Научная статья на тему 'ҚИШЛОҚ АҲОЛИСИ ЖОЙЛАНИШИНИНГ ЎЗИГА ХОСЛИГИ (ЖИЗЗАХ ВИЛОЯТИ МИСОЛИДА)'

ҚИШЛОҚ АҲОЛИСИ ЖОЙЛАНИШИНИНГ ЎЗИГА ХОСЛИГИ (ЖИЗЗАХ ВИЛОЯТИ МИСОЛИДА) Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
қишлоқ аҳолиси / “аномал” / аҳоли манзилгоҳлари / тоғли туманлар / шаҳарча. / rural population / "anomal" / population settlements / mountain districts / town.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Тожиева З.Н., Оманова К.Б.

Ушбу мақолада Жиззах вилояти қишлоқ аҳолиси ҳамда қишлоқ аҳоли манзилгоҳларининг тадрижий ўсиши, мамлакат қишлоқ аҳолиси улушидаги салмоғи, уларнинг вилоят ҳудудларидаги жойланиш хусусиятлари, тоғ-тоғолди ҳамда текислик ҳудудлари бўйлаб тақсимланиши батафсил ёритилган. Шунингдек, айнан вилоят қишлоқ аҳолиси ўртача йиллик ўсиш суръатларининг даврий ўзгариши ҳамда вилоят ҳудудлардаги аҳоли ўртача йиллик ўсиши юзага келтираёган тафовутлар тўғрисида сўз юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE PECULIARITY OF THE LOCATION OF THE RURAL POPULATION (IN THE EXAMPLE OF JIZZAKH REGION)

This article describes in detail the gradual growth of the rural population and rural settlements of the Jizzakh region, the share of the country's rural population, their location in the regions, their distribution across mountainous and plain areas. Also, it is mentioned about the periodic change of the average annual growth rate of the rural population of the region and the differences caused by the average annual growth of the population in the regions.

Текст научной работы на тему «ҚИШЛОҚ АҲОЛИСИ ЖОЙЛАНИШИНИНГ ЎЗИГА ХОСЛИГИ (ЖИЗЗАХ ВИЛОЯТИ МИСОЛИДА)»

Тожиева З.Н.

Мирзо Улугбек номидаги Узбекистон Миллий университети

профессори, география фанлари доктори

Узбекисшон, Тошкент Оманова К.Б. стажёр-уцитувчиси Мирзо Улугбек номидаги Узбекистон Миллий университети

Узбекистон, Тошкент

КИШЛОК АХОЛИСИ ЖОЙЛАНИШИНИНГ УЗИГА ХОСЛИГИ (ЖИЗЗАХ ВИЛОЯТИ МИСОЛИДА)

Аннотация. Ушбу мацолада Жиззах вилояти цишлоц ауолиси уамда цишлоц ауоли манзилгоуларининг тадрижий усиши, мамлакат цишлоц ауолиси улушидаги салмоги, уларнинг вилоят уудудларидаги жойланиш хусусиятлари, тог-тоголди уамда текислик уудудлари буйлаб тацсимланиши батафсил ёритилган. Шунингдек, айнан вилоят цишлоц ауолиси уртача йиллик усиш суръатларининг даврий узгариши уамда вилоят уудудлардаги ауоли уртача йиллик усиши юзага келтираёган тафовутлар тугрисида суз юритилган.

Калит сузлар: цишлоц ауолиси, "аномал ", ауоли манзилгоулари, тогли туманлар, шауарча.

Tajiyeva Z.N., doctor of geography

professor

National University of Uzbekistan named after Mirzo Ulugbek

Uzbekistan, Tashkent Omanova K.B.

National University of Uzbekistan named after Mirzo Ulugbek

trainee-teacher Uzbekistan, Tashkent

THE PECULIARITY OF THE LOCATION OF THE RURAL

POPULATION (IN THE EXAMPLE OF JIZZAKH REGION)

Abstract. This article describes in detail the gradual growth of the rural population and rural settlements of the Jizzakh region, the share of the country's rural population, their location in the regions, their distribution across mountainous and plain areas. Also, it is mentioned about the periodic change of the average annual growth rate of the rural population of the region and the differences caused by the average annual growth of the population in the regions.

