Научная статья на тему 'Автомобиль йўлларида автотураргоҳларни ташкил этишдаги мавжуд муаммолар таҳлили ва уларнинг асосий ечимлари'

Автомобиль йўлларида автотураргоҳларни ташкил этишдаги мавжуд муаммолар таҳлили ва уларнинг асосий ечимлари Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
695
72
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
автомобиль / йўл / кўча / автотураргоҳ / тўхташ / тўхтаб туриш / ҳаракат хавфсизлиги / қатнов қисми / тирбандликлар / марказий кўчалар / йўл-транспорт ҳодисалари / ҳайдовчи / йўл-кўча тармоғи / Smart parking / park and ride / автомобиль / дорога / улица / парковка / парковка / автостоянка / безопасность движения / проезжая часть / заторы / центральные улицы / дорожно-транспортные происшествия / водитель / уличная сеть без проезжей части / Smart parking / park and ride.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Азимов Акмал., Тожиев Жамшид

Мақолада шаҳар автомобиль йўлларидаги автотураргоҳларнинг етишмаслиги билан тўхташ ва тўхтаб туриш жойларининг ортиши ва унинг йўл ҳаракати хавфсизлигига юқори даражадаги салбий таъсирлари таҳлил қилинди. Шунингдек автомобиль йўлларининг тўхташ ва тўхтаб туриш жойларини самарали ташкил этишда ҳаракат хавфсизлиги талабларига қатъий амал қилиниши, йўл-кўча тармоғида автотураргоҳларни ташкил этилишига қўйилган талаблар ва тўхташ жойларини ҳар хил даражаларга тоифалаш бўйича тавсиялар ишлаб чиқилган. Йўл-кўча бўйлаб тўхтаб туриш жойларини бошқаришнинг самарали ечимлари таклиф этилди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

В статье анализируется увеличение количества парковочных мест из-за их на городских магистралях и его сильное негативное влияние на безопасность дорожного движения. Освещены вопросы строгого соблюдения требований безопасности дорожного движения, действующих требований к организации стоянок и парковок на автомобильных дорогах и автостоянках, разработаны рекомендации по отнесению их к разным уровням. Предложены эффективные решения по управлению придорожными парковками.

Текст научной работы на тему «Автомобиль йўлларида автотураргоҳларни ташкил этишдаги мавжуд муаммолар таҳлили ва уларнинг асосий ечимлари»

УДК 656.13 Азимов А., Тожиев Ж.З.

АВТОМОБИЛЬ ЙУЛЛАРИДА АВТОТУРАРГО^ЛАРНИ ТАШКИЛ ЭТИШДАГИ МАВЖУД МУАММОЛАР ТА^ЛИЛИ ВА УЛАРНИНГ АСОСИЙ ЕЧИМЛАРИ

Азимов А.- ассистент; Тожиев Ж.З. - ассистент (Жиззах политехника институти)

В статье анализируется увеличение количества парковочных мест из-за их на городских магистралях и его сильное негативное влияние на безопасность дорожного движения. Освещены вопросы строгого соблюдения требований безопасности дорожного движения, действующих требований к организации стоянок и парковок на автомобильных дорогах и автостоянках, разработаны рекомендации по отнесению их к разным уровням. Предложены эффективные решения по управлению придорожными парковками.

Ключевые слова: автомобиль, дорога, улица, парковка, парковка, автостоянка, безопасность движения, проезжая часть, заторы, центральные улицы, дорожно-транспортные происшествия, водитель, уличная сеть без проезжей части, , Smart parking, park and ride.

Пе article analyzes the increase in the number of parking spaces and parking spaces due to the lack of parking spaces on city highways and its strong negative impact on road safety. Strict observance of road safety requirements, current requirements for the organization of parking lots and parking on highways, requirements for the organization of parking on the road network and parking lots, recommendations for assignment to different levels have been developed. Effective solutions for roadside parking management are proposed.

Key words: car, road, street, parking, parking, parking, traffic safety, carriageway, traffic congestion, central streets, traffic accidents, driver, street network without carriageway, Smart parking, park and ride.

