Научная статья на тему 'ИНСОН ТАФАКУРИДА ДИНИЙ ВА ДУНЁВИЙ БИЛИМЛАРНИНГ АҲАМИЯТИ'

ИНСОН ТАФАКУРИДА ДИНИЙ ВА ДУНЁВИЙ БИЛИМЛАРНИНГ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

216
25
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Жамият / ахлоқ / дин / Ахлоқий ва диний меъѐр / виждон / норационаллик / рационаллик / хулқ – атвор / комил инсон / ахлоқий қадрият / трансцендентал ахлоқ / насронийлар / буддистлар / яҳудийлар / атеистлар / секталар / умуминсонийлик / радикаллик

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — К. Б. Мухаммадиев

Ушбу мақолада инсон тафакурида диний ва дунѐвий билимларнинг аҳамияти ўзоро мутаносиблиги талқин қилинган. Инсон маънавиятининг шаклланишида диний ва ахлоқий нормаларнинг уйғунлиги қиѐсий таҳлил қилинган. Жамиятнинг ижтимоий негизининг ривожида диний ва ахлоқий қоидалар ўртага ташланиб, қиѐсий таҳлилланган. Ахлоқий ва диний меъѐрларнинг жамиятдаги енг муҳим белгилари келтириб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ИНСОН ТАФАКУРИДА ДИНИЙ ВА ДУНЁВИЙ БИЛИМЛАРНИНГ АҲАМИЯТИ»

ISSN: 2181-1385

Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

ИНСОН ТАФАКУРИДА ДИНИЙ ВА ДУНЁВИЙ БИЛИМЛАРНИНГ

АХДМИЯТИ

К. Б. Мухаммадиев

Тошкент давлат таранспорт университети доценти, п.ф.б.ф.д (PhD)

komilmuhammadiev@yandex.ru

Ушбу маколада инсон тафакурида диний ва дунёвий билимларнинг ахамияти узоро мутаносиблиги талкин килинган. Инсон маънавиятининг шаклланишида диний ва ахлокий нормаларнинг уйгунлиги киёсий тахлил килинган. Жамиятнинг ижтимоий негизининг ривожида диний ва ахлокий коидалар уртага ташланиб, киёсий тахлилланган. Ахлокий ва диний меъёрларнинг жамиятдаги енг мухим белгилари келтириб утилган.

Калит сузлар: Жамият, ахлок, дин, Ахлокий ва диний меъёр, виждон, норационаллик, рационаллик, хулк - атвор, комил инсон, ахлокий кадрият, трансцендентал ахлок, насронийлар, буддистлар, яхудийлар, атеистлар, секталар, умуминсонийлик, радикаллик.

Инсон аклан ривож топган жонзот булгани боис, унинг ахлокий меъёрлари анча мураккаблашган. Бошка хайвонларда эса у жун ва оддий. Демак, ахлокий меъёрларнинг мураккаблик даражасига кура спектрини хосил килиш мумкин. Бу спектр барча жамоавий жонзотларни камраб олади ва ахлок эволюциясини акс эттиради. Хдмма тирик мавжудотларнинг овкатланишга канчалик эхтиёжи булса, муайян тартиб - коидаларга хам шунчалик эхтиёжи бор. Жамият ахлок конун коидаларига риоя этиши ва уни хурмат килиши албатта зарур. Бордию ахлок конун коидаларига риоя этилмас экан, эволюция натижасида кирилиб кетган яъни адаптация килолмаган жонворлар сингари жамият хам таназзулга учрайди. Инсонларда хам ахлок жамиятдаги айрим талаблар окибатида пайдо булган. Аввал англанмаган шаклда вужудга келиб, кейин мифлар, динлар, давлат конунлари куринишида мураккаблашиб борган. Бу жараён минглаб йилларга чузилгани аник.

АННОТАЦИЯ

КИРИШ

November, 2022

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОЛОГИЯ

Купчилигимиз ахлок деганда кандайдир мавхум, минглаб йиллар мукаддам пайдо булган, узгармас, барча инсоний муносабатларимиз, хаттоки соф шахсий килмишларимизни хам тартибга солиши керак булган "куч"ни тушунамиз. Бу "куч" асосан виждон хисобланадаи. Биз ахлокнинг мутлак эканлиги, узгармаслиги ва барча замонлар ва маконлар учун ягона булишини инкор киламиз. Уни мавжуд шароит ва эхтиёжларнинг хосиласи ва уз навбатида уша шароитга яна таъсир этувчи меъёрлар йигиндиси сифатида курамиз.

