Научная статья на тему 'СУНЪИЙ УСУЛДА ЕТИШТИРИЛГАН ОНА АСАЛАРИЛАРНИНГ МОРФОЛОГИК КЎРСАТКИЧЛАРИ'

СУНЪИЙ УСУЛДА ЕТИШТИРИЛГАН ОНА АСАЛАРИЛАРНИНГ МОРФОЛОГИК КЎРСАТКИЧЛАРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
она асалари / личинка / тарбияловчи оила / пайвандлаш рамкалари / мум косача / асалари сути / экстеръер / интеръер / тухум найчаси / тергит / стернит / тухумдон / микроскоп.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Соттиев С. М., Эшдавлатов О. З.

Мақолада суниъий усулда она асалари етиштиришда тарбияловчи асалари оилаларини ташкил этиш усуллари ва уларни она асалари етиштиришга таъсири тўғрисида маълумотлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «СУНЪИЙ УСУЛДА ЕТИШТИРИЛГАН ОНА АСАЛАРИЛАРНИНГ МОРФОЛОГИК КЎРСАТКИЧЛАРИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

УУТ: 638. 145 .5

СУНЪИЙ УСУЛДА ЕТИШТИРИЛГАН ОНА АСАЛАРИЛАРНИНГ МОРФОЛОГИК КУРСАТКИЧЛАРИ

1Соттиев С.М, 2Эшдавлатов О.З

1СВМИЧБ университетнг Тошкент филиали мустакил изланувчиси, 2СВМИНЧБ университетнг Тошкент филиали илмий котиби, ^ишлок хужалиги фанлари буйича

фалсафа доктори (PhD), доцент. https://doi.org/10.5281/zenodo.13855615

Аннотация. Мацолада суниъий усулда она асалари етиштиришда тарбияловчи асалари оилаларини ташкил этиш усуллари ва уларни она асалари етиштиришга таъсири тугрисида маълумотлар келтирилган.

Калит сузлар: она асалари, личинка, тарбияловчи оила, пайвандлашрамкалари, мум косача, асалари сути, экстеръер, интеръер, тухум найчаси, тергит, стернит, тухумдон, микроскоп.

Аннотация. В статье представлены сведения о методах организации пчелиных семей при искусственном разведении пчелиных маток и их влиянии на разведение пчелиных маток.

Ключевые слова: пчелиная матка, личинка, выращивающая семья, прививочные рамки, восковая чашечка, маточное молочко, экстерьер, интерьер, яйцевая трубка, тергит, стернит, завязь, микроскоп.

Abstract. The article provides information on the methods of organizing nurse bee families in the artificial breeding of queen bees and their influence on the breeding of queen bees.

Keywords: queen bee, larva, rearing family, grafting frames, wax calyx, royal jelly, exterior, interior, egg tube, tergite, sternite, ovary, microscope.

Мавзунинг долзарблиги: Х,ар бир минтаканинг уз шароитига мослашган асалари популяциялари бор. Улар узининг биологик хусусиятлари билан ва хужалик фойдали белгилари билан бошка зот асалариларидан кескин фарк килади.

Узбекистон Республикасининг иссик иклим шароитига мослашган ва х,озиргача яшаб келаётган махдллий популяциядаги асаларилар мавжуд. Улар бошка четдан келтирилган асаларилардан узининг мах,сулдорлиги она асаларини серпуштлиги ва х,ар кандай узгарувчан об-х,авода х,ам тез мослаша оладиган гурух,ларга киради. Махдллий асалари оиласи мах,сулдорлигини ошириш, уларнинг насл хусусиятларини такомиллаштириш, она асаларининг кунлик тухум куйишини ошириш ва куч ажратишини камайтириш максадга мувофикдир.

О.С Тураевнинг (2015) маълумотларига кура, она асалари етиштиришда унинг сифатига алохида эътибор бериш лозимлигини курсатиб утади. Она асаларини хажми катта ва вазнинг огирлиги унинг накадар далолат беришини таъкидлаб утади.

