CC BY
8претходно соопштение УДК 811. 163.3'27:316.774
ИНТЕРФЕРЕНЦИJА ВО ИЗРАЗУВАШЕТО НА ПОЛОТ И НА ГРАМАТИЧКИОТ РОД ВО НОВИНАРСКИТЕ ТЕКСТОВИ НА ИНТЕРНЕТ И ВО ДРУГИТЕ ПИШАНИ МЕДИУМИ
Снежана Петрова-Цамбазова
Институт за македонски ]азик „ Крсте Мисирков ", Скоп]е,
Македони]а
Ку words: gender, co-referrence, reference, text, sentence, clause
Summary: The main aim of this paper is to show the difficulties in understanding the meanings of utterances when there is interference between sex and grammatical gender. For this purpose we used examples from newspaper articles taken from the Internet, which abounds in this kind of documents.
Средниот род (неутрум) како една од парадигмите преку коишто се изразува категорщата род, за разлика од машкиот и женскиот граматички род, се однесува на изразувааето на именки и сл. што означуваат нешто мало (Бл. Конески: 215) обично, (физички или по возраст) и тоа е чисто граматичка категорща, щашто има врска со надворешно]азичната реалност само во однос на поимааето на лугето, предметите, по]авите во однос на нивната об]ективно или суб]ективно гледана величина или пак, по оваа парадигма се менуваат именки и именски зборови коишто според завршокот и припагаат не]зе.
Во повеке ситуации настанува мешаае на полот и граматичкиот род, со што се доведува во прашаае правилното, доследно изразуваае, (ко)референтоста на ]азичните средства во текстот, правилната употреба на кохезивните средства во еден текст и, во кра]на линща, самата врзаност на текстот.
Во врска со поделбата на именките според категорщата род, Лил]ана Минова-Гуркова вели: Поделбата на именки од машки, женски и среден род - во македонскиот ]азик не е мотивирана со изделувате на персоналните именки и со воведувате на природниот род како критериум. Сепак, во современава состо]ба забележуваме извесни знаци на поврзувате на определени афиксни морфеми со определен род. (2000: 31).
На пишувачите на новинарските текстови, особено на Интернет, кога им е важно на уредниците на овие страници веста што побрзо да
277
стигне до читателите, да има особини на сензацща итн., забележуваме дека воопшто не им е важна доследноста во ]азична смисла на употребата на именките во соодветна граматичка категорща особено пак, кога сакаат да внесат плус информацща за полот на лицето за коешто се пишува.
Примери срекаваме во изобилство и кога се работи за конгруенцща во рамките на една реченица, внатре во самата реченица, во рамките на поврзувааето на една сложена реченица со друга, па и во поврзувааето на повеке реченици во еден текст.
За илустрацща зедовме примери од повеке информативни страници, а како централни се примерите од еден текст со иста содржина, даден на повеке информативни интернетски страници. Целта ни беше да укажеме на неслуча_|носта во мешааето на формите за изразуваае на категорщата род и тоа дека полот е една карактеристика щашто еден зборувач се стреми да ]а истакне, и дава предност пред другите карактеристики на лицето (или друго живо суштество) во надворешжуазичната де_|ствителност.
Граматичката некоректност се огледа во повеке различни употреби: во рамките на друга дел-реченица, но и во рамките на повеке последователни реченици, каде што употребата на именски збор од друг род не може да биде анафорски употребен, биде_|ки нема референт. Ке наведеме примери каде што кореферентноста е искажана имплицитно во глаголската л-форма и преку друг именски збор:
- Едно момче со сво]ата постапка ]а налутило сво]ата дево]ка, па затоа решил на необичен начин да се извини и да се обиде да]а врати. (кыпг.шк);
- Момчето влегло во интернет кафе и останало таму речиси два дена, а за цело време не ставил и залак храна во устата (кирилица.сош.);
- Локалната полици]а соопштила дека ово] петок 2-годишно момче побегло од градинка во германскиот град Ые^аш аш 1пп и само со тротинет успеал да стаса дури во соседната држава, до блиското градче Sharding. То] со сво]от потфат поминал речиси 3 километри, но откако минувачите да1 забележале дека момчето е без надзор веднаш го предале на полици]ата. Таму чекало 2 часа додека не стигнала до]ава за „ бегалецот од градинка".(Меге&по. сош.);
1 Примерите се преземени како што стс^ат, со ред други ]азични грешки, коишто нема да бидат предмет на разгледуваае во оваа статика.