Ахлок муайян жамиятда кишиларнинг узаро муносабатларини тартибга солиб турувчи ва уша жамиятдаги бирлик, баркарорликни таъминлашга хизмат килувчи меъёрлардир. Уларнинг шахс ва, асосан, жамият манфаати ва эхтиёжига хизмат килиши, амалда иш бериши уларнинг мавжудлигини окловчи бирламчи мезондир.

Шу уринда ахлок узи кандай пайдо булган деган масалага кискача тухталсак. Бунинг асосан икки тур изохи бор. Биринчиси, ахлокий меъёрларни Худо ёки худолар жорий килган дегувчи диний-теологик ёндашув. Ушбу ёндашувга кура ахлок хозир кандай булса шундайлигича качонлардир илохий куч томонидан инсонларга туширилган ва у узгармасдир. Улар турли мукаддас китобларда ёзиб куйилган.

Иккинчи ёндашув эса эволюцион ёндашув булиб - унга кура, ахлок аввалига примитив шаклда пайдо булган ва кейинчалик турлича куринишга кириб узгариб, мураккаблашиб борган, турли даврларда яшаган инсонларнинг маъкул ижтимоий муносабатлар хакидаги карашларини узида ифодалаб келган меъёрлардир. Ахлокий меъёрлар жуда мураккаб ходиса булиб, бу жараённи тухтатиб колишнинг имкони йук. Тухтатишга каттик бел боглаган миллатлар таназзулга учрайди ёки таслим булади. Бу каби узгаришлар, хаттоки, энг консерватив куч саналувчи динда хам кузатилади. Бу купинча диний матнларни кайта талкин килиш йули билан амалга ошириладиган, ута зиддиятли, муътадил ва радикал диний жамоалар уртасида можароларга сабаб буладиган жараёндир. Радикал канот аста секин камайиб боради ва камайгани сари янада радикаллашиб, катъий чоралар куриш йулига утади.

Антик даврнинг машхур мутафаккири Арасту ахлокнинг жамият хаётида мухим ахамиятига тухталиб шундай деган эди: «Табиат инсон кулига курол -аклий ва ахлокий куч берган, аммо у шу куролни тескари томонга нисбатан хам ишлатиши мумкин; шу сабабли ахлокий таянчлари булмаган одам энг инсофсиз ва ёввойи,

November, 2022

160

узининг жинсий Ba дид мaйллaридa энг тyбaн мaвжyдот 6ули6 колaди». шунинг учун хдм axлок инсонийликкa ундовчи воситa булиб, y диннинг ëрдaми илa вyжyдгa келaди.

Ахлокнинг aœ^ пyxтa yйлaнгaн тaълим тизими Ba конун устуворлигининг тaъминлaнишидир. Бу xyсyсидa немис клaссик фaлсaфaси aсосчиси кyйидaгичa тaфсифлaйди. Kaнт "Амaлий a^n тaнкиди" aсaридa инсон яxшилик вa ëмонлик x,aM^a кaлбининг миссий ишт^ки вa интилишлaригa aсослaниб эмaс, a^n зaковaти ëрдaмидa xyлосa чи^риш керaк, деган нaзaрияни Уртaгa тaшлaйди. Гносеологиядa булгани кaби узининг фaлсaфaсидa Kaнт кишилaрнинг килмишлaрини aсословчи умумий вa зaрyрий axлокий K0нyнлaрни топишгa х1aрaкaт килган. Kaнт фикричa, мутлок, умумий, бaрчa учун aхдмиятли булиши мумкин вa булиши шaрт, яъни конун шaклигa эгa булиши керaк. Фaкaт имперaтив axлок - (лот.impeгativus -фaрмон) тaмойиллaригa вa коидaлaригa мос келaдигaн xyлк-aтворгинa axлокийдир. У aприор xaрaрктергa эта синтетик хукук булиб, унинг aсосий конyнигa кyрa, шyндaй мaксимaл яъни, xyлк aтворнинг субъектив томойили aсосидa хдрaкaт килиш керaкки, y уз нaвбaтидa бaрчa учун умумий конун булиб колиши керaк деб, шyндaй тaрифни берaди:"Узинггa вa бошкa инсонлaргa axлокий воситa сифaтидa эмaс, axлокий мaксaд сифaтидa кaрaгин, чунки инсон х^т yзидa энг олий мaксaдни мyжaссaмлaштирилгaн". Унинг мaълyмотигa кyрa, axлокий KOнyнлaргa хyрмaт билaн кaрaш инсонлaрни уз-узини хyрмaт килишгa, бурч тaкозaси эсa шaxсий мyкaммaллик вa бошкaлaрни бaxтигa сaбaб бyлaди.

