Научная статья на тему 'ИНСОН КАПИТАЛИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ТАЪЛИМ КЛАСТЕРИНИНГ АҲАМИЯТИ'

ИНСОН КАПИТАЛИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ТАЪЛИМ КЛАСТЕРИНИНГ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

694
58
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
инсон / капитал / инсон капитали / таълим / кластер / таълим кластери / инновация / инновацион кластер. / человек / капитал / человеческий капитал / образование / кластер / образовательный кластер / инновации / инновационный кластер.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Файзуллажон Косимов

Ҳар қандай давлатнинг инновацион тараққиѐтдаги муваффақияти кўп жиҳатдан унинг инновациялар соҳасида давлат сиѐсатини нечоғлиқ самарали олиб бориши ҳамда инсон капиталини сифатли шакллантиришига боғлиқ. Ушбу мақолада инсон капиталини ривожлантиришда таълим кластерининг аҳамияти таҳлил этилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ВАЖНОСТЬ ОБРАЗОВАТЕЛЬНОГО КЛАСТЕРА В РАЗВИТИИ ЧЕЛОВЕЧЕСКОГО КАПИТАЛА

Успех любого государства в инновационном развитии во многом зависит от того, насколько эффективно оно проводит государственную политику в области инноваций и качества человеческого капитала. В статье анализируется роль образовательного кластера в развитии человеческого капитала.

Текст научной работы на тему «ИНСОН КАПИТАЛИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ТАЪЛИМ КЛАСТЕРИНИНГ АҲАМИЯТИ»

ИНСОН КАПИТАЛИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ТАЪЛИМ КЛАСТЕРИНИНГ АХДМИЯТИ

Файзуллажон Косимов

ЧДПИ Ижтимоий фанлар кафедраси тадкикотчиси

Аннотация: Х,ар кандай давлатнинг инновацион тараккиётдаги муваффакияти куп жихдтдан унинг инновациялар сохдсида давлат сиёсатини нечоглик самарали олиб бориши хамда инсон капиталини сифатли шакллантиришига боглик;. Ушбу маколада инсон капиталини ривожлантиришда таълим кластерининг ахдмияти тахлил этилади.

Таянч сузлар: инсон, капитал, инсон капитали, таълим, кластер, таълим кластери, инновация, инновацион кластер.

ВАЖНОСТЬ ОБРАЗОВАТЕЛЬНОГО КЛАСТЕРА В РАЗВИТИИ ЧЕЛОВЕЧЕСКОГО КАПИТАЛА

Аннотация: Успех любого государства в инновационном развитии во многом зависит от того, насколько эффективно оно проводит государственную политику в области инноваций и качества человеческого капитала. В статье анализируется роль образовательного кластера в развитии человеческого капитала.

Ключевые слова: человек, капитал, человеческий капитал, образование, кластер, образовательный кластер, инновации, инновационный кластер.

THE IMPORTANCE OF THE EDUCATIONAL CLUSTER IN THE DEVELOPMENT OF HUMAN CAPITAL

Abstract: The success of any state in innovative development largely depends on how effectively it conducts state policy in the field of innovation and the quality of human capital. The article analyzes the role of the educational cluster in the development of human capital.

Keywords: person, capital, human capital, education, cluster, educational cluster, innovation, innovation cluster.

Замонавий шароитда Узбекистан иктисодиётининг ракобатбардош афзалликлари ва уни модернизация килиш имконияти инновация билан узвий боглик булиб, асосан тупланган ва амалга оширилган инсон капитали билан белгиланади. Шу жихатдан билимга асосланган иктисодиётда баркарор иктисодий, ижтимоий, маданий ва табиий ривожланиш учун зарур булган юкори сифатли инсон капиталини яратиш жуда мухимдир. Бу эса инсон капитали холатини урганишни, хам бахолашни талаб килади.

Албатта, глобаллашув шароитида янгиланиш ва юксалишлар хар бир сохада интерациялашув, инновацион тафаккурни ва уларга асосланган жамоавий уйгунлашув хамда инновацион мухитни талаб этади. Шу сабабли хам давлатнинг инновацион ривожланишининг устувор йуналишларидан бири бу инсон капиталини шакллантириш ва такрор ишлаб чикариш учун макбул шароитларни яратишга каратилган институционал ислохотларнинг зарурлигидир.

