Научная статья на тему 'ИНТЕРЬЕРНИ БАДИИЙ БЕЗАТИШДА МИЛЛИЙ АМАЛИЙ САНЪАТ ТУРЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ НАЗАРИЙ АХАМИЯТИ'

ИНТЕРЬЕРНИ БАДИИЙ БЕЗАТИШДА МИЛЛИЙ АМАЛИЙ САНЪАТ ТУРЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ НАЗАРИЙ АХАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
53
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
САНЪАТШУНОСЛИК / МЕЪМОРЧИЛИК / ШАХАРСОЗЛИК / МИЛЛИЙ МАДАНИЯТ

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Қодиров Б.Б.

Ушбу мақолада интерьерни бадиий безатишда миллий амалий санъат турларидан фойдаланишнинг назарий ахамияти қолаверса миллий қадриятларимиз ва урф-одатларимиз билан боғлиқ миллий меъморчилик ва халқ амалий санъатининг ривожи хақида сўз боради.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THEORETICAL SIGNIFICANCE OF USING NATIONAL TYPES OF APPLIED ART IN ARTISTIC DECORATION OF INTERIOR

In this article, the theoretical significance of the use of national applied art in the artistic decoration of the interior will remain, while the National Architecture and folk applied art related to our national values and traditions will be discussed.

Текст научной работы на тему «ИНТЕРЬЕРНИ БАДИИЙ БЕЗАТИШДА МИЛЛИЙ АМАЛИЙ САНЪАТ ТУРЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ НАЗАРИЙ АХАМИЯТИ»

УДК 747

Кодиров Б.Б.

2-босцич магистранти "Тасвирий санъат ва амалий безак санъати " мутахассислиги

Наманган Давлат Университети

ИНТЕРЬЕРНИ БАДИИЙ БЕЗАТИШДА МИЛЛИЙ АМАЛИЙ САНЪАТ ТУРЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ НАЗАРИЙ АХАМИЯТИ

Аннотация: ушбу мацолада интерьерни бадиий безатишда миллий амалий санъат турларидан фойдаланишнинг назарий ахамияти цолаверса миллий цадриятларимиз ва урф-одатларимиз билан боглиц миллий меъморчилик ва халц амалий санъатининг ривожи хацида суз боради.

Калит сузлар: санъатшунослик, меъморчилик, шахарсозлик, миллий маданият

Kadirov B.B.

Step 2 Master's degree Namangan State University of Fine Arts and applied decorative arts

THEORETICAL SIGNIFICANCE OF USING NATIONAL TYPES OF APPLIED ART IN ARTISTIC DECORATION OF INTERIOR

Annotation: in this article, the theoretical significance of the use of national applied art in the artistic decoration of the interior will remain, while the National Architecture and folk applied art related to our national values and traditions will be discussed.

Keywords: art studies, architecture, urban planning, national culture

Неча минг йилликлар давомида шакилланиб, ривожланиб келган халкимизнинг кадимий маданий меросимизни илмий урганиб, куз корачотидек саклаш, келажак авлодга асл холича етказиш, ёшларни маданий меросимизга мухаббат рухида тарбиялаш доимий давлат эътиборида булиб келган. Айникса бу борада миллий кадриятларимиз ва урф-одатларимиз билан боFлик миллий меъморчилик ва халк амалий санъатининг ривожи алохида ахамият касб этади. Тарих сахифаларига мурожаат килсак, ривожланган ва кудратли давлатларда иктисодиёт билан бирга, энг аввало бунёдкорлик, шахарсозлик ва хунармандчилик ишлари камолотга етганини гувохи буламиз. Буюк сохибкирон Амир Темур бежизга айтмаган: "Бизнинг давлатимизни кудрратини билмокчи булсангиз, биз курган биноларга бокинг".