Д.Р.Жураеванинг (2023) таъкидлашича асалариларда селекция ишларини утказишда эркак асаларининг ахдмияти жуда каттадир. Она асалари узидан насл колдириб, оилани ривожланишида наслли эркак асаларининг роли бекиёсдир. Эркак асаларилар оилани келажаги, унинг умиди ва ишончидир. Чунки эркак асалари мазкур зотни соф х,олда саклаб колувчи ва давом эттирувчи ягона вакилидир.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

Республикамизнинг табиий иклим шароитида эрта бахордан бошлаб сунъий усулда она асалари етиштиришда, унинг сифатига ва экстеьер курсаткичларига алохида эътибор бериш катта ахамиятга эга. Бунинг учун она асалари етиштиришда тарбияловчи асалари оилаларида очи; ва ёпик наслни, озука ва гулчангини булиши катта ахамиятга эга.

Асаларичиликда асалари зотини аниклашда ва наслчилик селекция ишларида она асаларининг экстерьер ва интерьер белгиларини урганиш мухим ахамият касб этади. Шуларни хисобга олиб, биз Тошкент вилояти табиий иклим шароитида махаллий популяциядаги асаларилардан сунъий усулда она асалари етиштириш, уларни экстерьер курсаткичларидан она асалари вазнини урганиб чикдик. Бу тугридаги маълумотлар куйидаги 1-жадвалда келтирилган.

1-жадвал

Суний усулда етиштирлган она асалариларининг вазни, мг

Курсаткичлар п X±Sx Cv,% X±Sx Cv,%

Назорат гурух,и

Уругланмаган она асалари 10 189,6±0,21 3,51 191,6±0,12 3,65

Уругланган она асалари 10 221,4±0,17 3,48 224,5±0,15 3,54

Тажриба гу Ру*и

Уругланмаган она асалари 10 193,3±0,09 3,55 197,4±0,14 3,66

Уругланган она асалари 10 222,5±0,15 3,68 229,6±0,16 3,69

1-жадвал маълумотларидан куринишича, май ойида тажриба гурухларидаги уругланмаган она асалариларнинг вазни 193,3 мг ни ва июнь ойида эса 197,4 мг ни ташкил этган, ёки бу курсаткич май ойига нисбатан 4,1 мг га куп булиб, бу 102,1% ни ташкил этмокда. Уругланган она асаларининг вазни май ойида 222,5 мг булиб, бу курсаткич июнь ойида 229,6 мг ни ташкил этмокда, ёки бу курсаткич май ойига нисбатан 7,1 мг га куп булиб, бу 103,9% ни ташкил этмокда. Худди шундай манзара назорат гурухларида хам кузатилди. Назорат гурухида май ойида етиштирилган уругланмаган она асаларилар вазни 189,6 мг ни ташкил этган булса, бу курсаткич июнь ойида 191,6 мг ни ташкил этиш, ёки бу курсаткич май ойига нисбатан 3,0 мг га куп, ёки бу 101,1% ни ташкил этмокда. Худди шундай уругланган она асалариларнинг вазни май ойида 221,4 мг ни ташкил этган булса, бу курсаткич июнь ойида 224,5 мг ни ташкил этмокда, ёки бу 3,1 мг га куп булиб, бу 101,4% ни ташкил этади.

Шуни таъкидлаб утиш лозимки, бизлар утказган тадкикотларимизда тажриба гурухларидан етиштирилган она асаларилар хар доим хам назорат гурухларидагиларга нисбатан бир мунча сифатли эканлиги аникланди.

Назорат гурухларида она асалари етиштиришда мум косачаларидан фойдаланилди. Тажриба гурухларидаэса махсус косачалардан фойдаланилди.

Тажриба гурухларида она асалари етиштириш она асалариларнинг вазнини ошишида пластмассадан тайёрланган асос булган косачаларнинг хажми ва диаметрининг бироз булсада катталиги сабаб булганлиги хамда онадон хажми билан она асаларининг вазни уртасида ишончли корреляцион богликлик борлиги аникланди (Р>0,999).

