Научная статья на тему 'ИНТЕЛЛЕКТУАЛ АВТОТУРАРГОҲЛАР ТАКЛИФ ҚИЛАДИГАН ЕЧИМЛАР ВА УЛАРГА ҚЎЙИЛАДИГАН ТАЛАБЛАР'

ИНТЕЛЛЕКТУАЛ АВТОТУРАРГОҲЛАР ТАКЛИФ ҚИЛАДИГАН ЕЧИМЛАР ВА УЛАРГА ҚЎЙИЛАДИГАН ТАЛАБЛАР Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

111
24
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ИНТЕЛЛЕКТУАЛ АВТОТУРАРГОҲЛАР ТАКЛИФ ҚИЛАДИГАН ЕЧИМЛАР ВА УЛАРГА ҚЎЙИЛАДИГАН ТАЛАБЛАР»

ИНТЕЛЛЕКТУАЛ АВТОТУРАРГОХДАР ТАКЛИФ ЦИЛАДИГАН ЕЧИМЛАР ВА УЛАРГА ЦУЙИЛАДИГАН ТАЛАБЛАР

Рустам Гаффарович Саматов

Тошкент давлат транспорт университети, Транспорт интеллектуал тизимлари мухандислиги кафедраси доценти

Жафар Камол ^ли Жалилов

Тошкент давлат транспорт университети, Транспортда интеллектуал тизимлари

кафедраси магистранти

Шокирхужа Шавкат ^ли Уткиров

Тошкент давлат транспорт университети, Транспортда интеллектуал тизимлари

кафедраси магистранти

Узбекистон Республикаси мустакилликка еришгандан сунг ижтимоий-иктисодий ва сиёсий узгаришлар хаётга изчил жорий этила бошланди. Хусусий мулкчиликда автомобил саноатининг вужудга келиши, хориж билан тенг хукукли иктисодий алокаларнинг йулга куйилиши, фукаролар моддий фаровонлигининг ортиб бориши табиий равишда автомобил йулларида ва шахар кучаларида харакат микдорининг ортиб боришига сабаб буляпти.

Шу жумладан автомобил саноати хам янги боскичга чикди. Бунга мисол тарикасида охирги 32 йил мобайнида булган узгаришларни мисол килиб олишимиз мумкин. Мамлакатнинг асосий тармоги булган автомобил саноатига Президентимиз Мирзиёйев Ш.М. алохида эътибор каратдилар чунки автомобил саноати мамлакатни ривожлантиришда алохида ахамият касб етади. Автомобил сохаси шу жумладан автамобилда харакат хавфсизлигини таъминлаш буйича бир канча конун ва конун ости хужатлари кабул килинди. Булар Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2000-йил 11-декабрдаги 472-сонли "Йул харакати коидаларини тасдиклаш тугрисида"ги карори Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2011-йил 26-декабрдаги 342-сонли "Узбекистон Республикаси худудидаги автомобил йулларида хавфсизликни таъминлаш ва ташкил етиш чора-тадбирлари тугрисида"ги карори. Хрзирги кунда мамлакатимизда транспорт сони кун сайин ошиб бормокда шу сабабли кучаларда автотураргохтизимига талаб ошиб бормокда. Купгина хайдовчилар автомобиларни саклаш

April 21-22

358

учун етарли майдонча ажратилмаганлиги учун автомобилни йул ёкасига ёки йул катнов кисмига куйиб кетмокдалар. Бу эса уз навбатида харакат хавсизлигига ва автомобил харакатига жиддий таъсир курсатмокда. Шу боисдан автотураргохларга булган талаб сония сайин ошиб бормокда.

Автотураргох излаш вакт исроф буладиган жараён булиб факат иктисодиётга зарар келтирибгина колмай нарх ва ахолининг безовталаншиига олиб келади. Йул транспорт ходисаларининг асосий сабабларидан бири инсонларнинг хатоси хисобланади, шу сабабли автомобилларга буш тухташ жойини кидирувчи, йул транспорт ходисаларини олдини олувчи, ён атрофдаги автотураргохларга йуналтирувчи ички технологияларни жойлаштириш зарур. Бунинг учун тухташ жойини топиш учун керак буладиган маълумотларни олишнинг тизими керак булади. Бу каби технологияларни яратишдан асосий максад хайдовчиларнинг маъсулиятини камайтириш ва автомобилни ишончли ва хавфсиз функсиялар билан таминлаш. Автотураргохларни бошкариш ва тухташ жойлари билан таъминлаш уларнинг фойдаланувчилари хакида маълумотлар автотураргохларнинг самарадорлигини оширади ва у йерда булаётган коидабузарликларни олдини олади. Интелектуал автотураргох хизматлари Интелектуал транспорт тизимлари(ИТТ)нинг бир булаги булиб, турли хил янги замонавий функцияларга ега булган тухташ жойларининг сонини ортишига олиб келади.

Бугунги кунда дунёдаги шахарлар ахолиси 4,4 млрд (дунё ахлисининг 55 фоизи) кишини ташкил килади. Бу еса 2050 йилга келиб 7 млрдга (дунё ахолисинг 68 фоизи) йетиши прогноз килинган. Шахар ритмининг усиши одамларга куп вакт сарфлашга, нархларни ортишига ва нокулайликларни ортишига олиб келади. Узбекистоннинг бутунги ахолисининг усиш суръати 11,2%, Тошкент шахридаги транспорт воситаларининг усиш сурати 5-6% ни ташкил килмокда.

