Научная статья на тему 'МУҲОФАЗА ҚИЛИНАЁТГАН ТАБИИЙ ҲУДУДЛАРДА ЭКОТУРИЗМНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ АҲАМИЯТИ'

МУҲОФАЗА ҚИЛИНАЁТГАН ТАБИИЙ ҲУДУДЛАРДА ЭКОТУРИЗМНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
470
26
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
муҳофаза қилинаётгантабиий ҳудуд / қўриқхоналар ва миллий боғлар / экомарказ / экотуризм / экотур / туристик маршрут / археологик топилмалари / палеонтологик қолдиқлар / ноёб табиат масканлари. / охраняемая природная территория / заповедники и национальные парки / экоцентр / экотуризм / экотур / туристический маршрут / археологические находки / палеонтологические памятники / уникальные природные объекты.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — З.М.Тошбоев, И.М. Урозалиев, Ж.Р. Хамзаев

бугунги кунда мамлакатимизда муҳофаза қилинаётган табиий ҳудудларда экотуризмни ривожлантиришга катта эътибор қаратилибкелинмоқдава экотуризмни ривожлантириш мақсадида унитадқиқ этишга қизиқиш ортиб бормоқда. Ушбу мақолада муҳофаза қилинаётган табиий ҳудудлардаэкотуризмни ривожлантиришнинг аҳамиятикўриб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ ЭКОТУРИЗМА НА ОХРАНЯЕМЫХПРИРОДНЫХТЕРРИТОРИЯХ

на сегодняшний день в нашей стране большое внимание уделяется развитию экотуризма на особо охраняемых природных территориях, растет интерес к его изучению в целях развития экотуризма. В данной статье рассматриваются важностьразвития экотуризма на охраняемых природных территориях.

Текст научной работы на тему «МУҲОФАЗА ҚИЛИНАЁТГАН ТАБИИЙ ҲУДУДЛАРДА ЭКОТУРИЗМНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ АҲАМИЯТИ»

DOI: https://doi.org/10.37547/supsci-ignr-02-01-11 Pages: 75-86

Journal of Geography and Natural Resources SJIF 2022: 6.037

JOURNAL OF GEOGRAPHY AND NATURAL RESOURCES

journal homepage:

https://topjournals.uz /index.php/j gnr

PROSPECTS FOR THE DEVELOPMENT OF ECOTOURISM IN PROTECTED

NATURAL AREAS

Z.M. Toshboev

Researcher

Jizzakh State Pedagogical Institute Jizzakh, Uzbekistan

I.M. Urozaliev

Researcher

Jizzakh State Pedagogical Institute Jizzakh, Uzbekistan

J.R. Khamzaev

Researcher

Jizzakh State Pedagogical Institute Jizzakh, Uzbekistan

ABOUT ARTICLE

Key words: protected natural area, nature reserves and national parks, ecocenter, ecotourism, ecotour, tourist route, archaeological finds, paleontological monuments, unique natural objects.

Received: 04.04.22 Accepted: 06.04.22 Published: 08.04.22

Abstract: Today in our country much attention is paid to the development of ecotourism in specially protected natural areas, there is a growing interest in its study in order to develop ecotourism. This article discusses the importance of developing ecotourism in protected natural areas.

МУ^ОФАЗА ЩЛИНАЁТГАН ТАБИИЙ ^УДУДЛАРДА ЭКОТУРИЗМНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ АХДМИЯТИ

З.М. Тошбоев

Тадцщотчи

Жиззах давлат педагогика институти Жиззах, Узбекистон

И.М. Урозалиев

Тадцщотчи

Жиззах давлат педагогика институти Жиззах, Узбекистон

Ж.Р. Хамзаев

Тадцщотчи

Жиззах давлат педагогика институти Жиззах, Узбекистон

_МА^ОЛА ^А^ИДА

Калит сузлар: мухофаза

килинаётган табиий худуд, курикхоналар ва миллий боглар, экомарказ, экотуризм, экотур, туристик маршрут, археологик топилмалари, палеонтологик колдиклар, ноёб табиат масканлари.

Аннотация: бугунги кунда мамлакатимизда мухофаза килинаётган табиий худудларда экотуризмни ривожлантиришга катта эътибор каратилиб келинмокда ва экотуризмни ривожлантириш максадида уни тадкик этишга ;изи;иш ортиб бормокда. Ушбу маколада мухофаза килинаётган табиий худудларда экотуризмни

ривожлантиришнинг ахамияти куриб чикилган.

ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ ЭКОТУРИЗМА НА ОХРАНЯЕМЫХ ПРИРОДНЫХ

ТЕРРИТОРИЯХ

З.М. Тошбоев

Исследовател ь

Джизакский государственный педагогический институт Джизак, Узбекистан

И.М. Урозалиев

Исследователь

Джизакский государственный педагогический институт Джизак, Узбекистан

Ж.Р. Хамзаев

Исследователь

Джизакский государственный педагогический институт Джизак, Узбекистан

О СТАТЬЕ

Ключевые слова: охраняемая природная территория, заповедники и национальные парки, экоцентр, экотуризм, экотур, туристический маршрут, археологические находки,

палеонтологические памятники,

уникальные природные объекты.

Аннотация: на сегодняшний день в нашей стране большое внимание уделяется развитию экотуризма на особо охраняемых природных территориях, растет интерес к его изучению в целях развития экотуризма. В данной статье рассматриваются важность развития экотуризма на охраняемых природных территориях._

КИРИШ

Мухофаза килинаётган табиий худудларнинг хозирги замон кишилари хаётидаги ахамияти ва роли тобора ортиб бораётган бугунги кунда одамлардан табиатга янада эхтиёткорлик билан муносабатда булишни такозо этмокда. Узининг тарихий худудида

яшаб, узини хурмат киладиган хар бир халк доимо табиий бойликларини нафакат мухофаза килиш, балки уларни купайтириш ва уз она ерида мавжуд булиши шароитини максимал даражада яхшилаш имкониятларидан фойдаланиб келажак авлодларга саклаб колишга кайгуриши лозим. Сайёрамизнинг табиат курикхоналари шунинг учун яратилганки, фан-техника тараккиётининг барча ютукларига эришган ва коинотга парвоз килган даврда яшаётган инсон Ер юзида табиатнинг илк бор вужудга келган бурчаклари аждодларимиз томонидан халигача сакланиб колганлигини унутмаслигимиз лозим.

АСОСИЙ ЩСМ

Мамлакатимизда хозирги ва келажак авлод манфаатларини кузлаб ноёб хамда экологик, иктисодий, илмий, маданий, санитария-согломлаштириш, эстетик нуктаи назардан миллий бойлигимиз саналган ва умумхалк мулки булмиш кимматли мухофаза килинадиган табиий худудларни ташкил этишнинг хукукий, экологик, иктисодий ва ташкилий умумий асослари Узбекистон Республикасининг 2004 йил 3 июлда кабул килинган "Алохида мухофаза этиладиган табиий худудлар тугрисида"ги ^онунида хам белгилаб берилган. Шунингдек, бугунги кунда мухофаза килинадиган табиий худудлар -курикхоналар, миллий парклар дунёнинг купгина мамлакатларида экотуризмни ташкил этиш ва ривожлантиришда тарбиявий, ватанпарварлик, табиий-музей, илмий, маданий, таълимий, рекреацион-согломлаштириш, экологик ахамияти тобора ортиб бормокда. Мухофаза килинадиган табиий худудлар кишиларни маданиятга, табиат гузалликларига, табиат ёдгорликларига мехр куйишга, ёш авлодни ватанпарварлик рухида тарбиялашда мухим ахамиятга эга. Сайёрамизда тегинилмаган табиат гушалари йил сайин камайиб бораётган хозирги даврда ранг-баранг табиатнинг табиий музейлик киймати ортиб бормокда. Табиатнинг ресурс салохиятини бахолаш, илмий ва амалий тадкикот ишларида эса курикхоналар ва миллий богларни очик осмон остидаги дала лабораторияси хам дейиш мумкин. Шунинг учун мухофаза килинадиган табиий худудларда куп йиллар мобайнида йигилган кимматли экспонатлар ва экспозицияларнинг ажойиб коллекцияларини топиш мумкин ва уларнинг кам тегинилган табиати мониторинг олиб бориш учун эталон хисобланади. Тадкикот олиб бораётган илмий ходимлар ушбу табиат комплексидаги компонентлари устида тадкикот олиб бориш билан биргаликда уларни саклаб колиш борасидаги тавсиялар ишлаб чикишади, биологик хилма-хилликнинг ортишига хисса кушади. Ташриф буюрган сайёхларда эса узини ураб турган атроф-мухит хакида тулик тасаввурга эга булишларига имконият яратилади.

