Научная статья на тему 'ИНТЕНСИВ БОҒЛАРДА МЕВА ГУЛЛАРИНИ ЧАНГЛАТИШДА ИШТИРОК ЭТАЁТГАН ИШЧИ АСАЛАРИЛАРНИНГ АСАЛ ҚОПЧАСИНИНГ ВАЗНИ'

ИНТЕНСИВ БОҒЛАРДА МЕВА ГУЛЛАРИНИ ЧАНГЛАТИШДА ИШТИРОК ЭТАЁТГАН ИШЧИ АСАЛАРИЛАРНИНГ АСАЛ ҚОПЧАСИНИНГ ВАЗНИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Ахмедов Тўлқин Пардаивич, Еримбетова Жадира Базарбаевна

Мақолада интенсив боғларда мевали дарахитлар гулини чанглатишда иштирок этадиган ишчи асалариларнинг асал қопчасидаги гулшира миқдори, гул шира таркибидаги сув ва қанд миқдорларини даврий равишда ўзгариб туриши тўғрисидаги маълумотлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ИНТЕНСИВ БОҒЛАРДА МЕВА ГУЛЛАРИНИ ЧАНГЛАТИШДА ИШТИРОК ЭТАЁТГАН ИШЧИ АСАЛАРИЛАРНИНГ АСАЛ ҚОПЧАСИНИНГ ВАЗНИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

УУТ.638.14.19

ИНТЕНСИВ БОГЛАРДА МЕВА ГУЛЛАРИНИ ЧАНГЛАТИШДА ИШТИРОК ЭТАЁТГАН ИШЧИ АСАЛАРИЛАРНИНГ АСАЛ ЦОПЧАСИНИНГ ВАЗНИ

1Ахмедов Тулкин Пардаивич, 2Еримбетова Жадира Базарбаевна

1булим бошлиги, ЧПИТИ, 2ТошДАУ ассистент https://doi.org/10.5281/zenodo.13891278

Аннотация. Мацолада интенсив богларда мевали дарахитлар гулини чанглатишда иштирок этадиган ишчи асалариларнинг асал цопчасидаги гулшира мицдори, гул шира таркибидаги сув ва цанд мицдорларини даврий равишда узгариб туриши тугрисидаги маълумотлар келтирилган.

Калит сузлар: Гулшира, цанд мицдори, сув мицдори, асал цопчаси, рефроктометр, сахаромер, электрон, популяця, карпат, диаграмма.

Аннатация. В статье приведены сведения о периодических изменениях количества нектара в медовой зобике рабочих пчел, участвующих в опылении плодовых деревьев в интенсивных садах, а также количества воды и сахара в нектаре.

Ключевые слова: Нектар, количество сахара, количество воды, медовой забик, рефрактометр, сахаромер, электрон, популяция, карпат, схема.

Abstract. The article provides information on the periodic changes in the amount of nectar in the honey sac of worker bees participating in pollination of fruit trees in intensive orchards, as well as the amount of water and sugar in the nectar.

Keywords: Gulshira, amount of sugar, amount of water, bag of honey, refractometer, saccharometer, electron, populyatsya, Carpathian, diagram.

Мавзунинг далзарблиги: Асаларилар хаётида унинг корин кисмида жойлашган асал копчасини урни бекиёсдир, чунки улар ана шу асал копчаси оркали уясига гулчанг ва сув ташийди, оиладаги ёш асалари наслини бокади. Асал копчасининг вазни асалари хдётида, учиш чогида катта ахамиятга эга. Асал копчасининг вазни канчалик огирлашса, асаларилар шунча секин учади ва аксинча копча вазни енгил булса, улар тез учади. Шунинг учун хам бу курсаткич асалариларнинг асосий хужалик фойдали курсаткичларидан бири хисобланади.

Асалариларнинг асал копчасини вазни купгина хорижий давлатларда асаларичи олимлар томонидан яхши урганилган (2.3.5.) . Олимлар асосан кавказ зотли, карпат, урта рус, узок шарк асаларига зотларига мансуб ишчи асалариларнинг асал копчасининг вазнини урганишган. Асал копчасини вазни асалари оилаларининг махсулдорлигини юкори булишига олиб келиши билан тугридан тугри богликдир.

