Научная статья на тему 'Целью развития экотуризма является его текущее состояние'

Целью развития экотуризма является его текущее состояние Текст научной статьи по специальности «Прочие социальные науки»

CC BY
83
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
туризм / экологический туризм / гостиница / сервис / обслуживание / качество / качество сервиса / качество обслуживания в гостиницах / система показателей / отражающих качество обслуживания в гостиницах / рекреационный туризм. / tourism / ecological tourism / hotel / service / service / quality / quality of service / quality of service in hotels / a system of indicators reflecting the quality of service in hotels / recreational tourism.

Аннотация научной статьи по прочим социальным наукам, автор научной работы — Азим Гаппаров

В статье описаны концептуальные направления повышения качества услуг в сфере экотуризма и научнотеоретические и методологические вопросы его оценки. Показаны факторы, влияющие на качество туристических услуг, специфика гостиничных услуг, система показателей, отражающих качество услуг в экологическом туризме, содержание и способы их определения.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The goal of developing eco-tourism is its current state

The article describes the conceptual directions of improving the quality of services in eco-tourism and scientific-theoretical and methodological issues of its evaluation. It shows the factors affecting the quality of tourism services, the specifics of hotel services, the system of indicators that reflect the quality of service in eco-tourism, the content and ways to determine them.

Текст научной работы на тему «Целью развития экотуризма является его текущее состояние»

Science

through time and space

Жамият ва инновациялар -

Общество и инновации -

Society and innovations

Journal home page:

https: //inscience.uz/index.php/socinov/index

The goal of developing eco-tourism is its current state

Azim GAPPAROV !

Samarkand Institute of Economics and Service

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Article history:

Received February 2021

Received in revised form

20 February 2021

Accepted 15 March 2021

Available online

15 April 2021

Keywords:

tourism,

ecological tourism,

hotel,

service,

service,

quality,

quality of service,

quality of service in hotels,

a system of indicators

reflecting the quality of

service in hotels,

recreational tourism.

The article describes the conceptual directions of improving

the quality of services in eco-tourism and scientific-theoretical

and methodological issues of its evaluation. It shows the factors

affecting the quality of tourism services, the specifics of hotel

services, the system of indicators that reflect the quality of

service in eco-tourism, the content and ways to determine them.

2181-1415/© 2021 in Science LLC.

This is an open access article under the Attribution 4.0 International

(CC BY 4.0) license (https: //creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)

Экологик туризмни ривожлантиришнинг максади, унинг

хозирги кундаги холати

АННОТАЦИЯ

Калит сузлар: Маколада экологик туризмда сервис сифатини

туризм, оширишнинг концептуал Йуналишлари ва уни

экологик туризм, > > v

MexMONXOHA, бахолашнинг илмий-назарий ва услубий масалалари

сервис, ёритиб берилган. Унда туризм хизматлари сифатига таъсир

хизмат, килувчи омиллар, мехмонхона хизматларининг узига хос

сифат, хусусиятлари, экологик туризмда сервис сифатини

сервис сифати,

мехмонхоналарда сервис

сифати,

мехмонхоналарда сервис

сифатини ифодаловчи

курсаткичлар тизими,

рекреация туризми.

ифодаловчи курсаткичлар тизими, мазмуни ва уларни

аниклаш йуллари курсатиб берилган.

1 Lecturer of “Department of Economic Analysis and Statistics”, Samarkand Institute of Economics and Service

Samarkand, Uzbekistan.

Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - $ос1еу апа тпоуаНопз

Аим Special Issue - 3 (2021) / ISSN 2181-1415

Целью развития экотуризма является его текущее состояние

АННОТАЦИЯ

Ключевые слова: В статье описаны концептуальные направления

туризм, . повышения качества услуг в сфере экотуризма и научно-

экологическии туризм,

т остиница теоретические и методологические вопросы его оценки.

сервис, Показаны факторы, влияющие на качество туристических

обслуживание, качество, услуг, специфика гостиничных услуг, система показателей,

качество сервиса, отражающих качество услуг в экологическом туризме,

качество обслуживания содержание и способы их определения.

в гостиницах,

система показателей,

отражающих качество

обслуживания

в гостиницах,

рекреационный туризм.

Экологик туризм ХХ асрнинг 80 - Йилларидан бошлаб жахон туризми

индустриясига аста-секин кира бошлади. Бутунжахон Туризми Ташкилотларининг

маълумоти буйича кейинги беш йилда экологик туризмда туристлар окими тобора

кучайиб бораётганлиги хакида хисоб-китоб натижалари келтирилган.