Шахарларда автотураргохлар кидиришга кетадиган умумий йукотишлар:

■ Авотранспортда чикадиган умумий газларнинг 10%

■ Транспорт тирбандлигининг 30%

■ Хдйдовчиларнинг 46% ишларидан воз кечиши

■ Х,ар бир хайдовчи буш жой излашга уртача 3,3 дакика вакт сарфлайди ва 750 метр масофани босиб утади.

Шахар ижтимоий обйектлар ва ахоли яшаш жойларида автотураргох етишмаслиги муоммосининг асосий сабаби автотураргох учун талаб (авототураргохга мухтож

April 21-22

359

булган автомобиллар сони) ва автотураргох билан таъминлаш (автотураргохлар сигими) уртасидаги фарк хисобланади. Бу фаркдар бир канча сабабларга кура хосил булади.

- Куплаб эски ва тарихий шахарлар, айникса пойтахт шахарларнинг кучалари тор килиб лойихаланган.

- Ижтимоий, иктисодий обектлар хукумат офис бинолари ва ишлаб чикариш зоналари киска масофада яни бир жойда жойлашганлиги.

- Янги режаланган шахарларда тухташ жойларини куча улчамлари ва жорий холатдаги ахоли сонига караб режаланаётганлиги. Келгуси йиллардаги ахолининг автотураргохга булган талабини кондириш эътиборга олинмаётганлиги. Юкоридаги муаммоларни бартараф этишда интелектуал автотураргохлар хизматларни жорий этиш лозим.

Интелектуал автотураргохлар куйидаги хизматларни курсата олиши

зарур:

• Ривожланган навигация хизматлари яъни Геоинформацион тизимлар (ГИС) оркали автотураргохлар хакидаги маълумотлар базаси ва уларни олдиндан брон килиш тизими билан таъминланиши.

• Мобил електрон тижорий иловалар ва доимий ишлайдиган пуллик хизматлар учун хакни кабул килувчи тулов тизими.

• Хавфсиз харакатланиш учун автоматлаштирилган навигация тизими.

• Автотураргох ичидаги автомобилларни бошкариш тизими.

• Автомобиларниг муассасада колдирилганлигидаги хавфсизлик тизими.

• Автотураргох бошкарувидаги бошкарувчилари учун енгил булган административ функциялар.

1-расм Агент асосида интеллектуал автотураргох, тизими.

April 21-22

360

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-561-565

P

ort

Интелектуал автотураргохлар тизимини ташкил килишдаги турли хил ечималар:

Автотураргох 3 хил тури мавжуд: йул ёкасида(оп^гее^, алохида ажратилаган автомобиллар тухташ жойлари (off-street) ва куп каватли автотураргохлар(multi-stoгycaгpaгks). Х,ар бир турдаги автотураргохларни автомобилларни купрок камраб олишлигининг бир канча йечимлари мавжуд. Улар асосий 3 та курсаткич буйича кулай булиши керак: сигими (канча автомобил камраб олишлиги), сифати (хавфсизлик даражаси, коидабузарликларни аниклай олишлиги ва бошкалар) ва бошкаруви (замонавий техналогияларидан фойдаланилганлиги)

Режалаштиришдаги ечимлар Шахарларнинг мастер режаси килинаётган вактда автотураргохларга тегишли куйидаги узгарувчиларни инобатга олиш зарур:

• Келажакдаги шахар ахолисининг усиш суръати

• Автомобил эгаларининг сони

• Шахардаги умумий катновга нисбатан кунлик ишга катнаш даражаси, айникса тигизсоатларда

• Шахар марказидаги йул тармогининг утказувчанлик кобилияти

• Жамоат транспортининг хизмат сифати ва етарлилиги

• Мавжуд автотураргохларнинг самарадорлиги

• Ривожланиш ва янгиланишдан кейинги шахар четидагиларнинг кизикиши

Бошкаришдаги ечимлар Арзон нархдаги интеграциялашган автотураргох бошкарув тизимлари автотураргохларга булган талабни 20-40%гача камайтириши мумкин. Шахар марказида шахсий автомобиллар окимини камайтиришнинг енг яхши йули шахар марказига канчалик якин булишлигига караб автотураргох нархини оширишдир.

Инновацион дизайн ечимлари Куп каватли автотураргохларни автоматлаштириш инновацион дизайн ечимларини яратишга боглик. Замонавий механик автотураргох тизимлари автомобилни гидравлик курилмалар оркали кампютер бошкарувида буш жойга жойлаштиради. Бундай тизимлар ердан фойдаланиш даражасини оширади лекин нарх жихатдан киммат хисобланади. Шунинг учун бундай тизимлар ер нархи киммат булган

жойлар яъни шахар марказларига куллаган маъкул.

April 21-22

Tashkent State Transport University Volume 3 | TSTU Conference 1 | 2022

Google Scholar indexed Prospects for Training International

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-561-565 Specialists in the Field of Transport

REFERENCES

1. Mup3HeeB ffl.M."EpKHH Ba $ap0B0H, geMOKpaTHK Y36eKHCTOH gaBnaraHH Mapg Ba onn^;aHo6 xanKHMH3 6unaH 6upra KypaMH3" MaB3ycHgarH Y36eKHCTOH Ohhh Ma^nuc nanaTacHHHHr KymMa Ma^nucugarH HyTKH. - T.:"Y36eKHCTOH" 2016.14-6.

2. www.nex.y3

3. "An agent-based platform for drivers and car parks negotiation", 2016 IEEE International Conference on Networking, Sensing and Control, 2016

4. H. Dia, "An Agent-Based Approach To Modelling Driver Route Choice Behaviour Under The Influence Of Real-Time Information", Transportation Research Part C: Emerging Technologies , 2017

April 21-22

362

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.