Инсон axлокини шyндaйдеб ëзaди Эриx Фромм, - "бир одaм - обру эгаси инсон учун нимa яxшилигини белгилaб берaди, узни тутиш конyн-коидaлaри вa меъëрлaрини хдм yйлaб топaди, yрнaтaди. Инсонпaрвaрлик axлоки эсa бу K0нyн-K0идaлaр вa меъëрлaрни узи ярaтиши, узи бошкaриши хaмдa yлaргa узи aмaл килиши билaн фaрклaнaди»

Фромм обрУпaрвaрлик axлокинининг икки aсосини кyрсaтиб yran^: биринчиси - рaционaл обрУпaрвaрлик, унта кyрa, рaционaл обру эгaси узига юклaнгaн вaзифaни омилкорлик воситaсидa бaжaриб, мaзкyр вaзифaни

юклaгaнлaр томонидaн хyрмaтгa сaзовор бyлaди. Бирок рaционaл обрУпaрвaрлик вaктинчaлик x^^a, y обру эгаси фaолиятининг сaмaрaдорлиги билaн боглик. Иккинчиси - норaционaл обрУпaрвaрлик, y бир томондaн хукмронликта, иккинчи томондaн, куркувга aсослaнaди вa узок мyддaт дaвом этaди: мyaйян тaриxий дaврни уз ичигa олaди. Норaционaл обрУпaрвaрлик тaнкидни нa фaкaт тaн олмaйди, бaлки тaкиклaйди. Рaционaл обрУпaрвaрлик обру эгаси тaмонидaн

November, 2022

161

субъектга нисбатан ахлокий тенгликни таказо этса, норационал обрупарварлик айнан тенгсизлик асосига курилади. Бунда обру эгасига «гап кайтармаслик», «кулок солиш» - фазилат, «кулок солмаслик» - иллат хисобланади.

Асрлар мобайнида дин ва ахлокка бир бутунлик уларок каралган; содир этилган гунох учун жазо мукаррарлигига булган ишонч инсонларни ёмонликдан кайтариши бот-бот таъкидланган. Хдтто баъзи ашаддий атеистлар хам динни жамият ахлокини назорат килувчи институт сифатида тан олган. Балки шундан булса керак, диний таълимотлар илдизини асосан ахлокий масалалар эгаллаган.

"Инсоният тафаккури тараккиётида илк бора эзгу ният, эзгу суз ва эзгуликка асосланган амалиёт бирлиги хар кандай ижтимоий ривожланишнинг асоси эканлиги тугрисидаги буюк таълимот Зардушт гохларида шакллантирилган эди. Фукаролари бошка фикрни уйлаб, бошка сузларни айтишга ва яна бошка амалий ишлар килишга йуналтирилган жамият мукаррар тарзда таназзулга юз тутиши мумкинлиги тугрисидаги инкилобий гоя хам айнан ана шу таълимотга мансуб. Инсоният эзгу ният, эзгу суз ва эзгу амалиётга изчил амал килибгина инкироздан кутулиши ва фаровон хаётга етишиши мумкин, деган пурхикмат хулосалар чикарилган".

Зардуштнинг мукаддас диний китоби «Авесто»да баён этилган бу дурдона фикрлар замирида юксак ахлок, комил инсон киёфасини акс эттирувчи ахлокий фазилат ифода этилган. Дархакикат, агар одамда эзгу ният, эзгу суз, эзгу амал уйгун булмас экан, ундай одамнинг кадр-киммати хам булмайди, ундай одамга ишониб хам булмайди, ундай одам купчилик назаридан колади.

