Научная статья на тему 'ЖИЗЗАХ ВИЛОЯТИ ХУДУДЛАРИДА ЭКОТУРИСТИК МАРШРУТЛАР ИШЛАБ ЧИҚИШНИНГ ГЕОГРАФИК ЖИҲАТЛАРИ'

ЖИЗЗАХ ВИЛОЯТИ ХУДУДЛАРИДА ЭКОТУРИСТИК МАРШРУТЛАР ИШЛАБ ЧИҚИШНИНГ ГЕОГРАФИК ЖИҲАТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Прочие социальные науки»

CC BY
100
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ТУРИЗМ / ЭКОТУРИЗМ / ЭКОТУРИСТИК МАРШРУТЛАР / ТУРИСТИК ДЕСТИНАЦИЯЛАР / МЕҲМОНХОНАЛАР / ЗИЁРАТГОҲЛАР / МУЗЕЙЛАР / СИҲАТГОҲЛАР / ИНФРАТУЗИЛМА

Аннотация научной статьи по прочим социальным наукам, автор научной работы — Комилова Н.Қ., Усманов М.Р., Ҳакимов Б.Б.

Ushbu maqolada Жиззах вилояти худудининг экотуристик маршрутлари, Зомин-Хўжамушкент экотуристик маршрути, Сангзор ҳавзаси экотуристик маршрути,Нурота ва Айдар-Арнасой кўллар тизими экотуристик маршрути ҳамда вилоят туристик дестинацияларини ривожлантириш учун қуйидаги таклиф ва тавсияларларга oid ma’lumotlar berib o’tilgan.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

GEOGRAPHICAL ASPECTS OF ECOTURISTIC ROUTES DEVELOPMENT IN THE TERRITORY OF JIZAK REGION

This article provides information on ecotourism routes in Jizzakh region, Zaamin-Khojamushkent ecotourism route, Sangzor basin ecotourism route, Nurata and Aydar-Arnasay lake system ecotourism route, as well as the following proposals and recommendations for the development of regional tourist destinations.

Текст научной работы на тему «ЖИЗЗАХ ВИЛОЯТИ ХУДУДЛАРИДА ЭКОТУРИСТИК МАРШРУТЛАР ИШЛАБ ЧИҚИШНИНГ ГЕОГРАФИК ЖИҲАТЛАРИ»

Комилова Н.Ц.

Мирзо Улугбек номидаги Узбекистон Миллий университети

ицтисодий ва ижтимоий география кафедраси профессори, г.ф.д.

Усманов М.Р.

Jizzax davlat pedagogika instituti geografiya va iqtisodiy bilim asoslari

kafedrasi o'qituvchisi Хакимов Б.Б.

Jizzax davlat pedagogika instituti geografiya va iqtisodiy bilim asoslari

kafedrasi o'qituvchisi

ЖИЗЗАХ ВИЛОЯТИ ХУДУДЛАРИДА ЭКОТУРИСТИК

МАРШРУТЛАР ИШЛАБ ЧЩИШНИНГ ГЕОГРАФИК

ЖИХДТЛАРИ

Annotatsiya: Ushbu maqolada Жиззах вилояти худудининг экотуристик маршрутлари, Зомин-Хужамушкент экотуристик маршрути, Сангзор уавзаси экотуристик маршрути,Нурота ва Айдар-Арнасой куллар тизими экотуристик маршрути уамда вилоят туристик дестинацияларини ривожлантириш учун цуйидаги таклиф ва тавсияларларга oid ma 'lumotlar berib o'tilgan.

Kalit so'zlar: туризм, экотуризм, экотуристик маршрутлар, туристик дестинациялар, меумонхоналар, зиёратгоулар, музейлар, сщатгоулар, инфратузилма.

Komilova N. Q., Ph.D.

professor

department of economic and social geography National University Uzbekistan named after Mirzo Ulugbek

Usmanov M.R. lecturer

department of geography and economics Jizzakh State Pedagogical Institute

Hakimov B.B. lecturer

department of geography and economics Jizzakh State Pedagogical Institute

GEOGRAPHICAL ASPECTS OF ECOTURISTIC ROUTES

DEVELOPMENT IN THE TERRITORY OF JIZAK REGION

Annotation: This article provides information on ecotourism routes in Jizzakh region, Zaamin-Khojamushkent ecotourism route, Sangzor basin ecotourism route, Nurata and Aydar-Arnasay lake system ecotourism route, as

well as the following proposals and recommendations for the development of regional tourist destinations.

