериш;

ерларни мухофаза килиш ва кайта тиклаш буйича фаолиятни амалга ошираётган юридик ва жисмоний шахсларга кам чикит ва ресурсларни тежовчи технологияларни жорий этишда соликка, кредитга оид ва бошка имтиёзлар бериш;

ерларнинг сифатини яхшилашни, илмий асос-ланган алмашлаб экишни жорий этишни, кишлок

хужалиги ва урмон хужалигига мулжалланган ерларнинг унумдорлигини оширишни, экологик соф махсулот етиштиришни рагбатлантириш;

ер эгалари, ердан фойдаланувчилар ва ижара-чиларнинг айби булмаган холда бузилган ерларни дайта тиклаш учун, зарурат булган такдирда, республика бюджетидан ёки махаллий бюджетдан маблаглар ажратиш, агротехника, урмон мелио-рацияси тадбирлари ва тупродни химоя дилиш юзасидан бошда тадбирлар утказиш;

ер эгалари, ердан фойдаланувчилар ва ижа-рачиларнинг айби булмаган холда бузилган ер участкаларини вадтинча консервация дилиш на-тижасида улардан келадиган даромаднинг кама-йишини давлат бюджети маблаглари хисобидан дисман доплаш;

донун хужжатларида назарда тутилган бошда тадбирлар [12].

Идтисодий рагбатлантиришда солид имтиёз-ларини дуллаш хам худуд субъектларининг мод-дий базасини мстахкам булишини таъминлайди. Солид кодексида хам юридик шахслар учун диш-лод хужалиги ерларидан фойдаланиш, ер мелио-рацияси билан боглид солид имтиёзлари назарда тутилган.

Солид имтиёзларини янада такомиллаштириш мадсадида дишлод хужалиги ерларидан фойда-ланишда табадалаштирилган солид туловларини амалиётга жорий этиш мадсадга мувофид. Чунки ернинг мелиоратив холати ва балл бонитети хар хил булган дишлод хужалиги ерларида фаолият курсатувчи фермер хужаликларининг даромади, фаолиятдаги дийинчиликлар хам хар хил була-ди. Мана шуларни инобатга олган холда "Фермер хужалиги тугрисида'ги донуннинг "Фермер ху-жалигига солид солиш" деб номланган 27-модда-сига "Фермер хужалиги ер участкасининг балл бонитети, мелиоратив холатидан келиб чикиб табакалаштирилган холда соликка тортила-ди", деб душимча киритиш таклиф дилинади.

Худуд субъектларини дишлод хужалиги ерла-рида томчилатиб сугориш технологияларини дул-лагани учун рагбатлантириш ер мелиорациясини яхшилашда энг сермахсул йулдир. Бу ордали на-фадат тупрод унумдорлиги садланиши, балки ди-шлод хужалиги мадсадларидаги сув сарфи кескин камайишига эришилади.

Хозирги кунга келиб дишлод хужалиги ерла-ридан фойдаланувчи янги субъект сифатида агро-класстерлар пайдо булмодда. Шу боис, бу субъ-ектлар фаолиятини тартибга солувчи алохида до-нун хужжати - "Агрокластерлар туFрисида"ги конунни дабул дилиш ва унда ер мелиорацияси борасидаги фаолиятни анид белгиланиш зарурати юзага келмодда.

Кишлод хужалигида ер мелиорациясини амалга ошириш давлат аграр сиёсатининг мухим таркиби булгани билан бу жараёнларга бугунги кун талабларидан келиб чидиб фударолик жамия-ти мустадил институтларининг роли ва урнини хам кенгайтириш мадсадга мувофид.

Хусусан, дишлод хужалигида ер ва сувдан фойдаланиш жараёнларида Узбекистон фермер, дехдон хужаликлари ва томорда ер эгалари кен-гаши, сув истеъмолчилари уюшмалари уз урнига эга.

Узбекистон фермер, дехдон хужаликлари ва томорда ер эгалари кенгаши ердан фойдаланиш жараёнида фермер, дехдон хужаликлари ва то-морда ер эгаларига тегишли ер участкаларидан мадсадли ва самарали фойдаланиш зарурлиги тугрисида курсатмалар бериш, туман хокимла-рига фермер, дехдон хужаликлари ва томорда ер эгаларининг тегишли ер участкаларига бул-ган худудларини ер донунчилигига мувофид тугатиш зарурлиги тугрисида куриб чидилиши мажбурий булган таклифлар киритиш худудига эга.