Мухофаза килинадиган табиий худудларда бир канча йуналишларда экотуристик маршрутлар уюштириш мумкин. Асосий йуналишларнинг кискача тавсифи куйидагилардан иборат: 1. Илмий экологик туризм - илмий муассасалар ва

мутахассислар (зоологлар, энтомологлар, ботаниклар ва х.к.) учун олдиндан тузилган шартнома асосида амалга оширилади. 2. Умумтаълимий экологик экскурсиялар -факатгина махсус участкаларда амалга оширилади. Ушбу йуналиш махаллий ташриф буюрувчиларга мулжалланган. 3. Болалар учун мулжалланган экотурлар - имтиёзли категория. Х,ар йили курикхонага ёрдам берувчи болалар учун бепул ташкил этиладиган экологик лагерлар. 4. Юкори даражада таъминланган ахоли учун ёки коммерцион (тижорат) экскурсиялар - ташкилотга фойда келтирувчи, яъни хизмат курсатиш одатдан ташкари 20 %га кимматлаштирилган турлар. ^урикхона режимига тугри келмайдиган таклифлар куриб чикилмайди. 5. Саргузашт экотурлар - якка (индивидуал) мижозлар билан ишлаш шакли. Коммерцион экскурсиялардан фаркли равишда мижознинг кизикишларидан келиб чиккан холда, муайян белгиланган худудлардаги маршрутлар. Барча экотурлар жараёнида табиатни мухофаза килишга каратилган ташвикот ишлари мазмун ва мохиятига кура ишонарли, аник максадга каратилган, тизимлаштирилган тарзда олиб борилса юкори натижаларга эришилади. Биосфера курикхонаси худудининг зонал тузилиши комплекс экологик турларни ташкиллаштиришга мос келади. Бундай турлар экологик туризмда пешкадам булган Жанубий Африка Республикаси ва Австралияда кенг оммалашган. Шундай турларга ажратилган вактнинг бир кисми инсон таъсир этмаган табиат билан танишиш булса, колган кисми этнографик булиб, ерли ахоли турмуш тарзи, хужалик фаолиятининг анъанавий шакллари, маданияти, урф-одатлари, анъаналари, расм-русумлари, анъанавий таомлари, махаллий архитектура ва бошкалар билан танишишдир.

Мухофаза килинадиган табиий худудлар инсоннинг ёввойи табиат билан мулокоти ижобий эмоцияларнинг асосий манбаи хисобланади хамда катта психотерапевтик таъсир курсатади. Купгина курикхоналар уз худудларида шифобахш манбаларга эга булиб, улар ахолининг саломатлигини тиклашда аскотиши мумкинлиги билан рекреацион-согломлаштириш жихатдан катта ахамиятга эга. Мухофаза килинаётган табиий худудлар сакланаётган ёввойи табиат инсонларнинг Ер юзасида бугунги кунда яшаб колиши учун жуда зарур булиб, кенг омманинг фикрига биноан, факатгина курикланадиган худудлар экологик мувозанатни таъминлашга кодир. ^урикхоналарнинг асосий вазифаларидан бири - ахоли билан экологик-маърифий-маънавий ишларни олиб бориш нуктаи назаридан экологик (мухит ташкил килувчи) ахамияти кун сайин ортиб бормокда. Масалан, Россия Федерациясида купгина курикхоналарда махсус булимлар ташкил этилган булиб, у ердаги мутахассислар айнан шу фаолият билан шугулланадилар. Ушбу экологик-маърифий булимлар узининг накадар ахамиятли ва зарур эканлигини исботлаб берган.

Узбекистонда табиатни мухофаза килиш тармоги уз ичига 8 та курикхона, 2 та табиат миллий боги ва 1 та миллий бог, 1 та биосфера резервати, 11 буюртмахона ва 1 та - Сайгокли мажмуа (ландшафт) буюртмахонаси, Жайрон республика экомаркази, 10 тага якин табиат ёдгорликларини олган. Узбекистондаги алохида мухофаза килинадиган худудларда хам экотуристик маршрутлар ташкил этилмокда. Хусусан, экомаршрутларни ташкиллаштиришда мухофаза этиладиган худудлар тартибига риоя килишни таъминлаш зарур. Бунинг учун мухофаза килинадиган худудлар рахбарияти Мухофаза этиладиган табиий худудларда турист ва экскурсантлар учун коидалар ишлаб чикишлари керак булади.

