Научная статья на тему 'ИНТЕРНЕТ КОММУНИКАЦИЯЛАРИНИНГ ЖАМОАТЧИЛИК ФИКРИГА ВА ПСИХОЛОГИЯСИГА ТАЪСИРИ'

ИНТЕРНЕТ КОММУНИКАЦИЯЛАРИНИНГ ЖАМОАТЧИЛИК ФИКРИГА ВА ПСИХОЛОГИЯСИГА ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

112
38
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ИНТЕРНЕТ КОММУНИКАЦИЯЛАРИНИНГ ЖАМОАТЧИЛИК ФИКРИГА ВА ПСИХОЛОГИЯСИГА ТАЪСИРИ»

ИНТЕРНЕТ КОММУНИКАЦИЯЛАРИНИНГ ЖАМОАТЧИЛИК ФИКРИГА ВА ПСИХОЛОГИЯСИГА ТАЪСИРИ

Х. М. Бурханов

Мирзо Улугбек номидаги Узбекистон Миллий университети мустакил изланувчиси

Узбекистон Республикаси тараккиётнинг янги даврига кадам куйиши жамиятда чукур трансформацион жараёнларни бошлаб берди, бундай вазият мавжуд институционал ва ижтимоий тизимлар фаолиятига объектив таъсир килди. Ахборот коммуникациялари, компьютер технологияларининг жадал ривожланиши фукаролик жамияти тараккиётида сифат даражаси ошишига олиб келди. Бундай вокелик тараккиётдаги янги боскич глобаллашув ва ахборотлашган жамият шаклланиши муносабати билан вужудга келадиган ижтимоий, иктисодий йуналишдаги муаммолар мохияти ва мазмунини англаш заруриятини вужудга келтирди. Узбекистонда бозор иктисодиёти муносабатлари чукурлашуви шароитида илмий техник тараккиёт бевосита глобал компьютер тизими, глобал интернет тармогидаги миллий сегмент сайтлари жадал ривожи жараёнига боглик. Шунингдек, ушбу жараён, уз навбатида, ижтимоий тизимдаги, унинг турли сохаларидаги чукур ислохотлар, инновацион мазмундаги узгаришлар мохиятини, амалиётдаги урнини англатади. Фукаролик жамияти ривожининг хозирги даври коммуникация сохасида мухим инкилобий узгаришларни уз бошидан кечирмокда, инсон фаолиятида кибер интернетнинг ахборот воситаси сифатидаги ижтимоий ахамияти ошиб бормокда, ушбу жараёнда интернет олами коммуникацияси компьютерлаштириши асосий, етакчи уринни эгаллайди. Глобаллашув даврида глобал интернет тармогининг такомиллашган ахборот алмашув воситаси сифатидаги расмий ва норасмий коммуникатив ахборот тизимидаги урни хам мухим ахамият касб этмокда. Жамоатчилик вакилларининг кибер интернет тармогидаги расмий сайтларда жойлаштирилган маълумотлардан уз фаолиятида самарали фойдаланиши натижасида инсон узининг ижтимоий, иктисодий фаолияти, маънавий, шахсий талабларини кондириши учун чегараланмаган имконият, аудиторияга эга булди. Ушбу мавзу тадкик килинишининг долзарблиги, амалий ахамияти муайян суръатда жамият илмий технологик ривожи жараёнини илмий, социологик тадкик килиш, иккинчи томондан, ушбу жараён заминида вужудга келган