Она асаларилариларда булган бу курсаткичлар тажриба гурухларида етиштирилган она асаларилар вазнида купрок намоён булди. Чунки тажриба гурухларида етиштирилган она асалариларда онадон асоси булган пластмасса косачалари хажми бир хил андоза асосида олдиндан тайёрланиб белгилаб берилган булади.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

Бизларнинг олган бу тадкикот натижаларимиз В.А.Гайдарнинг (1989), . тадкикотларига анчагина ухшашлик томонлари бор. Муаллифлар, карпат зот асаларилари устида олиб борган тадкикотларида уругланган она асалариларнинг вазнини 247,1 -249,4 мг булишига эришганлар.

Шунингдек, бизлар шу давр ичида она асалариларнинг экстерьер курсаткичларини хам урганиб чикдик. Бу тугридаги маълумотлар куйидаги 2-жадвалда келтирилган.

2-жадвал

Тажриба гурухларидаги она асалариларнинг экстерьер курсаткичлари, мм

Курсаткичлар п Lim X±Sx Cv,%

Назорат гурухи

^анот узунлиги 10 9,20-10,30 9,72±0,54 3,09

^анот кенглиги 10 3,00-3,50 3,22±0,80 3,80

3-нчи тергит узунлиги 10 5,60-6,60 6,09±0,59 4,27

3-нчи стернит узунлиги 10 3,10-3,55 3,36±0,78 4,41

Тажриба гурухи

^анот узунлиги 10 9,20-10,12 9,86±0,04 2,4

^анот кенглиги 10 3,00-3,40 3,29±0,02 3,2

3-нчи тергит узунлиги 10 5,55-6,70 6,31±0,04 3,7

3-нчи стернит узунлиги 10 3,05-3,65 3,42±0,02 3,7

2-жадвал маълумотларидан куринаяптики, хар хил усулларда етиштирилган уругланмаган она асалариларнинг экстерьер курсаткичлари урганиб чикилган. Уругланмаган она асалариларни карийб кисми хажмини белгиловчи асосий курсаткичи булган 3-нчи ва 4-нчи тергит узунлиги ва 3-нчи стернит узунлиги тажриба гурухларида бир мунча юкори булганлиги кузатилди.

Назорат гурухида канот узунлиги 9,72 мм булган булса, бу курсаткич тажриба гурухларида 9,86 мм булган, ёки бу курсаткич назорат гурухига нисбатан 0,14 мм га куп булиб, бу 101,4% ни ташкил этади. Назорат гурухларида 3-нчи тергит узунлиги 6,09 мм булган булса, бу курсаткич тажриба гурухларида 6,31 мм ни ташкил этмокда, ёки бу курсаткич 0,22 мм га куп булиб, бу 103,6% ни ташкил этмокда. Худди шундай назорат гурухида 3-нчи стернит узунлиги 3,36 мм ни ташкил этган булса, бу курсаткич тажриба гурухларида 3,42 мм ни ташкил этмокда, ёки бу курсаткич назорат гурухига нисбатан 0,06 мм га куп булиб, бу курсаткич 101,7% ни ташкил этмокда.

Тажриба гурухларида етиштирилган она асалариларнинг 3-нчи тергит ва 3-нчи стернит узунликларида деярли фарк килмасада, лекин уларнинг узгарувчанлик коэффициентларида 0,6-0,8% дан ошмаган, аммо назорат гурухларида етиштирилган она асалариларда эса бу курсаткич деярли фарк килмаган.

Хар хил усулда етиштирилган она асалариларнинг канот кенглигига деярли фарк булмасада, тажриба гурухларида етиштирилган она асалариларда у купрок намоён булган ва назорат гурухига нисбатан бу курсаткич 0,07 мм га куп булган, ёки бу 102,1% ни ташкил этмокда. ^анотларида буладиган узгарувчанлик коэффициенти эса 3,2-3,8% ни ташкил этмокда.

Худди шундай, тажриба утказиш даврида хар хил усулларда етиштирилган она асалариларнинг интерьер курсаткичлари хам урганиб чикилди. Она асалари етиштиришда, унинг сифати катта ахамиятга эга. Сифатли она асалариларда эса уларнинг тухумдонлари яхши ривожланган булиб, унинг тухумдонида тухум найчалари сонини куп булишини

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" SEPTEMBER 26-27, 2024

таъминлайди. Она асалари тухумдонида канчалик тухум найчалари сони куп булса, улар шунчалик куп тухум куяди ва серпушт булади.

