Ірландская літаратурная традыцыя ў п’есе У. Б. Ейтса “Словы на акне” Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

УДК 821.111

1РЛАНДСКАЯ Л1ТАРАТУРНАЯ ТРАДЫЦЫЯ У П'ЕСЕ У.Б. ЕЙТСА "СЛОВЫ НА АКНЕ"

Н.М. БАБКОВА (Беларуст дзяржауны утвератэт, Мтск)

Даследуецца праблема стварэння iрландскай мета-этнiчнай лiтаратурнай традыцыи на пачатку ХХ стагоддзя. На матэръшле позняй п'есы У.Б. Ейтса "Словы на акне", якая завяршае яго канонатворчы перыяд 1910 - 1920-х гадоу, аналiзуецца, ятя топасы i мастацюя узоры Ейтс въ^рае з лiтаратурнай спадчыны 1рландыи i як яны ттэрпрэтуюцца у п'есе. Выбраушы у якасц падмурку традыцыи чатыры по-стац (Свiфта, Голдсмта, Барxni i Бёрка), Ейтс вызначае з ix творчасцi i дамтантную мiфалагему iр-ландскай трады^и - спрэчку пра дачынент веры i розуму, рацыянальнага i iрацыянальнага, у якой iр-ландская традыцыя прапануе сваю акрэсленую пазцыю i свае аргументы. Акрамя гэтага, ставщца пы-танне легiтымiзацыi разваг пра iрацыянальнае у навуковым дыскурсе i фармулюецца мета-праблема да-следавання творчасцi Ейтса: якая метадалогiя дазваляе пiсаць пра месцы пераходу рацыянальнага у iра-цыянальнае у творчасцi Ейтса у цэлым, не выходзячы за межы лтаратуразнаучага даследавання. Тэарэ-тычную аснову разглядаемага даследавання склалi працы Рудольфа Ота, Мiрча Элiядэ i Гаралда Блума.

Вядома, што любая традыцыя выбГральная, i не кожная щэя щ Гмя патрапляе у традыцыю. Традыцыя фармiруецца у грамадстве, тольи калi яно пачынае вытлумачваць сваю сучаснасць, асэнсоуваючы «рэаль-нае мноства спосабау мыслення i паводзшау... праз прызнанне ix укаранëнасцi у мГнулым» [1, с. 31]. I менавгга у той момант, калi ажываюць сувязi грамадства з мГнулым, цi, беручы метафару, якой любГу карыстацца Т.С. Элiëт, "нябожчыи размауляюць" - паустае традыцыя. У гэтым сэнсе можна сказаць, што, хаця сярод Грландцау было нямала выбгтных англамоуных лггаратарау i да ХХ стагоддзя (Свiфт, Шэрыдан, Голдсмiт, Уайлд i Гншыя), а лiтаратура на гельскай мове наогул сягае ранняга сярэднявечча, усё ж такi iрландская традыцыя (мета-этнiчная) паустае толькi у канцы XIX - пачатку XX стагоддзя, i адным з першых яе стваральнiкау з'яуляецца паэт i драматург, нобелеУскi лаурэат 1923 года, У.Б. Ейтс.

Менавгга У.Б. Ейтс становщца iнiцыятарам першага iрландскага нацыянальнага тэатра i абачлiва выбiрае рэпертуар для яго як з Грландскай драматурги, так i з перакладной. Немагчыма пераацанiць нацы-ятворчую ролю гэтага тэатра у крайне, мову, лггаратуру i адукацыю якой мэтанаыравана вынiшчыла су-седняя краiна-каланiзатар: тэатр на той момант заставауся адзшым пасярэднiкам пам1ж паэтам i народам. Праз сваю творчасць Ейтс у гэты час атрымлiвае магчымасць не тольш пераасэнсаваць, што з сучаснай Iрландыi - укаранёнае у мГнулым i мае за сабой доугую традыцыю, а што не, але i скарэктаваць гэтую традыцыю, вынесщ на паверхню тыя узоры i матрыцы, яия адпавядаюць яго щэалу Грландскай думкг

У вершы "Сем мудрых" (The Seven Sages), яю выйшау у шзцы "Вштавая лесвща i шшыя вершы" (The Winding Stair and Other Poems) у 1933 годзе, Ейтс i фармулюе гэтыя падставовыя складовыя рысы Грландскай традыцыГ:

Whence came our thought? / Адкуль паходзщь наша думка?1 / From four great minds that hated Whiggery / Ад чатырох вялтх розумау, што ненавгдзелГ дух вш / [2, р. 272].

