Научная статья на тему 'ФАРҒОНА ВОДИЙСИДА АҲОЛИНИНГ ЕР БИЛАН ТАЪМИНЛАНГАНЛИК ДАРАЖАСИ ВА УНИНГ АҲОЛИ ЗИЧЛИГИГА ТАЪСИРИ'

ФАРҒОНА ВОДИЙСИДА АҲОЛИНИНГ ЕР БИЛАН ТАЪМИНЛАНГАНЛИК ДАРАЖАСИ ВА УНИНГ АҲОЛИ ЗИЧЛИГИГА ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

164
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
маъмурий бирликлар доирасида аҳоли зичлиги / аҳолининг ер билан таъминланганлик даражаси / аҳоли зичлигининг брутто коэффиценти / аҳоли зичлигининг нетто коэффиценти / аҳоли жон бошига тўғри келадиган томорқа ерлар майдони / марказий аҳоли маскани. / population density within the administrative units / the level of land availability of the population / the gross coefficient of population density / the net coefficient of population density / the area of arable land per capita / the central population.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Абдуғаниевич Ҳайитбой Абдувалиев, Гулмира Мамажоновна Парпиева

Тадқиқотларда аҳоли сони ва зичлигини ҳисоблашда кенг тарқалган усул яъни, маъмурий бирликлар доирасида ҳисоблаш кенг қўлланилади. Аммо аҳоли сонини маъмурий бирликлар доирасида ҳисоблашнинг ўзига хос камчиликлари ҳам мавжуд. Ушбу мақолада аҳоли сонини 1 гектар ер майдонига тўғри келувчи сони бўйича ҳам ҳисоблаш ишлари амалга оширилган. Бу эса маъмурий бирликлар бўйича аҳоли зичлигини ҳисоблашнинг айрим ноафзалликларини кўрсатиб бераши очиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

In research, the most common method of calculating population size and density is widely used, i.e., calculation within administrative units. However, there are specific shortcomings in the calculation of the population within administrative units. In this article, the calculation of the population per 1 hectare of land is also carried out. This reveals some of the disadvantages of calculating population density across administrative units.

Текст научной работы на тему «ФАРҒОНА ВОДИЙСИДА АҲОЛИНИНГ ЕР БИЛАН ТАЪМИНЛАНГАНЛИК ДАРАЖАСИ ВА УНИНГ АҲОЛИ ЗИЧЛИГИГА ТАЪСИРИ»

ФАРГОНА ВОДИЙСИДА А^ОЛИНИНГ ЕР БИЛАН ТАЪМИНЛАНГАНЛИК ДАРАЖАСИ ВА УНИНГ А^ОЛИ ЗИЧЛИГИГА

ТАЪСИРИ

АбдуFаниевич Х,айитбой Абдувалиев

Фаргона давлат университети география кафедраси катта укитувчиси, г.ф.ф.д.

(PhD). h.a. abduvaliyev@gmail.com.

Гулмира Мамажоновна Парпиева

Фаргона давлат университети, география мутахасислиги 2-боскдч магистранти.

Тадкикотларда ахоли сони ва зичлигини хисоблашда кенг таркалган усул яъни, маъмурий бирликлар доирасида хисоблаш кенг кулланилади. Аммо ахоли сонини маъмурий бирликлар доирасида хисоблашнинг узига хос камчиликлари хам мавжуд. Ушбу маколада ахоли сонини 1 гектар ер майдонига тугри келувчи сони буйича хам хисоблаш ишлари амалга оширилган. Бу эса маъмурий бирликлар буйича ахоли зичлигини хисоблашнинг айрим ноафзалликларини курсатиб бераши очиб берилган.

Калит сузлар: маъмурий бирликлар доирасида ахоли зичлиги, ахолининг ер билан таъминланганлик даражаси, ахоли зичлигининг брутто коэффиценти, ахоли зичлигининг нетто коэффиценти, ахоли жон бошига тугри келадиган томорка ерлар майдони, марказий ахоли маскани.

In research, the most common method of calculating population size and density is widely used, i.e., calculation within administrative units. However, there are specific shortcomings in the calculation of the population within administrative units. In this article, the calculation of the population per 1 hectare of land is also carried out. This reveals some of the disadvantages of calculating population density across administrative units.

