Научная статья на тему 'АСАЛАРИЛАРДАН ОЛИНГАН АСАЛЛАРНИНГ КИМЁВИЙ ТАРКИБИ'

АСАЛАРИЛАРДАН ОЛИНГАН АСАЛЛАРНИНГ КИМЁВИЙ ТАРКИБИ Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
карпат / краинка / баксфат / генотип / диастаза / кул / сахароза / гулшира.

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — Тўраев Омон Сафарович, Жўраева Дилдора Рустамовна, Ахмедов Тўлқин Пардаевич

Мақолада турли хил зотдаги асалари оилаларидан баҳор ва ёз ойларида олинган асалларнинг кимёвий таркиби ўрганилган ва уларга тегишли баҳо берилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству , автор научной работы — Тўраев Омон Сафарович, Жўраева Дилдора Рустамовна, Ахмедов Тўлқин Пардаевич

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «АСАЛАРИЛАРДАН ОЛИНГАН АСАЛЛАРНИНГ КИМЁВИЙ ТАРКИБИ»

УУТ: 638.12.16

АСАЛАРИЛАРДАН ОЛИНГАН АСАЛЛАРНИНГ КИМЁВИЙ

ТАРКИБИ

1Тураев Омон Сафарович, 2Жураева Дилдора Рустамовна, 3Ахмедов Тулкин Пардаевич

Чорвачилик ва паррандачилик илмий тадкикот институти асаларичилик булими бошлиги 2'3Тошкент Давлат Аграр университети ассистенти https://doi.org/10.5281/zenodo.11429020

Аннотация. Мацолада турли хил зотдаги асалари оилаларидан ба^ор ва ёз ойларида олинган асалларнинг кимёвий таркиби урганилган ва уларга тегишли ба^о берилган.

Калит сузлар: карпат, краинка, баксфат, генотип, диастаза, кул, сахароза, гулшира.

Мавзунинг долзарблиги. Асалари оиласини эрта бахорда ривожлантириш учун кулай хисобланади. Унинг тогли ва тоголди худудларида эрта бахордан бошлаб эртанги она асалари етиштириш ва асалари пакетлари ишлаб чикариш учун барча шароитлар бор. Шунинг учун водий асаларичилари хар йил 500 мингга я;ин асалари пакетлари ишлаб чикарадилар ва уларни кушни ^озогистон ва Россия давлатларига сотиб келмокдалар.

Х,озирги кунда асаларичилар томонидан купгина асалари зотлари бокиб келинмокда, улардан махаллий, карпат, краинка ва баксфат асалари оилалари асосий уринни эгаллайди.

Маълумки асал таркибидаги кислоталик даражасига асалари зоти хам бирмунча таъсир этиши аникланган. Шунингдек, асалари зоти хам асал таркибидаги диастаза сонига салмокли таъсир этади. Чунки асаларилар куп хил гуллардан шира ва гулчанги туплаш даврида уни кайта ишлаш даврида узини сулак безларидан махсус модда кушиб, асалнинг диастаза сонига ижобий таъсир этиши аникланган.

Шу максадда, Узбекистон Республикаси Президенти 2017 йил 16 октябрда "Республикамизда асаларичилик тармогини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги П^-3327-сонли карорига имзо чекди [3].

Ушбу карорга асосан Республикамиз шароитида асаларичилик махсулотлари етиштириш ва уларни кайта ишлаш хажмини ошириш, махсулот етиштиришнинг замонавий илгор усулларини жорий этиш, асалари касалликларига ва зараркунандаларига карши кураш илгор усулларини ташкил этиш ва хориждан карпат ва краинка каби сермахсул асалари зотларини куплаб олиб келиш ва сохани кадрлар билан таъминлаш ишларини амалга ошириш буйича бир катор курсатмалар берилган.

Шунинг учун хам бугунги кунда хориждан куплаб турли генотипга мансуб зотдор асалари оиласи ва она асаларилар республикамизга олиб келинмокда. Бундай турли генотипдаги асалариларнинг Узбекистон иклим шароитига мослашуви, уларнинг морфологик курсаткичларига, оила махсулдорлигига таъсиридаги муаммолар ханузгача урганилмасдан келинмокда.

Маълумки, турли хил зотдаги асалари оилалари турлича микдорда асал туплаши маълум. Карпат ва краинка асалари зотлари узининг махсулдорлик курсаткичлари билан алохида уринларда туради. Шунинг учун хам улар тупланган асалларнинг кимёвий таркибини урганиш хам катта ахамиятга эга.

Ана шу муаммоларни хал килиш бугунги кунда асаларичиларнинг долзарб муаммоларидан бири хисобланади.