Key words: tourism, ecotourism, ecotourism routes, tourist destinations, hotels, shrines, museums, resorts, infrastructure.

"Сайёхат нима булишидан катъий назар, хар кандай жихатдан купрок нарса ургатади. Баъзида бошка жойда утказилган бир кун, уйда утказилган ун йилдан купрок нарса беради".

француз ёзувчиси Анатоль Франс.

Кириш. Дунё мамлакатлари амалиётида туризм ва рекреациянинг биргаликда ривожланишида табиат ёдгорликлари, алохида мухофаза этиладиган худудлар, экотизимларни мухофаза килиш, ахоли саломатлигини тиклашда табиий ресурслардан окилона фойдаланишга алохида эътибор каратилмокда. Шунингдек, алохида худудларнинг туристик ва рекреацион имкониятларини бахолаш, улардан самарали фойдаланиш механизмини такомиллаштиришнинг комплекслик имкониятларини аниклаш хамда самарадорлигини оширишда катта ахамият эгадир.

Туризм биринчи навбатда сайёхларнинг дам олиши ва даволанишини кузлайди, хамда давлатларнинг факатгина иктисодиётига таъсир курсатибгина колмасдан балки, ижтимоий, маданий ва таълим сохаларига сезиларли таъсир курсатади [4].

Х,озирги кунда туризмнинг жахон хужалигидаги хиссаси йил сайин ошиб, у асосий макроиктисодий тармоклар каторида ривожланмокда. Шунингдек, дунёдаги купгина давлатларнинг мухим даромад манбаи сифатида иктисодиётида асосий урин тутмокда. Шу жихатдан Узбекистонда мазкур сохага этиборини кучайтириш мухим масалалардан бири булиб хисобланади.

Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг "Узбекистон Республикасининг туризм сохасини жадал ривожлантиришни таъминлаш чора-тадбирлари туFрисида"ги 2016 йил 2-декабрдаги ПФ-4861 сонли Фармони мамлакатимизда туризмни, халкаро туризмни ривожлантиришда туб бурилишни, янги боскичнинг заминини, истикболли ислохатларнинг шароитларини яратди. Президент фармонида [1]:

- "Мамлакатда туризмни жадал ривожлантириш, мавжуд улкан туризм салохиятидан янада тулик ва самарали фойдаланиш, анъанавий маданий-тарихий туризм билан биргаликда туризмнинг бошка салохиятли турларини

- зиёрат килиш, экологик, маърифий, этнографик, гастрономик, спорт, даволаш-соFломлаштириш, кишлок, саноат, ишбилармонлик туризми ва бошка турларини жадал ривожлантириш,болалар, усмирлар ва ёшлар туризмини, оилавий туризмни, кексалар учун ижтимоий туризмни ривожлантириш,

- ички, кириш ва чикиш туризмини комплекс ривожлантиришнинг миллий ва худудий дастурларини ишлаб чикиш ва амалга ошириш" белгиланган.

Ишнинг максади ва вазифалари. Маълумки, хар кандай туристик фаолият танланган маршрут асосида маълум бир максад, вакт ва йуналишда амалга оширилади. М.Б.Биржаковнинг фикрича - туристик маршрут бу географик объектларга турли максадларда, йуналишларда харакатланадиган саёхатдир.

Ишнинг максади Жиззах вилоятида сайёхлик, соFломлаштириш, дам олиш масканларини ташкил этиш ва уни ривожлантириш учун мавжуд ресурслар имкониятларини тахлил килиш, рекреация-туристик жихатдан районлаштириш ва рекреация-туристик маршрутларни аниклаш, илмий асосда илмий-амалий тавсиялар ишлаб чикиш буйича устувор йуналишларни белгилаш, сайёхлик-рекреацион карта хамда маршрутлар йуналишларини ишлаб чикишга оид маълумотларини урганишдан иборат булиб, ишнинг вазифалари сифатида Жиззах вилояти худудининг экотуристик маршрутлари, Зомин-Хужамушкент экотуристик маршрути, Сангзор хавзаси экотуристик маршрути, Нурота ва Айдар-Арнасой куллар тизими экотуристик маршрути хамда вилоят туристик дестинацияларини ривожлантиришга оид маълумотларни урганишдан иборат.