Key words: rural population, "anomal", population settlements, mountain districts, town.

Кириш. Ахоли сони динамикаси курсаткичлари маълум бир худуд ахолисининг вакт ичидаги харакатини, унинг усиши, баркарорлашуви ва камайишини, ушбу ривожланишнинг асосий тенденцияларини аниклаш имконини беради. Ахоли сони динамикаси иктисодий-ижтимоий ривожланишининг тарихий хусусиятларига, шунингдек, мамлакат ва дунёдаги сиёсий вазиятга боFлик булади. Маълумки, хар бир давлатнинг янги ривожланиш йулига утишида иктисодиётни изга тушуриш учун анча вакт керак булади. Ушбу давр мобайнида мазкур давлатда айрим ижтимоий -иктисодий муаммолар юзага келиши мумкин. Бу холат, нафакат мамлакатнинг демографик жараёнлари ривожланишига, балки, ахоли динамикаси узгаришига хам маълум микдорда таъсир курсатади. Давлатимиз мустакилликка эришгандан сунг, янги даврни, яъни бозор иктисодиётига утиш, уз ривожланиш йулини танлаб олди. Айни шу даврда мамлакат ахолисининг ривожланиши мамлакат иктисодий ривожланиши билан биргаликда тараккий этди.

Жахонда руй бераётган иктисодий ва ижтимоий ходисалар уз навбатида худудларнинг ривожланишига уз таъсирини курсатади. Айникса, ахоли сонининг йилдан-йилга купайиб бориши худудларнинг баркарорлигини таъминлашда айрим мамлакатларда бугунги кунда кишлок ахоли манзилгохларини камраб олган асосий масала, бу кишлок ахолисининг марказларга, катта шахарларга, даромади ва шарт-шароити юкори булган денгиз буйларига томон окимидир. Айникса бу муаммо Европанинг энг ривожланган мамлакатлари, АК,Ш, Хитой, Австралияда акс этмокда. Ривожланаётган ёки утиш иктисодиётидаги мамлакатларда хам бугунги кунда кишлок ахолисининг марказга интилиши давом этмокда. Шу боисдан хам кишлок ахоли манзилгохлари ва унинг ахолисини тадкик этиш, унинг келажакдаги холатини, бизни кутиб турган асосий иктисодий-ижтимоий масалаларни урганиш асосий вазифалардан бири хисобланади.

Шундай булсада, кишлок ахоли манзилгохлари дунёнинг турли минтакаларида, мамлакатларда географ олимлар томонидан тадкик этилган ва этилмокда. Улар жумласига хориж олимлардан Premys l Stych, Jan Kabrda, Ivan Bicik, Johnson, K.M.; Lichter, D.T, Янсуи Лиу, Х,анс Вестлунд ва Юхенг Ли, И.Рушидан, К.Энъеди, А.И.Алексеев, С.А.Ковалев, Ж.А.Зайончковская, узбек олимлардан А.С.Солиев, З.Н.Тожиева, А.Сатторов кишлок ахолиси ва кишлок ахоли манзилгохларини масалаларини урганган.

Асосий кисм. Мустакиллик йилларида Республикамизнинг бошка вилоятлари сингари, Жиззах вилояти ахоли сони динамикасида хам сезиларли узгаришлар содир булди. Жиззах вилояти геодемографик ривожланишида хусусан, ахоли сони динамикасига мамлакатимиздаги иктисодий-ижтимоий ва сиёсий узгаришлар уз таъсирини курсатади ва узига хос демографик вазиятни юзага келтирди.

Жиззах вилояти Узбекистон Республикасининг маъмурий бирлиги хисобланиб, унинг майдони 21,21 минг км2 ни ташкил килади

(Республикада 5уринда). Ахолиси 1,382 минг киши (2022 йил, январь), ахолиси сони буйича республикада 12-уринда туради. Ахоли зичлиги 1км2 да 64,5 киши. Маъмурий-худудий булинишига кура, 12 та туман, 6 та шахар, 42 та шахарча 524 та кишлок ахоли пунктларидан иборат.