гносеологик бушликни тулдириш зарурияти билан белгиланади. Таъкидлаш лозимки, янги тараккиёт боскичи даврида глобал компьютер тармогининг жадал ривожланиши, унинг аудиторияси тобора кенгайиш жараёни кузатилмокда. 1995 йилда жахонда интернетдан фойдаланувчилар сони 10 миллион булган булса, 2005 йилга келиб улар сони 1 млрд.дан ошиб кетган. Бундай жадал усиш натижасида глобал интернет инсон фаолиятида универсал ижтимоий коммуникация ролини бажармокда.1 Глобал интернет тармогидан фойдаланувчиларнинг сони 2010 йилда 1 млрд. 966 млн. кишини ташкил килди.2 Бугунга келиб, интернет 4,5 млрд. кишининг шахслараро муносабатлардаги инновацион ахборот воситаси булиб, турли ижтимоий гурухлар, жамоатчилик вакиллари муносабатлари, узаро алокасида мухим коммуникатив восита вазифасини бажармокда. Жахон интернет тармогининг бошка оммавий ахборот воситаларидан мухим фарки, унинг сахифаларида факат профессионал журналистлардан ташкари, бошка соха вакиллари, профессионал хисобланмаган коммуникаторлар, махсус маълумотга эга булмаган шахслар хам иштирок этади. Касби журналист булмаган шахслар интернет тармогидаги расмий ва норасмий сайтлардаги иштироки билан жамоатчилик вакиллари фикрини билдиради, катта хажмдаги интернет аудиториядаги ижтимоий фикр шаклланишига муайян даражада таъсир утказади, бу жараён инсонлар орасидаги фикр алмашув натижасида интернет тармогидаги норасмий сайтларда ахлокий чегарадан чикиш холатлари хам мавжуд. Шу билан биргаликда, жахон интернет тармоги каналларидаги ахборот хажми ошиб кетганлиги, купайганлиги натижасида ушбу ахборотларнинг сифати пасайди. Бизнинг фикримизча, бунинг асосий сабаби, норасмий сайтлардаги интернет маколалари муаллифлари томонидан асосланмаган, чукур тахлил килинмаган маълумотларни тайёрлаш билан чегараланиб, факат ахборотни жахон интернет тармогига узатишга булган шахсий иштиёкнинг мавжудлиги билан белгиланади. Демак, бундай вокелик жиддий ва мураккаб ижтимоий муаммо мавжудлигидан далолат беради. Ушбу жараён глобал тармокнинг инновацион коммуникатив потенциали билан, яъни интернет аудиториясининг фаол кисми томонидан билдирилган фикрлар, иккинчи томондан, интернет тармогини ижтимоий бошкарув мониторинги амалиёти механизмларидаги камчиликларда намоён булади. Глобал компьютер

1 Зборовский Г.Е., Шуклина Е.А. Образование как ресурс информационного общества// Социол. исслед. 2005. № 7. -Б 107-108.

2 URL: htt://perevod.yandex.iWeiVids=74327&url=htip://wvm.internetworldstats.com/stats.htm (дата обращения: 24.0i.20ii).

Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

National University of Uzbekistan 322 www.ares.uz

тизимидаги норасмий сайтларда салбий мазмундаги ахборотлар хажмининг купайиши, ахборотларни назорат килиш имконининг йуклиги, интернетга нисбатан ахборот хавфсизлигига карши манба сифатидаги ижтимоий фикрни шакллантиради. Таъкидлаш лозимки, интернет тармогида турфа ахборотлар жойлаштирилиши, жумладан, маънавий кашшоклик, ахлокий тубанликни таргиб киладиган, порнография, «оммавий маданият» каби салбий материаллар хам мавжуд3.

XXI аср бошидаги геосиёсий карама-каршиликлар доираси кенгайганлиги тасдиклайдики, интернет тармогида, айникса, норасмий сайтларда ахборот урушларини таргиб килиш, агрессив мазмундаги ахборотларни ёшлар аудиториясига такдим этиш, ахборот терроризмини мадх килиш холатлари кучайиб бормокда. Ушбу жараёнларнинг амалиётда намойиш этилиши мамлакатимизга кушни булган Афгонистон Ислом Республикасида кирк йил давомидаги фукаролар уруши, Якин Шарк мамлакатлари, жумладан, Сурия Араб Республикаси ва Ирок давлатида ислом дини никоби остида террористик харакат олиб бораётган деструктив кучлар, диний радикализмни таргиб килаётган окимлар, глобал интернет тармоги имкониятларидан фойдаланиб, унда жойлаштирилган салбий мазмундаги ахборотлар оркали узларининг сафларига ёшларни жалб килиб, жангарилик, боскинчилик, инсон хукукларини паймол килишга харакат килмокдалар. Шунинг учун хам кибер интернет тармоги хозирги жамият учун ахборот хавфсизлигига рахна солаётган восита, минбар, салбий омил сифатида кабул килиниши мумкин. Глобал интернет тармогидаги ахборотлар хавфсизлигини, ундаги расмий ва норасмий веб-сайтларда мамлакатимиз миллий манфаатларига зид булган ахборотларга карши, миллий тараккиётни тараннум этувчи ахборотларни тизимли эълон килиш жараёнини такомиллаштириш максадида Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг «Узбекистон Республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлигининг ахборот хавфсизлиги ва жамоат тартибини таъминлашга кумаклашиш маркази фаолиятини ташкил этиш чора-тадбирлари тугрисида»ги карори кабул килинган. 4

