Научная статья на тему 'ИШҚ ТУШУНЧАСИНИНГ ТАСАВВУФИЙ-ФАЛСАФИЙ ТАҲЛИЛИ'

ИШҚ ТУШУНЧАСИНИНГ ТАСАВВУФИЙ-ФАЛСАФИЙ ТАҲЛИЛИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Нажмиддин Кубро / Баҳоуддин Нақшанд / ишқ / қалб / дард / мард / олов / совуқ.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Наврўзова Гулчеҳра Нигматовна

Мақолада Нажмиддин Кубро ва Баҳокддин Нақшбанд рубоийларида ишқ тушунчасининг мазмун-моҳияти манбалар асосида таҳлил этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ИШҚ ТУШУНЧАСИНИНГ ТАСАВВУФИЙ-ФАЛСАФИЙ ТАҲЛИЛИ»

International scientific journal "Interpretation and researches"

Volume 2 issue 16 (38) | ISSN: 2181-4163 | Impact Factor: 8.2

ИШЦ ТУШУНЧАСИНИНГ ТАСАВВУФИЙ-ФАЛСАФИЙ ТАХДИЛИ

Наврузова Гулчехра Нигматовна

Бухоро мухандислик-технология институти "Ижтимоий фанлар" кафедраси

профессори, фалсафа фанлари доктори premium.progress@mail.ru

Аннотация: Маколада Нажмиддин Кубро ва Бахокддин Накшбанд рубоийларида ишк тушунчасининг мазмун-мохияти манбалар асосида тахлил этилган.

Калит сузлар: Нажмиддин Кубро, Бахоуддин Накшанд, ишк, калб, дард, мард, олов, совук.

СУФИСКО-ФИЛОСОФСКИЙ АНАЛИЗ ПОНЯТИЕ ИШК

Наврузова Гулчехра Нигматовна

Профессор кафедры «Общественных наук» Бухарского инженерно-технологического института, доктор философских наук : premium.pro gress@mail .ru

Аннотация: В статье на основе источников проанализировано содержание понятия ишк в рубаи Наджмиддина Кубро и Бахоуддина Накшбанда.

Ключевые слова: Наджмиддин Кубро, Бахауддин Накшанд, ишк, боль, мужчина, огонь, холод.

SUFI-PHILOSOPHICAL ANALYSIS OF THE CONCEPT OF ISHQ

Navruzova Gulchehra Nigmatovna

Doctor of sciences philosophy, professor. Bukhara engineering technological institute. (Uzbekistan)

International scientific journal "Interpretation and researches"

Volume 2 issue 16 (38) | ISSN: 2181-4163 | Impact Factor: 8.2

Abstract: The article analyzes the content of the concept of ishq in the Rubai of Najmiddin Kubro and Bahouddin Naqshband on the basis of sources.

Keywords: Najmiddin Kubro, Bahauddin Nakshand, ishq, pain, buzz, fire, cold.

КИРИШ

Инсонни камолотида иш;, яъни хдкикатни англаш учун кучли мухаббатнинг урни каттадир. ^албида иш; ути ёнган ёшлар жасорат ва матонат манбаига айланадилар. Иш; тушунчаси тасаввуф таълимотда хар томонлама тахлил этилган. Ёшларни баркамол ва мардлик рухида тарбиялашда иш; ха;идаги маънавий меросни урганиш долзарб муаммодир.

АДАБИЁТЛАР ТАХДИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Иш; тушунчаси ха;ида тасаввуфий манбаларда жуда куп ёзилган. Абу Али Ибн Сино, Ахмад Газзолий, Сайфуддин Бохарзийнинг иш; тушунчасига багшланган махсус рисолалари мавжуд. Жуда куп ёзувчи ва шоирлар уз асару рубоийларида ишкди тараннум этганлар. Иброхим Ха;;ул тартибга келтирган тасаввуфий истилохлар лугатида иш;га шундай таъриф берилган: "Иш; -тасаввуфда Хусни Мутла;;а булган шиддатли севги. Вахдати вужуднинг бошлангичи ва охири булмаганидек, Ха; тажаллисининг хам ибтидо ва интихоси йукдир. Унинг зоти хар жойда зохир эрур, мазхарлари зоти билан ухшаш. Ха;нинг илк зухурига "Ха;и;ати Мухаммадия" дейилган. Иш; икки хил булади: ха;и;ий ва мажозий. Ха;и;ий иш;-Хусни Мутла;;а, мажозий иш; эса одам ва олам гузаллигига оши;лик эрур. " [30:224-225]. Кубровия таълимотнинг асосчиси Нажмиддин Кубронинг рубоийлари борлиги ани;ланган[8] ва узбек тилига таржима этилган[9-11]. На;шбандия таълимотининг асосчиси Бахоуддин На;шбанд ха;идаги манбалар[2-7,28,29,31,32] ва тад;и;отларда[12-27] унинг рубоийлари борлиги ха;;ида маълумот берилган. Тад;и;отларимиз давомида Бахоуддин На;шбанд рубоийлари жамланган асарни топдик[1], уларни араб графикасидан кириллчага угириб нашр этдик[5]. Бу манбадаги рубоийларни тахлил этиб, ма;олалар ёздик[22-26]. Нажмиддин Кубро ва Бахоуддиин На;шбандни иш;