Статистик маълумотларга кура, Узбекистонда кишлок ахолиси сони 17,6 млн. кишидан иборат. Вахоланки, 2010 йилда жами кишлок ахолиси 13,5 млн. кишини ташкил этган. Утган 13 йил мобайнида кишлок ахолиси 4,1 млн. кишига ошган. Аммо бу холат кишлок ахолиси улушининг хам ошиб бораётганлигини ифодаламайди. Сабаби, мамлакатда кишлок ахолисининг улуши жами ахолига нисбатан 49 фоизни ташкил этади (2023 йил). Бу курсаткич 2000 йилда 62,6 фоизни, 2020 йилда эса 49,4 фоизни ташкил этган [8]. Бу маълумотларга асосланиб, кишлок ахолиси сони йилдан-йилга ошиб бораётганлиги, уларнинг улуши эса шахар ахолисига хамда умумий ахолига нисбатан пасайиб бормокда. Бунда, давлат томонидан урбанизация даражасини оширишга каратилган чора-тадбирлар, шахарда хам туFилиш даражаси утган йилларга нисбатан ошириб бораётганлиги, кишлок жойларда муносиб иш урнининг йуклиги ёки камлиги натижасида шахар жойларга томон ахолининг механик харакати айнан кишлок жойлар ахолиси улушининг пасайишига таъсир курсатади.

Мамлакатда юз бераётган бу узгаришлар унинг барча худудларида хам акс этмай колмади. Жумладан, Жиззах вилоятида хам кишлок ахолиси ошиб бормокда, лекин унинг улуши хам таборо камайиб, турFун холатга келиб колди (1-расм). Масалан, 2000 йилда Узбекистоннинг уртача кишлок ахолисига нисбатан, Жиззах вилоятининг кишлок ахолиси улуши юкори булиб, 7,2 фоизга баланд. Аммо, 2002-2008 йиллар орасида эса вилоят кишлок ахолисининг улуши 70 фоиздан баланд курсаткичга эга булган. 2009 йилдан 2014 йилга кадар эса бу курсаткичлар кескин тушиб кетган (мос равишда, 48:52 фоиз). Бунинг асосий сабаби, купгина кишлок манзилгохларига шахар ва шахарча макомининг берилиши, кишлок ахолиси улушининг кескин пасайишига сабаб булган. А.С.Солиев хам айнан мана шу холатни таърифлар экан "2009 йил узига хос "аномал", яъни шахарчалар сонининг бир йулакай деярли 1000 тага купайганлигидир" дея уз фикрини билдирган [5].

80.0 70.0 60.0 50.0 40.0 30.0 20.0 10.0 0.0

2000 йил 2005 йил 2010 йил 2015 йил 2020 йил 2022 йил 2023 йил ■ Узбекистан Республикаси ■ Жиззах вилояти

Диаграмма УзРес Статистика цумитаси маълумотлари асосида муаллифлар томонидан тузилди.

1-расм. ^ишлок а^олисининг жами а^олига нисбатан улуши, %

^исобида.

Жиззах вилояти кишлок манзилгохларининг худудлар буйлаб жойланиши узига хос хусусиятга эга. Айникса, кишлок жойларнинг нотекис таксимланиши, тоF ва т0F0лди хамда текисликда таркалиши бунга яккол мисолдир. Шу билан биргаликда, долзарб масала хамдир. Боиси, ахоли манзилгохларининг чегараси, катта-киччиклиги, бажарадиган функцияси, уларнинг ахолиси сони динамикаси, демографик холати бир-биридан кескин фарк килади. Масалан, XX аср урталаригача йирик кишлоклар асосан тоF ва тоF олди зоналарида жойлашган булиб, МуFол, Сартюз, Ойкор, БоFишамол каби кишлоклар Сангзор водийсида, Губдун, Кукбулок, Мирзабулок ва бошка кишлоклар Галлаорол текислигида, Галлакаор, Гулшан, Чорвадор, Омонгелди, К,изилкум, Крраобод, Эшбулок сингари бир канча кишлоклар эса Зомин ва Нурота тоF олди худудларида лентасимон куринишда шаклланган. К,ишлокларнинг бундай худудий ташкил топгани ахолининг катта - кичик сой ва дарёлар атрофида, сувга якинрок жойлашишга булган интилишидир [3].