Х,ар кандай маршрут йуналиши танланганда, аввало унинг максади инобатга олиниши лозим. Ушбу экотуристик маршрутларнинг максади экологик таълим-тарбия бериш, табиат билан узаро муносабат маданиятини кутариш, табиий мухитда узини тутиш хамда ахлок-одоб меъёрларига риоя килишдан иборат. Х,озирги кунда коидага айланиб колган холатлардан бири, хар бир экотуристик маршрутларнинг ички мазмунини белгилаш учун аввал унинг максади, экотур утказилиши кутилаётган объект, ундаги муаммолар ва уларни бартараф этиш йуллари уйлаб курилади. Айрим мутахассислар экскурсияларни утказишдан аввал куйидаги амалларни бажаришни тавсия этадилар: шахарлар билан унинг атрофидаги жойлар, кишлок жойлари ва табиий ландшафтлар алокадорлигини аниклаш; табиий атроф мухитга, ландшафтларга, табиатдан фойдаланиш тарихига эътиборни каратиш; кишилар фаолияти таъсири остида ландшафтларнинг хозирги куриниши ва келажак истикболларига, яъни динамик холатига эътиборни каратиш; ландшафтларнинг экологик холатини ижобий томонга узгартириш йулларини ишлаб чикишни режалаштириш; алохида мухофаза этиладиган табиий худудлар тури ва уларнинг макомини аниклаштириш; саёхатчиларнинг экологик онги ва маданиятини кутаришнинг ечимини топиш ва х.к.

Мамлакатимиз худудида хорижий туристларни жалб килувчи нафакат дунёга машхур Самарканд, Бухоро, Хива, Термиз сингари тарихий шахарлар, кадимги меъморий обидалар ва ёдгорликлар, балки шу билан биргаликда экотуризм билан боглик булган бетакрор гузал табиати, ландшафтлари, хилма-хил ноёб усимлик ва хайвонот дунёси, жахон ахамиятига эга булган нодир археологик топилмалари, палеонтологик колдиклар, дунёда кам учрайдиган геологик кесимлари, 8000 дан ортик табиий ёдгорликлари мавжуд. Бугунги кунда Узбекистонда овчилик-баликчилик ер майдонлари 38 млн. гектардан ортик булиб, шундан 1 млн. гектарини сув фонди- куллар, дарёлар, сув омборлари ташкил этади. Республикамиз фаунаси 97 турдаги утхур хайвонлар, 424 турдаги кушлар, 58 турдаги судралиб юрувчилар ва 83 турдаги баликларга эга. Улардан Узбекистон

Республикаси "^изил китоб"ига утхур хайвонларнинг 24 тури, кушларнинг 48 тури, судралиб юрувчиларнинг 10 тури, баликларнинг 18 тури ва 78 турдаги умурткасизлар киритилган. Узбекистон Республикаси ФА Ботаника институти маълумотларига кура, мамлакатимиз худудида хозирги кунда усимликларнинг 4100 дан ортик турлари мавжуд булиб, улардан 3000 дан ортик тури ёввойи холда усувчи юксак усимликлар ва уларнинг 9 %и эндемиклар ташкил этади.

Узбекистон худудининг мухофаза килинадиган табиий худудлар таркибида 2164 км майдонни ташкил этган 9 та давлат курикхонаси, 6061 км майдонни ташкил этган 2 та миллий бог ва ноёб турларга кирувчи хайвонларни купайтириш Республика маркази ("Жайрон" Экомаркази), умумий майдони 12186 км ни ташкил этган 11 та давлат

буюртмахоналари мавжуд. Мухофаза килинаётган табиий худудларнинг умумий майдони

2 w

20520 км ёки Узбекистон худудининг 5,2 %ини ташкил этади. Бундан ташкари, Узбекистон Марказий Осиёнинг уртасида экотуризмнинг ривожланиши учун кулай транспорт-географик ареалда жойлашган булиб, турли хилдаги ривожланган транспорт хамда транспорт-коммуникация алока йуллари билан богланган булиб, узининг халкаро туризм салохияти буйича жахонда олдинги уринларни эгаллайди.

