Научная статья на тему 'ИНТЕРНЕТ НОРАСМИЙ САЙТЛАРИНИНГ АҲОЛИ ПСИХОЛОГИЯСИГА ТАЪСИРИ'

ИНТЕРНЕТ НОРАСМИЙ САЙТЛАРИНИНГ АҲОЛИ ПСИХОЛОГИЯСИГА ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

72
22
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ИНТЕРНЕТ НОРАСМИЙ САЙТЛАРИНИНГ АҲОЛИ ПСИХОЛОГИЯСИГА ТАЪСИРИ»

ИНТЕРНЕТ НОРАСМИЙ САЙТЛАРИНИНГ А^ОЛИ ПСИХОЛОГИЯСИГА ТАЪСИРИ

Х. М. Бурханов

Мирзо Улугбек номидаги Узбекистан Миллий университети мустакил изланувчиси

Глобал интернет тармогида, айникса, норасмий сайтларда Узбекистон манфаатларига зид булган, бузгунчилик максадидаги ёлгон, интернет аудитория хулкига мос булмаган антиижтимоий мазмундаги ахборотлар жойлаштириш холатлари мавжуд.

Интернет тармогидаги норасмий сайтларда, хозирги кунда кибержиноятчилик купайиб бормокда, улар, асосан, хукумат, йирик давлат ташкилотлари ва молия ташкилотлари, банклар сайтларига хужум уюштиради. Бундай шароитда Узбекистоннинг ахборот хавфсизлигини таъминлаш зарурияти жиддий характерга эга, аммо ахборот тизими хавфсизлигини таъминлаш механизмлари ва имкониятлари бундай максаддаги хатарларни бартараф килишга тулик жавоб бера олмайди. Бунинг учун глобал интернет тармоги тизимидаги миллий сегментда мамлакатимизнинг мустакиллик йилларида ва демократик ислохотлар натижасида, айникса, янги ривожланиш шароитида ислохотларнинг чукурлашуви, инсон омилига берилган имкониятлар туфайли кулга киритилган, ижтимоий, иктисодий, халкаро майдондаги ютукларнинг сабаблари, максади, мохиятининг интернетдаги миллий сегментда илмий, инновацион асосда ёритиш, жамият тараккиётини тасвирловчи социологик изланишлар, эмпирик тадкикотлардан олинган хулосаларни сайтларга киритиш зарур. Глобал интернет тармогининг оммавий коммуникация воситалари тизимидаги ижтимоий функциялари тахлилини социология назариётчилари томонидан илмий асосланган методологик имкониятларидан фойдаланган холда тадкик килиш максадга мувофик. Масаланинг ечимига бундай ёндашув глобал компьютер тизими функционал вазифалари хакида асосланган, комплекс хулоса чикариш, хозирги жамиятда унинг урни тугрисида чукур муайян хулосага келиш, унинг ижобий ва салбий окибатлари хакида объектив фикр шаклланишга олиб келади. Шунинг учун глобал интернет ахборот тизимининг жамоатчилик аудиториясига таъсири мавзусини урганиш жараёнида феноменологик усуллар кулланилиб, индивиднинг ички дунёсини тахлил килиш асосида унинг фикрлари

йуналиши, кадриятларга муносабати ва дунёкараш хусусиятлари эътиборга олинган холда утказилди.

Глобал интернет тармоги миллий сегментида расмий ва норасмий интернет коммуникацияларининг жамоатчилик фикрига таъсири жараёни глобаллашув ва ахборотлашувнинг, электрон мухит шаклланишига таъсири ушбу жараёнда глобал ахборот тизимига бевосита боглик. Ушбу электрон ахборот тизими хозирги жамиятдаги ижтимоий жараёнларга уз таъсирини утказади.