Keywords: population density within the administrative units, the level of land availability of the population, the gross coefficient of population density, the net coefficient of population density, the area of arable land per capita, the central population.

АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

April, 2022

КИРИШ

Ахолининг худудий ташкил этилиши билан боглик тадкикотларда унинг ер билан таъминланганлик курсаткичлари асосий уринлардан бирини эгаллайди. Одатда, ишлаб чикариш ва ахолини худудий ташкил этишнинг асосий объектив бирлиги ер хисобланади. Фаргона водийсида узига хос демографик вазият шаклланганки, бу холатни республиканинг бирор бошка худудига таккослаб булмайди. Водийснинг демографик хусусиятларини урганишда бевосита ахолининг ер (худуд) билан таъминланганлик курсаткичларини хам тенг асосда урганиш талаб этилади. Сабаби, ахолининг деярли барча курсаткичлари доимий узгаришда булса, у жойлашган худуд деярли узгармас фактор булиб колади. Ахоли урсаткичларини (сони, зичлиги...) чекланган худудда ортиб бориши, масалан водий каби, ердан (худуддан) максимал, интенсив хамда тезкор фойдаланишни талаб этади. Бу эса, уз навбатида геодемографик ва геоэкологик муаммоларни юзага келтириб чикариши мумкин.

АДАБИЕТЛАР ТАХДИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Ахолининг худудий ташкил этилиши дунёнинг барча минтакаларида учрайди, бирок унинг Фаргона водийсига ухшаш микдори, таркиби, зичлиги, бандлиги, жойлашиш хусусиятлари бошка минтакалардан тамомила фарк килади. Фаргона водийси ахолисининг бундай жихатларини урганмай туриб, ушбу худудда бошка масалаларни ижобий хал этиш кийин вазифа. Бизга маълумки, ахолини урганишда энг кенг таркалган услубиётлардан бири бу уни гурухларга булиб урганишдир. Ахолини яшаш манзилгохларига караб гурухланганда республикамизда асосан икки хил мезон ажратилади, яъни шахар ва кишлок ахоли пунктлари. Аммо минтака ахолисининг умумий зичлиги, тугилиш, улим, табиий купайиш шунингдек, ахолининг турли воситалар билан таъминланганлик курсаткичлари тахлил этилганда юкоридаги икки мезон умумий курсаткич сифатида танланади. Бу бир хисобдан тугри ёндашув. Аммо шахар ва кишлокларнинг ишлаб чикариш воситаси, салохияти бир хил эмас. Шунинг учун иктисодий географияда худудга нисбатан ахоли курсаткичлари хисобланганда, умумий ахоли сони курсаткичидан ташкари, кишлок ахолиси сони ва кишлок хужалигида банд булган ахоли сони тушунчаси кенг кулланилади [3; 4; 8].

БМТнинг катор конференцияларида (Рио-де-Жанейро, 1992, Йоханнесбург, 2002, Нью-Йорк, 2015) «Баркарор

April, 2022

1175

ривожланиш» дастури буйича худудга тушадиган антропоген босимнинг экологик талабларга жавоб берадиган меъёрини аниклаш, табиатдан хозирги ва келажак авлод манфаатларини кузлаб фойдаланишни ташкил этишдаги дастлабки кадам булиши керак. Бундай ёндашувда ахоли зичлигини урганиш оркали худуднинг демографик сигимини, антропоген босимнинг географик таркалишини аниклаш географик тадкикотларнинг асосини ташкил этади.

Худуддаги демографик жараёнларда ахолининг ер (худуд) билан таъминланганлик масалаларини тадкик этишда асосий эътибор куйидаги жихатларига каратилади:

- ахоли сони ва зичлигининг ортиб бориши хамда демографик жараёнларнинг худудий тафовутлари;

- ахоли жон бошига тугри келадиган сугориладиган ерлар майдони ва 1 га майдонга тугри келувчи ахоли сони;

- ахоли жон бошига тугри келадиган томорка ерлар майдони ва унинг узгаришлари;

- ахолининг жойланишидаги худудий фарклар ва узгаришлар.