Экотуристик маршрутларни ишлаб чикишда сайёхлик объектининг рельефи, тог жинслари, иклими, ер усти ва ер ости сувлари, тупроги, усимлик ва хайвонот дунёси хакидаги маълумотларни мукаммал урганиш максадга мувофик. ^ушимча маълумот сифатида жойнинг геокомплекслари, табиатни мухофаза килишга оид олиб борилаётган тадбирлар хамда алохида мухофаза килинадиган худудларнинг хукукий макоми тугрисидаги ахборотлар берилса туристик маршрутлар хакикий экологик йуналтирилган булади. Хусусан, хар кандай бошка туристик саёхатлар катори экологик турларда хам дам олиш, жисмоний ва рухий куч-кувватни тиклаш максади ётади. Купгина тадкикотчилар экотуризм мохиятини сифатли саёхат максадида билишни, экологик билимга, маърифатга, табиатга нисбатан мехр туйгуларини уйготишга йуналтирганлар. Экотуризмни ривожлантириш учун доимий саклаб туриладиган ва шакллана борадиган экологик маршрутлар тармогини ишлаб чикиш хамда йуналтиришга амал килиниши лозим. Бундай маршрутлар узок вакт давом этадиган ва кийинчилик даражасига эга булган, ландшафтларнинг узига хос хусусиятларини намоён этадиган, типик атроф табиий мухит манзараларини курсата оладиган, тарихий-маданий объектларини бирлаштирадиган, етарли даражада тула ахборот билан таъминланган булади. Х,озирги кунда Узбекистоннинг алохида мухофаза этиладиган худуларидан - "Жайрон" экомарказига, Угом-Чоткол миллий богига экотурлар ташкил этилган. Экологик туризм ривожланган мамлакатларнинг малака ва тажрибасига таянган холда Узбекистоннинг турли

бурчакларидаги курикхоналар, миллий боглар, буюртма курикхоналарга экологик турлар, маршрутлар уюштириш максадга мувофик булар эди.

Мамлакатимизда экотуризм имкониятлари нихоятда катта хамда туристик салохияти буйича дунё экотуризм индустриясида юкори уринларни эгалласада, лекин амалда Узбекистонда бу салохият ва имкониятлардан тула-тукис фойдаланиш учун ишлаб чикилаётган чора-тадбирлар хали етарли даражада амалга оширилган эмас. Чет эл

сайёхларини Узбекистонга, умуман Марказий Осиё табиатига, ноёб наботот ва хайвонот дунёсига жалб этиш максадида "ЭКОСАН" халкаро ташкилоти кошида 2006 йил Халкаро Экотуризм Маркази ташкил этилди ва у хозирги кунда уз фаолиятини олиб бормокда.

"Узбектуризм" Миллий Компанияси охирги йилларда Узбекистон худудлари буйича купгина экологик турлар ишлаб чикди хамда экологик туризм билан бевосита боглик булган ташкилотларни ташкил этди. Узбекистон Республикаси Табиатни мухофаза килиш Давлат кумитаси Давлат бионазорати "Табиий худудларни мухофаза килиш" булими Жайрон "Экомаркази"нинг 30 йиллик фаолиятига, жайрон, Пржевальск отлари, кулонларни саклаш ва купайтириш, уларнинг эталогияси, биологияси, физиологиясини урганиш хамда экотуризмни ривожлантириш максадида "Жайрон" Экомарказига кушни, очик йул худудида жойлашган 27300 гектар майдонни ташкил этган марказ тажриба участкасини миллий табиат богига айлантиришга багишланган буклет-брошюра 3 тилда чоп этилган.

Х,озирги кунда экологик туризмни ривожлантириш максадида ушбу булим ходимлари "Жайрон" Экомарказига кушни булган 27300 га майдонни ташкил этган худудда Марказий Осиёда кам учрайдиган ноёб жуфт туёкли хайвонларни (жайрон, Бухоро куйи, Бухоро бугуси, ёввойи эчки, бурама шохли эчки морхур, ёввойи чучка) саклаш ва купайтириш ва уларни химоя килинган ареал худудларига (курикхона, миллий боглар, мухофаза килинган табиий худудлар) кайтариш, табиий миллий бог ташкил килиш борасида илмий-иктисодий асосланган лойиха тузиш ишларини олиб боришмокда. ^умита тасарруфида "Сайхун" хужалиги Тошкент шахридан 100 км жануби-шаркда жойлашган булиб, 367 гектар майдонни ташкил этади. Мазкур майдон шимол, шарк ва жануб томонидан 140 гектарни ташкил этган кул билан ишончли табиий чегарага эга. Ушбу худудда тунгиз, ёввойи чучка, чиябури, кушлардан кирговул, ёввойи урдак ва бошка сувда сузувчи ёввойи кушлар, баликлар мавжуд. У ерда уларнинг яшаши учун кулай шароитлар яратилган. Х,озирги кунда мазкур хужаликда ёввойи урдак ва гозлар купайтирилмокда хамда экотуристлар учун жахон андозаларига ва талабларига жавоб бера оладиган мехмонхона таъмирдан чикарилмокда. ^озирги вактда "Сайхун" хужалигида Марказий Осиёда кирилиб кетиш арафасида турган жуфт туёкли хайвонларни

саклаш, купайтириш ва уларни табиатга кайтариш максадида парваришхона ташкил этилган. Ушбу маскан махаллий ва чет эл экотуристларини туризмни табиатга саёхат ва экосафари турларини утказиш учун жуда кулай жойдир. Чунки бу ерда нафакат юкорида курсатилган хайвонлар, балки Марказий Осиёда кирилиб кетиш арафасида турган ноёб Бухоро бугуси, Бухоро куйи, Северцов куйи, Бухоро жайронлари, бурама шохли морхур эчкиси каби бошка турдаги камёб жуфт туёкли хайвонларни яшаш ва купайтириш учун етарли озукавий ресурслар ва химоя мавжуд.