Бу туризм Йуналишида Жанубий Европа, Жанубий - шаркий Осиё, Хитой ва

Африка китъасидаги давлатлар олдинги уринларга чикмокда. Лекин, экологик

туризм тушунчасига хозиргача ягона таъриф берилгани йук. Экотуризм

тушунчасини олимлар, мутахассислар ва халкаро туризм ва халкаро табиатни

мухофаза килиш ташкилотлари турлича таърифлашмокда.

Табиатни мухофаза килиш халкаро иттифоки (ТМКХИ) - "Экологик туризм

ёки экотуризм табиий мухитга нисбатан маъсулият билан саёхат килиш, табиат

худудларига зиён етказмаган холда уни урганиш, хамда табиатнинг бетакрор, жалб

этувчи жойларидан завк олиш максадида табиатни мухофаза килган холда табиатга

кумаклашади, атроф-мухитга “юмшок” таъсир этади, махаллий халкнинг

ижтимоий-иктисодий шароитини фаоллаштиради ва шу фаолиятдан уларнинг

имтиёзлар олишини таъминлайди”.

Туризм жамияти (ТЖ) - “Табиий худудларга маъсулят билан саёхат килиш

натижасида табиатни мухофаза этишни таъминлайди ва махаллий халкнинг

турмуш даражасини яхшилайди”.

Ёввойи табиат умумжахон жамгармаси (ЕТУЖ) - “Экотуризм - нисбатан

табиатга зиён етказмаган худудларга саёхат, маданий этнографик хусусиятлари

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

хакида тасаввур олиш максадида, тизмнинг бутунлигини бузмаган холда, шундай

иктисодий шароитлар яратадики, унда табиатни мухофаза килиш яхшиланади ва

табиий ресурслар махаллий халкка фойда келтиради”.

Бутунжахон туризм ташкилоти (БТТ) - “Экотуризмда табиий худудларга

маъсулият билан саёхат килиш натижасида табиатни мухофаза этишни

таъминлайди ва махаллий халкнинг турмуш даражасини яхшилайди”,.

Узбекистон экологик туризмни ривожлантириш ’Концепциясида[1]-

“Экологик туризм деганда нафакат маърифий-маънавий максадларни кузлаган

холда экзотик табиий худудларга, уларнинг хайвонат ва усимлик дунёсига саёхат

балки, ижтимоий - иктисодий масалаларни амалга ошириш ёрдамида экология

850

Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - $ос1еу апа тпоуаНопз

Аим Special Issue - 3 (2021) / ISSN 2181-1415

муаммоларини хал килиш билан бир-бирига ботлик MakKMyaJlap HAFHHAMCHHU

тушунамиз”.

Америка кушма штатлари экотуризм жамияти-махаллий —ахоли

манфаатларини эътиборга олувчи, табиий ресурсларни мухофаза килувчи,

экотуризмларни бутунлигини сакловчи, махаллий маданият ва табиий мухитни

чукур англаш учун табиий худудларга килинган максадли саёхат.

Австралия миллий экотуризм стратегияси-экологик тургунлик

принципларига ва экологик билим, маданий дастурларга амал килишга асосланган

холда табиатга максадли саёхат килиш туризми.

Дунё хамжамиятига хизмат килувчи халкаро марказларнинг Уз олдиларига

куйган максадлари хар-хил булсада экотуризмнинг Урнини белгилашдаги

хулосалари деярли бир хил. Лекин, экотуризмни таргиб килаётган БТТ

(Бутунжахон туризм ташкилоти), ТЖ(Туризм жамияти), ТМКХИ(Табиатни

мухофаза килиш халкаро иттифоки)нинг иш Тартиби, максадлари доимо бир-

бирига карши туради. Дастлабки, икки халкаро жамият табиатдан туристик

максадларда фойдаланиш тарафдори, кейинги халкаро ташкилот эса табиатни

мухофаза килиш билан машеул.

Энди экотуризм тушунчасига аниклик киритган мутахассис, олимларнинг

хулосаларини келтирамиз. Бу хулосаларнинг марказида албатта экотуризмни

таргиб килиш гояси ётади.

Козогистонлик эксперт М. Мусатова[2] экотуризмнинг максадини:

»ёввойи табиатга саёхат;

»табиатга минимум таъсир;

»табиатни мухофаза килувчи фаолиятни кувватлаш;

Уэкологик таълим олиниши;

»экологик тадбирлардан махаллий ахолининг кушимча даромад олиши деб

белгилайди.