Таъкидлаш керакки, бугунги кунда жамиятнинг инсон капиталининг усиши, асосан илм-фан, таълим ва согликни саклашнинг инсон салохиятини ривожлантирадиган юкори технологияларни яратиш устувор ахамиятга эга. Шу сабабли хам ушбу маколада таълим кластерининг инсон капиталини ривожлантиришдаги ахамияти тахлил этилади.

Аввало, инсон капитали нима? Инсон капиталини ривожлантириш нима учун керак? Уни ривожлантиришда таълим кластери кандай ахамиятга эга? каби саволларга тухталиб утамиз.

Дархакикат, хаёт ривожланиб бораркан, кадрият хам такомиллашиб, мукаммаллашаверади. Шу сабабли даврлар силсиласида кадриятлар шакли, хиллари маълум бир маънода узгариб туриши мумкин. Аммо кадриятлар борки улар шаклу-шамойилини хам, мазмун-мохияти ва кадр-кимматини узгартирмайди. Уларга таълим, билим ва илм-фанни киритиш мумкин. Албатта, билим хеч бир бойликка сотиб олинмайдиган, факат урганиш, интилиш оркасидан келадиган катта хазина хисобланади.

Эндиликда билим, таълим киймати "инсон капитали" атамаси билан аталиб келинади. Шу вактга кадар адабиётларда инсон капитали тушунчаси асосан бирёклама, яъни инсон капитали инсоннинг узига бевосита келадиган фойда ёки шахсни ижтимоий химоялаш имконияти сифатида тушиниб келинди. Инсон капитали оркали факат биргина инсоннинг узига эмас, балки бошкаларга хам наф келтириши мумкин. Бу эса, миллий ва умуминсоний кадриятларга таянган холда амалга оширилиши зарур.

Хуш, инсон капитали нима? Миллий кадриятлар инсон капиталига кандай таъсир килади?

Маълумки, жамият тараккиётининг мухим омили булган "инсон капитали"нинг мохияти баъзи иктисодчилар томонидан "хамма эгаллаган билим, куникма ва мотивация захираси" сифатида талкин этилади [2]. Аслида, бу капитал сифатида намоён булади, чунки у келажакдаги даромад манбаи хисобланади. Бу инсон капитали, чунки у инсонга хос булиб, унинг ажралмас кисмидир.

Дастлаб, инсон капитали деганда факат инсоннинг мехнат кобилиятини оширадиган инвестициялар йигиндиси - таълим ва касбий махорат тушунилган. Инсон капитали кенг маънода иктисодий ривожланишнинг интенсив ишлаб чикариш омили, жамият ва оила ривожи, билимлар, интеллектуал ва бошкарувчи мехнат воситалари, ахоли саломатлиги ва яшаш мухити, замонавий малакали кадрларнинг юксак салохиятидир [5;19]. Шу жумладан, ривожланишнинг самарали омили сифатида инсон капитали мехнат ресурслари, билимлари, интеллектуал ва бошкарувчи мехнат воситалари, яшаш мухити ва мехнат фаолияти воситаларининг укимишли кисми, самарали ва самарали булишини таъминлайди.

Г.Бекернинг сузларига кура, «Инсон капитали - бу хар бир инсонда мавжуд булган билим, куникма ва мотивация захираси. У таълимга, ишлаб чикаришга укитишга, согликни саклашга, миграцияга, нархлар ва даромадлар тугрисидаги маълумотларни туплашга сарфлаш шаклида инсон инвестициялари (узок муддатли капитал куйилмалар) оркали шаклланади» [8]. Дархакикат, таълим, саноат тажрибасини туплаш, согликни саклаш, маълумот олиш инсон капиталига инвестицияларни англатади. Шу сабабли хам бугунги кунда инсон ва унинг кобилиятлари, билимлари, куникмалари хар кандай жамият равнаки ва давлатнинг иктисодий ривожланишининг асосий омилига айланди.

Инсон капитали тушунчаси анча кенг маънога эга - бу иктисодиётни, жамиятни ва унинг бошлангич уяли оиласини, ишчи кучининг укимишли кисмини, бутун хаёт ва мехнат давомида аклли бошкариш кобилиятини интенсив ривожлантирадиган асосий кучдир. Шу жихатдан «инсон капитали - хар кандай мамлакат ва давлат иктисодиётининг жахон бозорида ракобатбардошлигини таъминлайдиган, хукумат органлари, конун чикарувчи ва ижро этувчи хокимият органлари фаолиятига кучли таъсир курсатадиган омил булган тупланган кобилиятлар, куникмалар ва максадлар туплами» [5;6].