Лекин, Урта Осиё республикаларида хусусан Узбекистон республикасида ишчи асалариларнинг мазкур курсаткичларини кам урганилган ва факатгина махалли асалариларнинг бошка экстерьер курсаткичлари устида олиб борилган (3).

Тадкикотлар утказиш услублари. Бизлар утказган тадкикот ишларимизнинг асосий максади шундан иборат эдики, 2022 йилда интенсев богларда олма, гилос, нок, шафтоли, бехи каби куплаб мевали дарахтлар кийгос гуллаган бир паллада, махаллий популяциядаги ва карпат зотли асалариларнинг уз уясидан учиб кетиши ва уз уясига гулшира билан кайтиб келувчи ишчи асалариларнинг асал копчасининг вазнини

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

урганишдан иборат эди. Бунда энг енгил вазнларни улчовчи электрон тарозида дала шароитида, уядан учиб чикувчи ва уясига кайтиб келувчи ишчи асаалариларнинг асал копчасининг вазнини улчаб бордик. Асал копчасидаги сув микдорини рефрактометрда ва канд микдорини эса сахаромер асбобида, дала шароитида аниклаб бордик.

Тадкикот ишларимизни давом эттириш учун куннинг турли вактларида уясидан учиб чикувчи ва уясига юк билан кайтиб келувчи 50 дан зиёд ишчи асалариларнинг ушлаб, уни кукрак кисмидан корин кисмини охисталик билан ажратиб олдик, шундагина асалари корнидаги асал копчаси, юки билан тулик узилиб чикади. Узилиб чиккан асал копчасининг вазни зудлик билан электрон тарозида улчаб олдик, сунгра асал копасидаги сув микдорини рефрактометр асбобида ва ундаги канд микдорини эса сахаромер асбобида улчаб олдик

Тадкикот ишларини натижалари. Тадкикот ишларимиз шуни курсатдики, тажриба гурухларидаги ишчи асалариларнинг асал копчасининг вазни бир-биридан кескин фарк килишини аникладик.

Интенсев богдорчилик шароитида асалариларнинг уз уясидан учиб чикиши ва уз уясига кайтиб келиши хамда уларнинг асал копчасининг вазни, ундаги сув ва канд микдори тугрисидаги маълумотлар куйидаги 1-жадвалда келтирилган.

1-жадвал

Богдорчилик шароитида ишчи асалариларнинг асал копчасининг вазни (мг), ундаги сув ва канд микдори ( % хисобида)

Улчов утказил-ган кун n Асал копчасини вазни (мг) Асал копчаси-даги сув микдори (%) Асал копчасидаги гулширанинг канд микдори(%)

Учиб кетувчи Учиб келувчи Гул шира фарки (мг) Уясига келувчи Уясига келувчи

I-тажриба гурухи: (гилос)

25:04 30 3,90±0,75 45,8±1,15 41,9 48,3±1,01 54,1±0,14

15:05 30 4,70±0,38 43,4±1,31 38,5 46,6±2,50 56,4±0,20

12:06 30 4,16±0,41 49,7±1,50 45,5 52,4±2,74 49,5±0,30

05:07 30 4,30±0,57 42,8±0,80 38,5 51,9±2,91 54,2±0,47

II-тажриба гурухи: (олма)