Республика Президенти ва Вазирлар Махкамасининг замонавий шахарсозлик ва миллий меъморчилик, халк амалий санъати ва бадиий хунармандчиликни ривожлартириш, маданий меърос объектларини мухофаза килиш ва таъмирлаш ишлари хамда туризмни ривожлантириш билан боFлик

куплаб карорларида миллий амалий санъат ривожига алохида эътибор каратилган. Натижада Самарканд, Бухоро, Х,ива, Шахрисабз, Тошкент каби кадимий шахарлардаги умумжахон маданий меросига киритилган меморий обидалар ва зиёратгохлар каторида Андижондаги тарихий обидалар хам таъмирланиб, кайта тикланиб асл холига келтирилди. Узбекистон меъморий безаклари мавзуида узбек санъатшунослигида таникли олимлар томонидан куплаб илмий тадкикотлар олиб борилиб, унлаб монографиялар,илмий асарлар ёзилган. Масалан, санъатшунослик докторлари: Г. А. Пугаченкова, Л.И.Ремпель "Выдаюшеся памятников архитектуры Узбекистана", Г. А. Пугаченкова "Шедевры Средней Азии" Л.И.Ремпель "Архитектурный орнамент Узбекистана", тарих фанлар доктори В.А. Нильсен, В.Н. Манакова "Архитектурный декор паятников Узбекистана", И.Азимовнинг "Узбекистон накшу-нигорлари", ижодий жамоа томонидан тайёрланган "Узбекистон обидаларидаги битиклар. Андижон", П.Зохидовнинг "Самарканд меъморлик мактаби 19-20-аср бошлари " каби илмий асарларидан узбек меъморий безаклари хакида батафсил маълумотлар олишимиз мумкин. Мавзуни ёритишда юкоридаги илмий адабиёт ва манбаълардан фойдаланган холда узбек меъморчилиги ва меъморий безак санъати хакида туларок тасаввур ва тушунчага эга булиш максадида, мазкур санъат тарихига, энг асосий ривожланиш боскичларига умумий тарзда кискарок булса-да, тухталишни лозим топдик. Тарихни урганиш жараёнида ФарFOна водийси, хусусан Андижон вилояти билан боFлик манъбаларга, маълумотларга алохида эътибор каратилди. Шу билан бирга бевосита ижодкор уста ва дизайнер рассомлар билан килинган мулокотлар асосида олинган малумотлар тадкикотни асосини ташкил этади. Барча жахон халклари турмуш тарзича, улар яшайдиган оддий хонадонлардан тортиб, юкори санъат даражасидаги меъморчилик иншоатларигача эътибор каратадиган булсак, уларнинг ташки(экстерьер) куринишида хам, ички (интерьер) безакларида хам уша миллат халкига хос хусусиятлар миллий урф-одатлар ва кадимий кадриятларининг гувохи буламиз. Шунингдек бизнинг узбек халкимиз хам бу борада узининг авлоддан авлодга утиб келаётган бир неча асрлик узига хос анъанадарига эга. Кддимий бинолардаги халк хунармандчилиги ашёлари ва амалий безак санъати намуналари узбек халкининг юксак маънавиятидан, халк усталарининг юкори даражадаги махорати ва истеъдодидан далолат беради. Утган асрда юртимизга келиб тадкикот утказган рус олими Н.П.Остраумов шундай ёзади:"Сартлар тенги йук гилкор ва уста наккошдирлар, улар жуда хам нозик ва гузал накшлар ишлайдилар. Буни сарт бойларининг уйлари, шифт ва деворларидаги безакларидан яккол курииш мумкин".Рус олимининг бу сузлари узбек милиий безак санъатининг уша даврдаги холатидан дарак беради. Агар биз бу иборани бугунги тараккиёт даражаси билан таккослайдиган булсак, кейинги юз йилликда миллий меъморий безак санъатининг бинолар ва меъморий иншоатларни безатишдаги роли, кундалик турмушимиздаги урни мисилсиз даражада юксалганлигининг шохиди буламиз. Аввал шахар ва кишлоклардаги айрим пулдор бойларнинг уйлари,

мехмонхоналари, хукумдорлар саройлари, айрим масжиду мадрасалар хашамдор миллий накшлар билан безатилган булса, эндиликда кишлок ва шахарлардаги оддий ахоли уйларидан тортиб халкаро шахарсозлик талабларига мос улкан махобатли маданий-маърифий, жамоатчилик ва маъмурий биноларгача миллий ва замонавий рухиятда анъанавий амалий безак санъати билан уЙFунликда жило берилмокда.

Юртимизда халкаро туризмни ривошланиши миллий кадриятларимизни, миллий маданиятимизни, урф-одатларимизни, миллий меъморчилик билан бирга халк амалий санътимизни янада тараккиётини ва халкаро маданий алокалардаги ролини ошишига омил булмокда. Халк амалий санъати намуналари билан мехмонхоналар, ошхона, кафе, ресторан ва миллий чойхоналар, сайргохлар, боFу хиёбонлар узига хос миллий дизайн асосида безатилмокда. Буларнинг барчаси миллий ва замонавий меъморчиликда халк амалий безак санъати ролини тобора ортиб бораётганидан далолат беради.