Тадкикот утказиш жойи ва услуби. Тадкикот ишлари Фаргона Давлат университетининг "Доривор усимликлар ва асаларичилик илмий маркази"нинг асаларичилик хужалигида ва Андижон вилояти Мархамат туманидаги Илхомжон Рахматов хусусий тадбиркорнинг асаларичилик хужалигида бокилаётган турли хил махаллий, карпат, краинка ва баксфат зотдаги асалари оилаларидан назорат (10 та) ва тажриба (30 та) гурухлари ташкил этилди ва ана шу асалари оилаларидан олинган асалнинг кимёвий таркиби Фаргона вилояти ветеринария-бактериология лабораториясида, оддий кабул килинган усуллар асосида урганиб чикилди. Бунинг учун тупланган бир неча хил асал намуналарининг таркибидаги диастаза сони, сув микдори, канд ва сахароза микдори, кислоталик ва золлик даражаси каби курсаткичлар урганиб чикилди. Тажриба гурухларидаги асалари оилаларида она асалари ёши, унинг кунлик тухум куйиш даражаси, оиладаги озука микдорига, касаллик белгилари булмаслигига ва асалари оилаларини кучириш коидаларига катъий эътибор берилди [2]. Тадкикот ишларида махдллий, карпат, краинка ва баксфат асалари оилалари иштирок этди.

Тадкикот натижалари. Тадкикот ишлари Андижон вилоятидаги Мархамат туманидаги Илхомжон Рахматов хусусий тадбиркорнинг асаларичилик хужалигида бокилаётган хар хил усимликлар гулширасидан тупланган асалларнинг кимёвий таркибини ургандик.

Бу худудда эрта бахорда хар хил бегона усимликлар, кейинчалик эса урик, гилос, олма, бехи, олхури каби куплаб мевали дарахтлар гуллаб, асалариларга куп микдорда гулшираси ва оксилга бой булган, асалари оиласини усишига ва ривожланишига асос булган гулчангларини беради [4]. Ёз фаслида эса Фаргона вилоятидаги кунгабокар ва гуза экилган майдонларга асалариларни кучириб бордик. Бахор ва ёз фаслида асосий асал тортиш даврида улардан асал намуналари олинди ва улар ГОСТ-19792-2001 талаблари асосида кимё лабораторияларда, асал таркибидаги сув микдори, диастаза сони, кислоталик даражаси, асал таркибидаги золь микдори, канд ва сахароза микдорлари каби асосий курсаткичлар урганилди.

Андижон вилоятида бахор фаслида тупланган асалларни кимёвий таркиби тугрисидаги маълумотлар куйидаги 1-жадвалда келтирилган.

1-жадвал. Фаргона водийсида бокилаётган турли хил зотдаги асаларилар тупланган

асалларнинг кимёвий таркиби

Курсаткичлар Махаллий асаларилар Карпат асаларилари Краинка асаларилари Баксфат асаларилари

ГОСТ 19792-2001 талаби буйича Назорат гурухи I тажриба гурухи II тажриба гурухи III тажриба гурухи

Андижон вилояти (бауорда)

Асалнинг сув микдори, % 18,1±0,31 18,2±0,29 18,6±0,34 19,1±0,32

Умумий кислоталик,рН 3,3±0,01 3,5±0,09 3,7±0,10 3,0±0,21

Диастаза сони, Готе бирлигида 15,3±0,44 15,5±0,33 14,3±0,11 15,7±0,41

Умумий канд микдори, % 82,5±0,45 83,1±0,17 81,4±0,18 86,1±0,15

Золь микдори, % 0,235±0,02 0,205±0,05 0,204±0,15 0,235±0,05

Сахароза, % 4,5±0,01 4,9±0,04 5,1±0,05 5,4±0,08

Фаргона вилояти (ёзда, гуза усимлигида)

Асалнинг сув микдори, % 17,2±0,30 16,9±0,44 16,6±0,23 16,5±0,31

Умумий кислоталик,рН 2,9±0,03 3,0±0,08 3,5±0,44 3,7±0,31

Диастаза сони, Готе бирлигида 14,5±0,41 15,4±0,33 15,9±0,45 16,1±0,22

Умумий канд микдори, % 83,4±0,22 84,1±0,22 82,4±0,31 85,4±0,20

Золь микдори, % 0,215±0,31 0,210±0,33 0,209±0,44 0,222±0,49

Сахароза, % 4,9±0,03 5,1±0,07 5,3±0,09 5,4±0,08

1-жадвал маълумотларидан куринаяптики, Андижон вилояти шароитида бокилаётган турли хил зотдаги асаларилардан тупланган асал таркиби хам хар хил булганлиги кузатилди. Асал таркибидаги сув микдори барча тажриба гурухларида 18,118,6% атрофида узгармаганлиги ва факат Ш-тажриба гурухидаги баксфат асалари зотида бу микдор 19,1%-ни ташкил этганлиги аникланди, бу курсаткич 1-тажриба гурухидаги карпат зотига нисбатан 104,9%-га куп булган. Шунингдек, П-тажриба гурухидаги краинка асаларилардан тупланган асал таркибидаги кислоталик (рН) даражаси 3,7 бирлигини ташкил этган булса, бу курсаткич назорат гурухидаги махаллий асалариларда 3,3 бирликка эга булган, ёки бу курсаткич назорат гурухидаги махаллий асалариларга нисбатан II тажриба гурухида 112,1%-га куп булганлиги аникланди.