I далей пералГчвае гэтыя чатыры розумы: ГолдсмГт i Бёрк, СвГфт i БарклГ, бГскуп з Клойна. Яны усе ненашдзелГ помслГвы, рацыянальны тып розуму, яш зшшчае усё выразнае - i у гэтым адметнасць Грланд-скай традыцыГ, паводле Ейтса: Грландцы, пашнутыя сам-насам з новым светам, працятым духам втян-ства, супращуляюцца яму. I у Грландцау - у барацьбе з вГгамГ - за сшнамГ не пустата, яны маюць "вяль кую мелодыю" Эдмунда Бёрка, якая гучыць супраць рацыянальнага розуму; ОлГвера Голдсмгга, яю ба-чыу пакуты 1рландыи i апеу Гх, але яшчэ не заспеу крывавую барацьбу; яны маюць маплу СвГфта, якая зводзщь на тшто усё вшянства разам узятае; i мякы голас з Клойна (Джорджа Баркт), як1, што "шоргат чарота", набГрау моцы i цяпер ужо "грымщь як гром".

Выбраушы гэтыя чатыры постащ у якасщ падмурку традыцыГ, Ейтс вызначае i дамшантныя ш-фалагемы гэтай традыцыГ: ён выбГрае СвГфта за сатырычную моц i востры розум, страсныя i немагчы-мыя адноаны з дзвюма кабетамГ, любоу да абсалюту, ятру супраць недасканаласщ i непрыняцце астэмы Ньютана i шяшх машын; Голдсмгга - за любоу i спачуванне вясковаму жыццю, насалоду падрабязнас-цямГ грубага жыцця2; БарклГ - за яго веру у адчуванш, у тое, што абстрактныя №i - гэта проста словы, i аргументаванае зняпрауджанне тэорып Ньютана аб мехашстычным вытлумачэнш Сусвету; Бёрка - за яго перакананасць у важнай рол традыцыГ для любой дзяржавы, а таксама за яго асэнсаванне такога спосабу мыслення, mi грунтуецца на пачуццях, працяглым досведзе i веры [3, с. 261 - 271].

1 Пераклад тут i далей наш - Н. Б.

2 Верш пра семярых мудрых Ейтс заканчвае радком пра галоуную мудрасць вялГкГх розумау 1рландш: яны разумел^ што мудрасць прыходзГць праз жабрацтва / Understood that wisdom comes of beggary [2, р. 273].

Асноуная частка. У п'есе "Словы на акне" У.Б. Ейтс па-мастацку асэнсоувае адну з гэтых дамь нантных мiфалагем, а менавгга спрэчку пра дачыненнi веры i розуму, у якой iрландская лггаратурная тра-дыцыя выразна акрэслiла сваю пазщыю i падрыхтавала свае аргументы.

Так, iрландскi фiлосаф i палиык Э. Бёрк (1729 - 1797) супрацьпасташу мехашстычнаму розуму свайго стагоддзя iншы спосаб мыслення, як1 грунтуецца на пачуццях, эмоцыях, працяглым досведзе i чы-стай логiцы. Бёрк называе гэты спосаб мыслення "prejudice", што на беларускую мову перакладзена як "забабоны". На жаль, у беларусшм слове не адчуваюцца усе сэнсы арыгшальнага паняцця: так, "prejudice" -гэта веда, якая папярэдшчае любой шшай ведзе, у тым лiку iнтэлектуальнай (параунайце з русшм пера-кладам - "предубеждение"), i лепшым перакладам, мабыць, было б перадсуддзе. Менавiта гэтае пера-дсуддзе, щ забабона, што "прыдатнае для ужывання у экстрэмальнай сiтуацыi", i "нашроувае розум на простую сцежку мудрасцi i дабрачыннасцi, i вызваляе чалавека ад ваганняу, скептыцызму i неабходнасцi ламаць галаву падчас прыняцця рашэнняу" [4, р. 25], даноаць да свядомасцi асобнага чалавека моц i му-драсць, якiя захоуваюцца у традыцш.