Она асалари тухумдонидаги тухум найчаларининг узунлиги хам тухум хосил булишига ижобий таъсир этади. Катта диаметри хажмдаги тухум найчаларида эса йирик хажми тухумлар хосил булиб, улардан катта хажмли ишчи асаларилар бунёд булади. Бундай йирик хажмдаги ишчи асаларилар узок умр куриб, оилада куплаб махсулот олиб келади.

Она асаларининг интерьер курсаткичларини урганиш максадида бизлар уругланмаган она асаларилардан фойдаландик. Бунинг учун она асалариларнинг вазни, тухумдондаги тухум найчалари сони, узунлиги каби курсаткичларини лаборатория шароитида урганиб чикдик. Бунинг учун она асаларининг корин кисми алохида кесиб олиниб, уни чашка кюветга солиниб, унинг корин кисмини уткир лезвия билан кесиб олдик ва унинг корин кисмидаги хар иккала тухумдонларини охисталик билан сугуриб олдик ва тухумдондаги тухум найчалари сони МБС-10 микроскопи остида санаб, тухумдон узунлигини махсус улчамларда улчаб олдик.

Она асалари сифатини белгиловчи энг асосий курсаткичи булган, унинг жинсий аъзоларини ривожланиши булиб, унда тухумдонлардаги тухум найчаларининг сони ва унинг хажми хисобланади.

Она асаларининг жинсий аъзоларини сифатли шакллантиришда, уларни кандай усулларда озиклантиришга ва етиштиришга катта ижобий таъсир этади. Уругланмаган она асалариларнинг интерьер курсаткичлари тугрисидаги маълумотлар куйидаги 3-жадвалда келтирилган.

3-жадвал

УруFланмаган она асалариларнинг интерьер курсаткичлари

Курсаткичлар п Lim X±Sx Cv,%

Назорат гурух,и

Тухум найчалари сони, дона 10 2,72-3,01 288,3±3,17 3,11

Тухум найчалари узунлиги, мм 10 108-325 3,22±0,07 6,58

Она асалари вазни, мг 10 180-2,05 191,6±0,12 3,65

Тажриба гурух,и

Тухум найчалари сони, дона 10 304-321 312,9±1,80 1,82

Тухум найчалари узунлиги, мм 10 2,8-3,7 3,24-0,08 8,00

Она асалари вазни, мг 10 179-291 224,5±0,15 3,54

3-жадвал маълумотларидан куринаяптики, назорат гурухларидан етиштирилган она асаларилар тухумдонида тухум найчалари сони 278,3 дона ташкил этган булса, бу курсаткич тажриба гурухларида 312,9 донани ташкил этган, ёки бу курсаткич назорат гурухига нисбатан 24,6 тага куп булиши аникланди. Бу курсаткич 108,5% га куп булган. Шунингдек, назорат гурухларидаги она асалариларнинг тухум найчалари узунлиги 3,21 мм булган булса, бу курсаткич тажриба гурухларида 3,24 мм ни ташкил этган, ёки бу курсаткич назоратга нисбатан 0,03 мм га куп булиши аникланди, бу эса 101,0% га куп булган.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" _SEPTEMBER 26-27, 2024_

Худди шундай, хар хил усулларда етиштирилган она асаларилар вазнида хам сезиларли даражада фарк сезилди. Назорат гурухида етиштирилган она асаларилар вазни 191,6 мг ни ташкил этган булса, бу курсаткич тажриба гурухларида 224,5 мг ни ташкил этган, ёки бу курсаткич назоратга нисбатан 32,9 мг га куп булиши аникланди, бу эса 117,1% ни ташкил этмокда.

Олинган бизнинг бу тадкикотларимиз натижаларини А.С.Гришина, А.Д.Съсовларнинг (1982) тадкикотларида хам кузатиш мумкин. Муаллифлар узларининг куп йиллик тадкикотларида турли хил асалари зотларини узаро чатиштириш йули билан, уларни табиий танлаш, саралаш ва купайтириш асосида она асалариларда буладиган ноёб булган тухум найчаларининг сонини ошиши белгисини ва фойдали хужалик хусусиятларини, аста секинлик билан йиллар давомида, уларни янги авлодларини утказиш ва юкори махсулдор линияларни яратиш мумкинлигини уктириб утадилар.

