Научная статья на тему 'СОЯ СУТИНИ АСАЛАРИ ОИЛАСИНИ МАҲСУЛДОРЛИГИГА ТАЪСИРИ'

СОЯ СУТИНИ АСАЛАРИ ОИЛАСИНИ МАҲСУЛДОРЛИГИГА ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Строительство и архитектура»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Соя сути / асалари оиласи / маҳсулдорлик / лактоза / квадрат / учиш фаоллиги / гулчанги / асал / мум / рентабеллик.

Аннотация научной статьи по строительству и архитектуре, автор научной работы — О С. Тўраев, Д Р. Жўраева, Т П. Ахмедов, М Ш. Низомиддинова, О А. Махмадияров

мақолада, асалари оиласининг, маҳсулдорлигини оширишда, соя сути билан озиқлантирилган оилаларда она асаларини кунлик тухум қўйишига, насл миқдорини ошишига ҳамда асалари оиласининг асал маҳсулдорлигини ошишидаги таъсири тўғрисида маълумотлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «СОЯ СУТИНИ АСАЛАРИ ОИЛАСИНИ МАҲСУЛДОРЛИГИГА ТАЪСИРИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

УУТ: 638.14.132.150

СОЯ СУТИНИ АСАЛАРИ ОИЛАСИНИ МА^СУЛДОРЛИГИГА ТАЪСИРИ

1О.С.Тураев, 2Д.Р.Жураева, 3Т.П.Ахмедов, 4М.Ш.Низомиддинова, 5О.А Махмадияров

1,2,3ЧПИТИ илмий ходимлари, 4Фаргона давлат университети таянч докторанти, 5Сам ДВМЧБУ, "Хусусий зоотехния" кафедраси мудири доцент, к.х.ф.ф.д. PhD https://doi.org/10.5281/zenodo.13860156 Аннотация. мацолада, асалари оиласининг, маусулдорлигини оширишда, соя сути билан озицлантирилган оилаларда она асаларини кунлик тухум цуйишига, насл мицдорини ошишига уамда асалари оиласининг асал маусулдорлигини ошишидаги таъсири тугрисида маълумотлар келтирилган.

Калит сузлар: Соя сути, асалари оиласи, маусулдорлик, лактоза, квадрат, учиш фаоллиги, гулчанги, асал, мум, рентабеллик.

Аннотация. в статье представлены данные о влиянии подкорма соевая молока на пчелиных семей на повышение продуктивности, суточной яйценоскости пчелиных маток в семьях, питающихся соевым молоком, увеличение количества расплода, повышение медовой продуктивности пчелиных семей.

Ключевые слова: Соевое молоко, пчелиная семья, продуктивность, лактоза, лактоза, площадь, летная активность, пыльца, мед, воск, рентабелность.

Abstract. the article presents data on the effects of bee colonies on increasing productivity, daily egg laying of queen bees in colonies fed with soy milk, increasing the number of offspring, and increasing honey productivity of bee colonies.

Keywords: Soy milk, bee family, productivity, lactose, lastosan, square, flight activity, pollen, honey, wax, yield.

Мавзунинг долзарблиги: Бугунги кунда дунёнинг барча мамлакатларида ах,олини озик-овкат мах,сулотларига булган эх,тиёжини кондириш мух,им вазифалардан бири х,исобланади. Бунда асаларичиликни янада ривожлантириш ва асалари оиласининг мах,сулдорлигини ошириш х,исобланади.

Узбекистон Республикасининг узига хос табиий иклим шароитида асалари оиласини жадал технология асосида бокиш кулайдир. Шунинг учун х,ам, асаларичилик кишлок хужалигининг асосий тармокларидан бири х,исобланади. Асалариларни фойдали ва сердаромад томони шундаки, улар кишлок хужалиги экинлари гулларини четдан чанглатиш йули билан, турли экинлар х,осилдорлигини 10-60 % гача оширади. Гуза, беда ва бошка кишлок хужалиги экинлари, озукабоп ва полиз экинлари гулини чанглатишда асаларилар мух,им урин тутади. [2.3.6]

Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 16-октябрдаги "Республикамизда асаларичилик тармогини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПК-3327-сонли карори кабул килинди. Мазкур карорга асосан, республикамиз шароитида асаларичилик мах,сулотларини етиштириш ва уни кайта ишлаш хджмини купайтириш, мах,сулот етиширишнинг замонавий илгор усулларини кенг жорий этиш, хусусан асаларилар учун сунъий озукалар ишлаб чикаришни марказлашган холда ташкил этиш зарур. [1]

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

Шу максадда, республикамизда асалари оиласи махсулдорлигини ошириш максадида, уларни оксилга бой, хар хил таркибидаги озукалар билан озиклантириш, хусусан, республикамиз шароитида асалари оиласининг озукаси таркибида кушимча равишда соя сути билан озиклантириш ишлари илмий-тадкикотлар асосида урганиш, асалари оиласини махсулдорлигини тулик юзага чикариш ва оила махсулдорлигини оширишнинг самарали усулларни ишлаб чикиш бугунги кунда долзарб вазифалардан бири хисобланади. [4.7]

Республикамизда асалари оиласи махсулдорлигини ошириш максадида, уларни оксилга бой, хар хил таркибдаги озукалар билан озиклантиришда [8] хусусан республикамиз шароитида асалари оиласининг шакар шарбати озукаси таркибига кушимча равишда соя сути кушиб озиклантириш ишларини илмий-тадкикотлар асосида урганиш, асалари оиласини махсулдорлигини тулик юзага чикариш ва махсулдорлигини оширишнинг самарали усулларини ишлаб чикиш бугунги кунда долзарб вазифалардан бири хисобланади. [2.3]

Республикамиз иклим шароитида хозирги кунда купгина асалари зотлари бокиб келинмокда. Ана шу асалари зотларини эрта бахордан бошлаб, уларни ривожлантириш максадида, оксилга бой булган соя сути билан, уларни озукасига 20, 30 ва 40 мл микдорида, бир литр шакар шарбатига кушиб беришда тадкикот ишлари олиб борилди. Озукалар кунора, икки ой давомида, асалари уясидаги озука охурчаларида бериб борилди.

Соя сутини кимёвий таркиби, ундаги минерал моддалар микдори Фаргона политехника институтининг кимё лабораториясида урганилди. Соя сути таркибидаги минерал моддаларни аниклаш учун "Ластоссан" аппаратидан фойдаланилди.

Соя сути таркибидаги минерал моддалар тугрисидаги маълумотлар куйидаги 1-жадвалда келтирилган.

1-жадвал

Турли х,ароратларда олинган соя сути таркибидаги минерал моддалар микдори

№ Соя сути Турли хил х,ароратларда аникланган

таркибидаги 17°С 20°С 27,2°С 28,1°С 29,2°С

минерал моддалар Назорат Тажриба Тажриба Тажриба Тажриба

1. ËF, % 6,50 6,20 0,43 0,46 0,46

2. ^урук ёFCИЗ сут колдиклари, % 9,60 9,54 3,69 3,65 3,61

3. Зичлиги, кг/м3 31,83 30,71 13,69 13,43 13,27

4. Оксил, % 3,60 3,46 1,36 1,34 1,33

5. Лактоза, % 5,69 5,24 2,03 2,00 1,98

6. Туз, % 0,80 0,76 0,30 0,30 0,30

1 - жадвал маълумотларидан куринаяптики, соя сути таркиби жуда хилма хил бой таркибга эга эканлиги аникланди. Хусусан, асалари организмини усишига энг зарур булган

оксил моддаси 3,60%, ёг моддаси 6,50%, лактоза 5,69% микдорда булиши, соя сутининг накадар сифатли, туйимли ва катта ахамиятга эга эканлигидан далолат беради. Унинг таркибидаги курук ёгсиз сут колдикларини 9,60%да ва туз микдорини эса 0,80 % атрофида булиши, унинг жуда хушхур ва кимматбахо эканлигини курсатиб берди.

Шунингдек, 2023 йил бахор фаслида икки ой давомида турли зотдаги асалари оилаларини соя сути билан озиклантирилганда, уларнинг усиши ва ривожланиши, она

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" SEPTEMBER 26-27, 2024

асаларини кунлик тухум куйишига таъсирини хар хил даражада булишини урганиб чикдик. Бу туFридаги маълумотлар куйидаги 2 - жадвалда келтирилган.