Наогул, мысляры, для каго "памылка Ньютана стала вялжай спадчынай"3, утвараюць усе разам асобную, больш шырокую, над-нацыянальную традыцыю - гэта Гётэ i Гаман, Сведэнборг i Мiцкевiч, Блэйк i Тавяньсш, Оскар Мшаш i Рыльке, i многiя iншыя. Прыемна думаць, што ёсць краша, 1рландыя, у аснове нацыянальнай лiтаратурнай традыцыi якой пакладзеная менавiта гэтая традыцыя - з яе разумен-нем, што чалавек, вядома, здольны разважаць, але ён здольны i на многае большае. Як сведчыць Бёрк, "ён (чалавек) можа быць апантаным i забабонным. Ён можа быць прымхлiвым i няурым^вым... А тсаць пра чалавека так, як mсалi французскiя Асветнiкi, значыць прадстауляць аднабаковую карцiнку" [4, р. 25]. Пры гэтым, калi "памылка Ньютана" да ХХ стагоддзя была крынщай натхнення (згадаем, як ёй цешыуся Гётэ), то для Ейтса яна увасобша варожую сiлу, якая не тольш спрычыншася да духоунага хаосу у свеце, але - i больш канкрэтна - падточвае iрландскую традыцыю знутры. У гэтым сэнсе можна сказаць, што п'еса "Словы на акне", якая падсумоувае канонатворчы перыяд Ейтса (цэлае дзесяцiгоддзе пасля атры-мання 1рландыяй незалежнасцi), - гэта праект па барацьбе з Ньютанам, "неонавымi лямпачкамi ангель-скiх гандлёвых цэнтрау" i адчуваннем песiмiзму i хаосу, што пратачыуся у iрландскую традыцыю.

П'еса "Словы на акне" належыць да позняга перыяду творчасщ Ейтса. У гэты перыяд, у 1930-я гады, час панавання у драматургii Бернарда Шоу i "новай драмы", Ейтс дэманстратыуна iгнаруе пахалапзм i развiццё характарау: ён тша п'есы толькi пра самае галоунае - пра перажыванне сакральнага, пошук боск1х слядоу i спробы увайсщ у сувязь з духамi. Так, у "Словах на акне" (1934) героi выклшаюць дух Свiфта i Стэлы. Ва "Уваскрасеннi" (1931) героi сутыкаюцца з уваскрослым Хрыстом, mi вдзе да сва1х вучняу. У "Чыстцы" (1938) стары назiрае за несупакоеным духамi сва1х бацькоу. У "Яйку Чаплi" (1938) дзяучына чакае Бога у вобразе чаплi, каб стаць яго жонкай. Кожная з гэтых п'ес даследуе сваю частку iрацыяналь-нага, i усе разам яны прапануюць карцiну свету, у якой фокус - не на рацыянальным i не на пахалапчным, а на духоунай сферы жыцця, i героi, як1я выкрышталiзоуваюцца праз такi фокус, маюць мала супольнага з класiчнымi героямi драмы (што выклжае абурэнне рэжысёрау i акцёрау, якiм у п'есах Ейтса бракуе ды-намiкi, драматызму4) i ствараюць сур'ёзнае выпрабаванне для даследчыкау. Каб тсаць пра тамя п'есы i 1х ге-рояу, трэба намацаць мяжу, на якой сутыкаюцца рацыянальнае з iрапыянальным, месца, дзе iрацыянальнае можна абдумваць словамi, якiя нам дае мова i яюх заужды бракуе, бо паслядоуна пра шматбаковае жыццё гаварыць немагчыма, яго можна только абхапiць сiлай думкi - але гэта удаецца х1ба што звярам i птушкам, як сведчыць у Душшсшх элегiях Рыльке5. На шчасце, тамя даследаваннi - развал пра iрацыянальнае у мастацтве - легiтымiзавау у навуковым дыскурсе нямецш фiлосаф пачатку ХХ стагоддзя Рудольф Ота.

У кшзе "Сакральнае" Рудольф Ота шша пра тое, што перажыванне сакральнага - выключна !м-гненны досвед, i мастаку немагчыма перадаць яго наупрост, бо санктум не трывае панятковага мыс -лення [5, s. 285 - 303]. Таксама ён зауважае, што у пiсьменнiка ёсць усяго некальш iнструментау, каб за-фiксаваць гэты досвед: тон, паузы на мяжы мiж уласнай нязначнасцю i усёабдымнасцю стварэння (невы-

3 Выраз Гётэ, занатаваны Экерманам у кнiзе "Размовы з Гётэ".