Иктисодий адабиётларда инсон капитали - бу согликни саклаш, билимлар, куникмалар, кобилиятлар, мотивацияларнинг маълум бир захираси сифатида инвестициялар натижасида шаклланиб, шахс максадга мувофик равишда ижтимоий ишлаб чикаришнинг маълум бир сохасида фойдаланади. "Инсон капитали" атамасининг таърифида энг куп учрайдиган тушунчалар бу билим, куникма, кобилиятдир.

Хдкдкатан хам, инсон капиталини ривожлантирмасдан туриб, инновацион тараккиётга эришиш мумкин эмас. Таникли иктисодчи олимларнинг фикрича, инсон капиталига инвестиция киритишга нисбатан бепарволик мамлакат ракобатбардошлилигини кескин пасайтириб юбориши мумкин. Мамлакат иктисодий жихатдан тараккий этиши учун истеъдодли одамларни тарбиялаш талаб этилади [7].

Албатта, инсон капитали тушунчаси замирида инсон ва унинг кобилиятлари мажмуаси ётади. Инсон капитали тугрисидаги гоялар фойдали иш унумдорлигини ошириш аввало шахснинг ишчанлигини ва махоратини ошириш хамда машина ва асбоб ускуналарни такомиллаштириш билан боглик эканлигини курсатмокда. С.А.Курганский асарларида инсон капиталига: "жисмоний шахслар томонидан инвестициялар ва жамгариш натижасида шаклланган билим, куникма ва бошка фазилатлар туплами, агар улар тегишли равишда ишлатилса, янги киймат ва даромад окимини келтириб чикаради" [6] деб таъриф келтирилган.

Шу билан бирга согликни саклаш касалланиш ва улимни камайтиради хамда инсоннинг умрини оширади. Миграция ва маълумот излаш ишчи кучи иш хаки юкори булган жойларга ва тармокларга, яъни инсон капитали нархи юкори булган жойларга олиб боришига олиб келади. Айникса, таълим ва касб-хунар таълими инсоннинг билим даражасини оширади, яъни инсон капитали хажмини оширади. Шу бабли хам охирги икки йилда инновацион кластер, таълим кластери, педагогик инновацион таълим кластери атамалари кенг тилга олинмокда.

Таълим кластери тармок корхоналари билан узаро боглик булган касб-хунар таълими муассасаларининг саъй-харакатларини ягона маконга бирлаштиришга мулжалланган булиб, унинг асосий гояси давлат томонидан таълим ва ишлаб чикариш уртасидаги муносабатларга аралашиши туфайли амалга оширилади. Чунки таълим муассасаларини молиялаштириш муаммоларини хал килиш учун касб-хунар таълими амалиётга йуналтирилганлигини ишлаб чикаришга якинлаштириш оркали мамлакатнинг мехнат ресурслари дефицитини тулдиради. Бундай кластерлар

учун му^им йуналиш инсоннинг бошка шахс фаолиятининг объекти булган жамиятнинг ижтимоий сохаси булиши мумкин.

Таъкидлаш керакки, таълим кластери - асосан занжир ичидаги горизонтал богланишларга асосланган фан-технология-бизнес инновацион занжирида укитиш, узаро урганиш ва уз-узини урганиш воситалари тизими хисобланади. Бундай кластерлар "таълимни янада рагбатлантириш ва сифатини сезиларли даражада ошириш ва укув жараёнига янгиликларни киритиш кобилиятига эга" [3].

Дархакикат, таълим кластери куйидаги хусусиятга эга - кластернинг барча субъектлари уртасида горизонтал богланишлар ва узаро таъсирларнинг мавжудлиги. Умуман олганда, илм-фан ва таълимнинг интеграцияси илмий-тадкикот фаолиятини таълим жараёни билан бирлаштириш оркали курсатиладиган таълим хизматлари сифатини яхшилайди; инновацион фаолиятга кодир юкори малакали кадрларни тайёрлаш; куплаб вертикал богланишларнинг мавжудлиги, яъни "университет-ташкилотлар-ресурсларни етказиб берувчилар" хамда "университет - иш берувчи ташкилотлар".