Худуднинг демографик сигимини, ахоли зичлигини хисоблаш биринчи

булиб, П.П.Семенов Тянь-Шанский томонидан таклиф этилган. Бугунги кунда эса ахоли зичлигини урганишга алохида ва узига хос янгича географик ёндашув зарурлиги кузатилмокда. Чунки ахоли зичлигини хисоблаш иктисодиётда маъмурий-худудий бирликлар доирасида ва ялпи курсаткичларда кабул килинади. Бу айни вактда худудларнинг аник тафовутларини очиб бермайди, балки худуд хакидаги бирламчи курсаткичларни беради холос. Аслида эса маълум бир маъмурий бирликнинг турли рельеф, иклим, тупрок зоналари буйича алохида-алохида ахолини зичлигини хисоблаш катта амалий ахамият касб этиши мутахассислар томонидан анча олдиндан таклиф этилмокда [5; 7; 10].

Бундай номутаносибликни хал этиш учун эса ахоли зичлиги тахлил этишда аввало хар бир маъмурий туманнинг табиий-ландшафт бирликлари доирасида урганилиб, сунгра олинган натижаларни маъмурий бирликлар билан боглаш таклиф этилди. Шу асосда ахоли жон бошига тугри келадиган ерлар микдорини урганиш, ахолининг худуд (майдонга) булган табиий эхтиёжини хисоблаш, озик-овкат ва бошка кишлок хужалиги махсулотлари етиштириш имкониятлари бахолаш максадга мувофик булиши таъкидланмокда [9]. Бундан ташкари, янги ёндашувда олинган курсаткичлар ахоли ва ишлаб чикариш

April, 2022

1176

тармокдарининг ер билан таъминланганлик даражасини хам акс эттиради.

Бунинг учун дастлаб маъмурий туманлар доирасида ландшафт баландлик минтакалари ажратиб олинади. Масалан, Узбекистон туманида 2 та (паст тог, конуссимон ёйилмаларнинг пролювиал-аллювиал текисликлари), Мархамат туманида 3 та (паст тог, адир, адир оралиги аллювиал-проювиал текисликлари) ландшафт баландлик минтакалари ажратилади (8-илова). Х,ар бир ландшафт баландлик минтакаси жойлашган МФЙ ва КФЙлар аниклаб чикилади. Маъмурий булинишнинг охирги энг кичик бирлиги хисобланган махалла ва кишлок фукаролар йигинининг чегаралари ландшафт чегараларига аксарият холларда тулик мос тушади. Хдтто, уларнинг номлари хам куп холларда ландшафт номидан олинади. Масалан, Мархамат туманида адир минтакасидаги кишлоклар Туямуйин, Ширагон, Кораадир, Полвонтош деб номланганлигидан улар жойлашган ландшафт баландлик минтакасини билиб олиш мумкин [1]. Ахоли буйича юритиладиган статистик хисоботлар (сони, оилалар сони, ёш-жинс таркиби, бандлиги, даромадлари) энг кичик бирликлари хам махалла ва кишлок эканлигини эътиборга олиш зарур. Чунки, ландшафт баландлик минтакасидаги ахолига оид статистик маълумотлар тахлилида шу минтакадаги МФЙ, КфЙ маълумотларидан фойдаланиш бизга 90 фоиздан юкори аникликдаги натижаларни олинишига имкон беради.

Юкоридаги курсаткичларнинг умумлаштирган холда майдонга тушадиган антропоген босим микдори хам аникланади. Х,ар бир маъмурий туманнинг бир-биридан фаркланувчи алохида ландшафтларидаги табиий демографик босим микдори хисобланади. Уларни хосил килувчи курсаткичлар сифатида худудий бирликдаги ахоли сони (бунда ландшафт минтакасига караб МФЙ, КФЙ ахоли сони), яхлитлаб олинган ландшафт чегаралари майдони олинади.

Фаргона водийсининг ахолиси юкоридаги услубий курсатмалардан фойдаланиб, дастлаб табиий ландшафт минтакалари ва маъмурий туманлар доирасида урганиб чикилди. Х,ар бир маъмурий туман худудининг табиий ландшафт минтакалари доирасида булиниши ёки гурухланиши ахоли усишини, ахоли яшаши мумкин булган худудларга нисбатан хисоблаб чикиш имконини беради.