Европа уйгониш даврининг мутафаккирлари ахлокий кадриятларга трансцендентал ахлок нуктаи назаридан эмас, балки реал, амалий ахлок, хаётий, дунёвий нуктаи назаридан караладиган булди. Голланд файласуфи Спиноза ахлокни илохийлаштириб талкин этишни танкид килди. У аклни ахлокнинг асоси деб эътироф этиб, кишининг хатти-харакатлари факат унинг узига боглик, одамнинг узи яхши-ёмонни ажратишга кодир эканлигини таъкидлайди, инсоннинг тафаккури кудратига ишонч унинг ахлокий таълимотининг ютугидир. Немис файласуфи Кант эса инсон хиссиёти оркали нарса ва ходисалардан коникиш хосил килади, бу коникиш уни хатто фикрлашга чорлайди. Инсон ахлокий бурч билан, яхшилик килиш билан бахтга эришиш мумкин, дейди. Кант инсон билишининг имкониятларини курсатар экан, фаннинг билишдаги ахамиятига катта эътибор беради. Шунинг билан Кант, уз сузи билан айтганда, "эътикодга хам урин куяди. Ишонч эътикодгина инсон жонининг

November, 2022

162

yлмaслигигa ишониш эркинлиги aсосидa xyдонинг мaвжyдлигини aклий исботлaйди", дейди.

Аслини олгaндa, мaълyм мaънодa, динийлик вa axлокийлик бир-биригa чaмбaрчaс тyшyнчaлaрдир. Улaр дyнë вa инсон xaëтининг моxиятигa тyрличa кaрaш yсyллaридир. Хдр иккaлaсининг xaм объекти биттa - дyнëдa инсон xaëти. Дин xaм бу дyнëдa кaндaй яшaш керaклигини yргaтaди. Faззолий y дyнëдaги дyзax aзоблaри xaкидa ëзaр экaн, бу дyнëдa кaндaй яшaш лозимлигини yктирaди, кишилaрнинг xиссиëтигa тaъсир килиш оркaли тaрбиялaйди. Динлaрдaги буюк умуминсоний F0ялaр aслдa дyнëнинг axлокий мaсaлaлригa xизмaт килaди. Ижтимоий xaëтдa шyндaй жaрaëнлaр борки, yндaги мyaммолaрни xan килишдa динийлик купрок сaмaрa берaди. Аxлокий поклик, уткинчи дyнë лaззaтлaригa xaддaн ортик берилиб кетмaслик, инсонгa xиëнaт килмaслик, Оллоx ярaтгaн яxши нaрсaлaргa зaрaр еткaзмaй, тaбиaтни aсрaб-aвaйлaш кaби мyaммолaрни xan килишдa диннинг axaмияти сaлмокди. Бyндaн тaшкaри кишилик жaмиятининг мaънaвий тaкомиллик дaрaжaси бевосш^ диний дyнëкaрaшнинг шaкллaниши билaн боFлик. Чунки диний дyнëкaрaш кишининг ду^ тyFрисидaги тaсaввyрлaрини яxлит бир тизимга келтириб олaм тyFрисидa эътикодгa aсослaнгaн умумий изчил мaнзaрaни ярaтaди. Бу эсa ижтимоий тaрaккиëтнинг кейинги боскичтари учун зaрyр бyлгaн мaънaвий тaкомиллaшиш жaрaëнининг узлуксизлигини тaминлaшгa xизмaт килaди.

Мaълyмки жaмият тaрaккиëти дaвомидa турли дин шaкллaри вyжyдгa келди. Дин умуминсоний axлок меъëрлaрини yзигa сингдириб олиб, yлaрни жонлaнтириб, xaммa учун мaжбyрий xyлк-aтвор коидaлaригa aйлaнтирa олган кyдрaтли омил экaнлигини доимо эсдa сaкдaшимиз зaрyр. Бу эсa уз нaвбaтидa фyкaролaримиздa мaдaният, бaxaмжиxaтлик, yзaро ишонч мyxитини мyстaxкaмлaшгa xизмaт M^an^. Улaрни мyaммо вa кийинчиликлaрни енгиб yтишлaригa рyxий мaдaд берувчи кyдрaтли куч сифaтидa, кaдриятлaримизни сaкдaб колинишини тaъминлaб aвлоддaн aвлодгa еткaзишдa кенг имкониятлaр очиб берaди.