Тупланган асаллар таркибидаги диастаза сони Ш-тажриба гурухидаги баксфат асалари зотида 15,7 бирликка тенг булган. Бу курсаткич II-тажриба гурухидаги краинка асалари зотида 14,3 бирлик булган ёки бу курсаткич Ш-тажриба гурухида П-тажриба гурухига нисбатан 109,7%-га куп булган. Шунингдек, асал таркибидаги золь микдори хам бир хил даражада булиши ва Ш-тажриба гурухида I ва П-тажриба гурухларига нисбатан 114,6%-га куп булганлиги хамда сахароза микдори хам хамма гурухларда узгармасдан колганлиги аникланди.

Худди шундай, Фаргона вилоятида ёз фаслида гуза гулларидан тупланган асал таркиби хам хар хил булган. Хусусан, асал таркибидаги сув микдори назорат гурухидаги махаллий асалариларда 17,2%-ни ташкил этган булса, бу курсаткич I ва Ш-тажриба гурухларида карпат ва баксфат асалари зотларида 16,5 ва 16,9%-ни ташкил этган. Кислоталик даражаси Ш-тажриба гурухидаги баксфат зотида 3,7 бирликни ташкил этган булса, бу курсаткич назорат гурухидаги махаллий асалариларда 2,9 бирликка тенг булган, ёки бу назорат гурухидаги махаллий асалариларига нисбатан Ш-тажриба гурухидаги баксфат зотига 127,5%-га куп булган. Барча асаллар таркибидаги канд микдори хам деярли бир хил булиб, у 84,1-85,4%-гача узгариб турган. Асал таркибидаги асосий курсаткич булган диастаза сони эса Ш-тажриба гурухидаги баксфат зотидаги асаларилардан олинган асал таркибида 16,1 бирликка тенг булган, бу курсаткич назорат гурухидаги махаллий асалариларда 4,5 бирликка эга булган, ёки бу назорат гурухидаги махаллий асалариларга нисбатан Ш-тажриба гурухидаги баксфат зотида 111,0%-га куп булган. Шунингдек, III-тажриба гурухидаги баксфат зотида асал таркибидаги золь микдори 0,222 мг/кг-ни ташкил этган булса, бу курсаткич П-тажриба гурухидаги краинка зотида 0,209 мг/кг-ни ташкил этган, ёки бу курсаткич Ш-тажриба гурухидаги баксфат зотида П-тажриба гурухидаги краинка зотига нисбатан 106,2%-га куп булганлиги аникланди.

Шуни хам айтиб утиш керакки, бахор фаслида баксфат зотидан тупланган асалларда диастаза сони бошка зотдагиларга нисбатан 15,7 Готе бирлигида булган, худди шундай асалнинг табиийлигини курсатадиган асосий курсаткичлардан бири ёз фаслида хам баксфат

асалари зотига бу курсаткич бошка зотларга нисбатан куп, яъни 16,1 Готе бирлигини ташкил этганлиги аникланди. Бу эса баксфат асалари зотидан олинган асал энг яхши ва сифатли эканлигидан далолат беради.

Хулоса. Шундай килиб, Фаргона водийси шароитида бокилаётган турли хил зотдаги асаларилардан тупланган асаллар баксфат асалари зотига тугри келади, чунки бу баксфат асаларилари туплаган асаллар таркибида диастаза сони бахорда 15,7 Готе бирлигида булган булса, ёз фаслида хам бу курсаткич 16,1 Готе бирлигида булганлиги аникланган, чунки асални озик-овкат сифатида унинг кимматини ошишида асал таркибидаги диастаза сони асосий курсаткич булиб хисобланади. Бу курсаткичнинг охирги уринида эса махаллий асаларилардан олинган асалда булган ва у 14,5 Готе бирлигида булиши аникланди.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1. Камлацкий В.И., Плотников С.А. Химический состав меда от пчел разного типа. Ж. "Пчеловодство", 2006, №2, стр. 54-56.

2. Методы проведения научно-исследовательских работ в пчеловодстве. г.Рыбное, НИИП, 2006.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 16 октябрдаги "Республикамизда асаларичилик тармогини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги П^-3327-сонли карори. "^ишлок хаёти" газетаси, 17 октябр, 2017 йил.

4. Суяркулов Ш.Р., Маннапов А.Г. Увеличение урожайности плодовых деревьев после опыления пчелами в Узбекистане. Ж. "Пчеловодство", 2022, №5, стр. 62-64.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.