Х,ар кандай мамлакат иктисодиётида автотранспорт тизимининг ривожланганлиги мухим ахамиятга эга булиб, ундан халк хужалигининг барча тармокларида кенг куламда фойдаланилади. Бу эса автомобилларга булган талабларнинг ошишига, автомобиллаштириш даражасининг усишига олиб келади, шу билан биргаликда автомобиль йулларини талаб даражасида куриш, модернизация килиш ва мукаммал режалаштириш ишларини ташкил этиш энг мухим ишлардан хисобланади.

Узбекистон Республикасида бугунги кунда йул сохасини ривожлантириш энг асосий вазифалардан бири хисобланади. Бу борада 2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Х,аракатлар стратегиясида, жумладан «....йул транспорт, мухандислик-коммуникация ва ижтимоий инфратузилмани ривожлантириш хамда модернизация килиш буйича максадли дастурларни амалга ошириш,...» [1] вазифаси белгилаб берилган. Бунда мамлакатда йул курилиши ва йулларни модернизация килиш, жадал суръатларда амалга оширилмокда. Кейинги уч йилда йул курилишига Давлат томонидан - 9,8 триллион сум маблаг ажратилди [3]. Бундан ташкари Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 9 декабрдаги "Узбекистон Республикаси йул хужалиги тизимини чукур ислох килиш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПФ-5890-сон Фармони [2] кабул килиниб, унда автомобиль йул хужалиги тизимини ривожлантириш буйича аник максадлар ва чора-тадбирлар белгилаб утилди.

Биз автомобиллаштириш борасида дунё статистикасига карайдиган булсак, бугунги кунга келиб жахондаги автомобиллар сони 1,3 миллиарддан ортикни ташкил этади. Бу курсаткич хар йили 3,9% га ошиб бормокда. Х,исоб китобларга кура 2035 йилга келиб сайёрамиздаги автомобиллар сони 2 миллиарддан ортиши таъкидланмокда [6] .

Албатта автомобиллар купайиши билан унга боглик куплаб муаммолар юзага келади, улардан бири шахар марказларида автотураргохларнинг етишмаслигидир. Бу муаммо барча автомобиль йулларида, марказий кучаларида тирбандликлар, йулларнинг утказиш кобилиятининг пасайиши ва атроф-мухит учун захарли газлар, юкори даражадаги шовкин чикариши ва куплаб бошка салбий окибатларни келтириб чикармокда.

Бугунги кунда йул-транспорт ходисалари (ЙТХ) сонининг ортишига автотураргохларнинг нотугри

режалаштирилиши окибатида йулнинг катнов кисми буйлаб автомобиллар тухташи ва тухтаб туриши, яъни йулнинг кенглигини кискартириши жиддий таъсир курсатмокда.

Кучада тухташ жойи

автотураргохларнинг кенг таркалган шакли булиб, у ердан фойдаланиш самарадорлиги ва хайдовчиларга кулайлиги билан машхур, чунки бу уларга транспорт воситаларини уз манзилларига я;ин жойда саклашга имкон беради. Кучада тухташ жойининг баъзи бир афзалликлари ва камчиликлари мавжуд булиб, улар шароитга караб узгариб туради [7]. Куча буйлаб тухтаб туриш жойларида автохалокат хавфини ошириши мумкин булган сабаблардан бири бу йулнинг торайиши. Йул четида тухтаб келаётган транспорт воситалари учун камрок жой колдириб, уларни кейинги каторда карама-карши йуналишда харакатланаётган транспорт воситаларига якинрок юришга мажбур килади [8].

Республикамизда бу холат Тошкент шахри мисолида тадкик этилди, шахар кучаларидаги йулнинг катнов кисми буйлаб автомобиллар тухтаб туриш худудида шу кунгача содир этилган ЙТХлари тахлил килиниб, йул буйлаб тухтаб туриш жойларида унинг сони (1-расм) хам ортиб бориши аникланди.

Тошкент шахридаги марказий кучалардан бири А.Темур кучасидаги Давлат статистикасига киритилган ЙТХларнинг тахлили шуни курсатдики 2017 йилда ушбу кучада содир этилган умумий ЙТХнинг 16,3% йулнинг катнов кисми буйлаб тухтаб туриш худудида содир этилган. 2018 йилда 28% ЙТХ ва 2019 йилда 33,3% ЙТХ автомобилларнинг йул катнов кисми буйлаб тухтаб туриш худудида содир этилган (2-расм).