Сурхондарё вилояти ноёб хайвонот ва наботот дунёсини тиклаш, купайтириш хамда Узбекистон ва чет эл экологик туризм саёхатчиларини ёввойи табиат билан таништириш, дам олиш, ов ва калик овлаш маскани яратиш максадида 2006 йил 9 март куни Узбекистон Республикаси давлат бионазорати нозирлиги кошида Сурхондарё вилояти Жаркургон тумани, Термиз шахридан 30 км шимоли-шаркида, жами 1034 гектар майдонни ташкил этган Октепа сув омборининг атрофида жойлашган "Ок тепа" табиат боги ташкил этилди. Мазкур маскан миграция килувчи кушлар, ёввойи урдак ва сузувчи кушларнинг вактинча дам олиб, тухтаб утувчи хамда купгина кушларнинг кишлаб колиш маконига айланган худуддир.

Х,озирги кунда "Ок тепа" табиат богида урмонзорлар, саксовулзорлар барпо этиш, табиий тукайзорлар хамда Марказий Осиёда кирилиб кетиш арафасида турган ноёб усимлик дунёсини тиклаш ва купайтириш борасида ишлар амалга оширилмокда. Жиззах шахридан 65 км шимоли-гарбида жойлашган балик турларига бой Айдар-Арнасой куллар тизимида экотуризмнинг табиатга саёхат хамда балик овлаш турлари утказиш учун жахон талабларига жавоб берадиган мехмонхона куриб битказилди. Бундан ташкари, давлат бионазорати Айдар-Арнасой куллар тизимида тезкор рейд текшириш ишларини кучайтириш хамда экотуристларни кул ва унинг атрофи табиати, ландшафтлари, хайвонот ва наботот дунёси билан якинрок таништириш максадида зарурий техника ва жихозлар билан таъминланган.

Узбекистонга келувчи экотуристларга сервис хизмати курсатилиши сохасига хозирги замон технологияларини жалб килишга хам эътибор берилмокда. Маълумки, экотуризм масканлари, асосан марказлашган энергия таъминоти тизимларидан четда бориш кийин булган худудларда жойлашган. Шунинг учун бу масканларни электр энергияси (ёритиш, ТВ, радио, алока ва хк) ва иссик сув билан таъминлаш максадида Узбекистон Республикаси табиатни мухофаза килиш давлат кумитаси томонидан халкаро ташкилотларни жалб килган холда фото электр станциялари ва куёш коллекторларини урнатиш ишлари амалга оширилган. Мамлакатимиздаги бир катор курикхоналарда, Сурхондарё вилоятида "Ок тепа" табиат богига, Айдар-Арнасой куллар тизими атрофида,

Жиззах вилоятидаги "Зомин", "Туркистон тог тизмасининг фауна, флорасини урганиш мониторинги ва укув Маркази"да, Бухоро вилоятидаги "Жайрон" экомаркази парваришхонасига экологик тоза кайта тикланувчи энергия курилмалари урнатилди. Таъкидлаш жоизки, охирги йилларда Узбекистон Республикаси табиатни мухофаза килиш давлат кумитаси томонидан бу борада олиб борилаётган ишлар, чора тадбирлар, албатта якин йилларда Узбекистонда экотуризмнинг сезиларли равишда ривожланиши учун хизмат килади.