Асосий кисм. Маълумки, барча сохаларни ривожлантириш учун, албатда унинг илмий асосларини ишлаб чикишга туFри келади. Хусусан, вилоятда туризм сохасининг ривожлантириш учун минтаканинг туристик имкониятларига катта ахамият беришимиз лозим. Шунингдек, вилоятда туризм сохасини ривожлантириш учун худудининг экотуристик маршрутларини ишлаб чикдик. Ушбу лойиха сайёхларни вилоят худуди буйлаб харакатланиши учун туристик маршрут булиб асос булади.

Вилоят худудининг туристик имкониятлари, худудий йуналишларини хисобга олган холда 3 та экотуристик маршрутларга ажратилди. Туристик худудларни номлашда махаллий хусусиятларни хисобга олган холда куйидагича номланди:

1. Зомин-Хужамушкент экотуристик маршрути;

2. Сангзор хавзаси экотуристик маршрути;

3. Нурота ва Айдар-Арнасой куллар тизими экотуристик маршрути;

Мазкур туристик маршрутларга Жиззах шахридан туристик

дестинацияларга бориладиган йуналишлар белгиланиб, тахминан бориладиган масофалар аникланди [2; 33-41-б.].

Зомин-Хужамушкент экотуристик маршрутида Жиззах шахридан чиккан сайёхлар мазкур йуналиш оркали ПишаFор Fори, Хужаий Сероб ота, Кук тунли ота зиёратгохларини хамда Зомин шахрининг янги замонавий киёфасини, Зомин сув омбори, Зоминсой дарёси ва унинг ирмокларини, шаршараларини, тоF манзараси ва арчазорларини, Зомин сихатгохи, Супа, Чортангри, Мик каъласи колдикларини ва Култепа архелогик

казилмаларини, Ховатак-Гулшани сихатгохини шунингдек, Хужамушкент сув омбори хамда авлиё Хужамушкентота макбарасини зиёрат килиш имкониятига эга буладилар. Бу маршрут буйлаб сайёхат килинганда бориб -келиш йулларини хисобга олганда, тахминан 280 км йул босади. Йулнинг асосий кисми енгил автомабил, автобус ёки микроавтобуслар оркали, 8 -10 км лик масофа отлар билан ва 1 -2 км пиёда ёки киш фаслида Зомин миллий боF худудида чаетилар ёрдамида харакатланиши мумкин.

Зомин-Хужамушкент маршрутида харакат килган сайёхлар узларининг кизикишларига кура илмий -тадкикот ишлари билан хамда бу худудда дам олиши, спорт уйинларида иштирок этиши, даволаниши ва зиёрат амалларини хам бажариш имкониятига эга булишади. Туристик сайёхатлар бир неча кун давом этса, Зомин миллий боFи атрофидаги кемпингларда ва Зомин шахридаги замонавий мехмонхоналар хамда уй -мехмонхоналарида дам олиб хордик чикариш имкониятларига эга булишади. Х,озирги кунда мазкур туристик худудларни кенгайтириш ва ривожлантириш учун купгина амалий ишлар олиб борилаётганлигини куришимиз мумкин. Бугунги кунда Зомин шахрини замонавий туристик шахарга айлантириш учун кенг куламдаги курилиш ишлари давом этмокда. Шунингдек, туристик имкониятлардан келиб чикган холда бу минтакаларни махаллий туристик худуддан халкаро туристик худуд боскичига утиши ижтимоий-иктисодий сохаларнинг ривожланишига хам катта таъсир курсатади.

Сангзор ^авзаси экотуристик маршрутида сайёхлар Сангзор оромгохи, Темурланг дарвозаси, Сангзор дарёсининг урта ва юкори окимлари, Саъд ибн Абу Ваккос зиёратгохи, ОйкартоF манзаралари, Новка ота зиёратгохи ва булоклари, Маржанбулок минерал сувлари ва даволаниш масканларига маршрутлар ташкил этиш мумкин. Бу машрурт буйлаб сайёхатга бориб-келиш йулларини хисобласак, тахминан сайёх 190 км йул босади. Бу йуналишда хам йулнинг асосий кисмини енгил автомобил, автобус ёки микроавтобуслар оркали амалга ошириб, Маржанбулок-Жиззах йуналишида (масофа 40 км) тез юрар поездларда, шунингдек сайёхларнинг хохиш ва истакларига кура харакатланишнинг турли хил воситаларидан фойдаланиш имкониятини беради.