Бугунги кунда, кишлок ахоли манзилгохлари айникса, тоF ва т0F0лди туманларда ахоли сони табиий усиш хисобига купаяётган булса, текислик хусусан, янги узлаштирилган худудлардаги ахолининг бир манзилдан иккинчи манзилга аникроFи, марказ худудларга булаётган миграцияси туфайли эса ахоли сони усиши кискариб бораётганлигини куриш мумкин.

Жиззах вилояти ахолисининг усишида хох тоFли, хох текислик худудидан катъий назар, маълум худудий тафовутлар мавжуд булиб, вилоят

туманлари табиий хамда ижтимоий-иктисодий шароитларига боFлик холда бир-биридан фарк килади. Олиб борилган кузатувлар натижаси шуни курсатадики, вилоят худудий бирликларини тоFли ва текислик кисмларга ажратган холда уларнинг ахолисини усиш суръатлари буйича куйидагича гурухланади:

1-жадвал

Жиззах вилояти а^олисининг 2010-2022 йиллардаги усиш суръатлари.

Ах,оли

Худудлар 2010, Ах,оли 2022, Ах,оли Ах,олининг уртача Ах,олининг уртача купайиш суръати,% сонининг уртача йиллик

сони сони усиши,% купайиш суръати, (%)* [1]

Жиззах вилояти 1116800 1443400 129,2 29,2 2,0

Жиззах шахри 146700 186900 127,4 27,4 1,85

Арнасой 39100 47300 121,0 21,0 1,50

Бахмал 125500 163200 130,0 30,0 2,05

Галлаорол 139100 179100 128,8 28,8 1,95

Шароф Рашидов 171500 230600 134,5 34,5 2,30

Дустлик 55000 67700 123,1 23,1 1,60

Зомин 138700 171300 123,5 23,5 1,65

Зарбдор 53800 90400 168,0 68,0 4,05

Зафаробод 42200 51600 122,3 22,3 1,55

Мирзачул 41600 53500 128,6 28,6 1,95

Пахтакор 62400 77500 124,2 24,2 1,65

Фориш 77000 95300 123,8 23,8 1,65

Янгиобод 24200 29000 119,8 19,8 1,40

Манба: Узбекистон Республикаси Статистика цумитаси маълумотлари асосида муаллифлар томонидан тузилди.

*Ауоли сонининг уртача йиллик купайиш суръати Айрапетов буйича уисобланди.

Ахоли сони жихатдан вилоят худудларини гурухлаштирсак, урганилган 2010-2022 йиллар давомида бироз фарк килади холос. Ахоли сонига кура, 2010 йилда энг юкори ахоли сонига эга булган худудлар тоFли туманлардан Бахмал, Зомин, Галлаорол хамда текислик худудлари хисобланган Жиззах шахри, Шароф Рашидов булиб, жами ахоли сони 122,4 мингдан 171500 кишигача булган худудларни уз ичига олади. Бу гурухга мансуб худудлар ахолиси вилоят ахолисининг 64,6 фоизини ташкил этади. Урта гурухга факатгина Фориш тумани мансуб булиб, 77,0 минг ахолига эга, жами вилоятдаги ахоли улушининг 6,9 фоизини узида жамлаган (1 -жадвал).

Учинчи энг куйи гурухга 7 та туман киритилиб, 24,2 мингдан 73,3 минг кишигача булган ахолини уз ичига олган, бу эса жами ахолидаги улушининг 28,5 фоизига тенг. Кейинги 2022 йилда ахоли сони гурухларида Фориш тумани куйи гурухга, Бахмал тумани эса юкори ахоли сони гурухидан урта гурухга тушиб колган. К,олган худудларда гурухлар буйича ахоли сони буйича курсаткичлар узгариб борсада, гурухлардаги урни узгармаган.