4 Уiльяма Батлера Ейтса ведаюць найперш як геншльнага iрландскага паэта. Ушстан Г'ю Одэн, хаця i прыхшьнж паэтыю, дыяметральна супрацьлеглай Ейтсавай, прызнавау яго за вялжага паэта. Але пры гэтым выражау шчырае здз^ленне, як таю геншльны паэт мог пiсаць такш бесталанныя п'есы. Нобелеусю камiтэт у сваёй фармулёуцы лiта -ратурных дасягненняу Ейтса таксама абмiнае драматургто лiтаратара i узнагароджвае яго за "заужды натхнёную паэзто, якая у высока-мастацкай форме выражае дух цэлай нацы". Газета "Гардзiян" на 70-годдзе смерщ лiтаратара, у 2009 годзе, размясцша тэкст амерыканскага акцёра Крыса Морана, у якш той называе У.Б. Ейтса выдатным паэтам i поуным няздарам у драматургii. Усё гэта пры тым, што сам У.Б. Ейтс неаднаразова падкрэслшау - у Нобелеускай прамове, у развагах над сваёй творчасцю, што у пэнтры усяго, што ён робшь - тэатр i мютычнае жыццё.

5 У восьмай са сваiх Душшсж элегш Рыльке п1ша, што зямная тварына - у сваёй жывёльнай бязгрэшнасщ - сузiрае Адкрытае. Мы ж - наадварот: m адзш з нас нжол! не шкнецца за межы зямнога, да абсалюту. Рылькеанаускае Ад -крытае - гэта свет, дзе супрацьлегласщ пераадоленыя, а святло i цемра паяднаныя. Падобны светапогляд i у Ейтса -у п'есах пра тое, што адбываецца з духам пасля смерщ цела, - ён вяртае смерщ згублены сэнс.

моунае) i чуллГвая рэакцыя удзельшкау гэтага досведу. Падобную думку выказау i польсш паэт i мысляр, нобелеуси лаурэат, Чэслау Мшаш у развагах пра Адама МщкевГча: немагчымасць размовы пра боскае на чалавечай мове вымушае аутара напауняць твор духамГ - так бы мовГць, удзельткам гэтага ж досведу (зау-важым, што паралелГ мГж МщкевГчам i Ейтсам невыпадковыя - i МщкевГч, i Ейтс былГ уважлГвымГ чы-тачамГ Эмануэля Сведэнборга, асноунага еурапейскага "стрытуалГста" XVIII стагоддзя) [6, с. 141 - 157]. Клаак даследаванняу творчасщ Ейтса, Гаралд Блум, нават прапанавау разглядаць усё нашсанае Ейтсам як аповед - працягласцю у жыццё - пра псторыю, яи уплывау на яго папярэдшкау з рамантычнай i мГс-тычнай лиаратурных традыцый, што дазваляла яму паказваць рэакцыю Гншых на досвед сакральнага, не ашсваючы сам досвед наупрост.

Таим чынам, гаворачы пра персанажау i падзеГ "Слоу на акне", мы будзем памятаць, што нас у першую чаргу щкавяць тыя самыя - ледзь улоуныя - месцы пераходу рацыянальнага у Грацыянальнае, су-тыкнення веры i розуму, мастацшя шструменты, яшмГ карыстаецца аутар, каб зафГксаваць гэты досвед у п'есе, а таксама коды, яшя раскрываюць вокны п'есы на традыцыю Грландскай думш.

Сюжэт п'есы просты. У "Словах на акне" група аматарау мГстыи збГраецца у адным з дублшсшх дамоу на сеанс сшрытызму. Кожны удзельшк мае свой штарэс ад сустрэчы з духамГ - адной кабеце дух памерлага мужа ра1ць, куды лепей укладаць грошы, святар марыць пагутарыць з духам вядомага прапа-ведшка i папрасщь у яго падтрымш, студэнт з Кембрыджу Джон Корбет хоча выпрабаваць свой скепты-цызм. З яго слоу мы i даведваемся пра псторыю дома, дзе усе сабралкя - гэты дом катсьщ належау Джонатану СвГфту, i у Гм жыла Стэла (Эстэр Джонсан) цягам дзевятнаццащ гадоу. Пры гэтым варта ад-значыць, што ш медыюм, m яе паплечнш не ведаюць псторыю СвГфта i уяуляюць, што размауляюць з прывщам бадзяп, у той час як скептык Джон Корбет i доктар Трэнч, як1 яго прывёу, адзшыя, хто бачыць усю карщну цалкам. Яны ж i становяцца штэрпрэтатарамГ таго, што удзельнш сеансу чуюць ад СвГфта: псторыи кахання СвГфта i Стэлы, яго адносшау з Ванэсай, яго перадсмяротных пакут, а таксама вершау Стэлы, яшя засталГся выразанымГ на акне як суцяшэнне.