Тошкент шахридаги марказий кучалардан бири Ш. Руставели кучасидаги Давлат статистикасига киритилган ЙТХларнинг тахлили шуни курсатдики, 2017 йилда ушбу кучада содир этилган умумий ЙТХнинг 50% йулнинг катнов кисми буйлаб тухтаб туриш худудида содир этилган. 2018 йилда 52% ЙТХ, ва 2019 йилда 57% ЙТХ, автомобилларнинг йул катнов кисми буйлаб тухтаб туриш худудида содир этилган.

Автомобилларнинг куча буйлаб тухтаб туриш

ойлари

- Автомобилларнинг куча буйлаб тухтаб туриш жойида содир булган ЙТХлар

1 -расм. Ташкент шахридаги йулнинг катнов кисми буйлаб тухтаб туриш жойлари ва шу худудда содир булган ЙТХларнинг харитада жойлашиши.

турган транспорт воситалари йулда харакатланиб

2-расм. А.Темур кучасидаги куча буйлаб автомобиллар тухтаб туриш жойларида 2017-2019

йилларда содир этилган ЙТХлар.

Давлат статистикасига киритилмаган ЙТХ,ларнинг тахлили шуни курсатдики, 2017 йилда ушбу кучада содир этилган умумий ЙТХ,нинг 51% йулнинг катнов кисми буйлаб тухтаб туриш худудида содир этилган.

2018 йилда 37% ЙТХ, ва 2019 йилда 47% ЙТХ, автомобилларнинг йул катнов кисми буйлаб тухтаб туриш худудида содир этилган.

Республикамизда охирги ун йил ичида содир этилган йул-транспорт ходисаларининг тахлилидан куринадаки, уларнинг уртача бир йиллик сони 10-11 мингдан пастга тушмаётганлиги, бунинг натижасида эса республикамиз фукароларидан икки мингдан ортик киши халок булиши ва 10-12 минг киши тан жарохати олиши кайд этилмокда [4].

Юкоридаги ракамларни тахлил килиб курсак, кучаларда содир этилаётган Давлат статистикасига киритилган йул-транспорт ходисаларининг уртача 43% и куча буйлаб тухтаб туриш ташкил этилган йулларда содир булаётганлигини куриш мумкин. Бу курсаткич харакат хавфсизлигини ташкил этиш нуктаи назаридан жуда катта курсатгич хисобланади.

Тадкикот натижаларига кура, Тошкент шахрининг 10 та марказий кучаларида 45,17 километр масофадаги йулнинг катнов кисми буйлаб тухтаб туриш жойлари аникланди (1-жадвал).

Шундан 26,3% и 45°-60° бурчак остида тухтаб турган, куча буйлаб тухтаб туриш жойлари булса, 73,7% и эса 00 бурчак остида яъни катнов кисмига нисбатан параллел жойлашган куча буйлаб тухтаб туриш жойлари эканлиги маълум булди. Бундан ташкари утказилган тахлиллар шуни курсатдики, бир канча кучалардаги битта тасмасининг хар икки йуналишда хисобланганда 50%дан ортиги кун давомида банд холатда эканлиги маълум булди.

Утказилган урганишлар шуни курсатдики, Тошкент шахрининг деярли барча магистраль кучаларида куча буйлаб тухтаб турган транспорт воситалари мавжуд эканлиги аникланди (3- расм). Ушбу урганилган кучаларнинг 90% да куча буйлаб тухташ жойлари ташкил килинмаган.