Шароф Рашидов тумани - Жиззах вилоятининг марказида жойлашган. Майдони 1320 км2 ни ташкил килиб, вилоятда майдони буйича 5-уринни эгаллайди. Шароф Рашидов тумани ахолиси вилоят ахолиси буйича энг юкориси хисобланади. Утган 2022 йилда туман ахолиси 230,6 минг кишини ташкил этиб, вилоят ахолисининг 16 фоизини узида жамлаган. 2010-2022 йилларда туман ахолисининг мутлок усиши 59,1 минг кишига, уртача йиллик усиши эса 34,5% га етган.

2-жадвал

А^олининг уртача йиллик купайишига кура гуру^ланиши

Гурухлар Уртача йиллик купайиш суръати, %. 2022 йил* [1] Худудлар Шундан, факат тогли худудлар

Юкори усиш суръатига эга 2,1 - 4,05 Шароф Рашидов, Зарбдор Бахмал

Уртача усиш суръатига эга 1,71 - 2,0 Жиззах шахри, Мирзачул Галлаорол

Паст усиш суръатига эга 1,40 - 1,70 Арнасой, Зафаробод, Дустлик, Пахтакор, Янгиобод, Фориш, Зомин

Манба: Узбекистон Республикаси Статистика цумитаси маълумотлари асосида муаллифлар томонидан тузилди.

*Ауоли сонининг уртача йиллик купайиш суръати Айрапетов буйича уисобланди.

Марказда иш фаолиятини юритаётган ахолининг бевосита шахарда эмас, шахар ёни худудларда тупланиши, шахардан ташкарида уй-жой курилишининг ортиб бориши, Жиззах эркин иктисодий зонасининг ташкил этилиши, узок вакт давомида мехнат ресурсларининг ишлаб чикаришда иштирок этиш максадида чекка худудлардан марказга интилиши, ишлаб чикаришнинг бошка туманларга нисбатан юкорирок эканлиги туфайли Жиззах шахрига ёндош булган Ш.Рашидов тумани ахоли сонининг бевосита усиб боришига сабаб булади. Бинобарин, вилоят туманларининг асосан кишлок хужалик ихтисослашуви ва саноат ишлаб чикариш корхоналарининг ахолини иш билан таъминлашда чекланганлигини эътироф этилса, кучиб кетувчилар сонининг ортиклиги тушунарли булади

[4].

А^оли сони юкори булган иккинчи худуд Жиззах шахри булиб, ахолиси 186,9 минг кишини ташкил этади. Жиззах шахри вилоятнинг бошкарув марказилиги, бир канча шахар функцияларига эга эканлиги, вилоят ишлаб чикариш тармоклари ва хизматлар билан боFлик корхона ва ташкилотларнинг асосий кисми шу худудда жойлашганлиги билан характерланади. Маълумот урнида шуни таъкидлаш лозимки, 2010 йилда Жиззах шахрида жами 2668 та корхона ва ташкилотлар руйхатга олинган булса, 2022 йилга келиб, уларнинг умумий сони 7743 тага етди. Бу вилоятдаги корхона ва ташкилотлар жамланмасининг 27,9 фоизини ташкил килиб, асосий кисми пандемиядан кейин барпо этилган корхоналар хисобланади.

Тадкик этилаётган тоFли худудлар ичида ахоли сони Галлаорол, Зомин ва Бахмал туманларида юкори булиб, ахолининг усиш суръати хамда демографик жараёнларнинг ривожланишида хам ижобий курсаткичларга эга. Аммо, Фориш хамда Янгиобод туманлари туFрисида бундай дея олмаймиз. Бунинг боиси, Фориш тумани майдони жихатидан вилоятда етакчиликка эга булсада, ахоли сони динамикаси ва соф демографик жараёнларда анча оксайди. К,олаверса, туман кишлок ахоли пунктлари (111 та) буйича хам бошка туманларга нисбатан олдинда. Бирок, Фориш тумани майдонининг катталиги, ахоли манзилгохларининг бир-биридан узоклиги сабабли туман олдида турли ижтимоий-иктисодий масалалар кундаланг булади.