Ахолининг бирор худуддаги дастлабки жойланиши табиий ландшафт мажмуаси конунлари асосида юзага келади ва ривожланади. Ахолини тулалигича ва аник тавсифлаш учун ландшафтнинг барча курсаткичларини хисобга олиш талаб этилади. Х,исобга олиниши лозим булган курсаткичлар микдори макон ва замон

April, 2022

1177

талабидан келиб чикиб турли даврларда узгариб туриши мумкин.

Тадкикотларда барча худудлар учун хос булган умумий курсаткичлар сони хам мавжуд. Уларга рельеф, иклим, тупрок ва сув режими (гидрография) киритилади [6]. Тог оралиги ландшафтлари учун баландлик погонаси узгариши билан бошка ландшафт хосил килувчи курсаткичлар хам узгариб боради [2]. Шу боис ахоли зичлигини географик урганиш негизида уларни ландшафт асосидаги ахоли зичликларини аниклаш мухим амалий ахамият касб этади.

Таъкидлаш жоизки, ландшафт бирликларининг чегаралари маъмурий-худудий бирликлар чегараларига мос тушмайди. Ушбу холат ажратилган ландшафт бирликларида ахоли зичлиги маълумотларидан фойдаланиш имконини бермайди. Бирок, ахолининг жойланишини, унинг хакикий зичлигини худудий тафовутларини аниклаш оркали аник тавсиялар ишлаб чикиш имкони тугилади. Бунда эса юкорида таъкидлаб утилганидек, районлаштиришда имкони борича ландшафт чегараларини маъмурий-худудий чегараларга (бизнинг тадкикотда фукаролар йигинлари чегараларига) мослаштириш талаб килинади, яъни энг кичик маъмурий-худудий бирликлар табиий-ландшафт шароитига караб гурухларга булиб урганилади. Бу эса ландшафт баландлик минтакаларининг географик имкониятларидан фойдаланишни тахлил килишда статистик ва иктисодий курсаткичлардан фойдаланиш учун кулайлик яратади. Бунда аввало фаннинг амалиёт билан алокасини кучайтирилади, унинг тавсияларини реал хаётга татбик этиш имкони булган бошкарув идораларига йуналтирилади.

Ахолининг худудий ташкил этилишига таъсир этувчи, унинг зичлигини узгаришига сабаб булувчи омиллар орасида ахоли сони динамикаси ахолида урин тутади. Шунинг учун куйида ушбу курсаткичлар тахлил килинди.

Фаргона водийси вилоятларида ахоли сони динамикаси 1989-2020 йиллар оралигида бироз меъёрлашган булса-да, у барибир республика уртача курсаткичидан юкорилигича колмокда. Хусусан, утган вакт давомида, ахоли сонининг уртача 179,5 фоизга купайганлиги кузатилди. Бу курсаткич купрок водийдаги кишлок туманларига тегишли булиб, шахарларни кушиб хисоблаганда 181,4 фоизни ташкил этади. Урганилаётган вакт мобайнида мамлакат ахолисининг усиши 167,5 фоиз эканлигини хисобга олсак, водий вилоятлари ахолисининг республика уртача даражасидан тез усиб бораётганлигини куриш мумкин.

April, 2022

НАТИЖАЛАР

Кейинги йилларда мамлакатимизда ахоли сонининг усиши, ишлаб чикариш хажмининг ортиши ва ерга булган талабнинг кучайиши натижасида худудларда хужалик ва антропоген босим хажмининг ортиши кузатилмокда. Бунинг окибатида, мамлакатимиз кишлок хужалиги ишлаб чикаришининг асосини ташкил этадиган сугориладиган ерлар микдори, ахоли жон бошига хисобланганда йилдан-йилга камайиб бормокда.

Бундан ташкари Узбекистон Республикаси Ер ресурсларининг 2018 йил 1 январь холатига, Миллий хисобот маълумотларига кура, ахоли пунктлари ерлари хам усиб бормокда. 2018 йил 1 январ холатига кура, Узбекистон Республикаси маъмурий чегарасидаги умумий ер майдони 44896,9 минг гектарни ташкил этади [11].

