CC BY
1Impact Factor: SJIF 2021 - 5.81 2022 - 5.94
0ЩРЛЕРДЩ ДЕНСАУЛЬЩ САЦТАУ ¥ЙЫМДАРЫНЬЩ АУМАЦТЫЦ ЖЕЛ1С1Н ДАМЫТУДЫ ЗЕРТТЕУДЩ ТЕОРИЯЛЫЦ НЕГ1ЗДЕР1
А.ОРЫНОВА., II курс магистранты М.Этемюулы атындагы Батыс ^азакстан университетi, Орал каласы
Аннотация. Адам денсаулыгын сацтау жэне бул саладагы гылыми зерттеулердщ отандыц ЖYйесi квптеген гылыми-зерттеу институттары жэне бгрнеше гылыми орталыцтардан цуралады, олардыц цызметтертщ нег1зг1 багыты бей1нд1 жэне басым багыттар болып табылады. Мацалада цазацстандыц денсалуыц сацтау ЖYйесiнiц дамуыныц теориялыц багыттары царастырылады.
Клт свздер. Денсаулыц сацтау ЖYйесi, кецестт библиография, Элеуметтт-экономикалыц сала, типология, иерархия.
Денсаулы; сактау жуйесшщ аумакты; желiсiн дамытуды зерттеу элеуметлк-экономикалы; география саласындагы басым багыттардыц бiрi болып табылады. Медициналы; кызмет керсету саласы демографиялы; элеуетп сактауга ыкпал етедi жэне халыктыц есiмiн жогарылатуда улкен рел аткарады. Медициналы; кызмет керсету саласын жэне оныц аумакты; уйымын аймакты; аукымда зерттеу казiргi уакытта, эсiресе денсаулы; сактауды жацгыртудыц объективтi кажеттiлiгiмен байланыс кезiнде езектi болып табылады. ^аз1рп уакытта медициналы; кызмет керсету мекемелершщ аумакты; колжетiмдiлiгiне, Денсаулы; сактау саласы элементтершщ езара iс - кимылына, экiмшiлiк аудандар мен республика аймактарыныц типологиясына, елдi мекендердщ иерархиясына - ещрдщ медициналы; кызмет керсету орталыктарына тиiстi турде зерттеулер жYргiзiлмеген, сонымен катар емiр сапасын арттыруда жэне элеуметпк жагдайды турактандыруда денсаулы; сактаудыц релiн жетiлдiру женiндегi iс-шаралар жYЙесi эзiрленбеген.
Осылайша, когамда жэне гылыми ортада халыктыц емiр CYPУ сапасын арттыру жэне ещрлердщ элеуметтiк-экономикалык дамуыныц турактылыгы проблемаларына назардыц артуына, жеткшказ санды; мэлiметтерге CYЙене отырып осы саладагы зерттеулер теориялы; негiздер мен практикалы; жолдарды дамытуда езектi мэселе бар деп айтуга толы; непз бар. Аймакты; аукымды камти отыра, халыкка медициналы; кызмет керсетудi аумакты; уйымдастыруды тиiмдi, эрi утымды ету бойынша зерттеулер жYргiзу кажеттiлiгi туындап отыр.
КYнделiктi емiрдегi турмыстык-элеуеттiк мэселелер жэне жYЙке-эмоционалдык шамадан тыс жYктемелердiц есуi жэне колайсыз экологиялы; жагдай халыктыц денсаулыгыныц керсеткiштерiне эсер етедь Сонымен бiрге амбулаториялы; жэне стационарлы; Yлгiдегi медициналы; мекемелердiц кызметi мысалында халыктыц эртYрлi топтарына емдеу профилактикалы; кемек керсетудi уйымдастырудыц казiргi жагдайын зерттеу кажеттiлiгiн талап ететiндегi сезаз.
Эр тYрлi типтегi денсаулы; сактау объектшерш аумакты; уйымдастыру мэселесi бойынша зерттеулер жYргiзу казакстанды; гылыми ецбектерле жазылмаганы белгiлi. Осы уакытка дешн негiзгi зерттеулер халыктыц ауруларыныц салдарын жэне оныц тYрлерiн, саланы каржыландыруды жэне жYЙенiц ресурсты; элеуетiнiц тшмдшпн зерттеу, сонымен бiрге медициналы; кадрларды даярлауга арналды. Жекелеген ецiрлер шецбершде медициналы; кемек керсету бойынша аумакты типологияландыру мэселелерi iс жYзiнде ;арастырылмады.