Экотуризмнинг ташкилий-хукукий масалалари куйидагилардан иборат: 1.Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Республикасида 2007-2015 йиллар давомида экотуризмни ривожлантириш чора-тадбирлари давлат дастури тугрисида"ги Узбекистон Республикаси Президентининг Фармони ёки Фармойиши хамда Вазирлар Махкамасининг тегишли карорини кабул килиш. Дастурда мамлакатимизда экотуризмни боскичма-боскич ривожлантириш чора-тадбирларини белгилаб бериш, моддий-молиявий асосини курсатиш, амалий ишларни бажариш муддатларини аниклаб бериш. 2. Узбекистон Республикаси Табиатни мухофаза килиш давлат кумитаси ва Узбектуризм миллий компанияси хузурида экотуризм буйича махсус булинмаларни ташкил этиш ва уларнинг низомларини ишлаб чикиш. 3. Экотуристик хизмат курсатишнинг турли мулк шаклларини кенгайтириш ва унда тадбиркорлик фаолиятини куллаб-кувватлаш. 4. Экотуризм билан шугулланувчи шахсларга имтиёзли кредитлар бериш, соликка тортиш, божхона туловларини амалга ошириш масалаларини замон талабига мослаштириш. 5. Экотуризмга оид меъёрий-хукукий тизимни атрофлича чукур тахлил килиш, уларни такомиллаштириш, тегишли кушимчалар хамда узгартиришлар киритиш экотуризмнинг хукукий механизмини яратиш. 6. Экотуризм билан шуглланаётган жисмоний ва юридик шахсларга: намунавий лойиха ва бизнес режаларни ишлаб чикиш, моддий-техника, ахборот-тахлилий, тезкор хизмат курсатиш базасини яратиш. 7. Республикада минтакавий, миллий, махаллий ва халкаро экотуристик жамгармаларни ташкил этиш.

Экотуристик фан, таълим, тарбия ва таргибот: 1.Реклама максадида экотуризм тугрисида брошюра, буклет, памфлет, варака ва шу кабиларни етарли ададда чоп этиш. 2.Экотуризмга оид илмий тадкикотларни жадаллаштириш учун фундаментал, амалий ва инновацион лойихалар буйича давлат грантларини ажратиш хамда танловларни утказиш. 3.Экотуризм йуналишидаги илмий ишларни мувофиклаштириш максадида табиатни мухофаза килиш давлат кумитаси кошида илмий амалий Марказни ташкил этиш. 4.Экотуризм йуналишидаги юкори малакали кадрларни тайёрлаш учун Вазирлар Махкамаси хузуридаги Олий Аттестация Комиссиясининг Ихтисослашган Кенгашлари

таркибида махсус шифрларни (масалан, "Экотуристик бошкарув ва бизнес", "Экотуризм иктисодиёти" каби мутахассисликларни) таркиб топтириш масалаларини куриб чикиш. 5."Экотуристик хизмат", "Экотуристик маркетинг ва менежмент", "Экотуризм гиди" каби мутахассисликлар буйича урта бугиндаги касб-хунар таълимидаги тегишли йуналишларда кадрлар тайёрлашнинг узвийлигини таъминлаш. б.Экотуризм буйича давлат таълим стандартлари, намунавий укув дастурлари ва режаларини ишлаб чикиш, укув, укув -методик адабиётларни яратиш. 7.Экотуризм буйича кадрларни малакасини ошириш ва уларни кайта тайёрлаш таълимини йулга куйиш. 8.Ахолининг экотуристик онги ва маданиятини устириш учун оммавий ахборот воситаларида экотуризмга багишланган махсус рукн ва туркумларни ташкил этиш, конкурслар, викториналар ва лотарея уйинларини утказиш. 9.Экотуризмга багишланган илмий-оммабоп, оммабоп нашрларни (карта, буклет, атлас, таквим, CD, DVD дисклари) чоп этиш. Интернетда давлатнинг ахборотлашув ва таркатув сайтларини ташкил этиш. 10.Экотуристик инфратузилмани шакллантириш. 11.Экотуризм оркали ёшларимизда миллий гоя ва ифтихорни тараннум этиш.

Экотуризмнинг ижтимоий-иктисодий масалалари: 1.Экотуризм объектларида ахолини иш билан таъминлаш, ижтимоий мухофаза килиш муаммоларини хал килиш. 2.Экотуризм кадамжойларида кичик ва урта бизнесни ривожлантириш оркали кушимча иш уринларини яратиш, туристик инфратузилмани хосил килиш. 3 .Экотуризмнинг жахон талабларига жавоб бера оладиган моддий-техник, ахборот тахлилий базасини яратиш, хизмат курсатиш ва сервис сохасини ривожлантириш лозим. 4.Экотуризм масканларини электр энергияси (ёритиш, телевидение, радио, алока ва х.к.) ва иссик сув билан таъминлаш максадида экологик тоза, кайта тикланувчи мукобил энергия курилмалари ёрдамида фойдаланишни кенг йулга куйиш лозим.