26:04 30 4,54±0,20 39,5±1,60 34,9 47,8±2,50 52,1±0,41

16:05 30 3,94±0,22 47,8±1,23 43,8 48,3±1,91 51,4±0,36

13:06 30 3,47±0,26 45,8±1,15 42,3 51,7±2,60 53,1±2,60

06:07 30 4,56±0,80 49,6±1,60 45,0 52,4±2,90 52,6±2,71

1-жадвал маълумотларидан куринаяптики I-тажриба гурухидаги ишчи асалариларнинг асал копчасининг вазни, узининг юкори курсаткичларини курсатиб берди, яъни уясидан учиб чиккан ишчи асаларининг асал копчасининг вазни 3,90 мг дан 4,70 мг гача узгариб турди. Уз уясига кайтиб келувчи ишчи асаларилар асал копчасининг вазни эса 42,8 мг дан 49,7 мг гача узгариб туриши аникланди. Карпат асалариларнинг 25-апрель кунида уясидан учиб кетувчи асаларилар асал копчасининг вазни 3,90 мг ни ташкил этган

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

булса, уясига кайтиб келувчи асалариларда эса асал копчасининг вазни 45,8 мг ни ташкил этган, улар жами 41,9 мг гулшира олиб келган. Гул шираси таркибида 48,3 % сув ва унинг канд микдори 54,1 % ни ташкил этганлиги аникланди.

15-май кунида гилослар кийгос гуллаган паллада уясига кайтиб келувчи карпат асалари зотларида асал копчасининг вазни 43,4 мг ни ташкил этган, ва жами 38,5 мг гулшираси олиб келганлиги аникланди. Гул шираси таркибида 46,6 % сув эканлиги ва канд микдори эса 56,4 % ни ташкил этганлиги аникланди.

12-май кунида гулшира микдорини аниклаганимизда энг куп гулшира олиб келганлиги аникланди, яъни асал копчасининг вазни 49,7 % ташкил этган бир даврда, уясига олиб келган гулшира микдори 45,5 мг ни ташкил этган. Гулшираси таркибида 51,9 % сув ва ундаги канд микдори 49,5 % ни ташкил этганлиги аникланди.

Шунингдек, гилос гулларини гуллаш даврини тугаши даврида, 5-июль кунида, асалариларнинг асал копчасининг вазни 42,8 мг ни ташкил этган, булса, олиб келинган жамиг гулшира микдори 38,5 мг ни ташкил этган. Гулшираси таркибида 51,8 % сув ва ундаги канд микдори эса 54,2 % ни ташкил этганлиги аникланди (P>0,999).

Бирок, худуддаги теварак атрофдаги хароратнинг усиши билан келтирилаётган гилос гулшираси таркибида хам сув микдорининг 46,6 % дан 52,9 % гача усиш, ва узгариб туриши кузатилди. Бу шуни курсатадики I-тажриба гурухидаги асалари оилалари интенсив боглардаги турли хил гилос навлари гулларини чанглатиб, асалари оилалари ширага бой гилос гулларидан гулшира ва гулчанги туплаш имкониятига эга булганлиги аникланди.

■ Гилос ■Олма

00 qÇ

^

On

On

00

1 m

АПРЕЛЬ МАИ ИЮНЬ ИЮЛЬ

1-расм; Карпат зотли асалариларнинг гилос гулларидан туплаган асал копчаси вазнининг ойлар кесимида узгариб туриши диаграммаси.

1 -расм диаграммасидан куриш мумкинки, карпат асалариларнинг асал копчасининг вазни, уясидан учиб чиккан даврида ва уясига кайтиб келгани даврида, уларни ойлар кесимида курсатиб, изохлаб берилганлигини куришингиз мумкин.

Худди шундай манзарани П-тажриба гурухидаги махалли популяциядаги асалариларда, олма гуллаган даврда хам куришингиз мумкин. Махаллий популяциядаги асаларилар уз уясидан учиб чиккан даврида асал копчасининг вазни 3,47 мг дан 4,56 мг гача узгариб турди, уясига кириб келувчиларда асал копчасининг вазни 39,5 мг дан 49,6 мг гача узгариб туриши аникланди. 26-апрелда олмалар энди гуллай бошлаган даврда махалли асаларилар уз уясидан учиб чикаётган даврда, асал копчасининг вазни 3,94 мг ни ташкил этган булса, уясига кайтиб келаётган даврда эса асал копчасининг вазни 39,5 мг ни ташкил этган. Уртача гулшира микдори 34,9 мг ни ташкил этган, ёки олиб келинган гулшираси таркибини 47,8 % ни сув ва 52,1 % ни эса канд микдори ташкил этганлиги аникланди.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" SEPTEMBER 26-27, 2024