Республика буйича сугориладиган ерлар 4312,9 минг гектарни, яъни республика умумий ер майдонининг 9,6 фоизини ташкил этади. Фаргона водийси вилоятларида кадимдан сугориш имкониятининг юкори булганлиги хамда утган асрнинг биринчи ва иккинчи чоракларида кенг микёсда сугориладиган ерлар хисобининг кенгайтирилиши натижасида бугунги кунга келиб, унинг сугориладиган ерлар майдони 50,1 фоизга етди. Бу эса республика умумий курсаткичига нисбатан 5,2 марта каттадир. Куриниб турибдики, водийда сугориладиган ерларнинг республиканинг бошка худудларидан куп. Аммо бу холат ерларнинг бузилишига, тупрок эрозиясининг ортишига, ерларнинг боткоклашувига олиб келиши натижасида бузилганлик даражасини хам орттириб юборади. Шунингдек, экин ерларнинг барчаси сугоришни талаб этувчи ерлардир.

Республикада сугориладиган ерларнинг энг катта улуши Сирдарё вилоятига тугри келади. Бу ерда мавжуд 427,6 минг га ернинг 67,2 фоизи сугориладиган ерлар хиссасига тугри келади. Ундан кейинги уринларни Фаргона водийсининг уч вилояти, яъни Андижон, Фаргона ва Наманган вилоятлари эгаллайди. Уларда жами ерларга нисбатан сугориладиган ерларнинг улуши мос равишда 63,6 фоиз, 52,6 фоиз ва 39,5 фоизни ташкил этади. Бу курсаткичларга мос равишда, ахоли жон бошига сугориладиган ер майдонлари энг паст курсаткичлари хам водий уч вилояти хамда Самарканд вилоятига тугри келади. Бу курсаткич Наманганда 0,10 га, Фаргона ва Самаркандда 0,09 га хамда Андижонда 0,08 га ташкил этади. Бу борада Андижон вилояти ахоли жон бошига сугориладиган ерлар билан энг кам таъминланган вилоятдир. Бу холат ахолини

April, 2022

1179

сугориладиган ерлардан фойдаланишни окилона ташкил этишни мажмуали урганишни такозо этади.

Сугориладиган ерлар микдори ва худудда мавжуд ахоли курсаткичларини янада чукуррок тахлил этиш максадида иктисодий географияда ахоли жон бошига сугориладиган ерлар майдонидан фаркли равишда 1 га майдонга тугри келувчи ахоли сони хам хисобланади. Бу икки курсаткич бир-бирига тескари пропорцианалликда ривожланади. Яъни, ахоли жон бошига тугри келувчи сугориладиган ерлар канча камайса, 1 га майдонга тугри келувчи ахоли сони ортиб боради.

Фаргона водийси вилоятларининг умумий ер майдони 1848,9 минг га ни ташкил этади. Бу эса жами республиканинг 44896,9 минг га ерига нисбатан 4,1 фоизни ташкил этиб, Андижон вилояти 0,96 фоиз (430,3 минг га), Наманган вилояти 1,60 фоиз (718,1 минг га), Фаргона вилояти 1,56 фоиз (700,5 минг га) улушга эга. Фаргона водийси вилоятлари ичида энг катта майдон Наманган, Фаргона ва Андижон вилояларига тугри келиб, улар мос равишда 38,9 фоиз, 37,8 фоиз ва 23,3 фоиз улушга эга. Фаргона водийсида мавжуд сугориладиган ерлар 925,8 минг га ни ташкил этиб, у республика (4312,9 минг га) сугориладиган ерларининг 21,5 фоизини ташкил этади. Бундан куринадики, водий вилоятлари умумий майдоннинг 4,1 фоизини эгаллаллагани холда сугориладиган ерларнинг 1/5 кисмига эгалик килади. Майдони жихатидан водийда биринчи уринни банд этадиган Наманган вилояти сугориладиган ерлари жихатидан Фаргона вилоятидан кейинги уринни эгаллайди. Водийнинг 30,6 фоиз сугориладиган ерлари Наманган вилояти хиссасига, 39,8 фоиз сугориладиган ерлар эса Фаргона вилояти хиссасига тугри келади.

Фаргона водийсида 2019 йил 1 октябрь холатига кура 9673,1 минг киши истикомат килмокда. Бу эса республика ахолисининг 28,6 фоизи демакдир.