International scientific journal "Interpretation and researches"

Volume 2 issue 16 (38) | ISSN: 2181-4163 | Impact Factor: 8.2

тушунчасига оид рубоийларини асл манбадан олиб анализ ва синтез, тарихийлик ва мантикийлик, герменевтика услублари асосида тахлил этдик. МУХ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

"Жамолинг менга бас" тупламида Нажмиддин Кубронинг рубоийлари асл куринишда, форс тилида, араб графикасида жамланган. Бу рубоийларнинг тахлилидан ишк мавзуидаги куйидаги рубоийни топдик:

Чун ишк ба дил расид дилро дард кунад, Дарди дили мард мардро мард кунад. Дар оташи ишки худ бисузаду онгох, Дузах барои дигарон сард кунад[11:27]. Мазмуни:

Ишк агар дилга етса дилга дард келур, Бу дилни дарди мардни мард килур. Ишк оташида агар куйса ул дам, Дузахни бошкалар учун сард килур.

Нажмиддин Кубронинг бу рубоийсидан маълум буладики хакикий ишк инсонни калбини эгаллаб унда дард хосил килар. Бу даражада камол топган инсон мард дейилган. Марднинг калбидаги илохий ишк дарди уни куйдириб, вужуди ва рухидаги барча ёмонликрардан уни куткариб Мард, яни хакикий инсонга айлантиради. Ишк оташида куйган хакикий инсон бошка кишиларни

International scientific journal "Interpretation and researches"

Volume 2 issue 16 (38) | ISSN: 2181-4163 | Impact Factor: 8.2

хам хидоятга бошлаб Мард булишларига ёрдам беради ва уларни дузах оловидан ;ут;аради. Иш;га мубтало мардлар учун дузах олови сард, яни сову; булади, куйдиролмайди.

"Жамолинг менга бас" асарида бу рубоий ;уйидагича таржима этилган:

Иш; дарди гариб танимдаги жон булгай,

Дард чекса киши ахийри инсон булгай.

Оши;ману дузах мен учун оташгох,

Боош;а учун у бир зимистон булгай. [11:26]

"Донишмандлар тухфаси" асарида ю;оридаги рубоий 5-ра;ам билан белгиланган ва ;уйидагича таржима этилган:

Оши; кишининг кунгли тула дард булгай,

Дил дарди билан мард яна хам мард булгай.

Уз иш;и утида у ёнаркан, булдам,

Дузах ути узгалар учун сард булгай[9:103].

Таржимон рубоийни мазмун-мохиятини англаб, узбек тилига тугри угирган. Унинг фикрича Абдулхоли; Гиждивоний, Разииддин Али Лоло ва Хожа Али Ромитанийлар ижодида хам шунга ухшаш рубоийлар борлигини таъкидлаган. Аммо бизнинг тадкикотларимизда Абдулхоли; Гиждивонийда бу рубоийни учратмадик[16:53-61]. "Рашахот асарида шунга ухшаш рубоийни топдик. "На;шбандия-камолот йули" асарида Хожа Али Ромитанийнинг шунга ухшаган ;уйидаги рубоийси келтирилган:

Чун зикр ба дил расад дилат дард кунад,

Он зикр бувад, ки мардро фард кунад.

Хар чанд, ки хосияти оташ дорад,

Лекин ду жахон бар дили ту сард кунад[14:57,32:56]

International scientific journal "Interpretation and researches"

Volume 2 issue 16 (38) | ISSN: 2181-4163 | Impact Factor: 8.2

Мазмуни:

Зикр юракка етганида юракни огритар, Шу зикр эрурки, эрни фард айлар. Ут-олов унга хос булсада, Лекин икки дунёдан юракни совитар.