2 - жадвал

Соя сути билан озиклантирилган турли зотдаги она асалариларнинг кунлик тухум куйишига таъсири (дона)

Гурух,лар ва ойлар n Мах,аллий асаларилар Назорат Карпат асалари зоти Тажриба Краинка асалари зоти Тажриба Баксфат асалари зоти Тажриба

Март, 20 мг-ли кушимча озука берилган 10 1411 1530,1 1554,1 1592,5

Апрель, 30 мг-ли соя сути 10 1535,8 1713,5 1848,3 1954,1

Май, 40 мг-ли соя сути 10 1718,3 1880,0 2006,6 2288,1

2 - жадвал маълумотларидан куринаяптики, тажриба гурухларида бир литр 50%-ли шакар шарбати таркибида маълум микдорда соя сути кушиб берилганда, асалари оиласини усиши ва ривожланишига ижобий таъсир этган. 2023 йил март ойида назорат гурухидаги махаллий асалариларда она асаларининг кунлик тухум куйиши 1411 донани ташкил этган булса, 20 мг-ли соя сути билан кушиб озиклантирилган I тажриба гурухидаги карпат асалари оилаларида, она асаларини кунлик тухум куйиш 1530 донани ташкил этган, ёки бу назорат гурухига нисбатан 119,0 донага куп. Худди шундай, 30 мг-ли соя сути билан озиклантирилган II тажриба гурухидаги краинка асалари зотидаги оилаларида назорат гурухига нисбатан 110,1%-га ва III тажриба гурухидаги 40 % ли соя сути кушимчаси билан бокилганда баксфат асалари зоти, назорат гурухига нисбатан она асаларининг кунлик тухум куйиши 112,8%-га куп булган.

Апрель ойида карпат зотли асалари оилаларида она асаларини кунлик тухум куйиши назорат гурухига нисбатан 110,1%-га, краинка зотли асалариларда 118,8%-га ва баксфат асалариларида эса 125,6%-га куп тухум куйганлиги аникланди. Май ойида эса бу курсаткичлар карпат асалари зотида назорат гурухига нисбатан 116,2%-га куп, краинка зотида 123,9% га ва баксфат асалари зотига эса 141,3%-га, она асаларининг кунлик тухум куйиши куп булганлиги аникланди. Бу хар турттала зот асаларилар орасида она асаларининг кунлик тухум куйиши баксфат зотли асалариларда энг куп микдорни ташкил этганлиги аникланди. Баксфат зотли асалариларнинг келиб чикиши аслида италянка асалари зотининг чатишганлари натижасида хосил булганлигини генетик таъсири булиб хисобланади.

Соя сутининг 30 мг ва 40 мг-ли кушимчалари билан озиклантирилган II ва III тажриба гурухларида асалари оилаларида энг куп микдорда асалари насли купайиши кузатилди.

Шунингдек, тадкикотларимизда хар уччала тажриба гурухларида соя сути билан озиклантирилганда, она асаларининг кунлик тухум куйиши даражасининг усиши динамикасини куйидаги 1 - расмдан хам куриш мумкин.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" SEPTEMBER 26-27, 2024

2500 2000 1500 1000 500 0

■ Март ■ Апрель ■ Май

1 - расм. Соя сути билан озиклантирилган тажриба гурухларида она асаларининг кунлик тухум куйиш динамикаси

1 - расм маълумотларидан куришимиз мумкинки, соя сути билан озиклантирилган асалари оилаларида она асаларининг кунлик тухум куйиши турлича булган ва унинг энг юкори курсаткичи Ш-тажриба гурухидаги 40 мг ли соя сути кушилган асалари оиласида булганлигини куришингиз мумкин.

Шунингдек, соя сути билан озиклантирилган тажриба гурухларида асалари оилаларининг усиш ва ривожланиши яхши булган. Хусусан, оилада насл микдори кун сайин ошиб борганлиги кузатилди. ^уйдаги 3-жадвалда асалари оилаларида насл микдорини усиши тугрисидаги маълумотлар келтирилган.