Деярли бaрчa тaриxий дaврлaрдa xyсyсaн, xозирги пaйтдa xaм дaвлaт сиëсaти дaрaжaсидa диндaн ижтимоий бaркaрорликни тaъминлaшнинг мyxим омили сифaтидa фойдaлaниб келингaн. Динни вужудга келтирувчи ижтимоий, тaриxий, гносеологик вa псиxолгик илдизлaрнинг xaр бири унинг моxиятини aнглaб олишимизгa имкон тyFдирaди.

Бугунги кyндa демокрaтик жaмиятлaрдa диний тaшкилотлaрнинг F0явий вa aмaлий фaолиятини ижобий бaxолaëтгaнлигини эътироф этмок керaк.

November, 2022

163

Дин ва давлат уртасидаги муносабатларда миллий, умуминсонийлик ва ахлокийлик тамойилларининг узаро уйгунлигига амал килиниши, дин ва диний муассасаларга холисона ёндашилиши давлатимизнинг ички ва ташки сиёсатида уз аксини топаётганлигини кайд килмок зарур. Бундан келиб чиккан холда мамлакатимизда содир булаётган демократик жараёнларда диний ташкилотларнинг хам ижтимоий-сиёсий фаолллигининг ортиб бориши кузатилмокда.

Диний ташкилотларга хос ижтимоий-сиёсий фаолликнинг ортаётганини эътиборга олиб, уни икки йуналишда - ижтимоий хаётда ва дунёкарашда шахснинг фаоллигини ошириш кераклигини даврнинг узи такозо этмокда. Шунга кура, диннинг ижтимоий илдизлари жамият аъзоларини фаолликка , эзгуликка, тинчлик ва хотиржамликка етакловчи омилга айланаётганлигининг гувохи булмокдамиз. Маълумки, диннинг илдизлари бевосита инсон рухияти билан боглик тарзда талкин этилади. Бу уринда инсоннинг аклий ва ахлокий имкониятларини хам узаро богликликда олган холда маънавий-маърифий тарбияда диннинг хам узига хос ахамияти тугрисида Узбекистон Республикасининг Биринчи Президенти "...диний дунёкараш тафаккурнинг, инсоннинг узини ураб турган дунёга, узи каби одамларга муносабатининг ягона усули булмаганлигини хам таъкидлаш зарур", деб такидлайди.

Чинакам ахлокли инсон диндор булгани ёки дузахдан курккани учун эмас, аксинча, айнан ахлокли булгани учун хам Яратганнинг курсатмаларига амал килади. Диндан мутлако бехабар, бирок "дин химоячисиман" дейдиганлардан минг чандон ахлоклирок инсонларни кузатганимизда улардаги ахлок диндан эмас, бошка бир асосдан келиб чикаётганига амин буламиз. Бундай инсонларни мусулмонлар, насронийлар, буддистлар, яхудийлар, атеистлар орасидан куплаб топиш мумкин.

Хуш, дин жамият ахлокини яхшилай олмаса, у холда нима бу вазифани бажаради? Бунга жавобимиз жуда оддий - тугри йулга куйилган таълим ва конунлар ижросининг катъий таъминланишигина вазиятни унглаши мумкин. Бир томондан мустакил, танкидий фикрлай оладиган шахсни тарбиялашни бош максадга айлантирган дунёвий таълим тизими ва адолат тамойилларига содик ижроия ва суд хокимияти. Ана шу икки шарт бажарилгандан кейингина дин жамиятда ижобий роль уйнай бошлайди, кишиларнинг маънавий-рухий озукасига айланади. Ислом давлатларида эса вазият бунинг акси. Давлат узининг энг мухим функцияси - конун устуворлигини таъминлай олмайди, етарлича дунёвий таълим курмаган омма эса дунёвий конунлар ва хукуматни тан олмайдиган радикал