Шунингдек, тадкикотларимиз даврида уругланмаган она асаларининг вазнини, она асалариларнинг тухум найчаларига таъсирини хам урганиб чикдик. Бу тугридаги маълумотлар куйидаги 4-жадвалда келтирилган.

4-жадвал

Она асалари вазнининг тухумдон сонига таъсири

Курсаткичлар п Lim X±Sx Cv,%

Назорат гурух,и

Она асалари вазни, мг 10 180-205 191,6±0,12 3,65

Тухум найчалари сони, дона 10 272-304 288,3±3,11 3,41

Тажриба гурух,и

Она асалари вазни, мг 10 179-291 224,5±10,15 3,54

Тухум найчалари сони, дона 10 304-321 312,9±1,80 1,82

4-жадвал маълумотларидан куринаяптики, назорат гурухидан етиштирилган она асалариларнинг вазни 101,6 мг ни ташкил этган булса, бу даврда унинг тухумдонидаги тухум найчаларининг сони 288,3 донани ташкил этган. Шу даврда тажриба гурухидан етиштирилган она асаларининг вазни 224,5 мг ни ташкил этган, бу курсаткич назорат гурухига нисбатан 32,9 мг га куп булиб, бу 117,2% ни ташкил этмокда, тухум найчаларининг сони эса 312,9 донани ташкил этмокда. Бу курсаткич назорат гурухига нисбатан 24,6 донага куп булиб, бу 108,4% ни ташкил этмокда.

Бу эса она асаларининг вазнини ошиши билан, ундаги тухум найчаларини сонини ошишига ижобий таъсир этишдан далолат беради ва статистик ишончлидир (Р>0,999).

Олинган бу маълумотларимиз ....... муаллифларнинг тадкикот ишларига бироз

ухшашликлари бор. Муаллифлар хар хил экологик худудларда ва иклим шароитларига мос равишда она асаларининг вазнини ошиши билан она асалари тухумдонларидаги тухум найчаларини сони доимо ошиб боришини курсатиб утганлар.

Хулосалар.

1. Тажриба гурухларидаги уругланмаган она асалариларнинг экстерьер курсаткичлари доимо узгариб туриши аникланди ва уларнинг уртача вазни май ойида 224,3 мг, канот узунлиги 9,86 мм, канот кенглиги 3,29 мм, 3-нчи тергит узунлиги 6,31 мм ва 3-нчи стернит узунлиги эса 3,42 мм га тенг эканлиги аникланди.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE

"ACTUAL PROBLEMS OF LIVESTOCK DEVELOPMENT, MODERN METHODS AND

DEVELOPMENT PROSPECTS" SEPTEMBER 26-27, 2024

2. Тажриба гурух,ларида она асалариларнинг интерьер курсаткичларидан, унинг

хар иккала тухумдонларидаги тухум найчаларининг сони 312,9 донани ва тухум

найчаларининг узунлиги эса 3,24 мм ни ташкил этганлиги аникланди.

REFERENCES

1. Гайдар В.А. Селекция карпатских пчел. Ж. "Пчеловодство". 1985, №9. ст.6.

2. Камаев А.И. Экстерьерные признаки пчел Курской области. Ж. "Пчеловсдство", 2003, №2, стр. 10-11.

3. Тришина А.С., Сысов А.П. Изменчивость морфологических признаков. Ж. "Пчеловодство". 1982, №10, стр. 13-14.

4. Тришина А.С., Шмелёва А.Д. Методика получения помесей. Ж. "Пчеловодство", 1982, №4, стр.9.

5. Таранов Г.Ф. Методы исследования по разведению и содержанию пчел. Москва, 1971, ВАСХНИЛ, стр. 49-55.

6. Тураев О.С. Она асалари сифатига бериладиган бахо. "Зооветеринария" журнали. 2015, №10, 32 бет.

7. Jurayeva DR. THE INFLUENCE OF MIGRATION OF THE MALE LINE OF BEES IN THE BEE FAMILY. JOURNAL OF AGRICULTURE HORTICULTURE . p. 53-57. JAH Volume 3, Issue 4, April. 2023y.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.