На самым пачатку п'есы доктар Трэнч агучвае тлумачэнне жыцця духа пасля смерщ цела, уласщ-вае мнопм традыцыям, яшмГ ц1кавГуся Ейтс (ад Сведэнборга да будыйсшх п'ес тэатра Но): "Некаторыя духГ належаць зямлг 1м здаецца, што яны усё яшчэ жывыя, таму яны пастаянна пра1грываюць што-небудзь са свайго мГнулага жыцця, як i мы пастаянна вяртаемся да якой-небудзь думш, што нас турбуе, з той роз-нщай, што яны лГчаць рэальнасцю - сваё цяперашняе Гснаванне. Напрыклад, калГ дух, што памер гвалтоу-най смерцю, упершыню прыходзГць да медыюма, ён зноу перажывае свой трапчны канец... Часам дух перажывае пауторна не смерць, а што-небудзь яшчэ - жарсць, трагедыю" [7, с. 231 - 232]. Трагедыя, якую перажывае дух СвГфта падчас сеанса, разыгрываецца, як п'еса, на трох узроунях. Спачатку удзельнш сеанса бачаць, як СвГфт спрачаецца з Ванэсай (Эстэр Ваномры, другой каханай кабетай СвГфта): тая, не разуме-ючы, чаму яны не могуць пабрацца шлюбам, нашсала лГст першай каханай СвГфта - Стэле - спытаушы у Гм, щ яны не павянчаныя. Гэтым яна давяла СвГфта да сапрауданага раздраю: ён "вучыу яе, каб яна думала, як Катон i Брут", а не як звычайная кабета. Ён "будавау Рым" у яе галаве не дзеля таго, каб яна закахалася у яго, а каб "паблукаць па яго вулщах". А яна, нягледзячы на усе яго вышли, паводзщца як самая звычайная жан-чына з самым простым жыццёвымГ патрэбамг Ён зноу паутарае ёй пра свой абет не жашцца, як1 ён дау, бо лГчыу, што не мае права перадаваць сваю кроу нашчадкам. Доктар Арбетнот пацвердзГу яго падазрэнт: побач з вялшм розумам у СвГфце жыве вар'яцтва. Тут мы упершыню сустракаемся з небяспечнай мяжой разумнага-неразумнага, якая так палохае СвГфта. "Неразумным" пагражае быць дзщя, народжанае з яго кроую -i таму ён, поуны жарсщ мужчына, так i не наважваецца стаць мужам каханым кабетам. Страх СвГфта перад нашчадкаш-вар'ятамГ - гэта страх перад дэградацыяй наступнага пакалення, наступнай эпохг Яго перажы-вау СвГфт пасля заканчэння иравання партын торы з мшарам - ГнтэлектуаламГ i сябрамГ СвГфта - за кара-левай Ганнай i прыходу да улад^1 Георга I з урадам вГгГ на чале з Уолпалам, як1 пачау пераслед мнойх па-пярэднГх м1нГстрау. Гэты ж страх перажывау Ейтс, калГ пасля доугай барацьбы за незалежнасць !рландыя патрапГла, з аднаго боку, у абцуп дробн^1х радасцяу капГталГст^1чнага рынку з безлГччу "неонавых лямпа-чак на вГтрынах" i вельмГ плытшмГ сэнсамГ, а з другога - ва унутраную тыранГю каталГцкага ураду.

Пасля перапынку у сеансе перад персанажамГ п'есы зноу з'яуляецца дух СвГфта, якГ ужо пасля смерщ i Ванэсы, i Стэлы, звар'яцелы, вядзе у сваёй свядомасцГ размову са Стэлай, якая яго суцяшае сва1м вершам. У гэтым вершы Стэла супакойвае самы навязлГвы страх СвГфта - страх памерцГ у самоце, i нават апранае яго "у багаты плашч":

Late dying may you cast a shred Of that rich mantle o er my head; To bear with dignity my sorrow, One day alone, then die tomorrow.

З гэтага верша - цэнтра праза1чнай п'есы - можна было б вытлумачыць сэнсы усёй п'есы. У гэтым чатырохрадкоуГ заключаныя два Гстотныя для творчасцГ Ейтса лГтаратурныя топасы: плашча паэта i ча-кання смерцГ. На жаль, у першым рускГм перакладзе, выкананым Л. Валадарскай для зборнГка п'ес

У.Б. Ейтса, што выйшау у Маскве у 2008 годзе, паэтычная эмоцыя губляе метафiзiчную i бiяграфiчную канкрэтнасць i зусiм не вядзе да тых кантэкстау, яюя был1 важныя як для Свiфта, так i для Ейтса:

Пусть не торопит смерть меня, Оденусь в плащ богатый я, Чтобы печаль достойно снесть, Пока услышу смерти весть.