Таъкидлаш керакки, инсон капиталини ривожлантиришда таълим кластерининг ахамиятини куйидагиларда куриш мумкин. Биринчидан, таълим тизимидаги кластер фаолиятининг якуний натижаси иш берувчиларни ва укув жараёни иштирокчиларини кониктирадиган ваколатларга эга булган, талабга жавоб берадиган сифатли битирувчини тайёрлаш. Шу жихатдан хам "таълим кластери ишлатилган ресурсларни алмаштириш ва таркатишнинг самарали воситасидир" [4].

Иккинчидан, таълим кластери бозор учун таълим хизматларининг нархланишини яхшилаш хамда иш берувчилар талабларига жавоб берадиган замонавий таълим хизматларини такдим этишнинг энг мослашувчан ва макбул усулларидан фойдаланишга имконият яратади. Учинчидан, хизматлар истеъмолчилари учун кластер таълим хизматларини янада яхшилаб такдим этиш имкониятини беради, олий таълим муассасаларининг барча укув жараёнларини илмий таркибий кисмини оширади ва кучайтиради, бу уларга мехнат бозорида янада самарали ракобатлашишга имкон беради.

Юкорида айтиб утилган хусусиятлар хамда таълим кластери шароитида таълим хизматларини курсатишнинг узгартирилган тизимини яратиш оркали инсон капиталини ривожлантиришга имкон беради. Шунингдек, унда таълим дастурларини тузиш, касбга йуналтириш ишлари, кадрлар тайёрлаш, иш билан таъминлашда тадбиркорлик субъектлари ва давлатнинг биргаликдаги фаолияти зарурдир.

Хулоса килиб айтганда, хозирда Хдракатлар стратегияси доирасида олиб борилаётган барча ислохотлар инсон капиталини ривожлантиришга каратилган. Бу эса нафакат бизнинг мамлакатда балки жахонда хам сунгги икки, уч йилда умуммиллий бойликнинг ажралмас кисми хисобланган инсон капитали ривожига эътибор кучайди. Натижада инсон капитали тушунчаси анча кенг маънода, яъни иктисодиёт, жамият ва унинг бошлангич ячейкаси оилани интенсив ривожлантирувчи, мехнат ресурсларининг билимли кисми, хаёти ва мехнат фаолияти давомида интеллектуал бошкариш кобилиятига эга булган асосий кучга айланди. Шу сабабли хам бугунги кунда замонавий дунё тараккиётининг динамикаси асосан инсоннинг инновацион, ижодий фаолияти, фан, техника ва технологияларнинг ривожланиши билан белгиланади.

REFERENCES

1. Мирзиёев Ш.М. Миллий тикланишдан - миллий юксалиш сари. -Тошкент: «Узбекистон», 2020. -Б.10.

2. Замонавий фалсафий атамаларнинг изохли лугати. - Тошкент: «Университет», 2018. -Б.31.

3. Курносова Е.А. Обеспечение конкурентоспособности предприятий сферы услуг: формирование инновационного поведения // Российский экономический интернет-журнал. 2009. №1, -С.598-607.

4. Подборнова Е.С., Тюкавкин Н.М. Разработка методических подходов к оценке конкурентоспособности // Общественные науки. 2011. №6, -С.386-393.

5. Шапкин И.Н. Человеческий капитал: теория, исторический опыт и перспективы развития. - Москва, 2017.

6. Курганский С.А. Человеческий капитал: сущность, структура, оценка / Иркут. гос. экон. акад. - Иркутск, 1999. - 287 с

7. Шоумаров Д. Инсон капитали уз-узидан юзага чикмайди. uzlidep.uz/news-of-party/3127., 04.05.2021.

8. Беккер Г.С. Человеческое поведение: экономический подход: избранные труды по экономической теории. - М.: ГУ-ВШЭ, 2003.

9. Гаффарова Г. (2020). Человеческий капитал в условиях цифровизации Узбекистана. Интеллектуальная культура Беларуси: духовно-нравственные традиции и тенденции инновационного развития: материалы Пятой междунар. науч. конф. Т.2. - Минск: Четыре четверти, -С.72-75.

10. Гаффарова, Г., & Кодиров, б. (2020). Ракамлаштириш - инновацион ривожланиш омили сифатида. Academic Research in Educational Sciences, 1 (2), 104-112.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.