Научная статья на тему 'АСАЛАРИ ОИЛАСИНИ БОҒДОРЧИЛИК ШАРОИТИДА ЎСИШИ ВА РИВОЖЛАНИШИ КЎРСАТКИЧЛАРИ'

АСАЛАРИ ОИЛАСИНИ БОҒДОРЧИЛИК ШАРОИТИДА ЎСИШИ ВА РИВОЖЛАНИШИ КЎРСАТКИЧЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Энергетика и рациональное природопользование»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по энергетике и рациональному природопользованию, автор научной работы — Т П. Ахмедов

Мақолада боғдорчилик шароитида карпат зотли асалари оилаларининг қисқа давр ичида ўсиши ва ривожланиши, она асаларининг кунлик тухум қўйишини ўзгариб туриши ҳамда асалариларни мева гулларидан оқсилга бой гулчангини тўплаши каби мълумотлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «АСАЛАРИ ОИЛАСИНИ БОҒДОРЧИЛИК ШАРОИТИДА ЎСИШИ ВА РИВОЖЛАНИШИ КЎРСАТКИЧЛАРИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

УУТ.638.114

АСАЛАРИ ОИЛАСИНИ БОГДОРЧИЛИК ШАРОИТИДА УСИШИ ВА РИВОЖЛАНИШИ КУРСАТКИЧЛАРИ

Т.П. Ахмедов

булим бошлиги, ЧПИТИ https://doi.org/10.5281/zenodo.13891269

Аннатация. Мацолада богдорчилик шароитида карпат зотли асалари оилаларининг цисца давр ичида усиши ва ривожланиши, она асаларининг кунлик тухум цуйишини узгариб туриши %амда асалариларни мева гулларидан оцсилга бой гулчангини туплаши каби мълумотлар келтирилган.

Калит сузлар: гулчанг, насл, интенсив, тухум, рамка-сетка, квадрат, параметр.

Аннатация. В статье приведены сведения о кратковременном росте и развитии карпатских пчелиных семей в условиях интенсивного садоводства, изменении суточной яйцекладки пчелиных маток, сбор пчелами белковой пыльцы с плодовых цветков.

Ключевые слова: пыльца, потомство, интенсивность, яйцо, рамка-сетка, квадрат, параметр.

Abstract. Intensive gardening conditions for the cultivation of semalt honey, research and development is carried out periodically, it is engaged in mead and fruiting.

Keywords: pollen, offspring, intensive, eggs, frame-set, Square, parametir.

Мавзунинг далзарблиги: Узбекистан шароитида карпат зотли асаларилар утган асрнинг охирида олиб келинган ва иклимлаштирлган. Шу шу максадда карпат зотли асалари оилаларини усиши ва ривожланишини, она асаларини кунлик тухум куйишини урганиш максадида, уларни интенсив богдорчилик шароитида киска давр ичида мевали боглардан тупланган гулчангларини, уядаги насл микдорига таъсирини урганиш катта илмий ва амалий ахдмиятга эга.

Шу максадда бизлар Узбекистон иклим шароитида, урганиш интенсив богдорчилик шароитида асалари оиласини усиши ва ривожланишини, уларни богдорчилик шароитида киска вакт ичида оила махсулдорлигини оширишини аниклаш максадида, мевали дарахтлар гулини чанглатишда, мевали боглар орасида асалари оилаларини жойлаштириш схемасига асосий эътибор бердик. Асалари оилалари бог катор ораларида х,ар 5-10 метр, масофада 5 тадан оила жойлаштирилди кейинчалик 20, 30, 50 метрдан сунг, уларни сони майдон микдорига нисбатан бир мунча оширилди. Б.Д.Аллашов, С.Жамоловлар (2021) томонидан асал берувчи кашкарбедани инновацион усулда бошокли экинлар билан аралашма х,олда экиб етиштиришнинг иктисодий самарадорлиги буйича тадкикотлар олиб борилган.