3 - жадвал

Соя сути билан озиклантирилган асалари оилаларида насл микдорини усиши (квадрат хисобида)

Гурухлар ва ойлар п Март, 20 мг ли кушимча озука берилган Апрель, 30 мг ли соя сути Май, 40 мг ли соя сути

I тажриба гурухи 10 104,9 126,1 186,3

II тажриба гурухи 10 184,4 186,5 234,5

III тажриба гурухи 10 205,1 221,8 274,4

Назорат гурухи 10 87,1 120,1 180,1

3-жадвал маълумотларидан куринаяптики, соя сути билан озиклантирилган асалари оилаларида насл микдори хам кун сайин ошганлиги кузатилди. Назорат гурухидаги махаллий популяциядаги асалари оилаларида факатгина шакар шарбати билан озиклантирилганда, март ойида оилада насл микдори 87,1 квадратни ташкил этган булса, бу курсаткич 20 мг-ли соя сути кушилган озука билан озиклантирилганда, I тажриба гурухидаги асалариларда - 104,9 квадратга, II тажриба гурухидаги асалариларда - 126,1 квадратга ва III тажриба гурухида эса - 186,3 квадратга ошганлиги кузатилди. Апрель ойида

2288,1

Назорат гурухи I-тажриба гурухи II-тажриба гурухи Ш-тажриба

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" SEPTEMBER 26-27, 2024

эса I тажриба гурухида - 184,4 квадратга, II тажриба гурухида - 186,5 квадратга ва III тажриба гурухида эса - 234,5 квадратга ошганлиги кузатилди.

Асалари оиласининг махсулдорлиги, уларнинг уясига олиб келинаётган кунлик гулшира ва гулчанги микдорига боFликдир. Бу эса кун давомида асалариларни учиш фаолиятига, уясига кириб-чикишига кескин боFликдир. Турли хил зотдаги асалариларни кунлик учиш фаоллиги ва учиш тезлиги, уларни оила махсулдорлигига таъсири туFрисидаги маълумотларни, купгина муаллифлар уз тадкикотларида урганиб, курсатиб утганлар.

Шу максадда, тажриба гурухларидаги соя сути билан озиклантирилган махаллий асалариларнинг кунлик учиш фаоллиги ва унинг тезлигини кун давомида урганиб чикдик.

Тадкикот ишларимиз 2023 йилда Тошкент шахридаги "Ташкент Вее Agro" МЧЖ нинг асаларичилик хужалигида олиб борилди. Хужаликда тадкикот ишларини олиб боришда барча шароитлар мавжуд. Тадкикот ишлари махаллий, популяциядаги асалари оилаларида 20 % ли, 30 % ли ва 40 % ли, соя сути билан озиклантирилган тажриба гурухларида олиб борилди. Тажриба гурухларидаги асалари оилаларида хар 3 минут давр ичида ва хар куни соат 6.30, 9.00, 12.00, 15.00 ва 18.00 да асалариларни уясидан учиб чикиши ва уз уясига оёкчаларида гулчангини олиб келиши санаб чикилди.

Тадкикот ишларида назорат гурухидаги махаллий асаларилар озукасига хеч кандай кушимча озукалар кушилмаган ва I тажриба гурухида 20 мг ли соя сути, II тажриба гурухида 30 мг ли ва III тажриба гурухида эса 40 мг ли соя сути 1 литр шакар шарбатига кушилган оилалар иштирок этди. Хамма гурухлардаги асалари оилаларида олдиндан ташкил этилган умумий услублар асосида назорат ишлари олиб борилди. [9]

Барча тажриба гурухларида 2023 йилда утказилган тадкикот ишларимиз шуни курсатадики, улар бир-бирларидан куйидаги курсаткичлари билан, яьни уядаги очик ва ёпик асалари насли микдори, озука захираси, куч ажратишга мойиллиги ва оила кучи хамда варроатоз канаси билан зарарланганлик даражаси булмаган ва улар бир - бирларидан хеч хам фарк килмаслиги аникланди. Тадкикот утказиш даврида барча тажриба гурухларида бир хил даражада усиш ва ривожланиш кайд этилди.

Шу максадда, 2023 йилнинг бахор, ёз ва куз фаслларида, хар учала гурухдаги асалариларнинг учиш фаоллигини 3 дакика давр ичида урганиб чикдик.