Хрзирги даврда глобаллашув ва ахборотлашув жараёнларининг глобал компьютер тармогига богликлиги, инсон фаолияти хам ушбу феноменларнинг ажралмас кисмига айланганлиги социологик нуктаи назардан амалий ахамият касб этади. Ушбу электрон соха янги тараккиёт боскичида ижтимоий жараёнларга таъсир утказаётган феноменга айланди, бунинг асосий сабаби кибер интернет тармогининг оммавий коммуникация воситаси сифатида жамият тараккиётига уз таъсирини муттасил утказа бошлаганлигида. Глобал интернет тармоги уз имкониятлари билан электрон, ахборот экстремизмни таркатадиган механизмга айланди, бундай шароитда жахон интернет тармогидаги норасмий сайтларда эълон килинаётган ахборотлар омманинг хотиржамлиги, жамиятда нотинчликни вужудга келтириши мумкин булган тизимдир. Шунинг учун, бизнинг фикримизча, ахборот хавфсизлигини таъминлаш натижасида хозирги жамиятда баркарор ривожланишини таъминлаш учун шароит яратиш лозим. Бунинг учун ахборот-коммуникация технологияси, контент тахлил, интернет ресурс экспертлари, мутахассислари орасида ахборот хавфсизлигини таъминлаш йуналишида интервью утказиш ва натижаларни киёсий тадкик килиш, амалиётда фойдаланиш учун тавсия килиш максадга мувофик.

Мавзуга оид социология сохасида чоп этилган илмий адабиётларда, глобал ахборот жамиятининг шаклланиши, ижтимоий окибатлари хакида ягона фикр мавжуд эмас. Ушбу мавзуга багишланган илмий ишларда, ахборот жамиятининг ижобий жихатлари ва салбий хусусиятлари талкин килинган, жумладан, ижтимоий коммуникатив, ижтимоий маданий феноменларнинг жамиятдаги трансформацион жараёнлардаги ролига муносабат билдирилган. Шу муносабат билан кайд этиш лозимки, глобаллашув ва ахборотлашувнинг ижтимоий натижалари туфайли бир катор салбий холатлар келиб чикиши мумкин. Глобал компьютер тармогидаги ахборотларнинг турли окимларга булиниши натижасида текширилмаган, аудитория фикрини чалгитадиган, одамлар хулкига салбий таъсир утказадиган ахборотлар таркатилиши мумкин. Бизнинг

фикримизча, глобаллашув ва ахборотлашувнинг салбий окибатлари унинг ижобий кирраларига нисбатан купрок кузга ташланади, шу жумладан, ахборот хавфсизлиги сохасида хам.

^озирги кунда Узбекистон жамияти учун оммавий коммуникация васиталаридан компьютер тармоги инновацион ахамият касб этади. Интернет коммуникациялар амалий ахамиятига кура, шахслараро, гурухлар ва оммавий хусусияти билан ажралиб туради. Глобал компьютер тармоги аудиовизуал техник комплексига эга, шунинг натижасида оммага, интернет аудиторияга коммуникатив таъсир курсатади. Кибер интернетга барча расмий ва норасмий сайтларга енгиллашган имкониятлар билан кириш имкониятининг кенгайганлиги, яъни мобил телефон, портатив алока воситаларининг вужудга келиши коммуникатив харакатлар устидан назоратни пасайтирди, бундай жараён интернет аудиторияга сифатсиз, ёлгон, тасдикланмаган, одамларни чалгитадиган ахборотлар билан таъминланишига йул очиб берди. Бундай ахборотлар мажмуаси жамиятда муайян вазиятда ижтимоий жараёнларни бошкариб булмайдиган холатга олиб келиши мумкин.