Таъкидлаш лозимки, жамиятдаги трансформацион узгаришларда коммуникатив технологиялардаги тараккиёт, оммавий коммуникацияларнинг аудиторияга таъсири мухим урин тутади. Шунинг учун хам расмий ва норасмий

3 Зборовский Г.Е., Шуклина Е.А. Образование как ресурс информационного общества // Социол. исслед. 2005. № 7. Б. 118-119.

4 Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси (www.lex.uz), 2017 йил 18 октябрь.

коммуникацияларнинг жамият янги тараккиёт боскичидаги урни, инсон фаолиятига таъсири жараёнлари, вужудга келган янги ахборот ва коммуникацион технологиялари потенциали, информацион технологиялар ва интернет коммуникацияларнинг якин келажакда ижтимоий, иктисодий хаётдаги урнини урганиш социология фани нуктаи назаридан тадкик килиш зарурияти мавжуд.

Кибер интернет тармоги миллий сегментида расмий ва норасмий интернет коммуникацияларининг жамоатчилик фикрига таъсирини аниклаш учун Узбекистонда янги ривожланиш боскичига мансуб булган, яъни жамиятдаги ижтимоий коммуникатив ва ижтимоий-маданий трансформацияларнинг назарий асосларини тахлил килишнинг комплекс механизмларини такомиллаштириш лозим. Таъкидлаш керакки, хозирги жамият ривожида глобал компьютер тармоги оммавий коммуникациялар фаолиятида инновацион восита ролини бажармокда. Ушбу жараён билан биргаликда, хозирги даврда ахборот экстремизмининг мамлакат хавфсизлиги, тинчлиги, Узбекистон конституцион тузуми, ёшлар маънавий, ахлокий камолоти учун хатарли феномен эканлигини кайд этиш даркор. Шунинг учун жахон интернет тармогидаги ахборот экстремизмининг максади, мазмуни, кимларга мулжалланганлиги, кандай ижтимоий, иктисодий, сиёсий натижаларга, ижтимоий окибатларга олиб келишини тадкик килиш, прогнозлаштириш лозим. Шу билан бирга, хозирги даврда Узбекистонга нисбатан кандай ахборот хуружлари мавжудлиги, унинг салбий кирралари, таркалиш географияси, ахборотларни таркатиш механизмлари хакида социологик мазмундаги хулоса ва тавсиялар бериш даркор. Бу борада глобал интернет тармогининг ижтимоий бошкарув тизимини яратиб, суверен мамлакатимиз хавфсизлигини таъминлаши керак. Юкоридагиларни хисобга олиб, «Узбекистон Республикаси ахборот маконидаги рухсатсиз киришга уринишлар ва компьютер вирус хужумлари тугрисида уз вактида хабардор килиш ва жавоб кайтариш методлари ва воситаларидан фойдаланиб, бутунжахон интернет ахборот тармогининг миллий сегментидаги веб-сайтларнинг ахборот хавфсизлигини таъминлаш механизмини амалга ошириш зарурлиги белгилаб куйилган»5.

Шунинг учун жамият аъзолари орасида интернет тармоги миллий сегментидан фойдаланиш даражаси, олинган ахборотларнинг инсон фаолиятидаги зарурияти ва унинг фаолияти, маънавий дунёси, миллий гоя

5 Узбекистон Республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги тугрисида низом. Крнун хужжатлари маълумотлари миллий базаси (www.lex.uz) 2017 йил 18 октябрь.