Элеуметпк-экономикалы; саланы аумакты; саралау проблемаларына кецеспк галымдар кеп кецiл белдi. Олардыц катарына Г.М. Лаппо, Б.С. Хорев, Д.С. Львов, А.Е. Когут, В Н. Лексин, А Н. Швецов, ЮЛ. Пивоваров, О.М. Рой,
А.И. Попов, жэне С.Н. Чукановты жаткызуга болады. Сонымен бiрге шетелдiк П. Маршан, П. Мерлен, Т. Мортеза, И. Самсон жэне т.б галымдарды атап етуге болады.
Impact Factor: SJIF 2021 - 5.81 2022 - 5.94
Экономика жэне денсаулык сактауды уйымдастыру мэселелершщ кец аукымы Д. Д. Бенедиктов, Д. С. Акопян, В. Н. Иванов, В. П. Корчагин, Ю. П. Лисицын, Л. Г. Матрос, А. В. Суворов, Б.Б. Прохоровтыц ецбектершде карастырылды.
Казакстанда медицина саласыныц калыптасуын кeрсететiн алгашкы жумыстар ХХ гасырдыц 50-жылдарында пайда болды. Олардыц шшде Г. П. Исаева мен В. О. Гребенщиковтыц жумысын атап ету керек. 60-70 жылдары кецеспк тарихнама М. С. Рабинович 3, К. Лашков сынды галымдардыц «зауыттык-медицинаныц» даму тарихы мен жеке адамдардыц кызметш зерттеген ецбектерiмен толыктырылды. Казакстандык авторлар С.Х. Субханбердин, А. Р. Шокиншц зерттеулерi медициналык кызмет аспектiлерiне -Казакстандагы денсаулык сактау тарихы мен уйымдастырылуына, Казакстан eцiрлершде дэрiхана желюшш калыптасуына, ана мен баланы коргауга, алгашкы казак дэр^ерлерЫц медицинаныц дамуына коскан Yлесiне арналды.
Казакстандык дэршер Л. Е. Свиридованыц Орынбор, Омбы, Алматы жэне баска калалардыц мурагаттарынан жиналган орасан зор материалга непзделген монографиясы Казакстанныц денсаулык сактау тарихнамасында мацызды рел аткарды.
Казакстанныц медицина жэне когамдык денсаулык сактау саласыныц даму тарихы ежелп заманнан казiргi заманга дейiн М.А.Камалиев, Р.К. Бигалиева, Т.Х.Хабиева сиякты авторлардыц ужымдык ецбегше арналган. Бiр каланыц денсаулык сактау саласыныц даму тарихын зерттеушiлер А. Бiртанов пен Е. Бiртановтар болды.
90-жылдардыц басы аймактык денсаулык сактаудыц даму тарихы бойынша зерттеулермен ерекшелендь Диссертациялык жумыстардыц iшiнде а тарихты карастыратын С.Х.Душмановтыц ецбегiн атап етуге болады. Ол Батыс Казакстанныц денсаулык сактау саласын XVIII гасырдан бастап (Казакстанныц Ресейге ерiктi тYрде косылган кезiнен ) жэне 1990 жылга дейiн (Казак КСР-нiц кецестiк кезещ) карастырып, зерттедi. Л.Е.Свиридованыц зерттеуi СолтYCтiк Казакстанда XVIII - XX гасырларда медицинаныц дамуына арналган.
Тэуелсiздiк кезещнде жазылган А. С. Нургалиеваныц Шыгыс Казакстанныц денсаулык сактау саласыныц даму тарихы (XX-XXI гг.) туралы диссертациясын атауга болады, онда автор денсаулык сактаудыц жуйе ретiнде калыптасуыныц тутас кeрiнiсiн карастыруга баса назар аудармай, республиканыц накты eцiрiнiц денсаулык сактау саласын дамыту ерекшелiгiне баса назар аударады.
Денсаулык сактау экономикасы мен статистикасы бойынша когамдык денсаулык сактаудыц жекелеген теориялык-эдюнамалык проблемаларын казакстандык, ресейшк жэне шетелдiк зерттеушiлер бiрнеше рет талдады. Казакстан Республикасыныц Денсаулык сактау жуйесш дамыту мен реформалаудыц жалпы мэселелерi О.Т.Жузжанов, Ф.Б.Бисмилдин, А.А. Баканов, В.Н.Девятко, Т.Ш.Шэрманов, М.К. Кулжанов, М. АДамалиев сынды отандык медицина галымдарыныц бiркатар жумыстарында кeрiнiс тапты.