1-жадвал

Тошкент шахрининг марказий кучаларидаги куча буйлаб тухтаб туриш жойлари

т^рисидаги маълумот

№ Кучанинг номи Кучанинг умумий узунлиги, км Автомобиллар нинг нкуча буйлаб тухтаб туриш жойлари, км Тухтаб туриш жойининг узунлиги, км я Й 5 Я н 5 » * я я ч *яд § 3 § я Ь « Ь £ я « Я ^Я« Кесишма ва туташмаларнинг сони, та

450600 900 00 Жами:

1 Кичик халка йули Унг 34 5,5 1,4 4,1 12,5 4 91

Чап 7 1,5 5,5 4 102

2 Мукимий Унг 3,9 2,4 0,55 1,85 4 4 22

Чап 1,6 1,6 4 19

3 Коратош Унг 1,2 0,72 0,72 1,44 4 13

Чап 0,72 0,72 4 9

4 Фарход Унг 2,65 1 0,85 0,15 2,35 4 7

Чап 1,35 0,40 0,95 4 6

5 Чупон ота Унг 4,25 1,57 0,23 1,34 3,14 3 12

Чап 1,57 1,4 0,17 3 13

6 Шота Руставели Унг 6,8 5 3 2 9,8 5 18

Чап 4,8 0,50 4,3 5 27

7 Тарас Шевченко Унг 2,4 0,80 0,35 0,45 1,68 3 7

Чап 0,88 0,35 0,53 3 9

8 А.Навоий Унг 3,8 1,5 0,45 1,05 2,75 5 15

Чап 1,25 1,25 5 13

9 Шахрисабз Уиг 3,2 1 0,35 0,65 1,45 5 11

Чап 0,45 0,45 5 11

10 АмирТемур Унг 11 4,06 0,30 3,76 6,06 5 39

Чап 2 0,25 1,75 5 25

Жами: 73,2 45,17 11,8 33,29 45,1 469

3-расм. Кучаларининг тухтаб турган транспорт воситалари билан бандлиги графиги.

Тошкент шахри автомобиль йулларида мавжуд харакат зичлиги ортиши, тирбандликлар пайдо булиши ва жуда куп холларда ЙТХ,нинг вужудга келишига тухташ ва тухтаб туриш жойлари сабаб булмокда.

Таджик этилган автомобиль йулларининг четки кисмидаги тухташ ва тухтаб туриш жойларида аникланган мавжуд холат, йул харакатини ташкил этишда куйдаги хавфли вазиятларни ва муаммоларни келтириб чикаради:

- автомобиль йулини умумий кенглигини кискартиради ва бу уз навбатида йул утказиш кобилиятининг пасайишига олиб келади;

- автомобилни турургохга куйиш жараёнида шу йулдаги харакатланаётган автомобиллар билан тукнашув эхтимолининг жуда юкори эканлиги;

- билвосита автомобиль йулларида тирбандликларни келтириб чикаради;

- хайдовчилар (мехмонлар) учун автотураргох жойлашган худудни топишдаги кийинчиликлар мавжудлиги;

- йулга ёндош худуддаги ахоли ёки ташкилот ишчилари учун куплаб нокулайликларни келтириб чикаради.

Ушбу муаммоларни ечишда Тошкент шахрининг магистраль йулларида автомобилларнинг тухташи ва тухтаб туриши учун махсус автотураргохларни ташкил этишни тизимли амалга ошириш, уларни хайдовчилар учун кулай, имтиёзли, жойлашув жойини эса тушунарли ва содда килиб ишлаб чикиш лозим, шу билан бирга автотураргохлар жойлашувини замонавий технологиялардан фойдаланган холда маълум килиш самарали натижа беради. Шу билан бирга, куча буйлаб тухтаб туриш жойлари ва алохида ташкил килинган тухтаб туриш жойларида хайдовчиларга белгиланган алохида талаблар, эхтиёткорлик чоралари махсус белгилар билан ташкил этилиши хавфли ва халокатли вазиятларни олдини олади.

Автотураргохлар самарали ишлашида "Smart parking" дастури кенг кулланилмакда. Бу дастур оркали автомобиль хайдовчиларига автотураргохларнинг жойлашуви ва унга бориш йулларини махсус хариталарда курсатиб туради.

Аклли тухташ жойи хайдовчига аклли датчиклар ва смартфон дастурлари ёрдамида хайдовчини якин атрофдаги автомобиллар тухташ жойларида мавжуд булган буш жой тугрисида хабардор киладиган ва харакатлантирадиган тизим, хайдовчи уз уйидан бир оз масофада жойлашган буш жой хакида смартфондан маълумот олиши мумкин. Бу аклли тухташ жойлари хайдовчилар учун жуда катта кулайликлар келтиради, яъни хайдовчи куп

вактини автомобиль учун жой кидириш билан утказмайди, ундан ташкари тураргох бошкарувида хам куплаб кулайликлар тугдиради.