Россиялик экспертлар И.Зорин ва В.Квартальновлар[3] экотуризм

тушунчасини икки шаклда белгилашмокда. Уларнинг биринчи хулосалари буйича

экотуризм - экологик устивор технологияларини кулланган холда табиатга

тугридан-тутри саёхат килишдир. Экотурдаги замонавий экологик туризм

махсулотлари табиатга салбий таъсир килмайди балки, табиатни авайлаш

тарбиясини кучайтиради. Уларнинг иккинчи хулосалари буйича табиатнинг

бетакрор гушаларида булган туристларда унинг бойликларини асраш туйкгулари

хосил булади.

Эксперт Хабибрахмонов Р.[4] таклифи буйича экологик туризм алохида

мухофаза килинадиган (табиат курикхоналари, миллий парклар, табиат

хайкаллари, табиат бюртмалари, тарихий меъмориал парклар) табиий худудларда

булиши керак. Шу жойларда туристлар:

а. ноёб усимликлар ва хайвонларни куриклаш лозимлигини;

б. Узининг рухий ва жисмоний дам олганлигини;

в. экологик билим ва тарбия олганлигини тушуниб етади.

Кайд килинган хулосаларга мазмунан тутри келадиган фикрларни куплаб

келтириш мумкин. [5] [6]

Келтирилган маълумотларни тахлил килганимизда экотуризмнинг хакикий

мухлислари Узининг табиат багрига саёхати вактида “табиат + жамият +

851

|5аепсе Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - $ос1еу апа тпоуаНопз

Аим Special Issue - 3 (2021) / ISSN 2181-1415

бирдамлик + дустлик” муносабатларини куришни, кузатишни хохлайди. Умум

фикрларни жамлаб тахлил килганимизда, экотуризм табиат куйнида булишликдир

ва табиатни мухофаза килишда экотуризм ривожи ижобий натижаларни беради.

Экспертларнинг таъкидлашича, хозирда жахон туризми индустриясида

экотуризм тармогига кирувчи табиат ва табиатдаги сагузаштлар туризмлари

тезкор суратларда ривожланиб бормокда. Масалан, Канада давлатида “ёввойи

табиатга саёхат” туризмининг умумий хажми ички туризмдан тушган даромаднинг

25% ини ташкил этади. Канада давлати хар Йили экотуризмдан 1.7 млрд. АКШ

долларида фойда олади. Бу эса хукумат томонидан ёввойи табиатни мухофаза

килиш дастурига ажратилгин маблагдан (300 млн. доллар) 5 баравар купдир.

Демакки, экотуризм табиатни мухофаза килиш тадбирларини амалга оширишда

катта иктисодий хисса кушади ва бундан табиатда мухофазавий тадбирларни тулик

утказишга катта молиявий ёрдам беради.

БМТ ва БТТ ташкилотларининг маълумотлари буйича сунги 20 йил ичида

эндигина ривожланиб бораётган давлатларда экотуристлар сони купайиб ва

экотуризмдан олинадиган даромадлар йилдан-йилга усиб бормокда. Масалан, хар

йили экотуризмдан Кения давлати-1.4 млрд., Эквадор давлати-11.8 млрд., Коста-

Рика давлати-11.4 млрд. Непал давлати-1.5 млрд. АКШ долларида даромад

оладилар. Кайд килиш лозимки, ушбу мамлакатларнинг экотуризмдан олган

Даромадлари давлат ялпи ички даромадларининг(ЯИМ) 70-80% ига тенг.

Ривожланиб бораётган давлатларнинг туризм индустрияси асосан экологик

туризм хисобига амалга оширилмокда. Экспертларнинг маълумотларига караганда

экотуризм сайёхлик бозорининг 10-20% ини камраб олган, усиш сурати эса умумий

туризм усиш суратидан 2-3 маротаба ошиб кетган.

Экологик туризм сузининг мохияти хозиргача бизда табиатга саёхат

маъносида тушунилмокда. Баъзида экологик туризмни табиат туризми деб номлаш

керак деган фикрлар хам матбуотда эълон килинмокда. Бизнинг фикримизча

хакикатдан хам табиат багрига ва унинг бетакрор ландшафт куринишларига сайр-

саёхатни табиат туризми деб номласак булади.

Лекин, тан олишимиз керакки, туризмнинг айникса, халкаро туризмни биз

эндигина ривожлантирмокдамиз ва туризмдаги турларни ва бу турларнинг

номланишини эндигина урганиб ушбу турларнинг туристик ресурсларини хам

эндигина чет эл давлатлари адабиётларидан урганмокдамиз.