^ишлок хужалиги ерлари холатини мониторинг килишда хам Узбекистон фермер, дехкон хужаликлари ва томорка ер эгалари кенгаши фаол иштирок этиши мадсадга муво-фид булади, деб хисоблаймиз. Айнан шу ордали дишлод хужалиги ерлари холати устидан жамо-атчилик назорати таъминланишига эришиш мум-кин.

Хулоса дилиб айтганда, ер ресурслари мухо-фаза дилиниши, айнидса, дишлод хужалигида ердан одилона ва самарали фойдаланилиши, ер мелиорацияси тадбирларининг худудий асосла-ри такомиллаштирилиши натижасида Консти-туцияда табиий ресурсларни мухофаза дилиш буйича белгиланган талаблар бажарилишига эришилади.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. Узбекистон Республикаси Конституцияси. Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 06.03.2019 й., 03/19/527/2706-сон, 05.09.2019 й., 03/19/563/3685-сон

2. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Кишло^ хужалиги ходимлари ку-нига багишланган тантанали маросимдаги нущи. 09.12.2017 йил. https://president.uz

3. Узбекистон Республикаси Ер ресурсларининг холати тугрисида миллий хисобот. - Тошкент, 2020. - Б. 29.

4. Ш. Рузиназаров. Хорижий давлатларнинг аграр сохага оид ^онунчилиги тажрибаси. // Аграр ^онунчиликни такомиллаштириш масалалари. Республика илмий-амалий конференция материаллари.

- Тошкент, 2016. - 41 б.

5. Узбекистон Республикаси Биринчи Президенти Каримов. И.А. "Барча режа ва дастурларимиз ватанимиз таравдиётини юксалтириш, хал^имиз фаровонлигини оширишга хизмат ^илади". Вазирлар Махкамасининг 2010 йилда мамлакатимизни ижтимоий-и^тисодий ривожлантириш якунлари ва 2011 йилга мулжалланган энг мухим устивор йуналишларга багишланган мажлисидаги маъруза.

- Т.: Узбекистон, 2011. - Б. 26.

6. Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 11.07.2020 й., 06/20/6024/1063-сон), https://lex.

7. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатнома-сини урганиш ва кенг жамоатчилик уртасида таргиб этишга багишланган илмий-оммабоп ^улланма. И.У. Мажидов, Б.Ю. Ходиев, А.Ш. Бекмуродов, Ш.И. Мустафа^улов ум. тах. остида. - Т.: Маънавият, 2019. - Б. 147.

8. Узбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёевнинг Узбекистон ^ишло^ хужалиги ходимла-рига байрам табриги. "Хал^ сузи" газетаси. 2019 йил 6 декабрь.

9. Карорлар ижроси якунланганлиги сабабли Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 27 сентябрдаги "Уз ахамиятини йу^отган ^онунчилик хужжатларини ^айта куриб чи^иш тизимини жорий этиш ор^али мамлакатда ишбилармонлик мухитини яхшилаш чора-тадбирлари тугрисида'ги фармонига асосан уз кучини йу^отган.

10. http://www.water.gov.uz

11. Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталарининг Ахборотномаси, 2014 й., - № 6, 145-модда.

12. Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 1998 й., 5-6-сон, 82-модда. https://lex.uz

13. Скрипников Николай Кузьмич, Мусаев Бекзод Турсунбаевич Особенности преподавания экологического права с учетом требований стратегии развития Узбекистана на 2017-2021 годы // Современное образование (Узбекистан). 2018. №3. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/osobenno^;i-prepodavaniya-ekologicheskogo-prava-s-uchetom-trebovaniy-^;rategii-razvitiya-uzbeki^;ana-na-2017-2021-gody

14. Hakimov R.R. Development of the legal framework of parliamentary control in Uzbeki^an: the main provisions of the law» On parliamentary control //International Journal for Social Studies. - 2016. - Т. 2. -№. 9. - С. 34-39.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.