максадлари шаклланишидаги фойдалилик даражасига оид ахборотлар хавфсизлигини таъминлашнинг инновацион усулларини хаётга татбик килиш, ёш авлодни тарбиялаш, кадрлар тайёрлаш жараёнида самарали фойдаланишнинг инновацион методикаси мазмунини такомиллаштиришга доир эмпирик тадкикотларни мунтазам утказиб туриш лозим. Социологик суровларнинг мухим хусусияти ундан олинган натижалар асосида мустакил хулосалар, жамоатчилик фикри хисобга олинган холда, жамият ривожланишининг стратегик йуналишларини, ижтимоий муаммолар ечимини, инновацион, рационал асосда аниклашга хизмат киладиган тавсиялар вужудга келиши мумкин. Шунингдек, эмпирик кузатишлар натижасида интернет тармогидаги расмий ва норасмий сайтлардаги мавжуд ахборотларнинг реаллиги, хакконийлиги, объективлиги, ижтимоий муаммолар ечимидаги урнига мустакил бахо бериш имконияти яратилади.

Узбекистон жамияти янги ривожланиш боскичида глобал компьютер тармогида радикал, экстремистик ташкилотлар томонидан жойлаштирилган ахборотларнинг ижтимоий хаётдаги салбий таъсирини сезган ва унинг окибатларини англаган. Жумладан, интернет тармогида норасмий сайтларда таркатилган хабарларда оммада демократик ислохотларнинг натижаларига ишончсизлик хосил килишга уринишлар, жамиятдаги реал мухитнинг салбий жихатларига ургу беришга интилиш, жамиятда утиш даврида содир булган ижтимоий кийинчиликларга бардош бермаслик хусусиятини шакллантиришга харакат килинди. Интернетда, хусусан, норасмий сайтлар томонидан таркатилаётган салбий ахборотларга, коммуникатив таъсирдаги тажовузкорликни омма онгига сингдиришга каратилган харакатлар мавжуд. Узбекистонда хозирги даврда ахборот хавфсизлигини таъминлаш долзарб муаммо булиб, амалий ахамият касб этади. Шунинг учун хам куйидаги таклифлар илгари сурилмокда:

биринчидан, ахборот тизими сохаси хозирги жамият учун ижтимоий, иктисодий муаммоларни ечишда, мамлакат мудофаасининг миллий хавфсизлигини таъминлашда мухим роль уйнайдиган механизмларни такомиллаштиришда ижтимоий омил вазифасини бажаради, унинг таркалишига, омма вакиллари, бошкарув ходимлари, тадбиркорлар ва ёшлар томонидан илмий асосда, тизимли ёндашув талаб килинади;

иккинчидан, глобал интернет тармогидаги норасмий сайтларда Узбекистон хавфсизлигига салбий таъсир утказишга харакат килувчи, ахборот уруши тарафдорлари фаоллашди. Хрзирги даврда омма онгига жамиятдаги ижтимоий

муаммоларни купиртириб курсатиш, уларнинг ечимини мураккаблаштириш, жамоатчилик онгини чалгитиш холатлари кучайди. Ахборот босимининг ошиб бориши глобал компьютер тармогининг ривожланиши, норасмий сайтлардаги ахборот хажмининг ошиб кетганлиги натижасида, уларнинг инсон фаолияти, тафаккурига таъсири кучайди. Шунинг учун хозирги шароитда интернет тармогидаги, айникса, норасмий сайтлар фаолияти назоратини кучайтириш, ахборотлар окимини бошкаришнинг такомиллашган усулларидан фойдаланиш зарур;

учинчидан, хозирги даврда, яъни бозор иктисодиёти муносабатлари, глобаллашув, ахборотлашган жамият тобора чукурлашаётган шароитда жахон хамжамияти аъзолари, глобал интернет тармогини ижтимоий назорат килишнинг ягона механизмини, шакл ва воситаларини шакллантира олмади. Хдракатдаги халкаро ташкилотлар, улар орасида мавжуд булган гоявий дунёкараш ва иктисодий мазмундаги келишмовчиликлар натижасида ушбу муаммони якдиллик билан хал кила олмадилар. Ушбу муаммо, айникса, ижтимоий коммуникатив трансформацион жараёнларни уз бошидан кечираётган мамлакатларда, шу жумладан, Узбекистонда ахборотлашув тизимида муайян кийинчиликларни тугдирди. Шунинг учун хам норасмий сайтлар фаолиятини назорат килиш ва миллий сегментда миллий манфаатларга муносиб ахборотларни жойлаштириш механизмини кучайтириш лозим.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.