Ахоли зичлиги буйича водий вилоятларининг барча маъмурий туманлари тахлил этилганда энг юкори курсаткич Асака тумани эканлиги юкорида айтиб утилди. Туман ахоли зичлиги буйича иккинчи уриндаги Шахрихон туманидан 226 кишига купрокдир. Маълумки, ахолининг аксарият кисми сугориладиган майдонларда яшайди. Сугориладиган майдонлар эса водийнинг яримини ташкил этади, холос. Бу эса умумий зичликка нисбатан бу холат аслида сугориладиган ерларда бундан хам катта эканлигини билдиради. Асака тумани умумий ахоли зичлиги буйича энг юкори уринни банд этгани билан у 1 га сугориладиган ерда тугри келувчи ахоли сони буйича уз урнини Сух туманига бушатиб беради. Сух

April, 2022

1180

туманида 1 га сугориладиган майдонга 43,7 кишини (1 км сугориладиган майдонга 4370 киши) ташкил этади (1-жадвал).

Водий маъмурий туманлари ичида ахоли зичлиги буйича 21 ва 32 уринларни банд этган Хужаобод ва Узбекистон туманлари, 1 га сугориладиган ерга тугри келувчи ахоли сони буйича мос равишда 5 ва 7 уринларни банд этади. Шундай мисолни Сух туманида хам куришимиз мумкин. Сух тумани водийнинг маъмурий туманлар орасида ялпи майдонга нисбатан ахоли зичлиги буйича 38 уринда.

1-жадвал

ФарFOна водийси маъмурий туманларининг умумий ва суFориладиган майдон буйича

зичлик та< овутлари

1 км2 майдонга 1 га суFориладиган ерга

Урни Маъмурий Ахоли Урни Маъмурий Ахоли

туман зичлиги туман зичлиги

1 2 3 4 5 6

1 Асака 1205,0 1 Сух 43,7

2 Шахрихон 979,0 2 Асака 31,4

3 Олтинкул 852,4 3 Булокбоши 20,4

4 Избоскан 851,4 4 Андижон 19,7

5 Тошлок 837,5 5 Хужаобод 19,0

6 Булокбоши 833,9 6 Шахрихон 17,4

7 Учкуприк 812,1 7 Узбекистон 16,9

8 Бувайда 810,0 8 Олтинкул 16,0

9 Туракургон 804,6 9 ^ува 15,7

10 Норин 777,6 10 Тошлок 15,2

11 Пахтаобод 753,1 11 Туракургон 14,8

12 Наманган 714,8 12 Учкуприк 14,7

13 Уйчи 684,5 13 Избоскан 14,3

14 Андижон 682,2 14 Бувайда 14,1

15 Багдод 649,7 15 Мархамат 13,6

16 Риштон 648,7 16 ^увасой ш. 13,1

17 ^ува 584,3 17 Пахтаобод 12,6

18 Баликчи 581,5 18 Чорток 12,4

19 Учкургон 572,0 19 Норин 12,3

20 Мархамат 564,4 20 Олтиарик 12,3

21 Хужаобод 525,2 21 Багдод 12,2

22 Чорток 522,4 22 Риштон 11,9

April, 2022

1181

23 Жалакудук 518,1 23 Наманган 11,7

24 ^уштепа 511,4 24 Уйчи 11,7

25 ^ургонтепа 466,0 25 Фаргона 11,6

26 Бустон 430,5 26 Бешарик 10,8

27 Янгикургон 409,8 27 Жалакудук 10,7

28 Дангара 401,9 28 Баликчи 10,2

29 Косонсой 400,8 29 Косонсой 10,1

30 Фуркат 378,4 30 ^ургонтепа 10,0

31 ^увасой ш. 353,0 31 Дангара 9,5

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

32 Узбекистон 344,5 32 Янгикургон 9,3

33 Фаргона 341,9 33 Чуст 9,3

34 Олтиарик 334,1 34 ^уштепа 9,1

35 Бешарик 295,2 35 Учкургон 8,1

36 Чуст 284,7 36 Фуркат 7,9

37 Ёзёвон 268,3 37 Бустон 7,0

38 Сух 250,6 38 Ёзёвон 6,6

39 Улугнор 179,5 39 Поп 6,2

40 Мингбулок 169,9 40 Улугнор 3,6

41 Поп 75,3 41 Мингбулок 3,5

Жадвал Узбекистон Республикаси Ер ресурсларининг ролами тугрисида миллий ^исобот ва Узбекистон Республикаси Давлат Статистика цумитаси маълумотлари асосида муаллиф томонидан уисобланган.