Янги тараккиёт боскичидаги ютукларни салбий жихатдан тасвирлашга, шархлашга интилишга харакат киладиган кучлар мавжуд булиб, улар бу максадда глобал интернет имкониятларидан, ундаги норасмий сайтлардан фойдаланишга харакат килади, уз фаолиятига кура ахборот экстремизмини куллаб-кувватлайди. Улар, биринчи навбатда, омма онгига салбий таъсир утказишга харакат килади, жамиятда турли миш-мишлар таркатади, интернет тармогидан фойдаланиб, кибержиноятчилик билан шугулланади. Таъкидлаш лозимки, ахборот экстремизми коммуникация тизимида омманинг баркарор ижтимоий хаёти учун муайян хатарларни вужудга келтиради ва бундай холат Узбекистон жамиятидаги ахборот хавфсизлигига, унинг миллий манфаатларига хам салбий таъсир курсатиши мумкин. Шунинг учун жамиятда ахборот сохасидаги давлат ташкилотларининг ишини янги тараккиёт даври талаблари даражасида ташкил этиш максадида 2017 йил 11 августда Узбекистон Республикаси Президентининг «Матбуот ва ахборот сохасида бошкарувни янада такомиллаштириш тугрисида»ги ПФ-5148-сонли Фармони кабул килинди ва жамиятда ахборот хавфсизлигини таъминлаш, ахборот сохасидаги хуруж ва тахдидларнинг олдини олишга каратилган чораларни амалга оширишда иштирок этиш, китоб таргиботи оркали халкимиз маънавиятини юксалтириш, китобхонлик анъаналарини кенг таргиб килиш, электрон ва аудио китоблар

яратиш, китоб махсулотларини чоп этиш ва таркатиш фаолиятини куллаб-кувватлаш ва ривожлантириш мухим вазифа сифатида кайд этилди.1

Таъкидлаш керакки, янги тараккиёт боскичи даврида Узбекистон жамиятида «ахборот хавфсизлиги» тушунчаси ахборот-коммуникатив оламида микро ва макро даражада ахборотлар мазмунининг химояланганлигини, шахснинг гармоник шаклланиши, жамият ва давлат манфаатларини вайронкор оммавий коммуникатив таъсирдан саклаш механизми мавжудлигини уз ичига олади. Хрзирги кунда кибер интернет тармоги расмий сайтларидан олинган маълумотлар сайтнинг имкониятларидан самарали фойдаланиш натижасида жамиятда омма ва шахснинг фикр алмашуви, мустакил холда билимларини чукурлаштириш, тадбиркорлик билан шугулланиш учун имкониятлари кенгайиб бормокда. Шу билан биргаликда, ушбу жараёнда бир катор салбий холатлар хам кузга ташланади. Жумладан, ахборот ресурсларига очиклик имконияти, шунингдек, конфеденциал характерга эга булган маълумотларнинг кулга киритилиши, алохида шахслар ва турли ижтимоий гурухлар вакиллари орасида глобал компьютер тармоги оркали булган фикр алмашувларнинг жадаллашуви муайян тушунмовчиликларни вужудга келтирди. Ахборот алмашуви шароитида аудиторияга оммавий коммуникатив имкониятлардан фойдаланиб, тажовуз килиш, тасдикланмаган турли миш-мишларни таркатиш, интернет аудиторияга ахборотлар босимининг ошиши, ундан фойдаланаётган тингловчиларнинг салбий, танкидий мазмундаги ахборотларга богликлик холатлари кузатилмокда. Бундай холатлар хозирги жамиятнинг ахборотлар сохасида бир катор тангликлар мавжудлигидан далолат беради. Ушбу кийинчиликларни бартараф килиш учун интернет тармогидаги ахборотлар окимини назорат килиш ва бошкариш механизмларини такомиллаштириш, ахборот хавфсизлигини таъминлашда халкаро хамкорликни кучайтириш, жахон интернет тармоги оркали узатилаётган ахборотларни автоматик мониторинги тизимини жорий килиш оркалигина унинг хавфсизлигини таъминлашга эришиш мумкин. Тадкикот давомида олиб борилган эмпирик кузатувлар тасдикладики, хозирги кунда Узбекистонда ахборот хавфсизлигини таъминлаш зарурияти мавжуд, чунки глобал интернет тармогидан узатилаётган, таркатилаётган хабарларнинг муайян кисми мамлакатимиз ахборот хавфсизлигига салбий таъсир утказмокда. Ушбу жараён, бизнинг фикримизча, куйидагиларда намоён булмокда: интернет тармогидаги норасмий сайтларда назорат килинмаган даражада ижтимоий муаммолар

1 Узбекистон Республикаси Президентининг «Матбуот ва ахборот сохасида бошкарувни янада такомиллаштириш тугрисида»ги Фармони. Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами",2017 йил 21 август, 33-сон, 830-модда.

Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

National University of Uzbekistan 68 www.ares.uz

ечимидаги камчиликлар бурттириб тасвирланиши, сунъий равишда тукилган миш-мишлар таркатилиши, конфеденциал интернет ресурсларидан, ижтимоий тармоклардаги шахсий сахифалардан, шахсий хатлардан кибержиноятчилар томонидан рухсатсиз фойдаланиш холатлари мавжуд ва бундай ахборот босими шароитида, яъни манипуляция килинаётган ахборотларнинг Узбекистон оммавий аудиториясига, хорижий экстремистлар томонидан таъсир утказишга харакат килиниши, инновацион, объектив асосланган маълумотлар, аргументли ахборотлар билан фош килиш учун ахборот хавфсизлигини таъминлашга каратилган барча чораларни куриш лозим. Жумладан, ахборот хавфсизлигини таъминлашга каратилган, унинг методологик асосини ташкил киладиган миллий конунчиликни такомиллаштириш, ушбу сохадаги юкори технологик илмий техник ишланмаларни, яъни интернет ресурсларни автоматик мониторинг киладиган тизимни вужудга келтириш учун тадбирлар ишлаб чикиш зарур. Бунинг учун ушбу сохани юкори малакали мутахассислар билан таъминлаш, моддий техника таъминотини кучайтириш максадга мувофик.

^озирги жамиятда глобал интернет тармоги имкониятларидан ижтимоий ривожланишни таъминлашда самарали фойдаланиш билан биргаликда, ижтимоий карама-каршилик, кийинчиликларни вужудга келтириш максадида хам фойдаланилади. Глобал тармок аудиторияга коммуникатив таъсир имкониятига эга. Ахборот босими шароитида интернет тармоги хеч ким томонидан бошкарилмайди ва назорат килинмайди, шунинг учун хам кибер интернет тартибсиз ахборот-коммуникатив майдон хисобланади. Глобал компьютер тармоги давлат ва миллий таъсирдан холос булган, инновацион шаклдаги оммавий коммуникатив-ахборот воситаси хисоблади, бу тармок хозирги даврдаги ахборотлашув ва глобал тараккиёт натижасида шаклланган феномендир. Глобал интернет тармогида норасмий тармокларда инсон шахсига, фаолиятига доир конфеденциал характерга, мазмунга эга булган ахборотларнинг ёритилиши, текширилмаган, баъзан мутлако ёлгон, вазиятни издан чикаришга мулжалланган маълумотларнинг таркатилиши натижасида ахборотлар мазмунининг сифатсизланиши омманинг баркарор ижтимоий хаётига хавф солади. Хозирги кунда ахборот компьютер тизимидаги имкониятларнинг кенгайиши, турли мазмундаги веб-сайтларнинг купайиши, интернет тармокларида ахборот экстремизми муаммоси долзарблигини оширди. Таъкидлаш лозимки, интернет тармогидаги норасмий сахифаларда ахборот экстремизми мавзуси уч йуналишда олиб борилади:

биринчидан, Узбекистон конунчилигида белгиланган, уз мазмунига, максади ва йуналишларига кура, экстремистик фаолият олиб бориш белгилари мавжуд булган ахборотлар мажмуасини тузиш, уларни саклаш;

иккинчидан, ахборотларни компьютер тармоги оркали инсонга рухий, жисмоний таъсир утказиш, кибертеррористик максадда ишлатиш, ундан фойдаланиш;

учинчидан, инсон рухиятига деструктив таъсир утказадиган маълумотлар, улар мазмунини англамайдиган ахборотлардан Интернет тармогидаги маколаларда фойдаланиш.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.