Автомобиллар тухташ жойларини самарали ташкил этиш ва бошкариш учун купрок маълумотларга эга булиш керак: тухташ жойи канча; куннинг кайси вактида; канча вакт; кунига канча машина маълум бир жойдан фойдаланиши ва хоказо. Бундай маълумотларни олиш учун "Smart" технологиялар булиши керак [8]. Бу технологиялар тухташ жойи ёки маълум бир жойнинг бандлигини онлайн кузатишга имкон беради. Бундай технология аклли куча тухташ тизимидир.

Бугунги кунда куплаб хориж давлатларида куча тухташ жойларидан кенг ва унумли фойдаланишади ва бу борадаги ишлар кундан-кунга такомиллаштириб борилмокда.

Хулоса килиб айтганда, мамлакатимиз автомобиль йуллари тухташ жойларини самарали ташкил этишда харакат хавфсизлиги талабларига катъий амал килиниши, йул-куча тармогини замонавий ахборот техналогиялари ва алохида кулай тухташ жойларини хар хил даражалар буйича тоифаларга ажратиш зарур. Йул-куча буйлаб тухтаб туриш жойларини бошкаришда энг самарали усул сифатида- "park and ride" va "Smart parking" тизимларидан фойдаланишдир, бу оркали тухтаб туриш жойларини рангларга ажратиш билан харакат хавфсизлигини таъминлаш ва хайдовчиларга куплаб кулайликлар яратиш имкониятлари пайдо булади.

АДАБИЁТЛАР

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7-февралдаги ПФ-4947-сон «Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича харакатлар стратегияси тугрисида»ги Фармони. Lex.uz.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019-йил 9-декабрдаги "Узбекистон Республикаси йул хужалиги тизимини чукур ислох килиш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПФ-5890-сон Фармони. 9.12.2019. . Lex.uz.

3. "Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёэвнинг Олий Мажлисга мурожаатномаси". 29.12.2020.

4. Азизов К.Х. Основы организации безопасности движения. 2012.

5. Кодрански М., Герман Г. "Коренной поворот в европейском парковании". Весна 2011.

6. "htts://www.autonews.m/news/5c9114d69a7947491f327c6e" .

7. S. Biswas, S. Chandra, and I. Ghosh, "Effects of On-Street parking in Urban Context: A Critical Review," Trans'. Dev. Econ., vol. 3, no 1. 1-14, 2017, doi: 10.1007/s40890-017-0040-2.

8. M. G. L. Edquist, Jessica, Christina M. Rudin-Brown, "The effects of on-street parking and road environment visual com'lexity on travel syeed and reaction time," Accid. Anal. prev., ''. 759765, 2012.

9. M. B. Zuzana Svedova, David Barta, "Transnational review for smart parking solutions," 2017.

10. Тожиев Ж. З. У. Кафолат даврида бузилишларни олдини олиш максадида автомобилнинг техник холатини текшириш //Academic research in educational sciences. - 2020. - №. 3.

11. Тожиев Ж. Автотранспорт корхоналарида мавжуд ёрдамчи устахоналар фаолиятини ташкил килиш ва такомиллаштириш //Academic research in educational sciences. - 2021. -T. 2. - №. 5. - S. 1344-1353.

11. Азимов, А., Мухтаров А. Автотранспорт корхоналарида техник хизмат курсатиш ва таъмирлаш ишчиларини компетенциявий ёндашув асосида тайёрлаш ва малакасини ошириш методикаси. Academic Research in Educational Sciences, 2(1) 2021, 258-265. 5.

12. Азимов А. "Автомобилсозлик саноатида полимер ва композит материаллардан фойдаланишнинг самарадорлик курсатгичлари", ООО «Academic Research», Vol. 1 No. 1, 2020, (DOI: https://doi.org/10.24411/2181-1385-2020-00010).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.