ХУЛОСА

Бу курсаткичдан хозирда узлаштириш имконияти бор ерлар мавжуд деган хулоса чикариш мумкин. Бирок, узлаштириш имконияти булган ерлар тулик узлаштирилиб, сугориладиган ерларга кушилган. Сугориладиган ерлар буйича Сух тумани ахолиси ер ресурслари билан энг кам таъминланган туманлар орасида водийдаги охирги уринда туради. Шунинг учун у ердаги муаммолар давлат микёсида хал этилмокда.

Бундай тафовутнинг мавжудлиги туманларнинг ер ресурслари билан (майдон билан эмас) таъминланганлик даражасини худуднинг табиий-ландшафт шароитларига канчалик боглик эканлигини курсатади ва ахоли зичлигини ландшафт минтакалари буйича хисоблашгина хакикий демографик юкни топиш имконини беради деган фикрга келишимизга асос булади.

REFERENCES

1. Abduvaliyev, Hayitboy Abdug'Aniyevich, Hamdamova, Feruzaxon Alijon Qizi, Eraliyev, Zilolaxon Zoxidjon Qizi LANDSHAFT OMILI ASOSIDA AHOLI HUDUDIY

April, 2022

1182

TAKRIBINI TAKOMILLASHTIRISH // ORIENSS. 2021. №11. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/landshaft-omili-asosida-aholi-hududiy-takribini-takomillashtirish (дата обращения: 29.04.2022).

2. Абдуганиевич Хдйитбой Абдувалиев, Абдусатторжон Абдумалик Угли Абдулхамидов ФАРГОНА ВОДИЙСИДА АДОЛИ ЖОЙЛАШУВИНИНГ ИЖТИМОИЙЩТИСОДИЙ ОМИЛЛАРИ // Academic research in educational sciences. 2021. №12. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/far-ona-vodiysida-a-oli-zhoylashuvining-izhtimoiyi-tisodiy-omillari (дата обращения: 29.04.2022).

3. Ахмадалиев Ю.И. Ер ресурсларидан фойдаланиш геоэкологияси. -Тошкент: Fan va texnologiya, 2014. - 340 б.

4. Валиева Р. Динамика сельского населения и населенных пунктов Самаркандской области//Проблемы народонаселения. - М., 1970. -с. 151-165.

5. Жумаханов Ш. Наманган вилояти ахолисининг худудий таркибини такомиллаштириш. Геог. фан. ном. ...дис. Т., 1998. -178 б.

6. Исаченко А.Г. Методы прикладных ландшафтных исследований.- Л.: Наука, 1980. - 222 с.

7. Кашин А.А. Исследование ландшафтной организации территории Удмуртии как фактора хозяйственного освоения и расселения населения. Дисс. ... канд. геог. наук. -Ижевск, 2015. - 184 с. (https://www.dissercat.com);

8. Крупко А.Э. Теоретические аспекты изучения территориальной организации населения и расселения // Журнал «Вестник ВГУ», 2007. - с. 65-69.

9. Рахматуллаев А. Урта ва Куйи Зарафшон воха геосистемаларида экологик вазиятни географик оптималлаштириш. Геогр. фан. док. (DSc) ... дисс. автореф. - Т., 2018. - 59 б.

10. Шарипов Ш. Ахоли зичлигини хисоблашда ландшафт-типологик карталардан фойдаланиш // Узбекистон География Жамияти ахбороти, 34-жилд. -Т., 2009. -Б. 166-168.

11. Узбекистон Республикаси Ер ресурсларининг холати тугрисида миллий хисобот. Т.: "Ергеодезкадастр" давлат кумитаси, 2017. - 87 б.

© ©

April, 20221 Multidisciplinary Scientific Journal1

©

®

©

©

1183

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.