Шулар билан бирга, турли зотдаги асалари оилаларида 3 дакика давр ичида уз уясига кайтиб келган ва оёкчаларида гулчанг олиб келган асаларилар сони хам санаб чикилди. Оилада канчалик куп гулчанги олиб келинса, оила усиши хам шунга яраша тез булади, чунки гулчанги таркиби оксилга жуда бой булиб, у оилани ривожланишига тез таъсир этади.

Бахор фаслида назорат гурухидаги асалариларда соат 6.30 да уясига гулчанг олиб келган асаларилар сони 8 донани, соат 9.00 да 28 донани, соат 12.00 да 50 донани, соат 15.00 да 48 донани ва соат 18.00 да эса 20 донани ташкил этган. Худди шундай, уясига гулчанг олиб келган I тажриба гурухида мос равишда 5, 24, 48, 52 ва 15 донани, II тажриба гурихида 9, 25, 55, 48 ва 15 донани ва III тажриба гурухида эса 10, 31, 59, 55 ва 21 донани ташкил этганлиги кузатилди.

Эътиборлиси шундаки, III тажриба гурухидаги асаларилар нафакат кун давомида узини учиш фаоллиги билангина эмас, балки улар хар кандай жойда хам учиш фаоллигини тезлаштириб борган. Масалан, эрталаб соат 9.00 да уларни уясига кайтиб келиши I тажриба

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

гурухига нисбатан 129,1%-га куп II тажриба гурухига нисбатан эса 124,0%-га куп булганлиги аникланди.

Бахор фаслида, тажриба гурухларидаги асалариларни учиши жуда фаол ва инок булган. Эрталаб соат 6.30 да назорат гурухидаги асалариларда учиш фаоллиги 10,1 донани ташкил этган булса, бу курсаткич I тажриба гурухида 10,8 донани, II тажриба гурухида 11,3 донани ва III тажриба гурухида эса 14,4 донани ташкил этганлиги аникланди. Бу курсаткич III тажриба гурухида назорат гурухидаги асалариларга нисбатан 4,3 донага куп булган.

Худди шундай, ёз фаслида назорат гурухидаги асалариларда 3 дакика давр ичида учиши соат 6.30 да 15,1 донани ташкил этган булса, бу курсаткич I тажриба гурухида 17,4 донани, II тажриба гурухида 19,3 ва III тажриба гурухида эса 24,1 донани ташкил этган. Бу курсаткич III тажриба гурухида назорат гурухидаги асалариларига нисбатан 9,0 донага куп булган.

Шунингдек, куз фаслида хам асалари оиласидан соат 6.30 да хар 3 дакика давр ичида назоарт гурухидаги асалариларни учиб чикиши 13,1 донани ташкил этган булса, бу курсаткич I тажриба гурухида 14,4, II тажриба гурухида - 18,1 ва III тажриба гурухида эса 21,4 донани ташкил этган, ёки бу курсаткич 8,3 донага куп булган.

Шунингдек, тажриба гурухларида асалариларни хар 3 дакика давр ичида учиш фаоллигини куйидаги 2 - расмдан хам куришимиз мумкин.

300

255,8

Назорат I тажриба II тажриба III тажриба

■ Ба^орда ■ Ёзда ■ Кузда

2 - расм. Тажриба гурухларида асалариларни 3 дакика давр ичида кунлик учиш фаоллиги

2 - расмдан куриш мумкинки, тажриба гурухларидаги асалариларни 3 дакика давр ичида учиш фаоллиги турлича эканлиги курсатилган. Хусусан, бу курсаткич III тажриба гурухидаги асалариларда энг юкори курсаткичга эга эканлигини куриш мумкин. Бахор фаслида назорат гурухидаги асалариларда мавсум давомида хар 3 минут давр ичида, бир кунда 167,9 маротаба учиш кайд этилган булса, бу курсаткич I тажриба гурухларида 194,9 маротаба, II тажриба гурухида 208,4 та ва III тажриба гурухида эса 191,2 маротаба уртача учиши кайд этилган.