Тадкикот утказиш жойи ва услублари. Тадкикот ишлари 2021-2022 йилларда Самарканд вилояти Булунгур ва Жонбой туманларидаги интенсив богдорчиликга ихтисослашган "Самарканд гарден пласт" МЧЖ ва богларида олиб борилди. Бу хар иккала богдорчилик хужаликлари тог олди худудларда жойлашган ва интенсив богдорчиликка ихтисослашган булиб бу богларда асосан олма, гилос, нок, шафтоли, олхури каби мева турлари етиштирилади. Бу боглар хар йили асаларилар ёрдамида чанглантириб келинади.

Интенсив богларда асалариларнинг учиши ва гулларга куниш тезлиги соат 900, 1200 1600 ва соат 1800 -ларда хисоблаб, санаб чикилди. Шу давирда асалари оиласида Она

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

асаларининг кунлик тухум куйиши махсус рамка-сетка асбоби оркали улчаб, хисоблаб чикилди, асалари оиласидаги насл микдори квадратлар хисобида улчаб чикилди.

Тадкикотлар утказиш олдидан тажриба ва назорат гурухларида асалари оиласини усиши ва ривожланиш параметрларини хамда асалари оилаларини кучи, хар 12 кунда рамка сетка асбоби ёрдамида улчаб, хисоблаб борилди. Рамка сеткадаги хар бир катакчани хажми 5х5 см булиб, унинг хар бир катакчасида 100 та асалари насли жойлашган булади (Таранов.Г.Ф. 1971)

Тадкикотлар даврида олинган барча ракамли маълумотлар, биометрик вариацион ситатстка усулида, кайта ишланди. (Меркурьева Е.К. (1983)

Тадкикот натижалари. Самарканд вилояти Булунгур тумани тог олди худудига жойлашганлиги сабабли, бу худудда бахор фасли 15-25 кун кеч бошланди, шунинг учун мевали дарахтлар хам бир оз кеч гулга кирди. Хусусан бу худудда хар хил турдаги бегона усимликлардан ёввой шолгомга, читир, ок бош, ва бошка купгина усимликлар бир меъёрда гуллаб, асалари оилаларини сифатли озука билан таъминлаб турди.

Асалари оиласидан учиб чикадиган ва кайтиб келадиган асаларилар сони эрталаб, соат 900 да, тушликда соат 1200 ва кечки пайт соат 1800 хар 1-минут давр ичида санаб чикилди. Бу тугридаги маълумотлар куйдаги 1-жадвалда келтирилган.

1-жадвал

БоFдорчилик шароитида карпат зотли асалариларнинг 1-минут давр ичида учиш фаоллиги

Кунлар Соат 0630 M±m Соат 0900 M±m Соат 1200 M±m Соат 1600 M±m Соат 1800 M±m

I-Интенсив богга кучирилмасдан олди

26.03.22 10±0,8 29±0,3 56±0,15 60±0,21 45±20

07.04.22 9±0,9 27±0,8 44±0,14 66±0,22 48±18

II-Интенсив богга кучирилгандан сунг

19.04.22 11±0,10 37±0,9 62±0,17 68±0,18 50±21

03.05.22 15±0,11 42±0,11 69±0,21 73±0,17 55±15

1-жадвал маълумотларидан куринаяптики, асалариларни богдорчилик шароитида асалариларни кучириб келганда гулга катнаши эрталабки 6,30 соатларда, хаво харорати анча паст булган даврда хам деярли кам булган. 1-минут даврда 11-15 тани ташкил этган булса, тушлик пайтида, х,аво харорати анча кутарилган, куёш нурлари бир текисда, тушган шамол харакати уртача эсиши даврида соат 1200 да асалариларни учиш фаоллиги анча кучайган ва фаол булган, соат 12-15 ларда, хар 1 минут даврида ичида 62-69 тани хамда оёкчаларида тулик гулчанг билан тулиб келишини санаб чикдик. Шунингдек, кеч соат 1800 эса богларда жойлашган асалариларни учиб чикиш 50-55 тани ва уясига гулчанг билан кайтиб келиши эса 48 тани ташкил этган. Бу курсатгич эрталабки вактда учиб чикишига нисбаттан 366,6 % га ва соат 900 даврдаги соатларга нисбатдан эса 130,9 % га куп эканлиги аникланди (Р>0,999) .