ХУЛОСА

Хулоса килиб шуни таъкидлаш жоизки, Узбекистонда экотуризмни ривожлантиришни оммавий тус олиши учун факатгина юкорида курсатилган чора-тадбирлар етарли эмас, албатта. Бунинг учун экологик таълим, тарбия, таргибот, ташкилий-хукукий, ижтимоий-иктисодий масалаларни хал килишда хамжихат булиб, сохага тегишли муассаса ва ташкилотлар хамкорликда харакат килинса максадга мувофик булади. Ушбу йуналишда юзага келадиган барча камчиликларни бартараф этиш Узбекистон Республикаси Табиатни мухофаза килиш давлат кумитаси, "Узбектуризм" Миллий Компанияси, Экосан халкаро ташкилоти кошидаги Экотур маркази ва бошка экотуризмни ривожлантириш билан боглик булган тегишли кумиталар, вазирликлар хамда бошка мутасадди ташкилотлар билан хамкорликда умумий илмий-иктисодий

асосланган Узбекистонда Экотуризмни боскичма-боскич ривожланиш стратегия дастурини ишлаб чикиш, изчил хаётга татбик этиш лозим.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ

1. Тошбоев З.М., Умрзоков И., Умрзокова Г. Зомин давлат курикхонаси ва унинг ташкил этилиши. //География ва геоэкология. Илмий маколалар туплами. Самарканд. 2017. СамДУ нашри. 120-122 б.

2. Тошбоев З.М., Уролова Ф., ^аландарова Г., Дийхонбоева П. Урта Осиё худудида табиатни мухофаза килиш ишлари. //Географиянинг минтакавий муаммолари. Жиззах. 2017. 277-280 б.

3. Тошбоев З.М., Эсиргапова Ю., Х,азраткулова Г. Нурота-^изилкум биосфера курикхонаси ташкил этилиши. //География ва география таълимидаги муаммолар. Республика илмий-амалий конференцияси. Фаргона. 2018. 41-46 б.

4. Тошбоев З.М., Х,азраткулова Г., ^обулова Р. ^уйи Амударё округи мухофаза этиладиган худудлари. //География ва география таълимидаги муаммолар. Халкаро илмий-амалий конференцияси. Нукус. 2018. 59-61 б.

5. Тошбоев З.М., Х,азраткулова Г., Эсиргапова Ю. Зомин миллий табиат боги. //География ва глобализация: назария ва амалиёт. Халкаро илмий-амалий конференцияси. Андижон. 2018. 147-149 б.

6. ^shboyev Z.M., Kushmatov B.B., Murodullayev H.H. Anthropogenic landscape types in mirzachol. International Conference on Digital Society, Innovations & Integrations of Life in New Century. 1-3 pp.

7. Toshboyev Z.M., Yarashev K.S. Formulation and Development of Mirzachul Landscapes. Nature and Science. Volume 18, Number 2. February 25, 2020. Marsland Press. Multidisciplinary Academic Journal Publisher.

8. Тошбоев З.М. Мелиоративно-техногенные элементы в структура оазисных ландшафтов Мирзачул. Науч.конф. Уфа, Башкортостан. Россия. 2020. С.143-145

9. Тошбоев З.М. Мирзачул воха ландшафтларининг шаклланишида ирригациянинг роли. //Наука и образование в современном мире. Вызовы XXI века. Междунар. научно-практ. журнал. Нур-Султан, Казахстан. 2020.

10. Toshboyev Z.M. Relief forms of Mirzachul oasis. ACADEMICIA An International Multidisciplinary Research Journal. /Vol. 10 Issue 11, November 2020 (Double Blind Refereed & Peer Reviewed Journal) Impact Factor: SJIF 2020 = 7.13. p. 5.

11. Тошбоев З.М. Мирзачул воха ландшафтларининг шаклланиши ва ривожланиши. GEOGRAPHY: NATURE AND SOCIETY - SJIFactor.

12. Тошбоев З.М. Косимов Н.Д. Географическое распространение агроландшафтов. Научно-практическом электронном журнал "Экономика и социум". №5 (84). Часть 2. (май, 2021). Стр. 386-397.

13. Тошбоев З.М. Современное мелиоративное состояния оазисных ландшафтов Мирзачула и вопросы их оценки. "Экономика и социум". №1(91). Часть 1. (феврал, 2022). Стр. 1-14.

14. Тошбоев З.М., Косимов Н.Д. Туристические возмжности оазиса Мирзачуля. Актуальные научные исследование в современном мире. Выпуск 1(81). Часть 1. Переяслав, 2022. ISSN. 2524-0986. iScience. С 160-163.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.