Энг аввало халкимиз узи яшаётган ва турли максадларда фойдаланаётган турар жой ва бошка биноларни безатишда миллий амалий санъатнинг кайси турларидан кай даражада фойдаланганини билмоFимиз лозим. Санъатшунос Дилшодбек Юсупов "Андижон меъморий безаклари" номли маърузасида узбек халкининг миллий анъанавий меъморий безаклари куйидагилардан иборат эканлигини келтиради:

1.Наккошлик санъати-бу санъат сиркорлик хам деб юритилади.

2^оч уймакорлик.

3.Ганч уймакорлиги.

4.Кошинкорлик.

5.Гишткорлик (бадиий Fишт териш.)

6. Бадиий кулолчилик.

7. Шунингдек хозирги кунда бино интерьерларини безатишда бадиий дизайн асосида амалий санъатнинг каштачилик, гиламдузлик, мисгарлик, миллий матолар, хаттотлик ва бошка турларидан хам кенг фойдаланилмокда.

Юкоридаги фикрларга сайкал бериб, санъатшунос Д.Юсупов шундай ёзади:"Уз миллийлигини саклаб колгаан уртахол хонадонга ташриф буюрадиган булсак, вассажут ёки осма лампа услубида ёпилган уй шифтидаги накшлар, киблага юзланган мехроблардаги хашамдор сандик, жавонлар, катта кичик токчалар ва токчалардаги чиройли накшинкор сопол ва чинни товоклар, косалар, кандакори накшлар туширилган мис идишлар, гулли чойнак пиёлалар, девордаги гулдор кашталар тикилган чойшаб, зардевор ва дарпардалар, ял-ял ёниб турган гиламлар, пойгакдаги гузал шаклли офтоба-чилобчинлар узбек хонадонининг кундалик зарурий ашёлари хисобланади. Шунингдек улар, узбек халкининг урф-одатлари, турмуш тарзи билан боFлик асрлар давомида шаклланган узаро уЙFунликдаги халк хунармандчилиги, амалий безак санъатининг намуналари хамдир." Биз вилоят Тарихи ва маданияти музейининг халк амалий санъати булимдаги "Келинчак хонаси", миллий хунармандчилиги булими экспозицияси хамда Абдулхамид Чулпон ёдгорлик музейи булимидаги "Сулаймонкул боззоз хонадони"

кyринишлaридa миллий yзбек yйлaридa xyнaрмaндчилик Ba aмaлий сaнъaт бyюмлaридaн aмaлдa кaндaй фойдaлaнгaнлaрини, юкоридaги мугахдссис Ba тaдкикотчилaр фикрлaрининг куп жихaтдaн aмaлий тaсдиFини гуво^и бyлaмиз.

Дyнёгa мaшхyр меъморий обидaлaр мисолидa миллий, aмaлий безaк сaнъaти тaриx,и Ba нaзaриясини урганиш оркэли унинг узбек хэлк меъморчиликдaги урни, ривожлaниш омиллaри, тyFрисидa умумий тyшyнчaгa эгa бyлaмиз. Гaрчи турли тaрихий вокеaлaр ca6a6 Андижон вилояти x,yдyдидa ^димий обидaлaр сaклaниб колмaгaн бyлсa-дa, тaрихий мaнбaлaр, aрхелогик aшё Ba олимлaрнинг бу борaдaги илмий тaдкикотлaри, бaдиий-aдaбий aсaрлaргa aсослaнгaн x,олдa yзигa х,ос миллий меъморчилик Ba меъморий безaк сaнъaтини вилоятдa хдм ривожлaниб келгaнлигини шохдди бyлaмиз. Шунингдек, миллий Ba aнъaнaвий меъморий безaк тyрлaри x,aкидa хдм тaсaввyргa,тyшyнчaгa эгa бyлaмиз.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Амир Темур."Темур тузикгар". Тошкент. 1992й.

2. И.Aзимов. "Узбекистон нaкшy-ниroрлaри". 9-б. 1987 й.

3. Д.Юсyпов. " Мaърyзa мaтнидaн" 2008 й.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.