Худди шундай, бу курсатгичлар тугрисидаги маълумотларни куйдаги 1-расм диограммасидан хам куришингиз мумкин.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" SEPTEMBER 26-27, 2024

80 60

40 -29

20 0

-66 62 68 69 73

.1 il il il

Тонгда

Эрталаб

Тушликда

Кечгида

9:00 12:00 16:00

ШАРТЛИ БЕЛГИЛАР УЧИБ ЧИК,ИШ КАЙТИБ КЕЛИШ ГУЛЧАНГ ВА ШИРА БИЛАН...

1-расм. БоFдорчилик шароитида карпат зотли асалариларнинг кунлик учиш диаграммаси.

1-расм диаграммаси маълумотларидан курианяптики, эрталабки соатларда асалариларни гулларга учиш фаолияти анча паст булган. Кейинчалик соат 12, 16 ва 1800 ларда эса асалариларни гулларга учиш тезлиги анча ошганлигини куришингиз мумкин.

Шунингдек, боглар интенсив богларда жойлаштирилган асалари оилаларида асалари оиласини усиши ва ривожланишини урганиш хдмда она асаларининг кунлик тухум куйишини урганиб чикдик асалари оиласи интенсив богларда кучиришдан олдин ва кучиришдан сунг дастлабки кунларда, боглардаги меваларни кийгос гуллаган даврида ва гуллаш даврини тугашидан сунги кунларда она асаларини кунлик тухум куйишини улчаб, х,исоблаб чикдик. Бу тугридаги маълумотлар куйдаги 2-жадвалда келтирилган.

2-жадвал.

Интенсив боFларда карпат зотли она асалариларни кунлик тухум куйиши ва насл микдори

Улчов вакти Насл сони (квадрат) Cv,% Она асалариларни кунлик тухум куйиш (дона) Cv,%

I-Асалари оиласини боFга кучиришдан олди

26.03.22 98,7±0,12 16,1 822,5±0,45 15,2

07.04.22 120,1±0,44 8,18 1000,8±0,04 19,8

II-Асалариларни боFга кучиргандан сунг

20.04.22 180,2 ±0,15 7,40 1501,6±0,04 8,40

03.05.22 198,2±0,05 39,1 1651,6±0,03 30,45

15.05.22 225,1±0,05 28,4 1875,8±0,02 31,48

2-расм Она асаларилар кунлик тухум куйиши ва насл микдори урганилиш жараёни

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" SEPTEMBER 26-27, 2024

2-жадвал маълумотларидан куринаяптики, карпат зотли асалариларни интенсив богларда, мевалар гуллагандан сунг жойлаштирилганда, гулчанги ва гулшираси жуда сероб булиши натижаси она асалариларни кунлик тухум куйиши кунсайин ортиб борди. Натижада, 7-апрелда она асаларини кунлик тухум куйиши 1000 донани ташкил этган булса, 13 кундан сунг 20-апрелда 1501 донани, 3-майда эса 1651 донани ва 15-майда эса 1875,8 донани ташкил этган. Она асаларини кунлик тухуми куйишининг усишини 7-апрель кунига нисбатдан 15-май кунига келиб 875 донага усган ёки бу 187,4 % ни ташкил этади. (Р>0,999).

Худди шундай, интенсив богларда жойлаштирилган асалари оилаларидан насл микдори хам параллел равишда ошиб бориши кузатилди. Бу тугрисидаги маълумотларни юкоридаги 2-жадвалдан хам куришингиз мумкин.