Бу масалаларни хал килиш борасида В.Н. Федорко ва Ш.Б. бурбонов уз тадкикотларида куйидагича фикрларни билдирган "Нурота тоFлари этакларидаги Фориш даштлари ва Айдар-Арнасой куллар тизимининг периметри буйлаб чул-яйлов ерлари, шу билан бирга, Айдар-Арнасой кулларининг шаркий ва шимолида таркок жойлашган кичик кишлоклар реал транспорт-географик улчамлари буйича Фориш туманининг маркази -БоFдон кишлоFидан жуда узокда жойлашган"[2]. Ушбу олимларнинг таъкидлашича, тумандаги айрим кишлок ахоли манзилгохлари марказдан узокда эканлиги боис купрок кушни туманлар Мирзачул, Зафаробод, Арнасой томон интилади. Бу эса худуднинг иктисодий-ижтимоий ривожланишига уз салбий таъсирини курсатади. Шу боисдан, мазкур тадкикотчилар худуднинг баркарорлигини таъминлаш максадида куйидагича таклифларни беришган: "Худуднинг транспорт-географик бирлигини инобатга олган холда, Айдар-Арнасой зонаси ахолисининг кундалик хаётида кушимча кулайликлар яратиш максадида Арнасой кулининг жануби-шаркидаги ахоли пунктларини Мирзачул туманига утказиш лозим"[2].

3-жадвал

Жиззах вилояти кишлок туманлари ахолисининг жойлашуви (2022)

_[5]_

^ишлок туманлари Майдони, минг км2 ^ишлок ахолиси, минг киши ^ишлок ахоли пунктлари Зичлиги

Ахоли зичлиги, киши ^ишлоклар зичлиги, 1 км2 худудга

Арнасой 0,48 31 10 99 20,8

Шароф Рашидов 1,32 140,5 36 175 27,3

Дустлик 0,45 39,1 8 150 17,8

Зарбдор 0,71 40,3 19 127 26,8

Мирзачул 0,48 23,6 7 111 14,6

Зафаробод 0,52 28,1 8 99 15,4

Пахтакор 0,38 39,9 20 204 52,6

ТоFли туманлар

Бахмал 1,86 119 100 88 53,8

Галлаорол 1,95 116,4 107 92 54,9

Зомин 2,67 89,8 74 64 27,7

Фориш 9,56 77,6 111 10 11,6

Янгиобод 0,72 22,8 24 40 33,3

Манба: Узбекистон Республикаси Статистика цумитаси маълумотлари асосида муаллиф томонидан тузилди.

Вилоят кишлок туманларининг ахолисини тадкик этишда яна бир мухим масала борки, у хам булса ахолининг уртача йиллик купайиши. Статистик маълумотларга карар эканмиз, йилдан йилга худудларнинг ахолиси купайиб бораётганини курамиз. Бизнингча, ахоли сонининг ошиб бориши табиий хол албатта. Аммо, факат соннинг узигина худуднинг демографик вазиятини узида акс эттирмайди. Бунда ахолининг табиий ва механик купайишини хам эътиборга олиш лозим. Урганилган худудлар ичида тоFли туманлар орасида хам сунгги 10-15 йил ичида кескин узгаришлар содир булди. Берилган 1 -жадвалнинг охирги каторида вилоят туманлари ахолисининг уртача йиллик купайиши ва 2-жадвалда бу холатнинг гурухланиши акс этган. Бир неча йил олдинги олиб борилган тадкикотларда ахолининг табиий купайиши айнан тоFли туманлар Бахмал, Галлаорол ва Зомин туманларида алохида эътиборга молик булган. Яъни мазкур туманлар ахолисининг туFилиш умумий коэффициенти хар минг кишига нисбатан 30 промилледан юкори эди. Табиий усиш эса 25-26 промиллени ташкил этган. Ахолининг уртача йиллик купайиш суръати хам мос равишда 3 фоиздан юкори курсаткичга эга булган.