Казакстандык денсаулык сактау саласына медициналык сактандыру жYЙесiн енгiзу кажеттiлiгi Е. А. Эбшкасымовтыц зерттеуiнде каралды, ал КР медицина саласын каржыландыру мэселелерi Т. К. Рахыпбековтыц жэне т. б. ецбектершде зерттелдь
Отандык медицина гылымы бYгiнде элеуметтiк-экономикалык жагдайда айтарлыктай eзгерiстерге бет бурды, бул саланыц дамуына отандык галым-дэр^ерлер аз Yлес коскан жок жэне элi де eз Yлестерiн косуда. А.А.Аканов,
Н.К.Хамзина, Т.И.Слажнева, К.А.Тeлебаев, Б.С.Турдалиева жэне тагы баскалар республикада алгаш рет салыстырмалы тYPде гылыми-зерттеумен айналысты. Галымдардыц ецбектерiнде гылыми-зерттеу жэне медициналык институт орталыктар, гылыми кызметкерлер блогыныц жагдайы, жакын жэне узак мерзiмдi перспективалык жоспарларга болжам жасалган. Осындай материалдар Г.Ж.Токмурзиеваныц диссертациялык ецбепнде толык жэне накты сипатталган. Казакстанныц гылыми-медицина мамандарыныц саны, сапасы мен бeлiнуiндегi калыптаскан тецсiздiк туралы корытынды жасалган жерде жакын жэне узак жоспарларга болжам бершген. Соцгы 30 жылда ел галымдары мемлекеттшктщ калыптасуыныц, мемлекетiмiздiц гылыми-техникалык кызметшщ тYрлi аспектiлерiне ецбектерiн сiцiрдi.
Impact Factor: SJIF 2G21 - 5.S1 2G22 - 5.94
Б1рак; та, халыкаралык сатыга шыгу Yшiн елiмiзде медицина гылымы жYЙесiн одан api шгершетудщ басымдау багыттары: жаца технологияларды ецпзу, жаца форматтык гылыми бшм мецгеру, медицина гылымы Yшiн улттык жэне ещрлш басымдыктарды аныктау, бул багыттыц гылым жYЙесiн дамыту Yшiн барлык ресурстарды пайдалану, гылыми ресурстарды пайдаланудыц тиiмдiлiгi болуга тиiстi.
Денсаулык сактау жэне денсаулык сактау саласындагы гылыми зерттеулердщ отандык жYЙесi кептеген гылыми-зерттеу институттары мен гылыми орталыктан турады, олардыц кызметнщ негiзгi багыттары бейiндi жэне басым багыттар болып табылады.
Елiмiз егемендiк алуымен бipге мура pетiнде бурынгы Кецес Одагынан денсаулыкты сактаудыц орасан зор жYЙесiн де алды. Кептеген емхана мен ауруханалар, сол кездедеп материалдык жэне кадрлык жагынан кунды болып табылып, бYгiнге дейiн жумыс жасап жYpген бурынгы техникаларды да иеленген едь
КСРО ыдырау кезецiнде отандык медицина гылымыныц проблемасы тек шектеyлi каржылык ресурстарда гана емес, сонымен катар тшсп материалдык-техникалык база мен бшкп кадрлардыц болмауына байланысты саланыц барлык багыттары бойынша зерттеулер жYpгiзyдiц мYмкiн еместiгiнде болды. Кептеген медициналык пэндер тек университет гылымы аясында дамыды жэне жеткiлiктi жаксы материалдык-техникалык база мен гылыми элеуетке ие болмады.
Осылайша, кецестiк жYЙенi кайта куру жэне eтпелi кезецдегi улттык денсаулык сактау жYЙесiн калыптастыру пpоцесi Денсаулык сактау жYЙесiнiц барлык курылымдык элементтерше - каржыландыруга, баскаруга, кадрлык саясатка, медициналык бiлiмге эсер етп, ^азакстан азаматтарыныц eмipi мен денсаулыгын сактауга жэне жаксартуга багытталды деп айтуга болады.
1. Г.Ф.Галина,. «Становления национальной системы здравохранения Республики Казахстан в 1990-ы годы». Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата исторических наук., Казан, 2021.
2. В.В.Чернов,. «Формирование территориальной организации здравохранения Московского мегаполиса»,. Москва, 2006.
3. Галина Г.Ф. Сохранение здоровья как одна из проблем социокультурного развития Казахстана (в 1990-е годы) / Г.Ф. Галина //Вестник Казанского государственного университета культуры и искусств. - Казань: Изд-во Казан. гос. ун-та культуры и искусств,
4. Исаев Г.П. Вопросы истории медицины и здравоохранения в медицинской периодической печати Казахстана//Библиограф. указатель литературы (1933-1956 гг.). - Алма-Ата, 1956.
5. Камалиев М.А., Бигалиева Р.К., Хабиева Т.Х. История народной медицины и общественного здравоохранения Казахстана. - Алматы, 2004.
6. Биртанов А., Биртанов Е. История медицины Алматы. - Алматы: Санат, 1998.
ПАИДАЛАНЫЛFАН ЭДЕБИЕТТЕР:
201б.