November, 2022

164

ISSN: 2181-1385

Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

воизларнинг итоаткор сомеларига айланиб колган. Вахоланки, бундай радикал воизлар бошка динларда хам бор. Бирок уларнинг таъсири биз мусулмонлардагичалик эмас. Нима учун? Шунинг учунки, уларнинг сомелари бизлардагичалик ишонувчан эмас. Ишонувчанлари хам башарти хаддидан ошса, конун уларнинг жойи каерда эканини курсатиб куяди. Биз биламизки, АКЩда радикал диний секталар анча фаол. Бунинг сабаби, бизнингча, у ерда мактаб таълими етарли даражада коникарли эмас. "Иктисодий Хдмкорлик ва Ривожланиш Ташкилотининг 2010 йилги хисоботига кура, А^Ш бу сохада ривожланган давлатлар орасида 23-уринни эгаллайди". Нуфузли университетлар ва баъзи хусусий мактабларгина хорижликлар эътиборини узига жалб эта олади. У холда нега уша секталар ижтимоий ахлоксизлик ва тартибсизликларни келтириб чикариб, хавфсизликка тахдид сололмайди? Бунинг сабаби оддий - у ерда конституция ва конунларни бузганлар жазодан кочиб кутула олмайди. Мавриди келганда бир масалага тухталиб утиш жоиз. Аввал дунёвий таълим бериш керакми ёки диний, деган мавзуда бахслар булиб туради. Бу саволга жавоб килишда аввал диний таълим курганлар купрок экстремизмга мойилми ёки дунёвий таълим олиб сунг дин билан кизикканларми - мана шунга эътибор каратишимиз лозим. Худо, нариги дунё, жаннат, дузах, гунох каби тушунчаларни энди таълим олишни бошлаётган, дунё ва инсонлар тугрисида етарлича маълумотга эга булмаган боланинг онгу тафаккури кабул килишга кодир эмас. Улар бола аклини, таъбири жоиз булса, фалаж ахволга солиб куяди. Окибатда эса эркинликдан, эркин ва танкидий фикрлашдан куркадиган, дунёвий фанлар борасида эса курук ёдлашдан нариги утмайдиган чаламуллалар пайдо булади. Чунки дин тафаккурга эмас, балки авторитетга сузсиз ишониш ва итоат этиш куникмасини аввал-бошданок шакллантириб куяди. Эркин ахлокий тафаккур салохияти эса хали буй курсатмасданок янчиб ташланади. Бундай таълим курганлар кейинчалик хам эътикодига ва ахлокига зид ёки узгачарок фикрга дуч келса, уша захоти ундан халос булишга интилади. Ундаги ижодкорлик кобилияти чекланиб колади. Демак, диний таълим факат юкори синф укувчиларига берилиши, шунда хам дарс таргибот максадида эмас, билим бериш учун, хулоса чикаришни укувчининг уз аклу тафаккури ихтиёрига колдирган холда утилиши, динлар узаро киёсий урганилаётганда холислик ва танкидийлик тамойилига риоя этилиши, бизнингча, максадга мувофикдир. Дин етарлича дунёвий таълим курган жамиятда ижобий роль уйнаса, бунинг акси булган

вазиятда ахвол узгача тус олади.

November, 2022

ISSN: 2181-1385

Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

ХУЛОСА

Демак, ёшларимизнинг динга булган муносабатларини ижобийлигини хамда унга нисбатан кизикишнинг юкори эканлигини хисобга олган холда, маънавий-маърифий тарбияда диний омил хам узига бекиёс ахамиятга эга эканлигини алохида таъкидлаб утишимиз керак. Зеро, мустакил давлатимизга, энг аввало, иймони бутун, калби тоза инсонлар, биринчи навбатда ёшлар керак. Хар кунги фаолиятларида инсонларга эзгу амаллар, савоб ишлар килиш, солих хулк сохиби булган ёшларимиз дунёкараши-нафакат узини шу билан барча ёр-биродарларини хам эзгуликка етаклайдиган маънавий омиллардан бири эканлигига ёш авлодни ишонтиришнинг узи хам дунёвий маърифатдан узга нарса эмас.

Умуман олганимизда, диний гояларни англаш ва урганиш, хозирги вактда кенг камровли ислохотларни утказиш жараёнида жамиятни маънавий бойитиш, миллий онгимизни янада юксалтириш, келажаги буюк давлатни яратувчи ёш авлодни дунёвийлик рухида, миллий кадриятларимизга хурмат-эхтиром рухида камол топишлари учун мухим омил булиб хизмат килган булур эди.

REFERENCES

1. Аристотель. Политика. -М., 1911. С. 9.

2. Фромм Э. Человек для себя. Минск, Хорвест, 2004. С. 18.

3. Ницше Ф. Зардушт таваллоси.//Тафаккур. 1995. 1-сон. Б. 94

4. Schiepp P. I.Kants practical ethics Evanston, 1964. Р. 71.

5. И.Каримов. Узбекистон XXI аср бусагасида, хавфсизликка тахдид, баркарорлик шартлари ва тараккиёт кафолатлари.Тошкент 1997. 36-бет.