Сангзор маршрутида харакат килган сайёхлар кизикишларига кура даволаниш, спорт уйинлари, дам олиш ва зиёрат амалларини хам бажариши мумкин. Сайёхат бир неча кун давом этадиган булса, Галлаорол ва Усмат шахарларидаги мехмонхоналарда, махаллий ахолининг уй-мехмонхоналарида хамда ёз фаслида чодирларда хам дам олиш имкониятлари бор. Экотуристик худудни ривожлантириш учун хозирги кунга кадар етарли даражадаги илмий амалий ишлар олиб борилмаган. Факат, Саъд ибн Абу Ваккос зиёратгохи ва Маржанбулок санаторияси худудидаги курилиш ишлари хамда хизмат курсатиш бир-мунча талаб

даражасига якин булса, худуднинг колган кисмларида кенг куламда курилиш ишларини олиб бориш лозим булади.

Нурота ва Айдар-Арнасой куллар тизими экотуристик маршрутида сайёхларни Айдар Арнасой куллар тизими ва унинг атрофидаги экотуристик худудга келиб-кетишларини хисобга олиш, туризмни ривожлантиришдаги мухим боскичларни амалга ошириш зарур. Айдар Арнасой куллар тизими экотуристик худудига келувчи хорижлик сайёхларнинг аксарияти дастлаб Жиззах шахрига келиб, кейин кулларга ташриф буюради. Жиззах шахридан Айдар Арнасой куллар тизимига боришда табиат манзаралари ва йул инфратузилмаси уЙFунлигини хисобга олган холда маршрут танлаш лозим.

Жиззах шахридан чиккан сайёхлар ушбу йуналишда Темирязовда охактош казиб олиш жараёни, Хонбанди туFOни, Нурота тоFидаги минг йиллик савр дарахти, ёетокзорлар ва булокларни, ПисталитоF манзаралари, Айдар-Арнасой куллари ва Тузкондаги шифобахш балчикларни, тукай ва чул манзаралари, Мирзачул минерал сувлари ва даволаниш масканлари сайёхларни кизиктириши шубхасиздир. Бу маршрут буйлаб сайёхат килинганда бориб-келиш йулларини хисобга олганда, тахминан 230 км йул босади. Йулнинг асосий кисмини енгил ва микроавтобуслар билан, шунингдек сайёхларнинг хохиш ва истакларига кура тукай ва чул манзараларини томоша килаётганда от ва туялардан, кул манзараларини томоша килаётганда кайиклардан фойдаланган холда харакатланиши мумкин [3; 83-85 б.].

Мазкур экотуристик худуд маршрутида харакат килган сайёхлар кизикишларига кура илмий-тадкикот ишлари, даволаниш, фенологик кузатишлар, сув спорти уйинларини ташкил килиш хамда дам олиши мумкин. Саёхат бир неча кун давом этадиган булса, Дустлик шахридаги мехмонхонада, Мирзачул санаториясида ва кул атрофидаги кемпингларда хамда ёз фаслида чодирларда хам дам олиш имкониятлари мавжуд.

Хулоса. Мазкур маколада Жиззах вилоятида туристик дестинацияни ривожлантириш учун куйидаги туристик маршрутлар хамда таклиф ва тавсиялар ишлаб чикилди.

Жиззах вилояти узининг табиий-иклимий, рекрацион, тарихий, маданий ва зиёрат туризм салохиятларидан келиб чиккан холда муаллиф куйидаги туристик маршрутларни тавсия этди:

- Жиззах шахрида жойлашган давлат арбоби ва узбек ёзувчиси "Шароф Рашидов" ва таникли шоир "Х,амид Олимжон" уй музейларига маданий-тарихий туристик маршрут, шунингдек шахар атрофидаги худудларга "Жиззах сомса" сини истеъмол килиш учун гастрономик маршрут;

- Айдар-Арнасой куллар тизимига рекрацион, экотуристик ва гастрономик маршрутлар;

- Мирзачул туманидаги "Гагарин", Галларол туманидаги "Маржон суви", Зомин туманидаги "Зомин" сихатгохларига рекрацион ва тиббий туризм маршуртлари;

- Вилоятнинг Фориш туманидаги "Нурота" тоF урмон курикхонаси ва "Хонбанди" тарихий обидаларига экотуристик маршрут;

- Вилоятнинг Галлорол туманидаги "Авлиё ота", "Сайфин ота", 'Тубдин ота", "Жондахор ота" зиёратгохларида диний - зиёратгох маршрут;

- Зомин ва Бахмал туманларидаги "Зомин давлат курикхонаси" хамда "Зомин миллий боF" худудининг тоFли худудларида экстремал ва tof туризми маршурт;

- Вилоятнинг Бахмал туманида жойлашган "Усмат ота", "Новка ота", "БоFимозор", "Хужа кундаланг", "Теракли ота", "Мачитли ота" зиёратгохларига диний-зиёратгохларга маршрутлар ишлаб чикиш диний туризмни ривожлантиришга асос булади [5].