Шунингдек, ёз фаслида уртача учиш фаоллиги мос равишда 211,9; 220,9; 321,9 ва 255,8 маротабани ташкил этган булса, куз фаслида 160,8; 171,1; 179,5 ва 182,6 маротабани ташкил этганлигини куришингиз мумкин.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" SEPTEMBER 26-27, 2024

Бу курсаткич, куз фаслида уртача учиш фаоллиги III тажриба гурухида I тажриба гурухига нисбатан 11,5 маротабага куп булган, ёки бу 106,7%-ни ташкил этган, II тажриба гурухига нисбатан 3,1 маротабага куп булиб, ёки бу 101,7%-ни ташкил этганлигини куришингиз мумкин.

Кейинги йилларда, республикамиз ахолисини озик-овкат хавфсизлигини таъминлаш борасида, сифатли асал махсулотларини ишлаб чикариш хажмини купайтириш буйича катор чора-тадбирлар кабул килинди.

Шу максадда, асалари оилаларининг махсулдорлик хусусиятларини ошириш учун асаларичилик махсулотларига ташки омиллар таъсирини илмий-тадкикотлар асосида урганиш, республикамиз шароитида бокилаётган турли генотипдаги асалари оилаларининг махсулдорлигини руёбга чикариш ва унинг махсулдорлигига таъсир этувчи омилларни урганиш асосий вазифа килиб олинган.

2023 йил давомида тажриба гурухларидаги асалари оилаларидан олинган асал махсулдорлигини урганиб чикдик. Бунинг учун ташкил этилган назорат ва тажриба гурухларидаги барча оилалардан асалли рамкалар алохида-алохида олиниб, улар дала кул тарозиси билан улчаб олинди, рамкадаги асални тортиб олингач, буш рамкалар кайтиб улчанди. Хар иккала улчов оралиFида олинган фаркка караб, оиланинг асал махсулдорлиги аниклаб олинди.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Тадкикотлар даврида асал тортиш даврида назорат ва тажриба гурухларида хеч кандай кушимча озиклантириш ишлари утказилмади. ^уйидаги 4-жадвалда хар хил зотдаги асалари оилаларининг асал махсулдорлиги курсаткичлари келтирилган.

4- жадвал

Асалари оилаларининг асал махсулдорлиги (кг)

Асалари гурухлар п Lim M±m Назоратга нисбатан,%

Назорат гурухи 10 20-23 21,5±0,15 100,0

I тажриба гурухи 10 21-28 25,5±0,18 109,3

II тажриба гурухи 10 21-28 25,0±0,20 111,6

III тажриба гурухи 10 22-32 31,0±0,21 120,0

4-жадвал маълумотларидан куриняптики, тажриба гурухларидаги асалари оилалари, турли экологик шароитларда хам турлича микдорда асал туплаши аникланди. Жумладан, назорат гурухидаги асаларилар мавсум давомида, хар бир асалари оилаларига хеч кандай кушимча харажатларсиз холда 21,5 кг-дан товар асал туплашга эришди, I тажриба гурухидаги асаларилар 25,5 кг, II тажриба гурухидаги асаларилар 28,0 кг-дан ва III тажриба гурухида 31,0 кг. товар асал олишга эришди. Бу ерда III тажриба гурухидаги асалари оилалари узининг юкори махсулдор эканлигини намоён этди., III тажриба гурухида I-тажриба гурухига нисбатан 5,5 кг-дан куп асал туплади, ёки бу курсаткич 121,5 % -ни ташкил этади. II тажриба гурухига нисбатан эса 3,9 кг-дан куп асал туплади, ёки бу 110,7 % - ни ташкил этади. Назорат гурухига нисбатан 144,1 % - га купни ташкил этмокда.

Шунингдек, турли хил зотдаги асалари оилаларини мум махсулдорлиги (янги рамкалар куриш) хусусиятлари хам урганиб чикилди. Бу туFридаги маълумотлар куйидаги 5 - жадвалда келтирилган.