Хожа Али Ромитаний рубоийсида ишк сузи урнида зикр сузи ишлатилган. Хожа Али Ромитанийдан Нажмидди Кубро бир аср олдин яшаган. Бизнинг фикримизча, рубоийнинг Нажмиддин Куброга тааллуклисида ишк мазмуни хакикатга якинрок тавсифланган.

"Рубоиёти Хожа Накшбанд" асаридаги 55-ракамли рубоий хам ишк тушунчасининг мазмун-мохиятини очиб беради.

(^uhJJ j jül Cul^U ^jli

(^unjl jl jil^li ^¿U Jili

ALil^jl jj yl ^l^ji

^i^ijJ AluS yl t^bul jAuJ Al^S yjl

Гозй, ки пай шаходат андар рагу пуст, Гофил, ки шахиди ишк, фозилтар аз уст. Фардой киёмат он, ки бар анчоманд, Ин куштаи душман аст, он куштаи дуст.[1:96] Мазмуни:

Гозиким шаходат унинг томиру терисидадир, Гофилдурким ишк шахиди ундан фозилрокдир. ^иёмат кунида хисоб-китоб килганларида,

International scientific journal "Interpretation and researches"

Volume 2 issue 16 (38) | ISSN: 2181-4163 | Impact Factor: 8.2

У душман томонидан улдирилган булса, буниси дустнинг фидоийсидир.

Бахоуддин На;шбанднинг, оши;, яъни илохий, ха;и;ий иш; ;албида хукмрон булган ха;и;ий инсон Оллох ризолиги йулида бутун борлигини фидо ;илади деган гояси бу рубоийда баён этилган. Шунинг учун хам у шаходат ма;садида жон фидо ;илган гозийдан иш; йулида фидо булган инсон минг карра афзалро; дейди.

ХУЛОСА

1. Иш; инсон ;албини эгалласа, ундаги барча иллатларни куйдириб ташлайди.

2. Иш; утида куйган инсон Ха;и;ий, Комил инсонга айланади.

3. Иш; шахиди гозийдаан афзалдир, чунки унинг амаллари холис Оллох ризолиги учундир.

4. Ёшларни ха;и;ий иш; рухида тарбиялаш холис мехнат ;иладиган баркамол авлодни вояга етишига ёрдам беради. Мехнатсевар, инсондуст, халолу пок авлод Янги Узбекистонда Учинчи Ренессанс пойдеворини ;уришга ёрдам беради.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

^ ^ Af

2. Абдурахмон Жомий. Тухфат ул-Ахрор. Лакнаур: Нувил Кишур, 1908. 243 б.

3. Абул Мухсин Мухаммад Бо;ир ибн Мухаммад Али. Ма;омоти Хожа Бахоуддин На;шбанд / Форсийдан таржимон, суз боши, изох ва лугат муаллифи Махмуд Хасаний. - Тошкент: Узбекистон, 2019. - 335 б.

4. Бахоуддин На;шбанд. Аврод (тулдирилган иккинчи нашр). Ма;ола, изох ва шархлар муаллифи, таржимон Г.Н Наврузова. Т.: "Sano standart" нашриёти, 2019. 112 б.

5. Бахоуддин На;шбанд. Рубоийлар. Бухоро: "Дурдона" нашриёти, 2023 - 84 б.

International scientific journal "Interpretation and researches"

Volume 2 issue 16 (38) | ISSN: 2181-4163 | Impact Factor: 8.2

6. Бахоуддин Накшбанд. (Манбалар тахлили). Туплаб нашрга тайёрловчи, макола, изох ва шархлар муаллифи. Г. Н. Наврузова. Т.: "Sano standart" нашриёти, 2019. 256 б.

7. Бахоуддин Накшбанд. Х,икматли сузлар. Bahouddin Nakshband. Words of wisdom. Х,икматли сузларни тупловчи ва маколалар муаллифи. Г. Н. Наврузова, Х,икматли сузларни инглиз тилига таржима этувчи З. Расулов. "Sadriddin Salim Buxoriy". "Durdona" nashriyoti. 2020. 52 б.