Охирги 10 йилликда мазкур туманларнинг юкоридаги курсаткичлари пасайиб, аввалги мавкеъини йукотган. Энг юкори курсаткич билан хозирги кунда Зарбдор тумани ахолининг уртача купайиш суръати буйича етакчилик килмокда (4,05 %). 2010 йилдан 2022 йилгача ушбу туманнинг ахолиси 36,6 минг кишига усган. 12 йил мобайнидаги бу усишнинг узи биргина Янгиобод туманининг хозирги пайтдаги ахолисидан 7,6 минг кишига куп (Янгиобод тумани ахолиси сони 29,0 минг киши). Зарбдор тумани ахолиси сонининг кескин ошиб кетиши бир канча омиллар билан боFлик:

- туманнинг туб жой ахолиси асосан тоFли туманлардан кучириб келтирилган ахоли хисобланиб, улардаги урф-одат, турмуш тарзининг хам "кучиб утганлиги";

- Жиззах шахрининг якинлиги, вилоят марказидаги айрим объектларнинг узгартирилганлиги сабабли ахолининг маълум кисми мазкур худудга келиб жойлашганлиги. Шунингдек, маятниксимон миграция хам устунликка эга;

- Узбекисон Республикаси Олий Мажлис Сенати ялпи мажлисида 2017 йил 29 майдаги илгари сурилган Жиззах вилоятининг Зомин ва Зарбдор туманлари чегараларини узгартириш туFрисидаги масаласи куриб чикилиб, туманнинг 20 минг гектардан ортик пахта ва Fалла майдонлари Зарбдор туманига утказилиб берилган [9]. Бу эса уз навбатида Зомин тумани ахолисининг 11 мингга кискаришига сабаб булган. Утган 2022 йилда туман ахолисининг уртача йиллик купайиш суръати 1,65 фоизни ташкил этган.

Хулоса. Юкоридагиларни инобатга олсак, вилоят кишлок ахоли манзилгохлари текислик ва т0F-т0F0лди минтакасида географик ва демографик хусусиятларига караб ажралиб туради. Улардаги ахоли сони динамикаси, табиий хамда механик харакатидаги узгаришлар худудларни иктисодий-ижтимоий сохаларнинг баркарорлигини таъминлашда мухим. Ахолиси усиб бораётган кишлок худудларда айникса, таълим ва тиббиёт сохасини янада кенгайтириш, мехнат ресурсига нисбатан иш уринларини купайтириш, баркарор иш жойлари билан таъминлаш лозим. Бугунги кунда жахон тажрибаси хам бунга яккол мисол була олади. Боиси, кишлок жойларда муносиб иш уринларининг йуклиги, инфраструктуранинг туFри йулга куйилмаганли, ижтимоий сохаларнинг шахар жойларга нисбатан ривожланишдан ортда колаётганлиги натижасида ахолининг кишлоклар жойларни тарк этиши билан характерланмокда.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Айрапетов А. М. Таблицы исчисления среднегодовых темпов роста, прироста и снижения. - Москва: Статистика, 1971.

2. Федорко В.Н., Курбанов Ш.Б. Пути совершенствования административно-территориального устройства регионов Узбекистана: общественно-географический взгляд. Узбекистон География жамияти ахбороти, 55-жилд. Илмий журнал. - Тошкент, 2019. 35-39-б.

3. Жиззах вилояти тоFли худудлар кишлокларининг ривожланиш хусусиятлари. https://jizzax.uz/131-zhizzah-viloyati-toli-ududlar-ishlolarining-rivozhlanish-hususiyatlari. html

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

4. Хдйдарова С.А. Жиззах вилоятида ахоли миграция харакатларининг вужудга келиш масалалари. Узбекистон География жамияти ахбороти. 40 -жилд. Илмий маколалар туплами. Тошкент, 2012 йил. 91-бет.

5. Солиев А., Назаров М.. Узбекистон кишлоклари (К,ишлок жойлар географияси). Т.: "Fan va texnologiya", 2009,

6. Тожиева З.Н., Оманова К.Б. Жиззах вилояти худудларининг баркарор ривожланишида кишлок жойлар ахолисининг роли.

7. Tojiyeva Zulxumor Nazarovna. Aholi geografiyasi/darslik/. -Toshkent.: «Innovatsiya-Ziyo", 2020, 236-б.

8. https://stat.uz/uz/ - Узбекистон Республикаси статистика кумитасининг расмий сайти.

9. https://kun.uz/93233899# - ахборот сайти.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.