5 - жадвал

Асалари оилаларини мум махсулдорлиги (янги рамкалар куриш), дона

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" SEPTEMBER 26-27, 2024

Aca.apn rypyx.ap n Lim M±m Ha3opaTra HHCÖaTaH,%

Ha3opaT rypyx 10 3,5-4,1 3,8±0,03 100,0

I Ta^puGa rypyx 10 3,8-4,4 4,1±0,07 107,8

II Ta^puGa rypyxu 10 3,9-4,8 4,3±0,08 113,1

III Ta^puGa rypyx 10 4,2-5,1 4,5±0,10 118,4

5-^agBan MatnyMoTnapugaH Kypum MyMKuHKu, 6y epga xaM III Ta^puGa rypyxuga xap Gup aca.napu ounacu 4,5 goHagaH aHru aca.napu paMKa^apuHu KypraH. By Hara:®:a.nap Ha3opaT rypyxura HucGaTaH III Ta^puGa rypyxuga 118,4%-ra omraH, I Ta^puGa rypyxura HucGaTaH 107,8%-ra Ba II Ta^puGa rypyxura HucGaTaH эca 113,1 % ra omraH^uru aHuK-naHgu.

y^GeKucTOHga Go^u^aëTraH aca^apu ouna^apuHuHr Maxcy-ngop^uruHu omupum MaKcaguga, ycuM^uKnapgaH o^uHraH TaGuuM O3y^a^apgaH ^oMganaHum, xycycaH pecnyG^uKaMro mapomuga aca^apu ounacu O3y^acu TapKuGuga 1 ^urp maKap mapGaTu TapKuGura 30 - 40 Mr gaH coa cyTu KymuG oзнк.пaнтнpнmнннг u^mum acocnapu ypraHu^gu, yHuHr uKTucoguM caMapagop^urura u^oGuM Tatcup Ku^raH^uru aHu^naHgu.

O^uG GopunraH TagKuKoraap myHu KypcaTguKu, aca^apu ounacu Maxcy^gop^uruHu omupum MaKcaguga, aca^apu o3yKacu TapKuGuga coa cyTuHu Mat^yM MuKgopga KymuG GepunraHga, ounaHuHHr acan Ba MyM Maxcy^gop^uru omraH. XycycaH, III Ta^puGa rypyxuga aca^apu o3yKacu TapKuGura KymuMna 40 % nu coa cyTu GunaH oзнк.пaнтнpн.пгaн aca^apu^apHuHr xap Gup ounacugaH 31,0 Kr gaH acan TyonaHraH. TagKuKoT um^apuHuHr uKTucoguM caMapagop^uru Tyrpucugaru Mat^yMoTnapHu KyMgaru 6-^agBa^ga Ke^Tupu^raH.

6 - KagBa.

TagKHKOT iim.iapiiHHHr iiKTiicogim caiviapaaop.inrn (ÖHTTa aca.iapii OH.acn xHCOÖHga)

KypcaTKunnap Ha3opaT ITa^puGa II Ta^puGa III Ta^puGa

Xap Gup aca^apu ounacugaH 21,5 25,5 28,0 31,0

o^uHraH acan (Kr)

Äca^HuHr ypTana Hapxu (cyM) 60,000 60000 60,000 60000

Xap Gup aca^apu ounacugaH 1,290 00 1,530000 1,680000 1,860 000

o^uHraH gapoMag (cyM)

2 oM gaBoMuga Gepu^raH coa - 15000 21000 27000

cyTuHuHr xapa^aTnapu (cyM)

Aca^apu^apHu Kynupum ynyH (cyM) 478000 478500 478700 478900

Hmnu Kynu ynyH (cyM) 400000 400000 400000 400000

^aMu xapa^aT^ap, (cyM) 878000 893500 899700 905900

Co^ ^oMga (cyM) 412000 636500 780300 954100

PemaGe^uK gapa^acu (%) 31,9 41,6 46,4 51,2

6-^agBan Mat^yMoTnapugaH KypuHaanTuKu, 2023 Munga aca^apununuKgaH o^uHraH uKTucoguM caMapagop^uK I-Ta^puGa rypyxuga, xap Gup aca^apu ounacugaH cora.nraH aca^gaH 1532830 cyM gapoMag o^uHraH Ba y^apra 899700 cyM xapa^aT ku^uhuG, co$ $oMga 780300 cyM Gy^raH, peHTaGe^^eK gapa^acu 41,6 % hu TamKun этгaн. II Ta^puGa rypyxugaru xap Gup aca^apu ounacugaH cora.nraH acan xucoGugaH 1680000 cyM gapoMag o^uHraH Gy^ca, y^apra 899700 cyM xapa^aT ku^UHUG, co$ $oMga 780000 cyM Gy^raH, peHTaGe^uK gapa^acu 46,4 %