8. Бертельс Е.Э. Четверостишия Шейха Нажм ад-Дина Кубра // Суфизим и суфийская литература. Москва: 1965 С.324-328

9. Донишмандлар тухфаси. Рубоийлар. Тошкент: "O'zbekiston", 2009.101-107

10. Нажмиддин Кубро. Рубоийлар (Ж.Камол таржимаси) // 333 рубоий Тошкент: Адабиёт ва санъат нашриёти, 1991.49-53-бетлар

11. Нажмиддин Кубро. Жамолинг менга бас. Рубоийлар // Форсийдан М.Абдулхаким таржимаси // Т.: Адабиёт ва санъат нашриёти, 1994.64 б

12. Наврузова Г.Н.,Сафарова Н. Амир Кулол ва Бахоуддин Накшбанднинг тасаввуфий дунёкарашлари. Бухоро: "Бухоро", 1996. 97 б.

13. Наврузова Г.Н. Накшбандия тасаввуфий таълимоти ва баркамол инсон тарбияси. - Тошкент: Фан, 2005. - 233 б.

14. Наврузова Г.Н. Накшбандия - камолот йули. - Тошкент: Фан, 2007. -189 б.

15. Наврузова Г.Н. Бахоуддин Накшбанд. (Рисола). Т.: "ABU MATBUOT-KONSALT" нашриёти, 2011. 24 б.

16. Наврузова Г.Н. Абдулхолик Гиждувоний. Самарканд: "Имом Бухорий халкаро маркази" нашриёти, 2020.108 б

17. Наврузова Г.Н. Хожа Бахоуддин Накшбанд хаёти ва маънавий мероси. - Т.: Фан, 2021. - 244 б.

18. Navruzova G.N. Bahauddin Naqshband - the seventh pir of Bukharai Sharif (Noble Bukhara). Islom tafakkuri (Maxsus son), 2020. 5-8-б.

International scientific journal "Interpretation and researches"

Volume 2 issue 16 (38) | ISSN: 2181-4163 | Impact Factor: 8.2

19. Наврузова Г.Н. Шукроналик - инсон камолотининг асоси. //Imom Buxoriy saboqlari. 2023. №3. 121-123-бетлар.

20. Наврузова Г.Н. На;шбандия таълимотида ризо тушунчаси. //Islom tafakkuri. 2022. 2-сон. 39-46-бетлар.

21. Наврузова Г.Н. Бухорои шарифнинг етти пири халол тушунчаси хусусида. // Imom Buxoriy saboqlari. 2022. 4-сон 51-52-б

22. Наврузова Г.Н. Бахоуддин На;шбанд рубоийларида инсонни рухий мувозанати масаласи. Interpretation and researches. Volume 1 issue 22. 30.12.2023. p.171-176.

23. Наврузова Г.Н. Бахоуддин На;шбанд таълимотида сухбат тушунчаси. Interpretation and researches. Volume 2 issue 1(23). 30.01.2024. p.19-22.

24. Наврузова Г.Н. На;шбандия: На;шдан бена;ш сари йул. Interpretation and researches. Volume 2 issue 8(30). 10.05.2024. p.219-225.

25. Наврузова Г.Н. Бахоуддин На;шбанд маънавий меросининг янги ;ирраси. //Islom tafakkuri. 2024. 1-сон. 3-7 бетлар.

26. Наврузова Г.Н. Бахоуддин На;шбанд рубоийларидаги инсон тушунчасининг фалсафий тахлили. // Islom tafakkuri. 2024. 2-махсус сон 49-53-б

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

27. Наврузова Г.Н. На;шбандия - хушёрлик йули. Т.: Фан, 2024. 184 б.

28. Рисолахои пирон ва пайравони тари;ати На;шбандия. Душанбе: 2017. 456 б.

29. Рисолаи Мавлави Жомий. Кулёзма.17 в.

30. Тасаввуф истилохлари шархи / Шайх Нажмиддин Кубро. Тасаввуфий хаёт Т.: "Мовароуннахр ", 2004.208-261

31. Салохиддин ибн Муборак ал-Бухорий.(1410) Анис ат-толибин ва уддат ас-соликин. Бухоро музейи 27772/11 ;улёзма 168 в.

32. Фахруддин Али Сафий. Рашахоту айнил-хаёт («Обихаёт томчилари»): тарихий-маърифий асар / Табдил ;илувчилар, нашрга тайёрловчилар: М.Хасаний, Б.Умрзо;. Масъул мухаррир: Б.Умрзо; (УзРФА Абу Райхон Беруний номидаги Шар;шунослик институти). - Т.: Абу Али Ибн Сино номидаги тиббиёт нашриёти, 2004. - 536 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.