16-май кунида уясига кайтиб келувчи асалариларда асал копчасининг вазни 47,8 мг ни ташкил этган булса, жами олиб келинган гулшираси микдори 42,3 мг ни ташкил этган. Гулшираси таркибида сув микдори 51,7 % ни ва канд микдори эса 53,1 % ни ташкил этганлиги аникланди. Шунингдек, 13 июлда уз уясига кайтиб келувчи махалли асалариларнинг асал копчасининг вазни 45,5 мг ни ташкил этган булса, жами олиб келинган гулшираси микдори 42,3 мг ни ташкил этган. Гулшираси таркибида сув микдори 51,7 % ни ва канд микдори 53,1 % ни ташкил этганлиги аникланди.

Худди шундай, 6-июль кунида уз уясига олиб келинган гулшираси микдори энг куп 49,6 мг ни ташкил этган, ундаги жами шира микдори 45,0 мг ни ташкил этган. Гулшираси таркибида сув микдори 52,4 % ни ва канд микдори эса 52,6 % ни ташкил этганлиги аникланди.

Бирок, теварак атрофдаги хароратнинг узгариб туриши, уясига олиб келаётган гулшираси таркибида сув микдорини 47,8 % дан 52,4 % гача узгариб турган. Бу Самарканд вилояти тогли худудларидаги хаво хароратини кескин узгартириб юборганлиги билан изохланади. Ёзнинг дастлабки кунларида олма гуллари кийгос гуллаган даври х,исобланади.

Худди шундай, интенсив богларда гилосларнинг кийгос гуллаган даврида, асалариларнинг асал копчасидаги гулшира микдори ва ундаги сув микдори мос равишда узгариб туришини куйидаги 1-расм диаграммасидан хам куришинигиз мумкин.

Шунингдек, интенсив боглардаги гулларидан тупланган ишчи асалариларнинг асал копчасидаги гулшираси таркибида сув микдорини рефрактометр ёрдамида, мавсувнинг турли даврларида улчаб чикдик. Бу тугридаги маълумотларни куйидаги 2-расм диаграммасидан хам куриб олишингиз мумкин.

■ 1 -тажриба ■ 2-тажриба

44

АПРЕЛЬ МАЙ ИЮНЬ ИЮЛЬ

2-расм: Тажриба гурухларидаги асалариларнинг асал копчасидаги гулшираси таркибида сув микдорининг узгариб туриши диаграммаси (% х,исобида)

2-расм диаграммаси курсаткичларидан куришинигиз мумкинки, асаларилар туплаган гулшираси таркибидаги сув микдори ойлар кесимида доимий узгариб туриши аникланди, уларнинг энг куп микдори июнь ойида 52,4% ни ташкил этган булса, июль ойида уларнингмикдори эса 51,9 % ни ташкил этганлигини куришинигиз мумкин. Гулшираси таркибидаги сув микдорини узгариб туриши, шу атроф мухитдаги хаво хароратига ва намлилигига кескин боглик этганлиги аникланди.

Бизлар утказган тажриба гурухларининг барчасида ишчи асалариларнинг асал копчасидаги сув микдори асаларилар жойлашган экологик худудларига, иклим шароитига

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

караб, I-тажриба гурухида хаво хароратининг 27,80 С булганида ва хаво намлиги уртача 51,3 % булганда, ишчи асалариларнинг асал копчасидаги сувнинг микдори уртача 49,7 % га тенг эканлиги аникланди.

II-тажриба гурухида уртача 25,40 С хароратда ва уртача намлик 49 % га булганида, ишчи асалариларнинг асал копчасидаги сув микдори уртача 50,1 % га тенг булиб, I-тажриба гурухига нисбатан асал копчасидаги сув микдори 1,35 % га куп эканлигини курсатмокда(Р>0,999).