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" SEPTEMBER 26-27, 2024

ни ташкил этган. III тажриба гурухидаги хар бир асалари оиласидан сотилган асал хисобидан 1860000 сум даромад олинган, уларга 905900 сум харажатлар килинган булиб, соф фойда 954100 сум булган, рентабеллик даражаси 51,2 % ни ташкил этган. III тажриба гурухидаги рентабеллик даражаси I ва II тажриба гурухларидаги рентабеллик даражасига нисбатан юкори булганлигини куриш мумкин. Хулосалар

1. Соя сутининг кимиёвий таркибида 6 хил минерал моддалар борлиги аникланган. Булардан энг купини ёF микдори (16,50 %) ва энг кам микдорини эса туз (0,8 %) ташкил этган. Шунингдек, 100 мл соя сути таркибида 6 хил туйимли витаминлар, протеин (36,0 мг), лактоза (35,09 %), курук ёFCиз колдик (29,00 %) ва оксил (3,60 %) борлиги аникланди.

2. Соя сути билан озиклантирилган асалари оилаларида асал махсулдорлиги I тажриба гурухида 23,5 кг га ва II тажриба гурухида эса 24,0 кг га ошган, унинг асали таркибидаги сифат курсаткичлардан бири булган диастаза сони бирмунча яхшиланган ва диастоза сони 15,5 Готе бирлигига тенг булган.

3. Асалари оиласини махсулдорлигини оширишда ишлатиладиган соя сутининг иктисодий жихатдан самарали эканлигини курсатди. 2022 йилда олинган соф фойда I тажриба гурухида 639,3 минг ва II тажриба гурухида 780,3 минг сумни ва III тажриба гурухида эса 954,1 минг сумни ташкил этди. Рентабиллик даражаси эса 41,6, 46,4 % га ва 51,2 % тенг булди.

4. Узбекистон шароитида соя сути билан озиклантирилганда асалари оиласи юкори даражада усган ва ривожланган хамда она асаларининг кунлик тухум куйишига эга булган. Хусусан, соя сутининг 30 ва 40 мг ли кушилмалари билан озиклантирилган баксфат асалари зотидаги оилаларида май ойида она асаларининг кунлик тухум куйиши энг юкори 2288,1 донани ташкил этган ёки назорат гурухига нисбатан 121,7 % га куп булган. Бу эса асалари оиласини эрта бахорда соя сути билан озиклантирилиб боришда оила махсулдорлигини оширишда ижобий таъсир килганлиги аникланди.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 16 октябрдаги "Республикамизда асаларичилик тармоFини янада ривожлантириш чора тадбирлари туFрисида"ги ПК -3327 сонли карори. "Кишлок хаёти" газетаси, 2017 йил 17 март сони.

2. Ишмуратова Н.М., Циколенко С.П., Циколенко А.С. Новые стимулирующие и оздоравливание подкормки для пчел в теплицах. Ж. Пчеловодство, 2011, № 7, стр. 1820.

3. Какпаков В.Т. Стимулирующие подкорм. Ж Пчеловодство, 2006, № 5, стр. 24-25.

4. Махмадияров О.А., Тураев О.С. Майсали буFдой сувининг асалари оиласи махсулдорлигини оширишга таъсири. "Агро-илм" журнали 2018, № 6, 65-66 бетлар.

5. Мельник В.Н. Препарат стимуляторы для пчел. Ж. Пчеловодство, 2006, № 3, стр. 2224.

6. Меркурьева Е.К. Биометрия в селекции и генетике сельскохозяйственных животных. Москва, 1983 г.

7. Тураев О.С., Махмадияров О.А., Эшдавлатов О.З. Влияние углеводного корма на весенные рост нарашивание пчеленых семей в условиях Узбекистана. III-

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE "ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" SEPTEMBER 26-27, 2024

Международная научно-практическая конференция. Бошкирская аграрная государственной университет. г.Уфа. 2018, 14-16 марта. 8. Шагун Я.А. Методические указания к постановки опытов в пчеловодство, Москва, 2000.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.