Па-першае, багаты плашч у арыгшале - атрыбут паэта, а не яго каханай. I ён ахоувае Свiфта, толь-ш пакуль Стэла верыць у цудадзейнасць гэтага плашча. Яна просiць только крысо, прыпол, прычым яна хоча, каб Майстар прыкрыу ёй галаву (!) сва1м плашчом: нiбы для утаемшчэння. Плашч паэта - топас, яш любiу iнтэрпрэтаваць Ейтс у сваёй позняй драматурги. Гэта зуам не той плашч, яш скрат "блазаны" з яго паэзii (у вершы "Плашч" з нiзкi "Адказнасщ" 1914 года. Ейтс шкадуе, што вышыты плашч, якi ён зрабiу для сваёй песнi, скралi блазаны, i таму цяпер яго песня будзе хадзщь голай). У п'есе ж гаворка iдзе пра паэтычную мантыю, накiдку не песнi, а паэта - якая атуляе паэта ад будзёнасщ i хавае у сабе водары i успамшы таго свету, з якога паэт прыйшоу сюды6. У Рыльке, напрыклад, гэты плашч - славутая абалон-ка вандроушкау з пятай Дуiнiнскай элегл. Гэта не слановая вежа, канечне, але паэтычны плашч, як1 так-сама атачае паэта прыгожым, не дазваляе яго душы расхрыстацца насустрач свету i яго раздраям, дапа-магае душы захоуваць вернасць самой сабе. А вернасць сваёй душы - гэта i ёсць сапраудная вера, павод-ле Сведэнборга. Таму плашч паэта - гэта напамш пра яго веру. Так, у гэтым чатырохрадкоуi прыгадваец-ца яшчэ адзш бок узаемадзеяння веры i розуму: вера суцяшае горды штэлект.

Па-другое, у перакладзе прапушчанае самае першае слова чатырохрадкоуя - позна (памiраючы), адрасаванае Стэлай Свiфту, а не самой сабе. Менавиа позняя смерць была мэтай Ейтса як у асабютым духоуным праекце, так i у праекцып гэтага праекта на Свiфга, бо з алхiмiчных тэорый пражывання паэтыч-нага жыцця - мокрага згарання цi сухога згарання - Ейтс выбрау для сябе першы шлях. Мокрае згаранне прадугледжвае доугае ачышчэнне адэпта знутры, цягам усяго жыцця, з павольным выщсненнем з сябе бу-дзёнасщ, i таму словы пра познюю смерць - надзвычай iстотныя для перакладу, яны абазначаюць улюбё-ны Ейтсам топас чакання паэтам старасщ. Ейтса называлi пiсьменнiкам пiсьменнiкау - ён шмат шсау пра тое, як паэту развiвацца i прычакаць асалоды завяршэння жыцця i творчасщ. Шэймас Хiнi пiша пра гэта у эсэ "Ейтс як прыклад": як прыклад працы, высiлкау i упартасщ... ён нагадвае табе, што перагляд i кар-патлiвая праца - вось што табе спатрэбщца, калi ты чакаеш асалоды ад завершанасцг Калi табе удалося зрабщь адзiн тып верша па-свойму, забудзь - як ты гэта зрабiу, занурыся у нейк1 шшы досвед свайго жыц-ця i наноу паспрабуй знайсцi спосаб, як апавесщ яго сва1м голасам i застацца у iм" [8, с. 32 - 50].

Нарэшце, зуам шчога у перакладзе не сказана пра абяцанне Стэлы перажыць Свiфта. А гэтае абя-цанне - таксама складовая частка топасу чакання паэтам старасщ i смерцi: навязлiвы страх Ейтса, пра яш ён так шмат тсау у познiх вершах i п'есах - гэта выпасщ з тону, спалохацца, згубiць веру. А таму яму так важна было прычакаць старасць у атачэнш тых, хто трымау у iм яго веру.

Таим чынам, наш варыянт перакладу чатырохрадкоуя Стэлы выглядау бы так:

У позняй старасщ, у свой смяротны час прыполам Багатай мантыi накрый мой белы голау, Каб годна дзень пражыць, агорнуты журбой, А досвiткам - я рушу за табой.