Юкорида келтириб утилган йуналишларда туристик маршуртларни ташкил килиш ва туристик объектлар атрофида инфратузилмани яхшилаш оркали сайёхларнинг янада ортишига асос булади. Мазкур сохани ривожлантириш буйича янги лойихалар ва янги маршрутларни ишлаб чикиш бугунги куннинг мухим вазифаларидан бири хисобланади.

Фойдаланилган дабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг "Узбекистон Республикасининг туризм сохасини жадал ривожлантиришни таъминлаш чора-тадбирлари туFрисида"ги 2016 йил 2-декабрдаги ПФ-4861 сонли Фармони.

2. Гудалов М.Р. Жиззах вилояти табиати ва уни мухофаза килиш. Тошкент. "Фан ва технология" нашриёти. 2014, 33 -41 б.

3. Холдорова Г., Хдзраткулова Г ва бошк. Жиззах вилоятида туризмни ривожлантириш истикболлари. География ва география таълимидаги муаммолар. Республика илмий-амалий конференция материяллари. Жиззах. 2018 й. 83-85 б.

4. Mirzayev M.A., Aliyeva M.T. Turizm asoslari. - Toshkent: O'zbekiston, 2011. - B.45.

5. Жиззах вилоятида туризмни ривожлантириш имкониятлари ва истикболлари. Л. З. Ибрагимов., Б. М. Мусаев., Д. К. Убайдуллаев. Jurnal -"Science and Education". 2021 й. 429-434 b.

Usmanov, M. R. (2021). The Prospective Of The Development Of Ecotourism In Jizzakh Region. Journal of Geography and Natural Resources, 1(01), 8-10.

6. X,aкимoв K,., Fудaлoв М. "Жиззaх вилoяти гeoгрaфияси". Монография. Жиззах, 2004 й.

7. Komilova, N. K. (2021). TOURIST DESTINATION AS AN OBJECT OF RESEARCH OF SOCIAL AND ECONOMIC GEOGRAPHY.Psychology and Education Journal, 58(1), 2058-2067.

8. Usmanov, M. (2020). Туризм-иктисодий ва ижтимоий географиянинг тадкикод объекти сифатида. Архив Научных Публикаций JSPI, 1-5.

9. Холикулов, Ш., & Ибодуллаев, К,. (2020). Жиззах вилоятида экологик туризмни ривожлантириш истикболлари. Архив Научных Публикаций JSPI, 110. Komilova, N. K., Matchanova, A. E., Safarova, N. I., Usmanov, M. R., & Makhmudov, M. M. (2021). Some socio-economic aspects of gastronomic tourism study. Estudios de economía aplicada, 39(6), 12.

11. Усманов, М. (2020). Теоретика-методологические вопросы географии экологического туризма. Архив Научных Публикаций JSPI, 1-4.

12. Usmanov, M. (2020). Ekoturizmni rivojlantirishnmg o'ziga xos geografik xususiyatlari. Архив Научных Публикаций JSPI.

13. Курбонов, К. (2020). Жиззах вилояти ва унинг ривожланиш истикболлари. Архив Научных Публикаций JSPI.

14. Bekpulatovich, K. B. (2020). The nature of the nurata ridge and its protection. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 10(10), 651-654.

15. Камолов, М. Н., Холмирзаев, Ж., & Хакимов, Б. (2021). ЖИЗЗАХ ВИЛОЯТИДА ГИДРОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРНИНГ ТАКСИМЛАНИШИ. Журнал естественных наук, 1(5).

16. Усмонов, М. (2020). JIZZAX VILOYATIDA EKOLOGIK TURIZMNI RIVOJLANTIRISHNING BA'ZI BIR IMKONIYATLARI. Журнал естественных наук, (1).

17. Usmanov, M. (2020). Узбекистонда халкаро туризмни ривожлантиришда "диний туризм" нинг ахдмияти. Архив Научных Публикаций JSPI.

18. Курбонов, К., & Бурхонов, Э. (2020). Туризм ва унинг ривожланиш боскичлари. Архив Научных Публикаций JSPI.

19.www.stat.uz

20. https://uzbektourism.uz

21. info@jizzax.uz

22. https://jizzax.uz

23. https://www.jizzaxstat.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.