Экологик туризм сузи бизга бошкачарок маънода кириб келди. Нима учундир

биз табиат туризми дейилганда туристларнинг табиат ресурсларини авайлашига

кафолат бера олмаймизу, экотуризм дейилганда экотуристларнинг табиат

мухофазасига хиссасини кушишга ишонамиз.

Хозиргача табиатимизга сайр киладиган туристик маршрутлардаги халкаро

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

туристларнинг экотуризм сафаридаги хулк-атворлари Урганилмай колмокда.

Узбекистонликларнинг табиат багрига саёхатлари натижаларини яхши биламиз.

Яъни аксарият холларда чикиндилар колдирилади, табиатни урганиш эмас балки,

тоза табиат батрида мирикиб овкатланиш хукумрон.

Энди экологик туризмдан тушган маблаглар табиат мухофазасига

йуналтирилади деб ишонч хосил килса булади. Иккинчидан, экотуризм сузи ва

экотуризм фаолиятини халкаро микёсдаги адабиётлар ва асосан Бутунжахон

туризими ташкилоти (БТТ) тавсиялари буйича кабул килмокдамиз ва биз узимизча

852

Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - $ос1еу апа тпоуаНопз

Аим Special Issue - 3 (2021) / ISSN 2181-1415

экотуризм фаолиятини бошкача фаолият килиб Узгартира олганимиз YK,

Учинчидан, тобора емирилиб бораётган табиат ва табиат бойликларини мухофаза

килишга йилдан-йилга купирок маблаглар, замонавий технологиялар суралмокда.

Хоразм вохасида туризмни ривожлантириш бУЙйича "Немис ассоциацияси

халк университетлари халкоро хамкорлиги”нинг Узбекистондаги ваколатхонаси

раиси Маттеас Клингербергнинг хулосалари буйича - “Экологик туризм бу - табиат

регионларига ташриф буюришни, бу саёхатлардан тушадиган даромадлар

табиатнинг сайкалланишига, ушбу жойлардаги ахолининг, жамоатчиликнинг

маданий тузилишларининг яхшиланишига уз улишини кушади”.

Экологик туризмнинг мохиятини англашда урганилган маълумотларнинг

таркибий тахлили экотуризм фаолиятини куйидагича тушунишга ёрдам беради:

»ёввойи табиат бойликларидан экотуризмда фойдаланишни экотуристик

мухит деб кабул килиш шароитлари яратилади;

»экотуристик саёхатлар натижасида табиатни мухофазаловчи янги

технологиялар киритилади;

»атроф-мухитга зарар камайтирилади(минимумлаштирилади);

»экотуризм дам олиш, тарбия ва экологик билимнинг кадрини кучайтиради;

»янги табиий ландшафтларни,флора ва фаунани Урганишни ва уларни

мухофаза килишни ургатади;

»экотуризмдан олинган даромад табиатдаги биологик хилма-хилликни

саклаб колишга ажратилади;

»экотуристларни экотуризм маконларидаги ахолини, макондаги тирик

табиатни хурмат килишга ургатади.

Ушбу хулосаларга экотуризмни ривожлантиришга карор килганимиз учун

бизнинг хам мослашишимиз тутри булади. Экологик туризмнинг максади ва

вазифалари- хозирги ва келажак авлодларнинг экологик хавфсизлиги ва баркарор

ривожланишини таъминлаш учун Табиат ва табиат бойликларидан туристик

ЙУналишда окилона фойдаланишдир. Хозирги пандемия шароитида туризм

сохаси жуда секинлик билан ривожланмокда. Пандемия туфайли жахоннинг

185 мамлакатида иктисодий инкироз тусатдан юз берди["].

Узбекистонда экотуризмни ривожлантириш, миллий экотуризмнинг

максадини амалга ошириш учун “Узбекистонда экологик туризмни ривожлан-

тириш концепцияси”да келтирилган режавий дастурни келтириш кифоя килади. Бу

“Концепция”да республикамизда экологик туризмни ривожлантириш учун

куйидаги вазифаларни бажариш мухимлиги алохида кайдкилинган[ 8] экотуризм

индустриясини шакиллантириш учун махсус конунлар ишлаб чикиш ва уларнинг

хукукий механизмларини яратиш;

»экотуристик фан таълим ва амалиётнинг назарий асосларини ишлаб

чикиш;

»ахолининг экологик онги ва маданиятини экотуризм оркали устириш;

»экотуризм Ййуналишидаги таълим ва тарбияни йулга куйиш;

»экотуризм буйича мутахассисларни Йулга куйиш;

»экотуризм буйича мутахассисларни тайёрлаш ва кайта тайёрлаш;

»экотуристик объектларни хар томонлама бахолаш ва уларнинг кадастрини

олиб бориш;

»экотуризм мониторинги ва истикболини олиб боришни йулга куйиш;

858

о

Ш] 5чепсе Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - Society and innovations

а Special Issue - 3 (2021) / ISSN 2181-1415

»миллий давлат худудларини экотуризм буйича районлаштириш;

»биологик хилма-хилликни саклаш;

»экотуризмга оид ижобий харакатларни рагбатлантирувчи омилларни

яратиш.