I нарэшце, ужо пасля завяршэння сеансу, у п'есе у трэщ раз з'яуляецца дух Свiфта: ён патрапляе у рэчакнасць удзельнкау сеансу - медыюм, застаушыся адна, прапускае голас Свiфта, як1, пашраючы, пра-клшае той дзень, калi ён нарадзiуся.

Даследчыцы драматургii Ейтса Н. Цшунша i В. Рапалава [9, с. 166 - 169; 10, с. 20] лчаць п'есу глыбо-ка пеамютычнай. Але пры гэтым В. Рапалава адзначае, што "стойкасць i мужнасць асобы, яе вернасць сабе да канца... усё у п'есе пераводзщь у танальнасць гершчную" [9, с. 20]. Такое дзёрзкае - гера1чнае - непрыняцце недасканаласцi i ёсць адна з асноуных мiфалагем, якую так цанiу Ейтс у iрландскай лiтаратурнай традыцыг

Акрамя iрландскай лiтаратурнай традыцыi, Ейтс насычае п'есу кантэкстамi метафiзiчнай i сшры-туалютычнай традыцый. Занадта паслядоунае пералiчванне знакавых iмёнау для гэтых традыцый у тэк-сце п'есы (Платона, Джона Дона, Рычарда Крэшоу, Эмануiла Сведэнборга, Джонатана Свiфта, Уiльяма Блэйка, Фрэдэрыка Маерса), iх творау i вдэй сведчыць пра тое, што шсьмо-знутры-традыцьи - не выпад-ковасць, а фшасофска-эстэтычная дамiнанта iндывiдуальнай манеры Ейтса. I гэты прынцып пiсьма дазва-

6 Варта адзначыць, што вобраз "плашча паэта" - адзш з самых частых вобразау позняй паэзи Ейтса. Так, у "Прывщах" (The Apparitions) паэт пша, што з уж прывщау, якш яму даводзшася бачыць, самы страшны - гэта пусты плашч на пачопцы [2, p. 386 - 387]. Сам верш - пра паэта, яш напярэдадт смерцi, адчувае, што яго сэрца нарэшце поунае, але сш яму не стае, бо яго "з'ядае ноч". Як бачым, вобраз "плашча паэта" у гэтым вершы сiмвалiзуе паэтычную напоуне-насць, якую, на жаль, пакщаюць зямная сша i жыццё, пусты плашч вющь на пачопцы - таксама, як i у "Словах на акне", вобраз плашча пераплецены з тэмай чакання смерцi.

ляе Гграцца з межамГ асабГстай творчасщ: так, прыгадка Гмя Блэйка выцягвае з сабой i дою пра неадназ-начнасць супрацьлегласцяу ("Песш нявшнасщ i вопыту"); спасылка на Платона выклжае у памящ чыта-ча i тугу за Атлантыдай - i, адпаведна, за панаваннем арыстакратау духу; постаць СвГфта асацыюецца з лепшым часамГ Iрландыi, калГ яна знаходзшася у руках абраных i разумных. Таи дыялог з аднадумцамГ у мастацтве (здзейснены i лггаральна - праз размову з Гх духамГ, i апасродкавана - праз перайманне Гх дой, упляценне Гх у свой твор, рыфмаванне сва1х сэнсау з Гх сэнсамГ) сведчыць яшчэ i пра тое, што тэатр для Ейтса выходзщь за межы мастацкай творчасщ. Магчыма, гэта яшчэ i форма рэлГгп - тое пустыннае месца, дзе жывыя моляцца за мёртвых, а мёртвыя - за жывых. Апантанасць, з якой Ейтс ажыуляе метафь зГчную i стрытуалГстычную традыцыю на старонках сваёй п'есы, можна патлумачыць яго жаданнем зафГк-саваць досвед сакрума, бо гаварыць пра рэакцыю на чыйсьщ досвед - гэта вельмГ блГзка да перажывання самога досведу, паводле Рудольфа Ота. Самому ж аутару такое актыунае уключэнне традыцыГ у старони п'есы дапамагае здзяйсняць галоуную задачу яго творчасщ - трымацца як мага блГжэй да самага Гстотнага, да «боск1х слядоу», не называючы пры гэтым багоу, а тольш ажыуляючы традыцыю метафГзГчнага шсьма. I калГ раней ён тольш абстрактна даводзГу гэта, цытуючы Ковентры Патмара: "Мэта мастацтва - спакой", то у п'есе "Словы на акне" ён спрабуе вярнуць гэты спакой як для персанажау, так i для самога сябе, а для гэтага стварае п'есу пра веру, якая адзшая здольная уратаваць горды розум ад разгубленасщ.