- Детето побегнало од градинката во градот Неухаус во Германца и сам на сво]от тротинет успешно(]а2 стигнало во соседната држава. (kurir.mk);
- Двегодишно детенце побегнало од градинка во градот Нехаус во Германща и сам на тротинет успешно ]а преминал границата и стигнал во градот Шардинг во Австри]а -соопшти локалната полици]а. (Sky.com)
Од гаведениве примери jaсно се глeдa дега нeконгрyeнтностa е зaстaпeнa га повеке рaмништa: во раките га едга сложeнa рeчeницa (кaj две дел-реченици со ист подмет) и во ршките га поголем текст ^aAe што слeднaтa рeчeницa почнyвa со именски збор (зaмeнкa), коjaшто според посeдyвaнитe кaтeгории не yпaтyвa нa никоja од именките yпотрeбeни претходно и може дa се доведе во прaшafte врзaностa, односно идентитетот га текстот.
Во дрyгaтa дeл-рeчeницa нajчeсто е yпотрeбeнa глaголскa л-формa (коjaшто со глaголскaтa придaвкa е eднa од ретките глaголски форми зa коишто е кaрaктeристичнa кaтeгориjaтa род и тоa гако соглaсyвaчкa, конгрyeнтнa, пa срeкaвaмe: едно момче... решил, момчето... не ставил, 2-годишно момче... успеал итн.
Во други примери aнaфорски е yпотрeбeнa придaвкaтa сам (во м.р. гаместо во ср.): Детето... сам, двегодишно детенце... само итн.
Ha примерите од ово] вид глeдaмe гако нa многу jaсни дeкa се рaботи зa грaмaтичкa неконгруентност, нeпрaвилност во yпотрeбaтa и дeкa трeбaло дa се вложи уште мaлкy повеке нaпор дa се помисли пред дa се употреби соодвeтнaтa формa.
3a рaзликa од примерите кога во ршките нa врзaн текст родот нa именките се мeнyвa во дрyгa, слeднa реченига и со сaмото тоa се губи кореферентносга нa именките што ознaчyвaaт исто лице, во исти ситyaции доafa до меш^е га полот со грaмaтичкиот кaтeгориjaлeн род.
Ke нaвeдeмe повеке ситyaции од ист текст од повеке ст^ници га Интернет од 22. 09. 2012 г.:
- Локалната полици]а соопштила дека ово] петок 2-годишно момче побегло од градинка во германскиот град Neuhaus am Inn и само со тротинет успеал да стаса дури во соседната држава, до блиското градче3 Sharding. Toj со сво]от потфат
2
исто
поминал речиси 3 километри, но откако минувачите да4 забележале дека момчето е без надзор веднаш го предале на полиц^ата. Таму чекало 2 часа додека не стигнала доjава за „ бегалецот од градинка".(interesno. com.);
- СакаjKu да jа посети своjата баба, две годишно дете побегнало од една градинка во Германща и со помош на своjот тротинет стигнало во соседната Австр^а.
Детето побегнало од градинката во градот Неухаус во Германца и сам на своjот тротинет успешно jb5 стигнало во соседната држава преку границата Шардинг во Австр^а, соопшти локалната полuцujа.Тоj, во своjоm подвиг, поминал околу 3 километри, а минувачите откако виделе дека детето е само, го предале на полиц^ата. Таму малото момче чекало два часа додека не пристигнала информац^ата за „бегство од градинката ". (Денешен весник на facebook);
- Двегодишно момче побегнало од градинката во германскиот град Неухаус ам Ин и самото на тротинет успеало да премине во соседната држава, до блискиот австриски град Сардинг, соопштила локалната полиц^а. Тоj во своjоm подвиг прешол околу три километри, пред минувачите да го забележат детето без надзор и да го предадат на полици)ата. Таму чекал два часа додека не стигнала информаци)ата за побегнатото дете од градинката. Медиумите пренеле дека момчето отишло во посета на своjаmа баба. (Ohridnews.com)
- Двегодишно детенце побегнало од градинка во градот Нехаус во Германца и сам на тротинет успешно jа преминал границата и стигнал во градот Шардинг во Австр^а -соопшти локалната полuцujа.Тоj во своjоm подвиг успеал да прejдe три километри, пред слyчаjнume минувачи да го забележат детенцето без родителска грижа.Во полициската станица останал два часа пред да стигнат информациите за бегалецот од градинката. Детенцето тргнало во посета на своjаmа баба - пренесуваат медиумите.^кужк).