Насл микдорини усиши курсатгичлари асалари оиласида рамка -сетка ёрдамида улчаб хисоблаб чикилди. Тажрибадаги асалари оилаларида 07-апрелда 120,1 квадратда насл микдори булган булса, асаларилар бог ичига кучириб келингандан сунг 20 апрелда эса, уларни сони 180,2 та квадратга ва 15-майда келиб эса 225,1 тага купайди. Бу курсатгич 07 апрель кунига нисбатан 15-майга келиб бу 187,4 % ни ташкил этган.

Хулоса. Интенсив боглардаги мевалар гулини асаларилар ёрдамида чанглантирилган иштирок этган асалари оиласида асаларилар яхши ривожланган натижада уларнинг гулларга катнаш тезлиги хусусан соат 1200-1400 ларда максимал ошган эрта бахорда оксилга бой булган гулчанг билан яхши таъминланган, ёш болаларини гулшираси билан озиклантиришда ижобий кумак берган натижада она асаларининг кунлик тухум куйиш микдори кунсайин ортиб боради ва 1875,8 тадан ошиб кетганлиги аникланди. Шу максадида интенсив мевали боглар гулларини асаларилар ёрдамида чанглатиш агротехнологиясини кенг жорий этиш максадга мувофикдир.

REFERENCES

1. Б.Аллашов, С.Жамолов. Озукабоп экинларнинг иссикка ва сув танкислигига бардошли нав, намуналарини танлаш. Ж. Актуальные проблемы пустынного животноводства, экологии и создания пастбищных агрофитоценозов. 2023/11/11. Ст. 230-233

2. .Б.Д.Аллашов, Д.О.Рахмонов, А.П.Безверхов. Использование сафлора в качестве нетрадиционной кормовой культуры. Ж.// Главный агроном. Россия № 6. 2019. 2019:6.

3. Б.Д.Аллашов, С.Г.Жамолов. Ozuqabop ekinlarda ayrim xo'jalik belgilari bo" yicha olib borilgan seleksiya ishlari. Ж. Актуальные проблемы пустынного животноводства, экологии и создания пастбищных агрофитоценозов. Том1. 2023/11/11. 227-230 б.

4. Б.Д.Аллашов, С.Г.Жамолов. Ozuqabop ekinlarning issiqqa va suv tanqisligiga bardoshli nav, namunalarini tanlash. Ж. Актуальные проблемы пустынного животноводства, экологии и создания пастбищных агрофитоценозов. Том1. 2023/11/11. 230-223 б.

5. Б.Д.Аллашов, С.Жамолов. Чорвачиликда озука базасини мустахкамлашда инновацион усулда кашкарбедани бошокли экинлар билан аралашма холда экиб етиштиришнинг ахамияти. Самарканд ветеринария медицинаси институти Тошкент филиалида 2021 йил 30-март куни булиб утган илмий-амалий анжуман туплами. Тошкент-2021. 100-бет.

6. ^улдашева Ф.Х,. Махмаадияров О.А. Тураев О.С. ^ишлок хужалик экинларини хосилдорлигини оширишда асалариларнинг роли. "Республикада чорвачиликни ривожлантириш истикболлари" мавзусидаги Республика илмий-амалий конференция матераллари.Тошкент, 2019, 251-255 бетлар.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

7. Меркурьева Е.К. Биометрия в селекции и генетике сельскохозяйственных животных. Москва «Колес» 1983

8. Наумкин В.П. Насекомые-опылителй на посевах медоносных культур. Ж. Пчеловодств, 2014, №2, стр. 6-8.

9. Парманова Д.М.. Rational use of different types of feeddings in the feeding of Karakol sheep. ACADEMICIA: : An International Multidisciplinary Research Journal-2021, 190-193 б.

10. Таранов Г,Ф. Методы исследовония по разведение и содержание пчел. Москва, ВАСХНИЛ,1971.

11. Шукуров. Е, Тураев О. Х,ам асал йигар, хам фойда келтирар. Агробизнес журнали 2014, №9, 14 бет.

12. B.D.Allashov, M.X.Zulfikarov, M.N.Sattarov. Primary seed production of fodder crops. 2020/12/1. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science 614 (1), 012160

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.