Кайд килинган максад ва вазифаларни бажарилиши Узбекистонда экологик

туризмни жадал ривожлантиришнинг асосларини яратади.

Энди мамлакатимизда экологик туризм ривожланишнинг хозирги холатига

бахо бериш жуда кийин. Чунки, ханузгача мамлакатимизда халкаро

экотуристларнинг ва ички экотуристларнинг хисоб-китоби, статистикаси олиб

борилмайди. Халкоро экотуристлар ва ички экотуристлар ватанимизнинг кайси

экологик ресурсларига &ки объектларига келиб кетишмокда? Бу саволга хам

хонузгача жавоб йук,

Иккинчидан, республикамизнинг институт, университет ва туризм

коллежларида "Экологик туризм” курси укитилмайди. Шу сабабли хам булса керак

экотуризмнмнг ватанимиздаги ривожланиш холати ё&ки ривожлантириш

йуналишлари буйича илмий тадкикотлар бошланганича йук,

Экологик туризмнинг ватанимиздаги ресурслари, объектлари,

экотуризмнинг баъзи масалалари буйича санокли Укув-услубий

кулланма(Хайитбоев Р., Матёкубов У.) [9] ‚ монография (Хошимов М.)[10] ва укув

кулланма(Тухлиев Н., Абдуллаева Т.)[11] чоп килинди.

Узбекистон экологик туризм ресурслари бУйича дунёда энг бой давлатлар

каторида туради(Узбекистонда экологик туризмни ривожлантириш Концепцияси).

Баъзи маълумотлар буйича Узбекистонга келаётган 41% халкоро туристлар(50

ёшдан юкори) давлат табиий курикхоналари ва Табиат багрига саёхат килишни

хохлашади, 26% ёш туристлар республикамиздаги экологик муаммолар билан

кизикишади[12]. Шунинг учун хам республикамизда экологик туризмни

ривожлантириш масалалари билан жиддий шутулланишимиз, экотуризмни

ривожлантириш Тадкикодларини бошлашимиз, муаммолар аникланиб уларнинг

ечимларини ишлаб чикишимиз лозим булади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ:

1. Узбекистонда экологик туризмни ривожлантириш концепцияси. Ж.

Экология хабарномаси, № 6 Тошкент: 2007, 21-6.

2. М.Мустова Экотуризм.

3. Туристический терминологический словар. Москва, “Советский спорт”,

1999, 664 6.

4. Будущее “Зеленого” трузима. Экокурьер, 1997, 22 октябр.

5. Трузм и устойчивое развитие. Экокурьер, 1997, 27 декабр.

6. Тухлиев Н., Абдуллаева Т., Экологический туризм; сушность, тенденции и

стратегия развития. Тошкент,2006, 54-58 6.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

7. Ortikniyozovich, F. U. (2020). Theme: Forecasts And Results Of The Negative

Impact Of The Covid-19 (Coronavirus) Pandemic On The World Economy And The

Economy Of Uzbekistan. The American Journal of Interdisciplinary Innovations and

Research, 2(08), 108-116. https://doi.org/10.37547 /tajiir/Volume02Issue08-15

8. Узбекистонда экотуризмни ривожлантириш концепцияси.Ж. Экология

хабарномаси, №6,тошкент-2007,21-6.

854

о

fiScience Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - Society and innovations

ным Special Issue - 3 (2021) / ISSN 2181-1415

9. Хайитбоев Р.,Матёкубов У.Экологик туризм. Самарканд 2010, 60-6.

10. Хошимов М Узбекистон экологик туризми.Самарканд, 2010

11. Тухлиев Н., Абдуллаева Т. Экологический туризм: сущность, тенденция и

стратегия развития. Тошкент,2006,415 с.

12. Никалаев Е„Хошимов М. Основные аспектье развития экотуризма в

Узбекистане.//. Узбекистон: туризм, иктисодиёт ва экология. Республика илмий

амалий анжуман материаллари. Самарканд, СамИСИ, 2009. 274-279 6.

855

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.