6. Раматов, Ж. С., Баратов, Р. У., Кушаков, Ф. А., Валиев, Л. А., & Хасанов, М. Н. (2022). ЖАМИЯТДА СИЁСИЙ ВА ^У^У^ИЙ МАДАНИЯТНИ ЮКСАЛТИРИШ МАСАЛАЛАРИ. PEDAGOGS jurnali, 19(1), 13-18.

7. Ж. С. Раматов, & М. Хасанов (2022). УЗБЕКИСТОН ТАРАВДИЁТИНИНГ ЯНГИ БОС^ИЧИДА ИНСОН ^У^У^ЛАРИНИНГ ТАЪМИНЛАНИШИ. Academic research in educational sciences, 3 (6), 963-969.

8. Раматов, Ж. С., Муратова, Д., Султанов, С. X,., Тухтабоев, Э., Кушаков, Ф., & Хасанов, М. Н. (2022). ИЖТИМOИЙ AДOЛAТ BA KAДРИЯТЛAР ПЛЮРAЛИЗМИ. World scientific research journal, 8(1), 102-108.

9. Хасанов, М. Н., Бекмуратов, Б. Ж., Тургунов, Б. Ш., & Маматкулов, У. С. (2022). ФОРОБИЙНИНГ ТАЪЛИМОТИДА ЁШЛАР ВА

ИНСОН ТАЛИМ-ТАРБИЯСИ МАСАЛАЛАРИ ТАХЛИЛИ.

November, 2022

ISSN: 2181-1385

Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1

10. Хасанов, М. Н., Зайниддинов, Б. З., Абдухалилов, О. А., & Джурайев, Д. Д. (2022). МЕДНАТДА ИНСОННИ ШАКЛАНИШДАГИ АДАМИЯТИ.

11. Ramatov, J.S. va Xasanov, MN (2022). Ta'lim amaliyotida innovatsiyalarni jalb qilishning nazariy modelini tahlil qilish. Sharq uyg'onishi: innovatsion, ta'lim, tabiiy va ijtimoiy fanlar , 2 (6), 937-942.

12. Махмудов, Ш. (2022). Маданиятлараро мулокотнинг тарихий тахлили ва ахамияти. Замонваий таълимда фан ва таълим-тарбия: муаммо ва ечимлар,

13. Махмудов, К. Ш. (2022). Чет тилини укитишда маданиятлараро мулокрт стратегиялари. Таълим тизимида инновацион фаолиятни ривожлантиришда хорижий тилларни уцитишдан самарали фойдаланиш масалалари, 324-328.

14. У.К.Эрниёзов, М.Н. Хдсанов, & Х.С.Машарипов. (2022). АБУ НАСР ФОРОБИЙНИНГ ИЖТИМОИЙ-АХЛОКИЙ ТАЪЛИМОТИ ВА УНИНГ АНТРОПОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ . JOURNAL OF NEW CENTURY INNOVATIONS, 4(3), 130-136.

15. Ж. С. Раматов, М. Хдсанов, & Л. А. Валиев (2022). ИНСОН ДУНЁКАРАШИНИНГНИНГ ДИНИЙ ВА ДУНЁВИЙ ТАЛКИНИ. Central Asian Academic Journal of Scientific Research, 2 (7), 78-82.

16. J. S. Ramatov, M. Hasanov MAFKURAVIY AXLOQ TARBIYASINING AHAMIYATI // Pedagogik fanlar boyicha akademik tadqiqotlar. 2022 yil. 6-son. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/mafkuraviy-ta-didlarni-oldini-olishda-ahlo-iy-tarbiyaning-a-amiyati (kirish sanasi: 04.10.2022).

17. Ж. С. Раматов, & М. Хасанов (2022). МИЛЛИЙ КАДРИЯТЛАР -ЖАМИЯТИМИЗ БАРКАРОРЛИГИ ВА ЁШ АВЛОД ТАРБИЯСИНИНГ МУХИМ ОМИЛИ. Academic research in educational sciences, 3 (6), 973-979.

18. Ж. С. Раматов, М. Хасанов, & Лочин Азаматович Валиев (2022). АУРОБИНДО ГХОШ ХАЁТИ ВА ИЛМИЙ ФАЛСАФИЙ МЕЪРОСИ. Academic research in educational sciences, 3 (6), 1161-1169.

315-319.

November, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.