Во текстовите евидентна е првичната употреба на именка од среден род: дете, момче, детенце, наспроти употребата на неконгруентни форми, коишто би требало да кореферираат со подметот: 2-годишно
4
исто
момче... само... успеал... То] ... момчето... чекало... бегалецот; две годишно дете побегнало... стигнало... детето... сам... стигнало... то]... поминал... детето... малото момче чекало...; двегодишно момче побегнало... самото... успеало... То]... прешол... детето... чекал... побегнатото дете... момчето отишло... ; двегодишно детенце... сам... преминал... то]... успеал... детенцето... останал... бегалецот од градинката.
Во нищ од овие неколку текстови не се испочитувани граматичките врски мегу елементите, што се однесува на категорщата род и на самата анафорска употреба на зборовите. Полнозначната именка секогаш е од ср. род, биде]ки, на кра_|от на краиштата, се работи за двегодишно дете, но веке во следната реченица (во сите текстови, без исклучок) се употребува анафорска заменка за м.р. (то]) и се создава недоумица ко] е не]зиниот референт - антецедент. Така што, се доведува во прашаае и врзаноста на текстот. Невнимателноста на создавачите на текстот се потврдува и со паралелната употреба на именски зборови или глаголска л-форма низ целиот текст, несоодветни граматички за претходната именка: Тоj, во сво]от подвиг, поминал околу 3 километри, а минувачите откако виделе дека детето е само, го предале на полици]ата. Или: То] со сво]от потфат поминал речиси 3 километри, но откако минувачите (да) забележале дека момчето е без надзор веднаш го предале на полици]ата. Извадена од контекст, за реченицата не може да се каже дека има ист подмет, но исто така, не може да се смета дека и неко] щшто не е навикнат на интерференции од ваков вид, не е роден говорител, би ]а разбрал.
Немааето референцща, ендофора, како еден од главните фактори коишто влщаат на поврзувааето на ]азичните средства во текст (Л. Минова-Гуркова: 299), го разнишува неговиот идентитет.
Од друга страна, некои примери сто]ат во тесна врска со лексичкото поврзуваае, како едно од кохезивните средства во текстот, па примери како:
Со тротинет по цел свет, но само до Австри/а
Двегодишно германче, реши да ]а посети соседна Австри]а, на тротинет.
Малиот авантурист, тргнал од сво]ата градинка во градот Нехаус, со тротинет и успеал да премина6 граница и да до]де до градот Шердинг, во Австри]а. Со тротинетот преминал три
километри, се7 додека нещ случаен минувач на забележал дете без надзор. Се чудиме, како успеал толку многу пат да поминал, без да биде забележан. Но можеби во jужна Германца е нормална слика двегодишно дете да вози по автопат со тротинет па затоа бил забележан во Австр^а. Според локалните власти, причината за овоj подвиг на малиот тротинец^а е да jа посети баба му, коjа живеела во Австри)а. Па драги родителите, однесете го малиот каj баба му, заслужува! (бркаj работа. мк)
Во конкретниот пример во втората реченица е употребено лексичко поврзуваае со карактеризацща, па кореферентни се: двегодишно Германче - малиот авантурист - двегодишно дете - малиот тротинетчи)а - малиот ... При ваквата употреба заменските зборови или глаголската л-форма се однесуваат на именка соодветна во однос на граматичките категории, па ваквата употреба не е надвор од нормата.
Анета Дучевска (2005:45) во врска со референцщата наведува дека: во сещ ]азик постсуат такви единици што, употребени надвор од текстот, не можат да добщат полна семантичка интерпретацща, па посочуваат на друга единица или на друг елемент за да се интерпретираат. Во интерес на добивааето на полна семантичка интерпретацща од страна на читателите, конзументите на ваквите текстови е нивната граматичка коректност, што секако ке придонесе и за поголема ефективност на самиот текст.
Од примериве може да се заклучи дека она што наога поткрепа, што се поклопува со надворешжуазичната де_|ствителност, многу полесно, поспонтано се одржува во ]азикот, мегутоа од другата страна на терезщата стои барааето за обезбедуваае на еднозначна информацща и исполнувааето на неговата референтна функцща, што е првенствено важно за текстови од новинарскиот потстил.
Литература:
Дучевска. Анета. 2005. Анализа на текстот и дискурсот во македонскиот ]азик
(докторска дисертацща) Скоп|е. Конески. Блаже. 1987. Граматика на македонскиот литературен ]азик. Култура: Скопле.
Минова-Гуркова. Ливана. 2000. Синтакса на македонскиот стандарден ]азик. Магор: Скопле.