Заключэнне. У п'есе "Словы на акне" У.Б. Ейтс шюструе пазщыю Грландскай традыцыГ у спрэчцы пра дачыненш веры i розуму: вера адзшая здольная уратаваць горды розум. Месцы сутыкнення Грацы-янальнага i рацыянальнага ён фжсуе з дапамогай тону рэлтйнага рытуалу, паузау на мяжы мГж уласнай нязначнасцю i усёабдымнасцю стварэння (невымоунага) i чуллГвай рэакцып удзельткау гэтага досведу. Гэтай патрэбай у рэакцып удзельткау падобнага досведу у п'есе пра сакральнае i тлумачыцца багатае аз-дабленне п'есы ГмёнамГ i доямГ метафГзГчнай i сшрытуалГстычнай традыцый.

ЛIТАРАТУРА

1. НГсбэт, Р. Кансэрватызм / Р. Шсбэт; пер. з англ. А. Андрыеускай i А. Дынько; пад рэд. А. Дынько. -Менск-Вшьня: Фрагмэнты, Вшенси клюб, 2000. - 136 с.

2. Yeats, W.B. Collected Poems / W.B. Yeats. - London: Pan Books in association with Macmillan, 1990. - 565 p.

3. Йейтс, У.Б. Епископ Беркли / У.Б. Йейтс // Видение: поэтическое, драматическое, магическое; пер. с англ.; кол. пер.; сост. и предисл. К. Голубович. - М.: Логос, 2000. - 768 с.

4. Burke, E. Reflections on the Revolution in France / E. Burke. - Oxford University Press, 2009. - 326 p.

5. Bartek Polcyn. Symboliczne srodlo doswiadczenia sensu w filozofii R. Otto i M. Eliadego - Rozdoroga i sciezki wrazliwosci; red.: Piotr Orlik. - Poznan: Wyd-wo Nauk. Instyt. Filozofii UAM, 2000. - 303 s.

6. Мшаш Ч. Зямля Ульра / Ч. Мшаш; пер. з пол. М. Казлоускай; Рушы i паэзГя / Ч. Мшаш; пер. з пол. М. МартысевГч. - Мшск: !П. Логвшау, 2011. - 388 с.

7. Йейтс, У.Б. Пьесы / У.Б. Йейтс. - М.: «ИД «Флюид», 2008. - 256 с.

8. Шеймас, Х. Йейтс как пример / Х. Шеймас // Чур, моё! Избр. эссе и стихотв. - М.: «ТЕКСТ», 2007. - 301 c.

9. Тишунина, Н.В. Театр У.Б. Йейтса и проблема развития западноевропейского символизма / Н.В. Тишунина. -СПб.: Образование, 1994. - 234 с.

10. Ряполова, В.А. Ирландская драма ХХ века в контексте национальной и европейской художественной культуры: науч. докл. ... д-ра искусствовед. / В.А. Ряполова; Гос. ин-т искусствозн. - М., 1995. - 51 с.

Пастушу 28.09.2012

IRISH LITERARY TRADITION IN THE PLAY "THE WORDS UPON THE WINDOW-PANE" BY W.B. YEATS

N. BABKOVA

The article investigates the problem of emergence of the Irish meta-ethnic literary tradition at the beginning of the XXth century. It analyzes the late play of W.B. Yeats "The Words Upon the Window-Pane ", which concludes his canon-creating period of the 1910s - 1920s, with a view to identifying the literary and mental patterns Yeats choses from the Irish literary past to include into the newly created Irish literary tradition. The focus of the author's attention is on Yeats' interpretation of these patterns in his play. Having chosen four great minds as the foundation of Irish tradition (Swift, Goldsmith, Berkley and Burke), Yeats identifies in their literary and philosophical heritage a common domineering mythologym - the eternal clash of faith and reason, rational and irrational, in which the Irish tradition has its own clear stand and arguments. Apart from that, the article puts forward the question of legitimization of discussing irrational in the scientific discourse and formulates a meta-problem of Yeats' studies: what methodology could provide a scholar with instruments ample to describe the places of the rational converting into irrational in the works of Yeats, without trespassing the measures of literary studies. The research appeals to the works of Rudolf Otta, Mircea Eliade and Harold Bloom as its theoretical background.