Бизлар олган бу натижаларимиз А.М.Венгеровнинг (2002) А.В.Бородачев, Л.Н.Савушкина (2007) Ф.Х. Кулдашеваларнинг (2021) ва уларнинг кейинги йиллардаги хулосаларига мос келади. Муаллифлар турли гиографик худудлардаги иклим шароитларига бокилаётган асалариларнинг асал копчасидаги сув микдорини турли хил иклим шароитларга караб узгариб туришини курсатиб утганлар. Шунингдек, асаларилар бокилаётган худуддаги серасал усимликлар гулшираси таркиби ва албата мухитнинг об-хаво иклим шароитини таъсири хам катта таъсир этишини курсатиб утадилар.

Хулоса: Тажриба гурухларидаги асалари оилаларини кун давомида учиш фаоллиги деярли фарк килмасада, лекинда II-тажриба гурухида яхши натижаларга эришилганлиги аникланди. II-тажриба гурухидаги асаларилар жойлашган жой тог олди худудлари булиб, бу ерда, олма гулидан ташкари яна купгина ширадор усимликлар кетма-кет равишда гуллаб, асалариларнинг учиш фаолиятини кучайтирган, натижада ишчи асалариларнинг асал копчаси доимий равишда гулширасига бой булиб, тулиб кайтганлиги аникланди.

REFERENCES

1. Б.Аллашов, С.Жамолов. Озукабоп экинларнинг иссикка ва сув танкислигига бардошли нав, намуналарини танлаш. Ж. Актуальные проблемы пустынного животноводства, экологии и создания пастбищных агрофитоценозов. 2023/11/11. Ст. 230-233

2. Б.Д.Аллашов, Д.О.Рахмонов, А.П.Безверхов. Использование сафлора в качестве нетрадиционной кормовой культуры. Ж.// Главный агроном. Россия № 6. 2019. 2019:6.

3. Б.Д.Аллашов, С.Г.Жамолов. Ozuqabop ekinlarda ayrim xo'jalik belgilari bo" yicha olib borilgan seleksiya ishlari. Ж. Актуальные проблемы пустынного животноводства, экологии и создания пастбищных агрофитоценозов. Том1. 2023/11/11. 227-230 б.

4. Б.Д.Аллашов, С.Г.Жамолов. Ozuqabop ekinlarning issiqqa va suv tanqisligiga bardoshli nav, namunalarini tanlash. Ж. Актуальные проблемы пустынного животноводства, экологии и создания пастбищных агрофитоценозов. Том1. 2023/11/11. 230-223 б.

5. Б.Д.Аллашов, С.Жамолов. Чорвачиликда озука базасини мустах,камлашда инновацион усулда кашкарбедани бошокли экинлар билан аралашма х,олда экиб етиштиришнинг ахдмияти. Самарканд ветеринария медицинаси институти Тошкент филиалида 2021 йил 30-март куни булиб утган илмий-амалий анжуман туплами. Тошкент-2021. 100-бет.

6. Бородачев А.В, Савушкина Л.Н. Состояние генофонда среднерусских пчел. Ж.Пчеловедство, 2007, №5, стр 12-14.

7. Венгеров А.М. Хозяйствешно-полезные признаки Забайкальских пчел. Ж.Пчеловедство, 2002, №7, стр 10-12.

8. Кулдашева Ф.Х. Тошкент вилояти шароитида асалари оиласига ва махсулотларига антропоген омилларнинг таъсирини илмий асослаш. Диссертация (PhD). 2021, Тошкент, 61-73 бетлар.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

9. Парманова Д.М.. Rational use of different types of feeddings in the feeding of Karakol sheep. ACADEMICIA: : An International Multidisciplinary Research Journal-2021, 190-193 б.

10. Ямалтдинов Ш.Г. Пчелы Узбекистана, Ж.Пчеловедство, 1987, стр.47.

11. Морев И.А, Морева Л.Я, Изменения морфометричеких призноков медоносных пчелы на Северо- Запада Кавказа. Ж.Пчеловедство, 2012, №3, стр 10-12.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.